Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan və ya rəsmi adı ilə Azərbaycan Respublikası — Şərqi Avropa və Qərbi Asiyanın sərhəddində yerləşən transkontinental ölkə. Azərbaycan Xəzər dənizi hövzəsinin qərbində, Cənubi Qafqazda yerləşir. Şimaldan Rusiya (Dağıstan), şimal-qərbdən Gürcüstan, qərbdən Ermənistan, cənub-qərbdən Türkiyə və cənubdan İran ilə həmsərhəddir. Azərbaycanın eksklavı olan Naxçıvan Muxtar Respublikası Ermənistanla şimal-şərqdə, İranla qərbdə və Türkiyə ilə şimal-qərbdən həmsərhəddir. Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi (Dağlıq Qarabağ bölgəsi və ona bitişik 7 inzibati rayon) 1988–1994-cü illərdə Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş və burda heç bir ölkə tərəfindən tanınmayan qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası yaradılmışdır. Uzunsürən sülh danışıqları nəticəsiz qalmış və 2020-ci il 27 sentyabrda Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən əks-hücum əməliyyatı ilə torpaqların bir hissəsi azad edilmiş və 10 noyabr Bakı vaxtı ilə 01:00-da imzalanan üçtərəfli bəyanat ilə başa çatmışdır. 19 sentyabr 2023-cü ildə Qarabağ tam olaraq Azərbaycanın nəzarətinə keçmişdir. Dövlət sərhədləri cənubdan İranla 765 km, Türkiyə ilə 15, şimaldan Rusiya ilə 391 km, şimal-qərbdən Gürcüstan ilə 471 km, qərbdən Ermənistan ilə 1007 km həmsərhəddir. Onun 825 km-i su sərhəddidir. Sahil xəttinin uzunluğu 713 km-dir. Azərbaycanın Xəzər dənizi sektorunda həmçinin Türkmənistan, Qazaxıstan, İran və Rusiya ilə sərhədə malikdir .
| Azərbaycan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Himn: | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Qafqaz Albaniyası | E.ə. IV - 705 | ||||
| • Şirvanşahlar dövləti | 861-1538 | ||||
| • Eldənizlər | 1136–1225 | ||||
| • Qaraqoyunlular | 1410–1468 | ||||
| • Ağqoyunlular | 1468–1503 | ||||
| • Səfəvilər imperiyası | 1501–1736 | ||||
| • Əfşar imperiyası | 1736–1796 | ||||
| • Azərbaycan xanlıqları | 1747–1828 | ||||
| • Qacar dövləti | 1796–1925 | ||||
| • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti | 1918–1920 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt |  Bakı | ||||
| İdarəetmə forması | Unitar yarı prezident respublikası | ||||
| Prezident | İlham Əliyev | ||||
| Birinci vitse-prezident | Mehriban Əliyeva | ||||
| Baş nazir | Əli Əsədov | ||||
| Sahəsi | Dünyada 112-ci | ||||
| • Ümumi | 86.600 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1,7 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 10.180.770 nəfər (87-ci) | ||||
| • Siyahıyaalma (2009) | 9.228.447 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 111 nəf./km² (103-cü) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | ▲ 192.146 mlrd. dollar (73-cü) | ||||
| • Adambaşına | ▲ 18,694 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2018) | 77.392 mlrd. dollar | ||||
| • Adambaşına | 7,529 dollar | ||||
| İİİ (2015) | 0,759 (artım; 78-ci) | ||||
| Demonim | Azərbaycanlı | ||||
| Valyuta | Azərbaycan manatı | ||||
| İnternet domeni | .az | ||||
| AZ | |||||
| BOK kodu | AZE | ||||
| Telefon kodu | +994 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Yer kürəsində məlum olan 2000-dən çox palçıq vulkanlarından 344-ü Azərbaycanın şərqində və onunla həmsərhəd Xəzər hövzəsində yerləşir. Ölkədə 9 milli park, 11 dövlət təbiət qoruğu və 24 dövlət təbiət yasaqlığı fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın ən böyük beş adası — Kür Dili, Pirallahı, Çilov, Xərə Zirə və Böyük Zirə adalarıdır. Azərbaycan əhalisi 9,6 milyon nəfərdir və bu göstəriciyə görə dünyada 92-ci yerdədir. Paytaxtı Bakı şəhəridir. Azərbaycan paytaxt Bakıdan kənarda, ölkə 66 inzibati vahidə (o cümlədən 59 rayon və 6 şəhər) və Naxçıvan Muxtar Respublikasına (7 rayon və paytaxt Naxçıvan şəhərindən ibarət olan) bölünür.
Aparılmış arxeoloji qazıntı işləri Azərbaycanın Üst Paleolit dövründə məskunlaşıldığını göstərir. Azərbaycan xalqı təqribən 5 min illik dövlətçilik tarixinə malikdir. Azərbaycan ərazisində ilk dövlət qurumları və ya etnik-siyasi birliklər hələ eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu — III minilliyin əvvəllərindən başlayaraq Urmiya hövzəsində yaranmışdı. Eramızdan əvvəl I minillikdə — bizim eranın I minilliyinin əvvəllərində indiki Azərbaycan torpaqlarında Manna, Skif padşahlığı, Atropatena və Albaniya kimi dövlətlər mövcud olmuşdur. III əsrdə Azərbaycanı Sasanilər İmperiyası, VII əsrdə isə Ərəb xilafəti işğal etdi. VII əsrdə İslam dininin qəbul olunması ilə Azərbaycanın tarixi müqəddəratında əsaslı dönüş yarandı. IX əsrin ortalarında Azərbaycan torpaqlarında Sacilər, Şirvanşahlar, Salarilər, Rəvvadilər, Şəddadilər dövlətləri yarandı. XIX əsrdə Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrinə əsasən Azərbaycan iki imperiya arasında bölüşdürüldü: Şimali Azərbaycan Rusiyaya, Cənubi Azərbaycan isə Qacarlara qaldı. 1918-ci il mayın 28-də Şimali Azərbaycanda Şərqdə ilk demokratik respublika — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldı. 1922-ci il dekabrın 30-da Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) yaranması və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının bu quruma daxil olması ilə Şimali Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyuldu. 1992-ci ildə ölkənin yeni konstitusiyası qəbul olunandan bəri prezident və seçkilərlə seçilmiş qanunverici orqan — Azərbaycan parlamenti tərəfindən idarə olunan prezidentli respublikadır.
Azərbaycan BMT, Avropa Şurası, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, GUAM, Şərq Tərəfdaşlığı, Türk Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Asiya İnkişaf Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, MAQATE, Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatı və NATO-nun Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) proqramının üzvüdür. 2017-ci ildə ABŞ-nin "Global Firepower" araşdırma mərkəzinə görə, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri dünyada 59-ci, Cənubi Qafqazda isə ən güclü və hazırlıqlı ordudur. 2010-cu il üzrə dünyanın 194 ölkəsi arasında Azərbaycanın ixracat reytinqi 64-cü sırada dayanır. Azərbaycan 7 milyard barel həcmində kəşf edilmiş neft ehtiyatları göstəricilərinə görə dünyanın 19-cu, neft hasilatının həcminə görə dünyanın 23-cü ölkəsidir. Azərbaycan 2,55 trilyon m³ həcmində kəşf edilmiş qaz ehtiyatlarına görə dünyada 28-ci ölkədir.
Etimologiya
Azərbaycan sözünün mənşəyi mövzusunda fərqli tarixi mənbələrlərdən əldə olunmuş müxtəlif məlumatlar var. Bəzi mənbələrə görə, "Azərbaycan" toponimi parf və ya orta dövr fars dilində, Atropatena adlı qədim dövlətin adı olan Aturpatakandan (Āturpātakān) əmələ gəlmişdir. Makedoniyalı İsgəndərin işğalından sonra Əhəmənilər imperiyasının Midiya satrapı Atropatın öz çarlığının əsasını qoyduğu Midiyanın şimalı Atropat Midiyası və ya sadəcə Atropatena adlandırılır.
Orta əsr ərəb coğrafişünasları ekzonimi fərqli şəkildə, şəxs adı Adarbadordan xalq etimologiyasının nəticəsi kimi əmələ gəlmiş olaraq şərh ediblər. Adarbador atəş məbədi və ya atəş mühafizəçisi (adar — atəş, baykan — mühafizəçi) deməkdir. Ərəb coğrafiyaşünası və səyyahı Yaqut əl-Həməvi yazırdı: "Bəziləri güman edir ki, Azər pəhləvi dilində "atəş", bayqan isə "keşikçi" və ya "atəş mühafizəçisi" deməkdir və beləliklə, söz "atəş məbədi" və ya "atəş mühafizəçisi" deməkdir, hansı ki, həqiqətə uyğundur, çünki bu ərazidə atəş məbədləri çox olub."
XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov Azərbaycan sözünün yaranmasını Xürrəmilər hərəkatının məşhur sərkərdəsi Babək ilə əlaqələndirir. Babək Abbasilər xilafətinə qarşı xürrəmilərin üsyanına rəhbərlik etmişdir. Bakıxanov Gülüstani-İrəm əsərində yazırdı: "Ehtimala görə, Azərbaycan sözü Azər-Babəqan sözündəndir, hansı ki, ərəblər Azər-Babəcan kimi tələffüz edir və "Babəkin atəşi" deməkdir. Hər halda, bizə məlum olduğu qədərilə, atəşpərəstlik hal-hazırda Azərbaycan adlandırılan ərazidə zühur edib."
Bəzi mənbələrə görə isə Azərbaycan adının kökü Xəzərlərə gedib-çıxır. "Xəzərbeyçan" sözü getdikcə fleksiyaya uğrayaraq "Azərbaycan" adını aldığı düşünülür. Hətta Türkmənistanda hələ də Azərbaycana "Xəzərbaycan" azərbaycanlılara isə "xəzərbaycanlı" deyilir.
Tarix
Qədim dövr
Azərbaycan ərazisində hazırda ilk ibtidai insanların 1,7–1,8 milyon il bundan əvvəldən yaşamağa başlamasına aid ən qədim arxeoloji və paleontoloji materiallar tapılmışdır. Azərbaycanın cənub-qərbindəki Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərq yamacında yerləşən Azıx mağarası Daş dövrü insanlarının yaşayış yeri kimi məşhurdur. Mağara 1960-cı ildə Məmmədəli Hüseynovun rəhbərliyi ilə AMEA-nın "Paleolit Arxeoloji Ekspedisiyası" tərəfindən aşkar olunmuşdur. Aparılmış tədqiqat işləri zamanı on mədəni təbəqə aşkarlanmışdır. Mağarada Quruçay mədəniyyəti, Aşel mədəniyyəti və Mustye mədəniyyəti dövründə yaşayış olduğu müəyyən edilmişdir. Hazırda Azərbaycan, Yaxın Şərq və Qafqaz ərazisində mustye mədəniyyətinə aid ən zəngin arxeoloji abidə Tağlar mağarası hesab olunur. Mağara Qarabağın Tuğ çökəkliyində, Quruçayın sol sahilində yerləşir.
Mezolit dövrü başlıca olaraq Qobustandakı qaya üstü rəsmlər və arxeoloji tapıntılar əsasında tədqiq edilib. 2007-ci ildə Qobustan UNESCO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir. Qobustanda Böyükdaş dağının yuxarı terrasında yerləşən petroqliflərdə öküz (tur) təsvirlərin tarixi 15 000 il əvvələ aid edilir. Bu rəsmlərdə o dövrkü adamların məşğuliyyəti, əmək fəaliyyəti, ov və balıqçılıq səhnələri, ayin və etiqadları da öz əksini tapmışdır. Neolit Azərbaycanda er.əv. 7-ci minilliyə təsadüf edərək Qobustanın və Həsənlitəpə (Cənubi Azərbaycan) arxeoloji materialları timsalında tədqiq edilmişdir. Bu dövrdən ibtidai insanlarda istehsal xarakterli təsərrüfat formalaşır, arxaik (primitiv) saxsı məmulatının hazırlanması başlanır. Er.əv. 6–4-cü minilliklərdə Azərbaycan ərazisində eneolit mövcud idi. Bu zaman oturaq əkinçilik formalaşır, insanlar həyət təsərrüfatı tikililərinə malik olan evlərdə yaşamağa başlayırdılar. İnsanlar arpa, buğda və digər bitkiləri yetişdirməyi bacarır, sənətkarlıqla (daş və sümükdən əmək alətlərinin istehsalı, heyvan dərilərinin emalı, saxsı məmulatlarının hazırlanması və s.) məşğul idilər. Bu dövrə arxaik tipli incəsənət nümunələrinin (gildən hazırlanmış müxtəlif tipli qadın heykəlləri, bəzək əşyaları vəs.) düzəldilməsi təsadüf edir.
Azərbaycan xalqı təqribən 5 min illik dövlətçilik tarixinə malikdir. Azərbaycan ərazisində ilk dövlət qurumları və ya etnik-siyasi birliklər hələ eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu — III minilliyin əvvəllərindən başlayaraq Urmiya hövzəsində yaranmışdı. Burada meydana gəlmiş ən qədim Azərbaycan dövlətləri bütün regionun hərbi-siyasi tarixində mühüm rol oynayırdılar. Həmin dövrdə Azərbaycanda Dəclə və Fərat vadilərində yerləşən və dünya tarixində dərin iz qoymuş qədim Şumer, Akkad və Assuriya dövlətləri, habelə Kiçik Asiyadakı Het dövləti arasında sıx qarşılıqlı əlaqələr vardı.
Eramızdan əvvəl I minillikdə — bizim eranın I minilliyinin əvvəllərində Azərbaycan torpaqlarında Manna, Skif padşahlığı, Atropatena və Albaniya kimi dövlətlər mövcud olmuşdur. Bu dövlətlər Azərbaycanda dövlət idarəçiliyi mədəniyyətinin daha da yüksəldilməsində, ölkənin iqtisadi-mədəni tarixində, eləcə də vahid xalqın təşəkkülü prosesində mühüm rol oynamışlar.
Feodal dövrü
III əsrdə Azərbaycanı Sasanilər İmperiyası, VII əsrdə isə Ərəb xilafəti işğal etdi. İşğalçılar ölkəyə İranın və Ərəbistanın içərilərindən çoxlu İran və ərəb mənşəli əhali köçürüb gətirdilər. Eramızın ilk yüzilliklərində ölkə əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən və hərbi-siyasi cəhətdən daha mütəşəkkil və daha qüvvətli olan türk etnosları vahid xalqın təşəkülü prosesində mühüm rol oynayırdılar. Türk etnosları içərisində oğuz türkləri üstünlük təşkil edirdilər. Həmin dövrdən başlayaraq, türk dili Azərbaycan ərazisində yaşayan və sayca az olan xalqlar, etnik qruplar arasında da başlıca ünsiyyət vasitəsinə çevrilməkdə idi. Türk dili, həm də şimalla cənub arasında birləşdirici, əlaqələndirici rol oynayırdı. Bu amilin o zaman vahid xalqın təşəkkülü prosesində çox mühüm rolu vardı. Çünki bəhs olunan dövrdə bütün Azərbaycan ərazisini əhatə edən vahid dini görüş — monoteist din yox idi. Qədim türklərin baş Allahı olan Tanrıya sitayiş — tanrıçılıq hələ başqa dini görüşləri sıxışdırıb tamamilə aradan qaldıra bilməmişdi.Zərdüştlük, atəşpərəstlik, günəşə, aya, göyə, ulduzlara, torpağa, suya və s. sitayiş davam etməkdə idi. Ölkənin şimalında — Albaniya ərazisinin bəzi yerlərində, əsasən dağlıq qərb bölgələrində, xristianlıq yayılmaqda idi. Lakin müstəqil Alban Həvari kilsəsi qonşu erməni və gürcü kilsələrinin kəskin rəqabəti şəraitində fəaliyyət göstərirdi.
VII əsrdə islam dininin qəbul olunması ilə Azərbaycanın tarixi müqəddəratında əsaslı dönüş yarandı. İslam dini vahid xalqın və dilin təşəkkülünə güclü təkan verdi, bu prosesin sürətlənməsinə həlledici təsir göstərdi. Türk və qeyri-türk etnosları arasında dini birliyin yaranması onların yayıldığı bütün Azərbaycan ərazisində vahid adət-ənənələrin təşəkkülünə, qohumluq əlaqələrinin genişlənməsinə, qaynayıb-qarışma prosesinin daha da dərinləşməsinə səbəb oldu. İslam dini onu qəbul etmiş bütün türk və qeyri-türk etnoslarını Cənubi Qafqazı bütöv halda xristianlığın təsir dairəsinə salmağa çalışan Bizans İmperiyasına və onun himayə etdiyi erməni və gürcü feodallarına qarşı vahid türk-islam bayrağı altında birləşdirdi.
IX əsrin ortalarından Azərbaycanın qədim dövlətçilik ənənələri yenidən dirçəldi. Azərbaycanda yeni siyasi dirçəliş başlandı: islam dininin yayılmış olduğu Azərbaycan torpaqlarında Sacilər, Şirvanşahlar, Salarilər, Rəvvadilər, Şəddadilər dövlətləri yarandı. Müstəqil dövlətlərin yaranması nəticəsində siyasi, iqtisadi və mədəni həyatın bütün sahələrində oyanış baş verməkdə idi. Azərbaycan tarixinin İntibah dövrü başlanırdı. Ərəb xilafətinin tənəzzülündən sonra — IX əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycanda, habelə bütün Yaxın və Orta Şərqdə türk-islam imperiyalarının rolu artdı. XV–XVIII əsrlərdə və bundan sonrakı dövrdə Azərbaycanın dövlətçilik mədəniyyəti daha da zənginləşdi. Bu dövrdə Şərqin geniş ərazili Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvi, Əfşar və Qacar imperiyaları bilavasitə Azərbaycan sülalələri tərəfindən idarə olunurdu.
Azərbaycanın dövlət xadimi Uzun Həsənin (1468–1478) hakimiyyəti illərində Ağqoyunlu imperiyası bütün Yaxın və Orta Şərqdə qüdrətli hərbi-siyasi amilə çevrildi. Azərbaycanın dövlətçilik mədəniyyəti daha da inkişaf etdi. Uzun Həsən bütün Azərbaycan torpaqlarını əhatə edən güclü mərkəzləşdirilmiş dövlət yaratmaq siyasəti yeridirdi. O, bu məqsədlə xüsusi "Qanunnamə" hazırlatmışdı. Hökmdar Quranı azərbaycan dilinə çevirtmiş, dövrün görkəmli elm adamı Əbu Bəkr əl-Tehraniyə "Kitabi-Diyarbəkriyyə" adlı Oğuznamə yazdırmışdı. XV əsrin sonu — XVI əsrin əvvəllərində Azərbaycan dövlətçiliyi özünün tarixi təkamülündə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Uzun Həsənin nəvəsi olan dövlət xadimi Şah İsmayıl Xətai (1501–1524) babasının başladığı işi başa çatdırdı, şimallı-cənublu bütün Azərbaycan torpaqlarını öz hakimiyyəti altında birləşdirə bildi. Paytaxtı Təbriz şəhəri olan vahid, mərkəzləşdirilmiş Azərbaycan dövləti — Səfəvi dövləti meydana gəldi. Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın dövlət idarəçiliyi mədəniyyəti daha da yüksəldi. Azərbaycan dili dövlət dilinə çevrildi.
Səfəvi dövlətinin süqutundan sonra hakimiyyətə gələn görkəmli Azərbaycan sərkərdəsi Nadir şah Əfşar (1736–1747) keçmiş Səfəvi imperiyasının sərhədlərini daha da genişləndirdi. Azərbaycanın əfşar-türk elindən çıxmış hökmdar 1739-cu ildə Dehli də daxil olmaqla Şimali Hindistanı da ələ keçirdi. Lakin Azərbaycan hökmdarının bu geniş ərazidə qüdrətli mərkəzləşdirilmiş dövlət yaratmaq planları baş tutmadı. Nadir şahın ölümündən sonra onun idarə etdiyi geniş ərazili imperiya süquta uğradı. Hələ Nadir şahın sağlığında ikən azadlıq mübarizəsinə qalxan və müstəqilliyə can atan Azərbaycan torpaqlarında yerli dövlətlər yarandı. Beləliklə, XVIII əsrin II yarısında Azərbaycan xırda dövlətlərə — xanlıqlara və sultanlıqlara parçalandı.
Yeni dövr
 |  | |||||||||
Gəncə xanlığı ordusunun dəbilqə və qalxanı, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi | ||||||||||
XVIII əsrin sonunda Azərbaycan sülaləsi olan Qacarlar (1796–1925) İranda hakimiyyətə gəldilər. Qacarlar vaxtı ilə onların ulu babaları Qaraqoyunluların, Ağqoyunluların, Səfəvilərin və nəhayət, Nadir şah Əfşarın hakimiyyəti altında olmuş bütün əraziləri, o cümlədən Azərbaycan xanlıqlarını yenidən mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək siyasəti yeritməyə başladılar. Beləliklə, Qacarlarla Cənubi Qafqazı işğal etməyə çalışan Çar Rusiyası arasında uzun sürən müharibələr dövrü başlandı.
Azərbaycan iki böyük dövlət arasında qanlı müharibələr meydanına çevrildi.Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrinə əsasən Azərbaycan iki imperiya arasında bölüşdürüldü: Şimali Azərbaycan Rusiyaya, Cənubi Azərbaycan isə Qacarlara qatıldı. Beləliklə, Azərbaycanın bundan sonrakı tarixində yeni siyasi-coğrafi anlayışlar meydana gəldi: "Şimali Azərbaycan" (və ya "Rusiya Azərbaycanı") və "Cənubi Azərbaycan" (və ya "İran Azərbaycanı").
Rusiya Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək üçün qonşu ölkələrdən çoxlu sayda ermənini işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarına, xüsusən də Qarabağın dağlıq rayonlarına, keçmiş İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisinə köçürdü. "Erməni vilayəti" Qərbi Azərbaycanın Türkiyə ilə həmsərhəd torpaqlarında — keçmiş İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində süni və xüsusi təyinatlı şəkildə yaradılmışdır. Beləliklə, Azərbaycan torpaqlarında gələcək Ermənistan dövlətinin əsası qoyuldu. Bundan əlavə, 1836-cı ildə Rusiya müstəqil Alban Kilsəsini ləğv edərək onu Erməni Apostol Kilsəsinə verdi. Eyni zamanda Azərbaycanın qədim əhalisi olan xristian albanların qriqorianlaşması və erməniləşdirilməsi üçün daha münbit şərait yaradıldı. Rusiya imperiyası bu keçid dövründə bölgədə vəziyyəti sabitləşdirmək üçün əyalətlərin komendant idarə üsulunu tətbiq etdi. Hər bir əyalətin başında Qafqazdakı Baş Komandan tərəfindən rus zabitləri arasından təyin olunan komendant dayanırdı. Əyalətlərin komendantları bu ərazidə bütün sosial-iqtisadi məsələləri həll etmək hüququna malik idilər. Əyalətlərin azərbaycanlı əhalisinin üsyanları Rusiya imperiyasını rejimi yumşaltmağa, komendant idarəetmə sistemini ləğv etməyə və dövlətçilik siyasətini həyata keçirməyə vadar etdi. 1840-cı illərdə Qafqaz bölgəsinin rayonlarının sonrakı inzibati bölgüsünə səbəb olan islahatların sayı.
Şimali Azərbaycanda azadlıq mübarizəsi misli görünməmiş faciələrlə nəticələndi. Burada hakimiyyəti ələ keçirən Stepan Şaumyanın daşnak-bolşevik hökuməti 1918-ci ilin martında Azərbaycan xalqına qarşı Mart soyqırımını həyata keçirdi. 1918-ci ildə Nuru paşanın rəhbərlik etdiyi Osmanlı və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qüvvələrindən ibarət Qafqaz İslam Ordusu Bakı döyüşündə qələbə çaldı. 1918-ci il mayın 28-də Şimali Azərbaycanda Şərqdə ilk demokratik respublika — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
Azərbaycan xalqının tarixində ilk Parlamentli respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, eyni zamanda, bütün Şərqdə, o cümlədən türk-islam dünyasında ilk demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət nümunəsi idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə parlamentçilik tarixi iki dövrə ayrılır: Birinci dövr — 1918-ci il mayın 27-dən noyabrın 19-dək davam etmişdir. Bu altı ay ərzində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası adı ilə fəaliyyət göstərən və 44 nəfər müsəlman-türk nümayəndədən ibarət olan ilk Azərbaycan Parlamenti çox mühüm tarixi qərarlar qəbul etmişdir. İlk Parlament 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycanın müstəqilliyini elan etmiş, ölkənin idarə olun-masını öz üzərinə götürmüş və tarixi Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsini qəbul etmişdir.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamentçilik tarixində İkinci dövr və ya Bakı dövrü 1918-ci il dekabrın 7-dən 1920-ci il aprelin 27-dək — cəmi 17 ay davam etmişdir. Parlamentin 1919-cu il sentyabrın 1-də Bakı Dövlət Universitetinin təsis olunması haqqında qəbul etdiyi qanunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Milli universitetin açılması Cümhuriyyət xadimlərinin doğma xalq qarşısında çox mühüm tarixi xidməti idi. Sonralar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etsə də Cümhuriyyət ideyalarının yaşamasında və xalqın yenidən müstəqilliyə qovuşmasında Bakı Dövlət Universiteti misilsiz rol oynadı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu dövrdə ümumiyyətlə 155 parlament iclası keçirilmişdir ki, bunun da 10-u Azərbaycan Milli Şurasının (27 may-19 noyabr 1918-ci il), 145-i isə Azərbaycan Parlamentinin fəaliyyət göstərdiyi dövrdə (7 dekabr 1918-ci il — 27 aprel 1920-ci il) olmuşdur. Parlamentin müzakirəsinə 270-dən çox qanun layihəsi çıxarılmış, onlardan 230-a yaxını qəbul olunmuşdu. Qanunlar qızğın və işgüzar fikir mübadiləsi şəraitində müzakirə edilir, özü də yalnız üçüncü oxunuşdan sonra qəbul olunurdu.
Sovet İttifaqının tərkibində
1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulandan bir müddət sonra da ölkə öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdir. Aprelin 30-da Rusiya ilə Azərbaycan arasında hərbi-iqtisadi müqavilə imzalanmışdır. 1921-ci ildə tərkibinə Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan respublikaları daxil olmuş Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası təşkil edildi. 1918-ci ilin Mart soyqırımından sonra, faktiki olaraq, Azərbaycan xalqına qarşı yeni soyqırımına başlanmışdı. 1922-ci il dekabrın 30-da Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) yaranması və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının bu quruma daxil olması ilə Şimali Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyuldu. Azərbaycanda müstəqil hakimiyyət məhrum edildikdən sonra ölkənin sərvətlərinin talan olunmasına başlandı. Torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət ləğv olundu. Ölkənin bütün təbii sərvətləri milliləşdirildi, daha doğrusu, dövlət mülkiyyəti hesab olundu. Neft sənayesini idarə etmək üçün xüsusi olaraq yaradıldı və bu komitəyə rəhbərlik Vladimir Lenin tərəfindən Bakıya göndərilmiş A. P. Serebrovskiyə tapşırıldı. Beləliklə, hələ 1920-ci il martın 17-də Qafqaz Cəbhəsinin Hərbi-İnqilab Şurasına göndərdiyi teleqramda "Bakını almaq bizə olduqca və olduqca zəruridir" deyə Şimali Azərbaycanın işğalına göstəriş vermiş Lenin öz arzusuna çatdı. Bakı nefti Sovet Rusiyasının əlinə keçdi.
1920-ci il aprelin 28-dən başlayaraq Azərbaycan Respublikası ərazisində insan hüquqlarına zidd qanunlar əsasında totalitar dövlət rejiminin törətdiyi özbaşınalıq, zorakılıq nəticəsində 100 minə yaxın günahsız azərbaycanlı öz siyasi əqidəsinə, fəaliyyətinə, başqa cür düşündüyünə və ayrı səbəblərə görə repressiyalara məruz qalmışdır. Təkcə 1937-ci ildə 29 min adam repressiyaya uğradı. Bu dövrdə Azərbaycan xalqı özünün Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Əhməd Cavad, Salman Mümtaz, Əli Nəzmi, Tağı Şahbazi, Yusif Vəzir Çəmənzəminli və başqaları kimi onlarla mütəfəkkirlərini və nadir ziyalılarını itirdi.
Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində böyük dövlətlərin strateji planlarında mühüm yer tuturdu. Üçüncü Reyx Bakı neftini ələ keçirməklə Şərqə — İran körfəzinə və Hind okeanına hərəkət etmək niyyətində idi. Adolf Hitlerin tapşırığı əsasında hətta Bakının sənaye və hərbi əhəmiyyətli obyektlərinin dəqiq xəritəsi də hazırlanmışdı. Müharibə illərində Sovet İttifaqında hasil olunan neftin dörddə üç hissəsi, aviasiya benzini və yüksək keyfiyyətli yağların 85–90 faizi Azərbaycanın payına düşürdü. İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycandan 700 min nəfərdən çox insan səfərbər edilərək ordu sıralarına yola düşmüş, onların 300 mindən çoxu döyüşlərdə həlak olmuşdur. Müharibənin hələ ilk günlərində respublikada 4 mindən çox oğlan və qız könüllü surətdə cəbhəyə getmək üçün hərbi komissarlıqlara müraciət etmişdi. 1941-ci ilin sonunda xalq qoşunu dəstələrində 187 min nəfər döyüşçü vardı. Onlardan 30 min nəfərdən çoxu qadınlar idi. Müharibədə hətta azərbaycanlılardan ibarət diviziyalar təşkil olunmuşdu. 416-cı, 402-ci, 396-cı, 223-cü, 77-ci və digər milli diviziyalar Simferopolda, Odessada və digər şəhərlərdə vuruşmuşlar. 77-ci diviziya Polşa və Çexoslovakiyanın, 223-cü diviziya Yuqoslaviyanın azad edilməsində igidlik göstərmişdi. 416-cı diviziya Qafqazdan Berlinədək qəhrəmanlıq yolu keçmişdi. İkinci Dünya müharibəsi zamanı göstərdikləri igidliyə görə Azərbaycandan 123 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb, 170 mindən çox əsgər və zabit müxtəlif orden və medallarla təltif edilib.
1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıları Ermənistan SSR-dən kütləvi surətdə sürgün olunmasının yeni mərhələsi başlandı. Deportasiyalardan sonra, ermənilərin bu ərazidə sayca üstünlüyü təmin olundu. Bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən 1960-cı illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatının bir çox sahələrində — həm sənayedə, həm də kənd təsərrüfatında mənfi meyllər özünü göstərməyə başladı. Respublikanın düşdüyü bu ağır vəziyyətdə Azərbaycan rəhbərliyində mühüm dəyişiklik baş verdi. 1969-cu ildə Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövrü başlandı. Heydər Əliyev totalitar rejimin hökmranlıq etdiyi mürəkkəb tarixi şəraitdə Azərbaycanı Sovet İttifaqının ən qabaqcıl respublikalarından birinə çevirmək üçün həyatın bütün sahələrində geniş islahatlar proqramı həyata keçirməyə başladı. 1970–1985-ci illərdə, tarixən qısa bir dövr ərzində, bütövlükdə respublika ərazisində yüzlərlə zavod, fabrik, istehsalat sahələri yaradıldı. 213 iri sənaye müəssisəsi işə salındı. Azərbaycanda istehsal olunan 350 adda məhsul dünyanın 65 ölkəsinə ixrac olunurdu.
1980-ci illərin sonlarından 1994-cü ilin mayına kimi Qarabağ bölgəsində Ermənistan Respublikası tərəfindən dəstəklənən Qarabağ erməniləri ilə Azərbaycan Respublikası arasında Qarabağ müharibəsi baş verdi. Tərəflər arasında döyüşlər Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin parlamentinin 20 fevral 1988-ci ildə Ermənistan ilə birləşmək qərarı verdikdən sonra başlamışdır. Azərbaycandan ayrılmaq haqqında bəyənnamə bu torpaq münaqişəsinin son nəticəsi olmuşdur.Azərbaycan SSR-dən müstəqilliyini elan etdikdən sonra ermənilər Azərbaycandan çəkilmək qərarına gəlmiş və tanınmayan Dağlıq Qarabağ Respublikasının müstəqilliyini elan etmişdirlər.
Üçüncü Respublika dövrü
19–20 yanvar 1990-cı il gecə saat 23:30-da millətlərarası qarşıdurmanın kəskinləşməsi fonunda keçmiş Sovet İttifaqının qoşunları şəhərdə fövqəladə vəziyyət elan edilməsi haqqında fərmanı rəhbər tutaraq Azərbaycan Xalq Cəbhəsi (AXC) döyüşçülərini nizama məcbur etmək məqsədilə Bakıya daxil oldular. AXC-nin fəaliyyəti son illərdə dəfələrlə tənqid olunub: məsələn, hesab edilir ki, Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun işğalı o vaxt hakimiyyətdə olan AXC-nin bilavasitə məsuliyyət daşıdığı güman edilir. Bir sıra tədqiqatçılar əməliyyatın kütləvi şəkildə itkilərlə müşayiət olunduğunu təxmin edirlər. Azərbaycanda "Qara Yanvar" kimi tanınan hadisələrin əks-sədası bütün ölkəyə yayılaraq Azərbaycanda müstəqillik hərəkatını sürətləndirdi. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktını qəbul etdi, 1991-ci il dekabrın 30-da isə Konstitusiya Aktı ümumxalq səsverməsi və referendum yolu ilə təsdiq edildi. Bu akt Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin təmin edilməsi üçün hüquqi əsas yaratdı və ölkə öz dövlət müstəqilliyini bütün dünyaya bəyan etdi.
1991-ci il sentyabrın 8-də Ayaz Mütəllibov müstəqil Azərbaycan Respublikasının tarixində ilk dəfə keçirilən prezident seçkilərində 98,52 faiz səs toplayaraq Azərbaycanın Prezidenti seçildi. 1992-ci il martın 6-da Qarabağda vəziyyətin gərginləşməsi fonunda və Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin təzyiqi ilə Ayaz Mütəllibov istefa verdi, hakimiyyəti bərpa etmək üçün uğursuz cəhddən sonra isə ölkəni tərk etdi. Azərbaycanla Ermənistan arasında genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlar 1992-ci ilin qışında başlayıb. Etnik azərbaycanlılara qarşı Xocalı soyqırımı 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələrinin Xocalı şəhərini işğal etdiyi zaman baş verib. Bir versiyaya görə Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayı da şəhərə hücum zamanı iştirak etmişdi. 1993-cü ilin yazında anklavın tərkibinə daxil olmayan torpaqların Ermənistan qoşunları tərəfindən işğalı regionun digər ölkələrinin də müharibəyə girməsi təhlükəsi yaratdı. 1994-cü ildə müharibənin sonunda ermənilər demək olar ki, Qarabağın böyük hissəsinə tam nəzarət edirdilər və Azərbaycan torpaqlarının 20%-nə nəzarət edirdilər. 1994-cü ilin mayında Rusiyanın dəstəyi ilə atəşkəs əldə edildi. 5 may 1994-cü ildə MDB Parlamentlərarası Assambleyası, Qırğızıstan parlamenti, Federal Məclis və Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin təşəbbüsü ilə bir görüş keçirildi, nəticədə Bişkek protokolu 1994-cü il may ayının 8-dən 9-a keçən gecə atəşi dayandırmağa çağırdı. Rusiyanın iştirakı ilə hazırlanan "müddətsiz atəşkəs sazişi" 1994-cü il 12 may gecə yarısı qüvvəyə mindi. Daha sonra münaqişənin sülh danışıqları yolu ilə həlli üçün ATƏT-in prinsipləri əsasında ATƏT-in Minsk qrupu yaradıldı.
1992-ci il iyunun 7-də keçirilən prezident seçkilərində Əbülfəz Elçibəy 60,9% səs toplayaraq Azərbaycanın prezidenti seçildi. Lakin daxili proseslər Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə mane oldu. Hakimiyyət uğrunda mübarizə və hakimiyyətin zorakılıqla dəyişdirilməsi halları Azərbaycanda daxili vəziyyəti xeyli gərginləşdirdi. Belə ki, 1992-ci il oktyabrın 24-də Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin tərəfdarları Naxçıvan Muxtar Respublikasında silahlı çevriliş etməyə cəhd etdilər. 1993-cü ilin iyununda xüsusilə ağır vəziyyət yarandı: respublikada vətəndaş müharibəsi gedirdi, Azərbaycan parçalanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə idi. Bunun qarşısı alındı, lakin sonrakı dövrdə Azərbaycanın müstəqilliyini pozmaq cəhdləri davam etdi və respublikada iki dəfə dövlət çevrilişinə cəhd oldu. 1993-cü il iyunun 21-də talış əsilli Azərbaycan ordusunun polkovniki Ələkrəm Hümmətov 704-cü briqadanın zabitləri ilə birlikdə Azərbaycanın 7 rayonunun ərazisində Talış-Muğan Muxtar Respublikası elan etsə də, Hümmətovun çıxışı hökumətdən və Talış əhalisindən ciddi dəstək almadı və süqut etdi. 1993-cü il avqustun 29-da Əbülfəz Elçibəyə etimad haqqında referendum keçirildi və nəticədə ölkə vətəndaşlarının 97,5%-i onun istefasına səs verdi. 1993-cü il oktyabrın 3-də Azərbaycanda növbəti prezident seçkiləri keçirildi və bu seçkilərdə Heydər Əliyev 98,8 faiz səslə qalib gəldi. 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə ölkənin ictimai-siyasi, sosial, iqtisadi, elmi-mədəni həyatında, beynəlxalq münasibətlərdə, elmi əsaslara uyğun müstəqil dövlət quruculuğu prosesində dönüş yarandı.1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq referendumu ilə ölkənin yeni konstitusiyası qəbul edildi.
Heydər Əliyev Qərb şirkətləri ilə Azərbaycanın neft yataqlarının işlənilməsi haqqında danışıqlara başladı. 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda — Gülüstan sarayında Qərb neft şirkətləri ilə bağlanmış neft müqaviləsi müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni tarixində böyük rol oynamışdır. "Əsrin müqaviləsi" kimi tanınan bu saziş Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda Azəri-Çıraq-Günəşli neft yatağının dərin yatağının birgə işlənməsinə və hasil olunan neftin səhmlər şəklində SOCAR, Lukoyl və s. kimi dünyanın ən böyük neft şirkətləri arasında paylanmasına gətirib çıxardı.
Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi Azərbaycanda vəziyyəti kökündən dəyişməyə imkan verdi. 1998-ci il fevralın 10-da Azərbaycanda ölüm hökmü ləğv edildi.
1998-ci il oktyabrın 11-də keçirilən prezident seçkilərində Heydər Əliyev 77,6 faiz səslə yenidən prezident seçildi.
2003-cü il oktyabrın 15-də keçirilən prezident seçkilərində İlham Əliyev 76,86 faiz səslə qalib gəlib. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkənin müxtəlif bölgələrində "ASAN xidmət" kimi genişmiqyaslı proqram və layihələr həyata keçirilib. 2008-ci il oktyabrın 15-də keçirilən seçkilərdə İlham Əliyev 88,73 faiz səs qazanaraq ikinci dəfə prezident seçilib.
2011-ci ildə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının tərkibinin genişləndirilməsinin, islam və bloklara qoşulmayan dövlətlərin daimi nümayəndələrinin daxil edilməsinin tərəfdarıdır.
2011-ci ildə Azərbaycanda kütləvi həbslərlə müşayiət olunan bir sıra etiraz aksiyaları keçirildi. 2012-ci ildən bəri ölkədə mətbuat azadlığı və insan haqları ilə bağlı vəziyyət xeyli pisləşib ki, bu da Human Rights Watch hüquq müdafiə təşkilatının hesabatlarında dəfələrlə qeyd olunub.
2013-cü il oktyabrın 9-da keçirilən prezident seçkilərində İlham Əliyev 84,54 faiz səs toplayaraq növbəti dəfə prezident seçildi. 2017-ci ilin sentyabrında İlham Əliyevin iştirakı ilə "Əsrin yeni müqaviləsi" imzalanıb, ona əsasən Azərbaycan və beynəlxalq neft şirkətləri konsorsiumu "Əsrin müqaviləsi" nin müddətinin 2050-ci ilə qədər uzadılması barədə razılığa gəliblər.
2018-ci il aprelin 11-də keçirilən seçkilərdə İlham Əliyev 86,02 faiz səs toplayıb və yenidən dövlət başçısı seçilib.
2020-ci il sentyabrın 27-dən noyabrın 10-dək davam edən İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 5 şəhər, 4 yaşayış məntəqəsi, 286 kənd və Azərbaycan-İran sərhədini işğaldan azad edib. 10 noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan Respublikasının Baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putinin Moskva saatı ilə 00:00-dan etibarən bütün hərbi əməliyyatların tam dayandırılması ilə bağlı birgə bəyanatı dərc edilmişdir. Bəyanatın şərtlərinə əsasən, Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingenti Qarabağda qoşunların təmas xətti boyunca və Laçın dəhlizi boyunca 1960 nəfərlik atıcı silah, 90 zirehli transportyor, 380 maşın və xüsusi texnika ilə yerləşdirilib. Müqavilənin müddəti 5 ildir, əgər tərəflərdən heç biri müddətin bitməsinə 6 ay qalmış bu müddəanın tətbiqinə xitam vermək niyyətini bəyan etməsə müddət avtomatik olaraq 5 il də uzadılır. Bundan başqa, Ermənistan Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını Azərbaycana qaytarmağı öhdəsinə götürüb.
2020-ci il fevralın 9-da Azərbaycan tarixində ilk növbədənkənar parlament seçkiləri keçirilib və nəticədə hakim "Yeni Azərbaycan" Partiyası 125 mandatdan 70-ni qazanıb. Partiya 1995-ci ildən bəri ardıcıl olaraq parlament seçkilərində çoxluğu qazanır.
2021-ci il iyunun 15-də Şuşa şəhərində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan müttəfiqlik əlaqələri haqqında birgə bəyannamə imzalayıblar. Bəyannamədə vurğulanır ki, 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ermənistanın 30 illik işğalçılıq siyasətinə son qoyub.
2022-ci il fevralın 22-də Moskvada İlham Əliyev və Vladimir Putin "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik əməkdaşlığı haqqında Bəyannamə" ni imzaladılar. Bəyannamədə vurğulanır ki, Rusiya və Azərbaycan, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Ermənistan Respublikasının Baş nazirinin və Rusiya Federasiyası Prezidentinin 9/10 noyabr 2020-ci il tarixli, 11 yanvar 2021-ci il tarixli və 26 noyabr 2021-ci il tarixli bəyanatlarının müddəalarının həyata keçirilməsi üçün səylərə hərtərəfli kömək etməyi öhdələrinə götürürlər ki, bu da sabitlik və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi, bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması və Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında münasibətlərin normallaşdırılması üçün əsas olmuşdur.
2022-ci il avqustun əvvəlində Azərbaycan-Ermənistanmünaqişəsi sərhədyanı rayonlarda kəskinləşib. Avqustun 3-də Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Ermənistanın hücumu nəticəsində Azərbaycan əsgərinin həlak olmasına cavab olaraq "Qisas əməliyyatı" nın keçirildiyini açıqlayıb.
Hökumət və siyasət
Azərbaycan prezidentli respublikadır və icraedici hakimiyyət prezidentə məxsusdur. Hakimiyyət baş nazirin və digər seçilmiş parlament üzvlərinin əlində cəmlənmişdir və Azərbaycan xalqına suverenlik hüququ verilir. Hazırda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevdir. Azərbaycan prezidenti Kabinet başçısıdır və dövlət nazirlərini müəyyənləşdirir və ya işdən azad edir. 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında keçirilən referendumdan sonra prezident ümumi, bərabər, birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 7 il müddətinə seçilir.
Azərbaycanın qanunverici orqanı Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisidir və Milli Məclis Bakı şəhərində yerləşir. Parlament birpalatalıdır və 125 deputatdan ibarətdir. Milli Məclisdə əsas yerləri Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) və Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası (VHP) tutur. Yeni Azərbaycan Partiyası 1993-cü ildən seçkilərdə daim uğur qazanır. Azərbaycan baş naziri hökumətin əsas başçısıdır və Milli Məclis tərəfindən üzvləri arasından müəyyənləşdirildikdən sonra prezident tərəfindən təyin olunur. Baş nazirin formal olaraq prezident tərəfindən təyin olunmasına baxmayaraq, Azərbaycan konstitusiyası aşkar şəkildə prezidentdən parlament tərəfindən seçilmiş şəxsi bu vəzifəyə təyin etməsini tələb edir.
Azərbaycan Avropa Şurasında böyük şəhər bələdiyyəsi olmayan yeganə dövlətdir.
Xarici siyasət və ordu
Azərbaycan Avropa Şurası, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, GUAM, Şərq Tərəfdaşlığı, Türk Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, MAQATE, Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatı və NATO-nun Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) proqramının üzvüdür. Azərbaycan dünyanın 34 ölkəsi ilə hərbi əlaqələrin normativ-hüquqi bazasını təşkil edən saziş və memorandumlar imzalamışdır.
Azərbaycanın Ermənistan ilə Qarabağ münaqişəsi üzərində torpaq mübahisəsi, Azərbaycanın həmçinin Ermənistan ilə XX əsrdə Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və köçürülməsi məsələsinə görə davam edən konflikti var.Xəzər dənizinin bölünmə prinsipinin razılaşdırılmaması olmadığından, Azərbaycanın İran və Türkmənistanla su sərhəd problemi var. Bununla belə Azərbaycanla Türkmənistan Kəpəz yatağına görə mübahisə edir. Hazırda Xəzər dənizinin 21 faizi Azərbaycana məxsusdur.
2017-ci ildə ABŞ-nin "Global Firepower" araşdırma mərkəzinə görə, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri dünyada 59-ci, Cənubi Qafqazda isə ən güclü və hazırlıqlı ordudur. 1999-cu ilin sentyabr ayından başlayaraq Azərbaycan sülhməramlı qüvvələri Kosovoda, Əfqanıstanda və İraqda Beynəlxalq Sülhməramlı Ordu tərkibində sülhməramlı fəaliyyət aparırlar. 2011–2015-ci illərdə Azərbaycan Avropa ölkələri arasında ən böyük silah idxalçısı idi.
2005-ci ildən Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyi 900 adda müxtəlif hərbi təyinatlı məhsul, o cümlədən bütün növ döyüş sursatı, müxtəlif texnika və silahlar istehsal edir. Azərbaycanda istehsal olunan silahlar və hərbi məhsullardan "İstiqlal" və "Yalquzaq" snayper tüfənglərini, "Qaya" qumbaraatanı, Gürzə patrul maşını, Xəzri avtomatı və "Zərbə" PUA-nı qeyd etmək olar.
İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhərini işğaldan azad edilmişdir. Müharibədə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 2855 nəfər hərbi qulluqçusu həlak olmuş, 50 hərbi qulluqçu isə itkin düşmüşdür.
İnzibati bölgü
Azərbaycan paytaxt Bakıdan kənarda, ölkə 65 inzibati vahidə (o cümlədən 59 rayon və 6 şəhər) və Naxçıvan Muxtar Respublikasına (6 rayon və paytaxt Naxçıvan şəhərindən ibarət olan) bölünür. Hər bir inzibati vahid seçilmiş icra hakimiyyəti, qanunverici orqan və inzibati bürokratiya tərəfindən nəzarət olunur.
Coğrafiya
Azərbaycan Respublikasının ərazisi – 86,6 min km² təşkil edir. Ölkə 39° 24', 41° 54' şimal en dairələri arasında və 44° 46', 50° 45' şərq uzunluğunda, paytaxt Bakı 40° paralel üzərində yerləşir. Sərhədlərinin ümumi uzunluğu 3489 kilometrdir. Bunun 825 kilometri su sərhəddidir. Cənubdan İran-la 765 km, Türkiyə ilə 13 km (bəzi məlumatlarda 13 və ya 11 km.), şimaldan Rusiya ilə 391 km, şimali-qərbdən Gürcüstan ilə 471 km, qərbdən Ermənistan ilə 1027 km həmsərhəddir. Sahil xəttinin uzunluğu – 713 km, Bakıdan şimal qütbünə qədər olan məsafə 5550 km, ekvatora qədər olan məsafə isə 4440 km-dir. Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazın şərq hissəsində, Xəzər dənizinin qərbi sahilində yerləşir. Azərbaycanın 11,5%-i meşəlik, 1,6%-i su hövzələrindən və 50,0%-i becərilən torpaqlardan ibarətdir. Ölkənin ərazisi beş coğrafi vilayətə bölünür: onlardan dördü (Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Naxçıvan MR, Lənkəran) dağlıq, biri isə (Kür-Araz və ya Mərkəzi Aran) ovalıqdır.
Yer kürəsində məlum olan 2000-dən artıq palçıq vulkanlarından 344-ü Azərbaycanın şərqində və onunla həmsərhəd Xəzər hövzəsində yerləşir. Abşeron yarımadasında, Şamaxı-Qobustan, cənub-şərqi Şirvan rayonlarında və Bakı arxipelağında yerləşən vulkanların 100-dən artığı Qobustandadır. 2007-ci ildə "Bakı və Abşeron yarımadasının palçıq vulkanları qrupu Dövlət Təbiət Qoruğu" yaradılaraq 52 palçıq vulkanına dövlət təbiət qoruğu statusu verilmişdir. Odlu qövsdəki mövqeyinə görə Azərbaycan zəlzələlərə meyilli ölkədir.
İqlim
Azərbaycanda hava temperaturunun və atmosfer yağıntılarının paylanması və rejiminin xüsusiyyətləri, həmçinin rütubətlənmə şəraiti nəzərə alınaraq Yer kürəsindəki 11 iqlim tipindən (V. V. Keppenə görə) 8-i burada olduğu müəyyən edilmişdir. Respublikanın şimalında yerləşən və şimal-qərbdən cənub-şərqə uzanan Böyük Qafqaz dağları ölkə ərazisinin böyük hissəsini şimaldan gələn soyuq hava kütlələrinin birbaşa təsirindən qoruyur. Bunun da nəticəsində respublikanın əksər düzənlik və dağətəyi ərazilərində subtropik iqlim formalaşır. Ölkənin düzənlik və dağətəyi əraziləri günəş işığının bolluğu ilə fərqlənir. Azərbaycan ərazisində iqlimin formalaşmasına arktik (Kara və Skandinaviya antisiklonları), mülayim enliklərin soyuq kontinental (Sibir antisiklonu) və dəniz (Azor maksimumu), tropik enliklərin isti hava kütlələri (subtropik antisiklon və cənub siklonları), Mərkəzi Asiya üzərində yaranan antisiklon, həmçinin yerli atmosfer prosesləri təsir göstərir. Mərkəzi və şərqi Azərbaycanın quru subtropik iqlimi mülayim bir qış (dörd-beş ay) və çox isti yay ilə xarakterizə olunur, temperatur ortalama 81 °F (27 °C) və maksimum temperatur 109 °F (43) -ə çatır. °C. N axçıvanda 2300–3300 fut yüksəkliklərdə soyuq bir qış və quru, isti bir yay ilə quru bir kontinental iqlim hökm sürür. Azərbaycanın digər bölgələrində orta dərəcədə isti, quru və ya nəmli iqlim tiplərinə rast gəlinir. Dağ meşə zonası orta dərəcədə soyuq bir iqlimə malikdir, dağ tundra iqlimi isə 10.000 fut və daha yüksəklikləri xarakterizə edir. Şaxtalar və şiddətli qar yağışları bu cür yüksəkliklərdə keçən ilin üç-dörd ayı ərzində əlçatmaz olur.
Cənub-Şərqi Azərbaycan, ildə 47–55 düym (1200 ilə 1400 millimetr) arasında ən çox yağıntı olan nəmli subtropik iqlim ilə xarakterizə olunur, əksəriyyəti soyuq aylarda düşür.
Azərbaycanın orta qış temperaturu 4 °C, orta yay temperaturu 26 °C təşkil edir. Azərbaycanda ən yüksək temperatur 6 iyul 2000-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında qeydə alınmışdır: 46 °C.
Biomüxtəliflilik
Azərbaycanda 9 milli park, 11 dövlət təbiət qoruğu və 24 dövlət təbiət yasaqlığı fəaliyyət göstərir. Ümumilikdə, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ölkə ərazisinin 10,3%-ini, o cümlədən milli parklar 3,7%-ini təşkil edir.
Azərbaycan təbiətində 97 növ məməli, 357 növ quş, 67 növ amfibi və reptili, 1 növ dəyirmiağız, 97 növ balıq, 15 mindən çox onurğasız heyvan növü qeydə alınmışdır. Heyvan növlərinin respublika ərazisində yayılma arealı müxtəlifdir. Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitab"ına 108 növ heyvanın adı daxil edilmişdir. Onlardan 14 növü məməli, 36 növü quş, 13 növü sürünən və suda-quruda yaşayan, 5 növü balıq, 40 növü həşəratdır. Respublikanın şirin sularında və Xəzər dənizində 30 növ balıq ovlanır. Bu balıqların çoxu Kür çayında, Kürün ətrafındakı göl və axmazlarda, həmçinin Mingəçevir su anbarında tutulur. Ovlanan balıqların əksəri keçici və yarımkeçicidir (dənizdə böyüyür, kürüləmək üçün çaylara keçir).
Azərbaycanın ərazisi zəngin floraya malikdir. Burada 4500-dən çox çiçəkli, ali sortlu bitki növü yayılmışdır. Azərbaycanda rast gələn bitki növləri Qafqazda bitən bitki növlərinin ümumi miqdarının 66%-ini təşkil edir. Azərbaycanda üçüncü dövrə aid olan relikt cinslərlə də zəngindir ki, bunların da nümayəndələrinə bütün zonalarda, xüsusilə Talış zonası ərazisində daha çox rast gəlinir. Bunlardan dəmirağac, Lənkəran akasiyası, şabalıdyarpaq palıd, bigəvər, şümşad və s. göstərmək olar. Respublikada 240 endemik bitki növü mövcuddur.
Hidroqrafik cəhətdən Azərbaycan Respublikası Xəzər dənizi hövzəsinə aiddir. Ölkənin hidroqrafik şəbəkəsinin əsasını çaylar təşkil edir. Respublikanın ərazisindən müxtəlif uzunluqda 8359 çay axır. Bunlardan 8188 çayın hər birinin uzunluğu 25 km-dən azdır. Uzunluqları 100 km-dən çox olan 24 çay vardır. Respublikanın ərazisindən axan ən böyük çaylar: Kür, Araz, Qanıxçay, Qabırrıçay, Samurçay, Tərtərçay, Türyançay, Ağstafaçay, Həkəri, Bərgüşad, Sumqayıtçay, Viləşçay və s.
İqtisadiyyat
İqtisadiyyat tarixi
Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra iqtisadi sahədə öz suveren hüquqlarını gerçəkləşdirməyə və müstəqil siyasət aparmağa başlamışdır. Bu siyasətin başlıca istiqamətlərini müxtəlif mülkiyyət formaları əsasında yaradılan iqtisadi sistem, bazar iqtisadiyyatına keçid və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya təşkil etmişdir. 1994-cü ildə imzalanan "Əsrin Müqaviləsi" ilə başlamış Azərbaycanda sərmayə qoyuluşu, xüsusilə enerji sektoruna xarici sərmayə investisiyaları uğurlu şəkildə inkişaf edir. 2003-cü ildən etibarən isə digər sektorlara istiqamətləndirilmiş yerli və xarici investisiyanın təşviqi məqsədilə inkişaf proqramları həyata keçirilməyə başlandı. Azərbaycan 2010-cu ildə istehsal etdiyi 51,509 milyon ABŞ dolları həcmində ÜDM-i ilə dünyanın 188 ölkəsi arasında 71-ci sırada yer almışdır.
2010-cu illərdə Azərbaycan orta gəlirli ölkəyə çevrilsə də, ölkədə qeyri-sabitlik, əməkçi qüvvəsindən kifayət qədər istifadə olunmaması və məhsuldarlığın aşağı səviyyəsi davam edir. Hazırda Azərbaycanda yoxsulluq və korrupsiya ölkənin inkişafını kölgələşdirməyə davam edir. 2016-cı ildə ÜDM-in təxminən 45 faizini təşkil edən enerji daşıyıcılarından əldə olunmuş gəlirlərin aşağı düşməsi nəticəsində, büdcə daxilolmaları, Azərbaycan manatının məzənnəsi, xarici valyuta ehtiyatları və ödəniş balansı zərbəyə məruz qalıb. Həmin ilin sonunda Azərbaycan iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsini hazırlayıb. Proqramın əsas hədəfi qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirməklə iqtisadiyatı şaxələndirməkdir.
Azərbaycan Beynəlxalq Valyuta Fondu, Asiya İnkişaf Bankı və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının üzvüdür. Azərbaycanın ən tanınmış şirkətlərinə SOCAR, Azərbaycan Hava Yolları, Azərenerji, Azərsu, Azpetrol, Akkord, Azercell, Bakcell, Nar Mobile, Palmali Group və Azərsun Holding aiddir.
İxracat
Hazırda Azərbaycan xam neft, təbii qaz və neft məhsulları ixrac edən ölkədir. 2015-ci ildə ölkədə ixracın həcmi 46,1 milyon neft ekvivalenti tonu təşkil etmiş, bunun 78,4 faizi xam neftin, 16,5 faizi təbii qazın, 5,0 faizi neft məhsullarının, 0,1 faizi isə elektrik enerjisinin payına düşmüşdür. Təzə ət (, toyuq və qoyun əti) Azərbaycanda ən çox istehsal edilən heyvandarlıq məhsulları olmaqla, dəyər ifadəsində həcminə görə ikinci yerdədir. Bununla belə, bu məhsul yerli bazarın tələbatını ödəmir və onun ixracı aşağı səviyyədədir. Ölkədən, əsasən, emal edilmiş və konservləşdirilmiş ət məhsulu ixrac edilir.
ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat Agentliyinin hər il yayınladığı "The World Factbook" nəşrinin hesabatlarına əsaslanaraq, 2017-ci il üzrə dünyanın 224 ölkəsi arasında Azərbaycanın ixracat reytinqi 78-ci sırada dayanır.
İdxalat
Azərbaycanın idxal etdiyi əsas mallar maşın, avadanlıqlar və onların hissələri, mexanizm və elektrik aparatlarıdır. İdxalda əsas yerlərdən birini qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar tutur.Rusiya Azərbaycana ən çox mal idxal edən ölkədir. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına əsasən, Rusiya Azərbaycanın idxal etdiyi əsas 10 məhsul üzrə aparıcı ixracatçı olub, Azərbaycanda bu məhsullara tələbatın 37 faizini ödəyir. O cümlədən Azərbaycan siqaretin yarıdan çoxunu, bərk buğda və meslinin (buğda və çovdarın qarışığı) 50 faizindən çox hissəsini Rusiyadan idxal edir. Ölkənin idxal etdiyi 10 əsas məhsula olan tələbatının 7 faizini isə, əsasən, regionun digər ölkələri ödəyir. İdxalda əsas ölkələr siyahısında ikinci yeri Türkiyə tutub və ordan Azərbaycana 2015-ci ildə 1 milyard 171 milyon 385,43 min dollarlıq (ümumi idxalda payı 12,70%) mal idxal olunub. Ümumi idxalda 9,19%-lik paya malik olan ABŞ-dən ötən il Azərbaycana 847 milyon 389,38 min dollarlıq mal göndərilib. Azərbaycanda süd emalı müəssisələrinin sayının azlığı ilə yanaşı, sənaye tələbatı üçün təbii süd xammalı istehsalının həcmi də lazımi səviyyədə olmadığına görə, ölkəyə böyük miqdarda süd məhsulları idxal edilir.
Turizm
2016-cı ildə səyahət və turizm sənayesinin Azərbaycanın ümumi daxili məhsuluna (ÜDM) birbaşa təsiri 1 milyard 437,3 milyon dollar, yaxud hesabat dövründəki ÜDM-in ümumi həcminin 4,1 faizi qədər olub. Ümumiyyətlə, turizm və səyahət sənayesinin məşğulluğa tam təsiri 2016-cı ildə 609 min iş yeri, yaxud əhalinin ümumi məşğulluğunun 13,2 faizi qədər təşkil edib.
Azərbaycandan YUNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısına Şirvanşahlar Sarayı və Qız Qalasının yerləşdiyi İçəri şəhər və Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu daxil edilib. Azərbaycanın populyar turist məkanlarından Bakı bulvarı, Fəvvarələr meydanı, Atəşgah, Yanardağ, Şəki xan sarayı, Möminə Xatun türbəsi, Heydər Əliyev Mərkəzi, həm də ölkənin ən böyük xizək kurortu olan Şahdağ Turizm Mərkəzini qeyd etmək olar.
Prezident İlham Əliyevin 1 sentyabr 2016-cı il tarixli "Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişafı ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" sərəncamına əsasən Turizm Şurası yaradılıb. Şura turizm sahəsinin inkişafı ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə yanaşı, digər dövlət qurumları arasında koordinasiya funksiyasını yerinə yetirir. 2016-cı ildən xarici turistlərin Azərbaycanda daha çox alış-veriş etmələrinə müsbət təsir edən "Tax free" sistemi tətbiq olunur.
Elm və texnologiya
21-ci əsrdə Azərbaycanda neft və qaz "bumu", ölkədə elm və texnologiya sahələrində vəziyyəti yaxşılaşdırmasına kömək etdi və Azərbaycan hökuməti modernləşdirilmə və innovasiya yönəlmiş kampaniyaya başladı. 2017-ci ildə Azərbaycan yeni iqtisadi modelə keçməklə, iqtisadiyyatını ancaq islahatlar, innovasiyalar, texnologiyalar və qeyri-neft sektoru hesabına inkişaf etdirmək strategiyasına başlayıb.
Azərbaycanda internet 1993-cü ildən inkişaf etməyə başlamışdır. İlk sayt 1994-cü ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında yaradılmış, ilk dövlət orqanının saytı isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin saytı olmuşdur və 1997-ci ildə yaradılmışdır. 1993-cü ildən yüksək səviyyəli milli .az domeninin inzibatçılığı həyata keçirilir.
Azərbaycanda radio yayımına ilk dəfə 1926-cı il noyabrın 6-da, televiziya yayımına isə 1956-cı ilin fevral ayının 14-də başlanılıb. Hazırda ölkədə əhali yaşayan ərazilərin 99,6%-i 10–12 TV proqramdan ibarət açıq paketli rəqəmli TV yayımla əhatə edilib. Bundan başqa, Gəncə, Quba və Lənkəran rayonlarında və ətraf ərazilərdə ödənişli əsaslarla çoxproqramlı rəqəmli TV yayım xidməti də göstərilir.
Dövlət səviyyəsində poçtun əsası 1501-ci ildə Səfəvilər dövlətinin başçısı Şah İsmayıl Xətai tərəfindən qoyulmuşdur. Müasir formada poçtun yaranması isə XIX əsrin 1-ci qərinəsinə təsadüf edir. 1818-ci ildə Gəncə şəhərində ilk poçt kontoru açılmışdır. 1881-ci il dekabrın 6-da Bakıda "Nobel qardaşları" cəmiyyəti tərəfindən Azərbaycanda ilk telefon xətti çəkilmişdir. Hazırda Azərbaycanda üç GSM operatoru fəaliyyət göstərir: Azercell, Bakcell və Nar Mobile (Azerfon).
Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi (MAKA) Azərbaycanın kosmik agentliyidir. Agentlik kosmik elm və texnikanın nailiyyətlərindən, aerokosmik sahələrin elm və istehsal potensialından respublikanın xalq təsərrüfatı və təhlükəsizliyi naminə istifadə edilməsi sahəsində milli siyasəti həyata keçirir. Agentlik 2013-cü il 8 fevral gecəsi kosmosa Azerspace-1 adlı ilk süni peykini buraxıb.Fransa Qvianasında Kuru kosmodromundan reallaşdırılan ucuş gecə saat 01.36 və 02.20 arasında baş verib. Telekommunikasiya peyki olan Azerspace-1 səs, məlumat bazası, internet, TV və radio yayım xidmətləri məqsədilə istifadə olunur.Azerspace-2 peyki isə 25 sentyabr 2018-ci ildə buraxılıb.
İnfrasruktur
Nəqliyyat
Azərbaycan 1997-ci ildən Avropada yol hərəkətinin ümumi qaydalarını və təhlükəsizlik normalarını müəyyən edən Beynəlxalq qoşulub. Azərbaycanda avtomobil yolları ölkədə mövcud olan bütün yol şəbəkəsini əhatə edir. 2015-ci ilin məlumatına əsasən, Azərbaycanda ümumi istifadədə olan avtomobil yollarının uzunluğu 19 002 kilometr təşkil edir, onun 4 645 kilometri respublika əhəmiyyətli, 14 357 kilometri yerli əhəmiyyətlidir. Bu yollarda ümumi sayı 1463-ə yaxın 50 652 poqon metr uzunluğunda körpülər var. Avtomobil nəqliyyatını idarə etmək üçün Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyinin tərkibində müvafiq olaraq "Avtonəqliyyatservis" və "Yolnəqliyyatservis" departamentləri yaradılıb.
Azərbaycanda xidmət göstərən 7 beynəlxalq hava limanı var. Onlardan ən böyüyü Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı Bakı şəhərindən 20 kilometr şimal-şərqdə yerləşir və şəhərlə əlaqəsi 2008-ci və 2009-cu illərdə istismara verilmiş iki ən müasir avtostrada ilə təmin edilir.AZAL və onun struktur bölməsinə aid olan Buta Airways milli bayraq daşıyıcısının qeydiyyat limanıdır. Azərbaycan Respublikası ərazisində fəaliyyət göstərən digər hava limanları Gəncə, Lənkəran, Naxçıvan, Qəbələ və Zaqatala şəhərlərində yerləşir.
1878-ci ildə Azərbaycanda ilk dəmir yolunun çəkilişinə başlanılıb və 1880-ci ilin 20 yanvar tarixində Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu yaradılıb. Hazırda Azərbaycan dəmir yolları Bakıdan Tümen, Rostov, Xarkov, Kiyev, Sankt-Peterburq, Moskva, Mahaçqala kimi istiqamətlərə gediş-gəliş həyata keçirir. 2017-ci il oktyabrın 28-də Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xəttinin rəsmi açılış mərasimi keçirilib.
1967-ci il noyabrın 6-da istismara verilmiş Bakı metropoliteni Azərbaycanda yeraltı dəmiryol xətlərini birləşdirən ictimai şəhər sərnişin nəqliyyatı sistemidir. Bakı Metropoliteninin hazırda 25 stansiyası, 1 elektrik deposu və 36,6 kilometr uzunluğunda 3 xətti var. Azərbaycanda — Çayları vasitəsiylə və yüklərin əksəriyyəti, o cümlədən ölkədən xaricə gətirilənlər dəmir yolu və yük maşınları ilə aparılır. Dəmir yolu şəbəkəsinin əhəmiyyətli hissələri elektrikləşdirilmişdir. Daşınan əsas mallar neft məhsulları, tikinti materialları, taxta və taxıldır. Böyük bir dəmir yolu xətti Kür vadisindən keçir və Bakını Gürcüstanın Tbilisi və Batumi ilə birləşdirir. Bu yol Bakının şimalındakı Xəzər dənizinə paraleldir. Avtomobil nəqliyyatı həm yük, həm də sərnişinlər üçün geniş istifadə olunur. Yollar ölkənin müxtəlif bölgələrini birləşdirir və çox vaxt ucqar dağ rayonları ilə inzibati mərkəzlər və böyük şəhərlər arasında yeganə quru rabitə vasitəsidir.
Enerji
Azərbaycanda neft bumu XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Həmin dövrdə Rotşild və Nobel qardaşları, eləcə də Rusiya imperiyasının neft sənayeçiləri Bakı nefti sayəsində inkişaf edirdi. Sonra isə neft yataqlarının işlənməsi və hasilatı məsələlərinə Moskvada oturan Partiya funksionerləri rəhbərlik edirdilər. Yalnız 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra azərbaycanlılar öz təbii ehtiyatlarına sahib çıxa bildilər.
Azərbaycan 7 milyard barel həcmində kəşf edilmiş neft ehtiyatları göstəricilərinə görə dünyanın 19-cu, neft hasilatının həcminə görə dünyanın 23-cü ölkəsidir. Azərbaycan 849,5 milyard m³ həcmində kəşf edilmiş qaz ehtiyatlarına görə dünyada 28-ci ölkədir. 2015-ci ildə ölkədə ümumi istehsal həcmi 69,8 milyon neft ekvivalenti tonu olan enerji məhsullarının 87,5 faizini ilkin enerji məhsulları, 9,2 faizini neft emalı məhsulları, 3,3 faizini istilik və elektrik enerjisi təşkil etmişdir. Transformasiya sektorunun proseslərində elektrik və istilik enerjisinin istehsalına sərf olunan yanacaq öz əksini tapmış və onun 92,9 faizini təbii qaz, 7,0 faizini və 0,1 faizini isə yanacağları təşkil etmişdir. Son istehlakın 37,7 faizi ev təsərrüfatlarının, 26,6 faizi nəqliyyatın, 23,1 faizi sənaye və tikintinin, 12,6 faizi isə iqtisadiyyatinin digər sahələrinin payına düşür. Ölkədə alternativ və bərpa olunan enerji sahəsində idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 1 fevral 2013-cü il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi yaradılmışdır. 2017-ci ildə Bakıda Azəri-Çıraq-Günəşli blokunun 2050-ci ilədək işlənilməsinə dair müqavilə imzalanmışdır.
Demoqrafiya
2017-ci ilin əvvəlində Azərbaycan Respublikasının əhalisinin sayı 9,810,000 olmuşdur. Əhalinin 53%-i şəhər, 47%-i kənd yerlərində yaşayır. Əhalinin 49,9%-i kişilərdən, 50,1%-i faizi isə qadınlardan ibarətdir.Azərbaycan əhalisinin 91,6%-i azərbaycanlıdır.
Azərbaycanda milli azlıqlar ölkə əhalisinin 8,4%-ni təşkil edir. Yerli xalqlardan ən çox üstünlük təşkil edənlər ləzgilər, ermənilər, ruslar , talışlar, avarlar və digər kiçik etnik qruplardır. Azərbaycanın böyük hissəsi ölkəni multikultural dövlət kimi görür.
1994-cü ilin fevralında Azərbaycanın prezidenti Heydər Əliyev Türkiyə Cümhuriyyətinə səfəri zamanı Azərbaycan və Türkiyə arasındakı münasibətləri xarakterizə etmək üçün "Bir millət, iki dövlət" konsepsiyasını yaratmışdır. 1995-ci ildə qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası mənşəyindən, irqindən, dinindən və dilindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarına hörməti təmin edir. Azərbaycan Respublikasının suverenliyi haqqında Konstitusiya aktı Azərbaycan Respublikasının bütün vətəndaşlarının Qanun qarşısında bərabər olduğunu təsdiq edir. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasının Regional və ya azlıq dilləri haqqında Avropa Xartiyasını imzalamışdır. 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev "Multikulturalizm ili" elan edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.
Müxtəlif milli azlıqların nümayəndələri Azərbaycanın dövlət qurumlarında geniş təmsil olunmuşlar. Milli azlıqların sıx yaşadığı ərazilərdə yerli əhalinin nümayəndələri yerli hakimiyyət orqanlarında rəhbər vəzifələri tutur. Milli azlıqlara mənsub şəxslər Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İcra Aparatında, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası, hüquq-mühafizə orqanları və digər dövlət qurumlarında, eləcə də Milli Məclisin bəzi daimi komissiyalarının sədri və ya sədr müavini vəzifəsində çalışırlar.
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
| Milli azlıq | Sayı | Dili | Sıx yaşadığı ərazi |
| Ləzgilər | 178 000 | Qafqazın Nax-Dağıstan dillərinə aid olan ləzgi dili, həmçinin Azərbaycan və rus dilləri | Azərbaycanın şimal bölgələri |
| Ruslar | 141 700 | Hind-Avropa dillərinin Slavyan dilləri qoluna aid olan rus dili, eləcə də Azərbaycan dili | Sənaye şəhərlərində, eləcə də bir neçə kənd təsərrüfatı bölgələri |
| Ermənilər | 120 700 | Hind-Avropa dillərinin erməni qoluna aid olan erməni dili, eləcə də Azərbaycan dili | Dağlıq Qarabağ, Bakı |
| Talışlar | 76 800 | Hind-Avropa dillərinin ailəsinin Hind-İran dilləri qoluna aid olan talış dili, eləcə də Azərbaycan dili | Azərbaycanın cənub-şərq bölgələri |
| Avarlar | 50 900 | Qafqazın Nax-Dağıstan dillərinə aid olan avar dili, eləcə də Azərbaycan dili | Azərbaycanın şimal bölgələri |
| Axısqa türkləri / Mesxeti türkləri | 43 400 | Türk dillərinin oğuz qoluna aid olan türk (Anadolu türkcəsi) və Azərbaycan (Azərbaycan türkcəsi) dilləri | Azərbaycanın şimal və aran bölgələr |
| Tatarlar | 30 000 | Türk dillərinin qıpçaq qoluna aid olan tatar dili, eləcə də Azərbaycan və rus dili | Azərbaycanın şəhərləri, əsasən Bakı |
| Ukraynalılar | 29 000 | Hind-Avropa dilərinin Slavyan dilləri qoluna aid olan ukrayın dili, eləcə də Azərbaycan və rus dilləri | Bakı |
| Saxurlar | 15 900 | Qafqazın Nax-Dağıstan dillərinə aid olan saxur dili, eləcə də Azərbaycan dili | Zaqatala rayonu |
| Gürcülər (İngiloylar) | 14 900 | Qafqazın Kartvel dillərinə aid olan gürcü dili, eləcə də Azərbaycan dili | Qax rayonu |
| Kürdlər | 13 100 | Hind-Avropa dillərinin Hind-İran dilləri qoluna aid olan kürd dili, eləcə də (hazırda əsasən) Azərbaycan dili | Ermənistanla silahlı münaqişədən əvvəl Laçın, Kəlbəcər və Qubadlı rayonlarında sıx yaşayırdılar. Bu ərazilərin işğalı nəticəsində başqa rayonlara məcburi olaraq köçürülmüşlər. |
| Tatlar | 10 900 | Hind-Avropa dillərinin Hind-İran dilləri qoluna aid olan tat dili, eləcə də Azərbaycan dili | Azərbaycanın şimal bölgələri |
Yəhudilər:
| 8900 | Afro-Asiya dillərinin Semit (Sami) dilləri qoluna daxil olan yəhudi dili, eləcə də Azərbaycan dili
| Quba rayonu (Qırmızı Qəsəbə) və Bakı şəhəri |
| Udilər | 4100 | Qafqazın Nax-Dağıstan dillərinə aid olan udi dili, eləcə də Azərbaycan dili | Azərbaycanın şimal bölgələri; xüsusilə Qəbələ rayonu (Nic kəndi) və Oğuz şəhəri |
Demoqrafik quruluşdakı dəyişikliklər bir neçə sosial nəticəyə səbəb olmuşdur. Xüsusən 1991-ci ildən başlayaraq ölkədə miqrasiya saldosu mənfi xarakter daşımışdır, əhali əsasən "qastarbayter" kimi Rusiyaya emiqrasiya etmişdir. Hazırda Azərbaycanda əsasən daxili miqrasiya mövcuddur. Belə ki, son dövrlərdə əhalinin intensiv olaraq Bakı şəhərində, onun ətrafında və Abşeron yarımadasının digər məntəqələrində cəmlənməsi davam edir. 2000-ci illərdə Azərbaycanda neft hasilatının və ixracatının sıçrayışla artması nəticəsində ölkənin milli gəliri dəfələrlə artmış, buna uyğun olaraq əhalinin gəlirləri də xeyli dərəcədə yüksəlmişdir.
BMT İnkişaf Proqramının (UNDP) hər il nəşr etdiyi "İnsan İnkişafı Hesabatı" çərçivəsində tərtib edilən İnsan İnkişafı İndeksinin təhlili göstərir ki, Azərbaycan 2011-ci ildə İnsan İnkişafı İndeksinə görə 187 ölkə arasında 91-ci, Həyat Keyfiyyəti İndeksi ilə 111 ölkə arasında 86-cı yerdədir. 2016-cı ildə "Mercer Human Resource Consulting" beynəlxalq konsaltinq şirkətinin araşdırmasında, nəticəsində məlum olub ki, bahalılığına görə, 214 şəhər arasında Bakı 172-ci yerdədir. 2012-ci ildən fəaliyyət göstərən ASAN xidmət mərkəzləri — dövlət orqanları tərəfindən göstərilən xidmətlərin vahid və əlaqələndirilmiş formada həyata keçirilməsini təmin edir.
2023-cü ildə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən bildirilib ki, son 5 il ərzində ölkədə sosial islahatların əhəmiyyətli dərəcədə artmasına, o cümlədən minimum pensiyanın 2,5 dəfə artırılmasına nail olunub. İlin əvvəlində minimum pensiya məbləği pensiyaçılar üçün müəyyən edilmiş yaşayış minimumundan 40,7% çox idi.
Din
Azərbaycan konstitusiyasının 48-ci maddəsinə görə Azərbaycanda hər kəs istədiyi dinə etiqad etməkdə sərbəstdir. 2015-ci ilin statistik təxminlərinə görə, Azərbaycanda yaşayan əhalinin 93,4%-i müsəlman, 3,1 %-i xristian, 3 % isə hər hansı bir dinə bağlı deyildir. Yerdə qalan 0,5 %-ə isə digər dinlərə etiqad edirlər. Azərbaycanda 37-i qeyri-islam olmaqla 993 dini icma fəaliyyət göstərir.
Müsəlman əhalisinin 85 faizi şiə, 15 faizi isə sünnilərdir. Xristianların böyük əksəriyyəti rus pravoslavlarıdır. Xristianlar Bakı və bir sıra digər şəhərlərdə cəm halında yaşayırlar. Ölkənin 20000 nəfərlik yəhudi icmasının böyük hissəsi Bakıda yaşayır. Qubada və başqa ərazilərdə də kiçik icmalar mövcuddur.
Şiələr, sünnilər, rus pravoslavları və yəhudilər ölkənin ənənəvi dini qrupları hesab olunurlar.Lüteranların, roma katoliklərinin, baptistlərin, molokanların, yeddinci günün adventistlərinin və bəhailərin kiçik icmaları ölkədə yüz ildən artıqdır ki mövcuddurlar. 1991-ci ildə Azərbaycanda müstəqillik əldə edildikdən bəri "vəhhabi" və sələfi müsəlmanlar, əllincilər və digər yevangelist xristianlar, o cümlədən Yehovanın Şahidləri və kimi hökumətin əcnəbi və ya "qeyri-ənənəvi" icma kimi hesab etdiyi dini qruplar yaranmışdır. Rus Pravoslav və Erməni Kilsəsinin üzvləri əhalinin çox az bir hissəsini təşkil edir.
Dil
Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dili — Azərbaycan dilidir. Azərbaycan dili geneoloji təsnifata görə türk dillərindən biri olub, həmin dil ailəsinin oğuz qoluna daxildir və ən yaxın qohumları olan türk, türkmən və qaqauz dilləri ilə birlikdə ərazi prinsipinə görə türk dilləri arealının cənub-qərb qrupunu təşkil edirlər. Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin tarixi isə hələlik əldə olan materiallara görə XIII əsrdən başlayır.
Azərbaycan dilinin fonem tərkibində 15 sait və 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azərbaycan əlifbasında 32 hərflə işarə edilir. Azərbaycan dilinin morfoloji quruluşuna əsas (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf, fel) və köməkçi (qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida) nitq hissələri daxildir. Azərbaycan dilində ismin 6 halı (adlıq, yiyəlik, yönlük, təsirlik, yerlik, çıxışlıq), felin 5 (şühudi keçmiş, nəqli keçmiş, indiki, qəti gələcək, qeyri-qəti gələcək) zamanı var. Felin şəkil kateqoriyası 6 formanı (əmr, arzu, şərt, vacib, lazım, xəbər) əhatə edir. Azərbaycan dilinin dialekt və şivələri dörd qrupdan ibarətdir.
Hazırda Azərbaycanda latın qrafikası əsasında yaradılmış Azərbaycan əlifbasından istifadə edilir.Dövlət və özəl məktəblərdə dərslər azərbaycan dilində keçirilir, eləcə də, ingilis və rus dili tədris olunur.
Təhsil
Azərbaycanda təhsil 6 ilə 17 yaş arasında məcburidir. Məktəbəqədər təhsil 5 yaşdandır və bir ildir. İbtidai təhsil 6 yaşdan başlayır; 10 yaşında başlayan orta təhsil sırasıyla beş (ümumi orta) və iki illik (tam orta) iki dövrdən ibarətdir. Əsas tədris dili Azərbaycan dilidir, baxmayaraq ki, ali təhsildə bəzi texniki sahələ üzrə rus dilinə üstünlük verir. Sovet dövründə savadsızlıq praktik olaraq aradan qaldırıldı və ali təhsil institutları, tədqiqat mərkəzləri və bənzər qurumlar şəbəkəsi quruldu.
Bir sıra universitetlər və tədris institutları Bakıda yerləşir. Azərbaycanda ümumi orta məktəb təhsili üç pillədən – ibtidai, ümumi orta və tam orta təhsildən ibarətdir və ümumi orta məktəb təhsili altı yaşdan başlanır. Ölkədə 4481 ümumtəhsil məktəbi, 107 peşə ixtisas təhsili müəssisələri, 61 orta ixtisas məktəbi və 53 ali məktəbi fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda 15 və yuxarı yaş arasında olan əhalinin dərəcəsi 99,8 faizdir. Bunlar arasında ticarət, maliyyə və idarəetmə fakültələrini özündə birləşdirən Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (1929-cu ildə qurulmuşdur); rus, ingilis və fransız fakültələrini özündə birləşdirən Azərbaycan Dövlət Dillər Universiteti (təsisçisi 1937; mövcud adı və statusu, 2000); Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və Gözəl Sənətlər Universiteti (1945-ci ildə qurulmuşdur); stomatologiya, pediatriya, ümumi tibb və əczaçılıq fakültələrini özündə birləşdirən Azərbaycan Tibb Universiteti (quruluşu 1930); və maşın elmləri, metallurgiya, radiotexnika və rabitə və nəqliyyat sahələrini əhatə edən təhsil təklif edən Azərbaycan Texniki Universiteti (1950-ci ildə qurulmuşdur). Bakıda da yerləşən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (quruluşu 1945), kibernetika, fizika institutları, kimyəvi texnologiyanın nəzəri problemləri, neft kimyası prosesləri və genetika da daxil olmaqla tədqiqat mərkəzlərinin fəaliyyətini əlaqələndirir.
Azərbaycanın ən məşhur universitetləri Xəzər Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti və ADA Universitetidir. BMT-nin hazırladığı "İnsan inkişafı hesabatı 2014"-də Azərbaycan insan inkişafı indeksinə görə 187 ölkə arasında 76-cı yeri tutub.
Səhiyyə
2005-ci ildə AMEA Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan Təbabət və əczaçılıq işi üzrə orta əsr əlyazmalarından üçü — İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsəri (II cild), Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri, Əbu Əl-Qasım Əl-Zəhrəvinin "Əl-Məqalə əs-Sələsun" əsəri Azərbaycanda YUNESCO-un Dünya Sənəd İrsi "Dünyanın yaddaşı" siyahısına daxil edilib.
2016-cı ildə BMT rəsmisinin bildirməsinə görə, Azərbaycanda kişilərin orta ömrü 69.6, qadınlarda isə təqribən 76 ildir. 2016-cı ilin əvvəlinə ölkədə 32,5 min həkim və 54,9 min orta tibb işçisi çalışdığı 559 xəstəxana, 1750 ambulator-poliklinika, 79 təcili tibbi yardım stansiyası (şöbəsi), 137 qadın məsləhətxanası, 250 uşaq poliklinika və ambulatoriyaları, 68 sanatoriya-istirahət müəssi-sələri fəaliyyət göstərmişdir.
Azərbaycanda sağlamlıq xidməti milli və yerli hökumətlər tərəfindən təmin edilir. Ödənişli şəxsi tibbi xidmət də təklif olunur. Sığortası olmayan şəxslər işə götürənlər vasitəsilə yerli hökumətlər tərəfindən idarə olunan milli sağlamlıq-sığorta proqramında iştirak edə bilərlər. Xəstələr istədikləri həkimi və ya sağlamlıq müəssisəsini seçməkdə sərbəstdirlər.
2023-cü ildə İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi xəstəxanadakı növbələrin problemini həll etmək üçün "E-TƏBİB" əlavəsi vasitəsilə tibb müəssisələrində onlayn növbələrin yaradıldığını elan edib.
Mədəniyyət
Azərbaycanda mədəniyyətin inkişafına tarixən regionda baş verən siyasi və hərbi hadisələr və Azərbaycanın Şərqlə Qərbi birləşdirən ərazidə yerləşməsi təsir edib. Azərbaycandan YUNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına muğam, aşıq sənəti, Novruz bayramı, xalça toxuculuğu ənənəvi sənəti, tar ifaçılıq sənəti, Qarabağ atı ilə oynanılan çovqan oyunu, kəlağayı, Lahıc misgərlik sənəti, lavaş bişirmə ənənəsi daxil edilib.
İncəsənət
Azərbaycan ərazisində ən qədim maddi mədəniyyət nümunələri e.ə. VIII minilliyə təsadüf edir. Təsviri sənətin ən qədim nümunələri arasında e.ə. VIII–V əsrlərdən qalmış Qobustan qaya təsvirləri, Kəlbəcər rayonunun Zalxa gölü ətrafında Ayıçınqılı və Pəriçınqıl dağlarındakı Tunc dövrünün başlanğıcına (e.ə. 3-cü minillik) aid rəsmlər, Ordubad şəhərindən şimalda Gəmiqaya dağlarındakı qayaüstü təsvirlər müstəsna əhəmiyyətə malikdir.
XIII–XIV əsrlərdə Marağa, Təbriz və Azərbaycanın başqa şəhərlərində xəttatlıq və miniatür sənəti sürətlə inkişaf etmiş, Təbriz şəhəri Şərqdə bədii yaradıcılığın, kitab sənəti, kalliqrafiya və miniatür boyakarlığının ən qüdrətli mərkəzinə çevrilmişdi. XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın şimalının Rusiyaya birləşdirilməsi ilə Azərbaycan təsviri sənətində realist təmayüllər getdikcə güclənir, bədii yaradıcılığın yeni növ və janrları meydana gəlir. "Molla Nəsrəddin" və digər jurnalların, eləcə də kitab nəşri ilə bağlı satirik qrafika və illüstrasiya janraları yaranır. "Molla Nəsrəddin" jurnalının rəssamı Əzim Əzimzadə dövrün ictimai-siyasi problemləri ilə səsləşən realist qrafika sənəti sahəsində geniş fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan satirik qrafikasının banisi Əzimzadə ictimai bərabirsizliyi, cəhaləti, fanatizmi, çarizm zülmünü ifşa edən kəskin karikaturalar, şarjlar yaradır. Müasir satirik qrafikanın inkişafı əsasən "Kirpi" jurnalının fəaliyyəti ilə bağlıdır.
Azərbaycan xalça sənətinin elm sahəsi kimi öyrənilməsi və peşəkar rəssamların yaradıcılığında müasir inkişafı Azərbaycanın xalq rəssamı Lətif Kərimovun adı ilə bağlıdır. Şərq, o cümlədən Azərbaycan xalçası və dekorativ – tətbiqi sənətinin mahir bilicisi, görkəmli ornamentalist – rəssam, tədqiqatçı alim kimi tanınan L. Kərimov uzun illər Azərbaycan xalçalarını tədqiq etmiş, Azərbaycan dekorativ sənətini yeni ornamentlərlə zənginləşdirmiş, ənənəvi bəzək elementləri əsasında yeni dekorativ motivlər yaratmışdır. Azərbaycan xalçaları 2010-cu ilin noyabr ayında UNESCO-nun "Qeyri-maddi Mədəni İrs" siyahısına salınmışdır.
Azərbaycan mədəniyyəti ilə Avropa mədəniyyətinin qarşılıqlı təsiri əhəmiyyətli nəticələr doğurmuşdur. Bəhruz Kəngərli Əzim Əzimzadə ilə birlikdə Sovet Azərbaycanının təsviri sənətinin təməllərini atmışdır. XX əsrdə fəaliyyət göstərən məşhur Azərbaycan rəssamları Tahir Salahov, Səttar Bəhlulzadə, Mikayıl Abdullayev, Vidadi Nərimanbəyov, Rasim Babayev, Qəzənfər Xalıqov və Toğrul Nərimanbəyov idi.
Ədəbiyyat
Azərbaycan ədəbiyyatının ən qədim nümunələri Zərdüşt peyğəmbərə aid edilən "Avesta" kitabı və Kitabi-Dədə Qorqud dastanıdır. Orta əsrlər Azərbaycanda ədəbiyyatının inkişafında mühüm rolu İzzəddin Həsənoğlu, İmadəddin Nəsimi, Qazi Bürhanəddin, Məhəmməd Füzuli və Nizami Gəncəvi oynamışlar. Orta əsrlərin digər parlaq simalarından Molla Vəli Vidadini və Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin əsasını qoyan Molla Pənah Vaqifi qeyd etmək olar. Həmin dövrdə Azərbaycan aşıq sənətinin mahir icraçılarına Aşıq Qurbani, Sarı Aşıq, Xəstə Qasım, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Aşıq Valeh, Aşıq Ələsgər və s. aşıqları misal çəkmək olar.
XIX əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatı Qərb ədəbiyyatına inteqrasiya etməyə başlamışdır. Bu dövrdə Qasım bəy Zakir, Seyid Əzim Şirvani, Xurşidbanu Natəvan, Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Şəfi Vazeh, İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Cəlil Məmmədquluzadə kimi şair və yazıçılar yetişdi. XIX əsrin ortalarında Mirzə Fətəli Axundzadə yazdığı 6 komediya ("Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər", "Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat", "Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur", "Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran", "Hekayəti Xırsi-Quldurbasan", "Sərgüzəşti Mərdi-Xəsis" və "Mürafiə vəkillərinin hekayəti") ilə Azərbaycan ədəbiyyatında yeni janrın — dramaturgiyanın əsasını qoyur. O, həmçinin Azərbaycan ədəbi tənqidinin əsasını qoymuş, "müsəlman dünyasının Molyeri" adlandırılmışdır. 1896-cı ildə Nəcəf bəy Vəzirov ilk Azərbaycan tragediyası olan "Müsibəti-Fəxrəddin"i yazmışdır.Nəriman Nərimanov ilk Azərbaycan tarixi tragediyası olan "Nadir şah"ın müəllifidir.Səkinə Axundzadə Azərbaycan ədəbiyyatında ilk qadın dramatuqdur. XX əsrin əvvəllərində Məhəmməd Hadi, həmçinin Hüseyn Cavid və Abbas Səhhət Azərbaycan ədəbiyyatında romantizmin əsası qoyur. Mirzə Ələkbər Sabir isə Şərqdə Sabir ədəbi məktəbinin əsasını qoyur.
Sovet dövrü Azərbaycanının yazıçılarına Rəsul Rza, Məmməd Səid Ordubadi, Süleyman Sani Axundov, Mirzə İbrahimov, Ənvər Məmmədxanlı, Səməd Vurğun daxildir. Müasir dövr Azərbaycan yazıçıları arasında ən məşhurları kinodramaturq Rüstəm İbrahimbəyov və detektiv romanların müəllifi Çingiz Abdullayevdir. Ən məşhur Azərbaycan şairlərinə isə Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Nüsrət Kəsəmənli, Ramiz Rövşən, Baba Pünhan misal göstərilə bilər.
Musiqi
Azərbaycan musiqisi eklektik və çoxşaxəlidir. Azərbaycanın simli musiqi alətlərinə qopuz, çoğur, çəqanə, bərbət, çəng, rud, səntur, tar, kamança, qanun, saz, Şirvan tənburu, nəfəsli musiqi alətlərinə isə tulum, ney, zurna, balaban, tütək daxildir. Azərbaycanın xalq musiqi janrları olan muğam, meyxana və Azərbaycan aşıq yaradıcılığı Azərbaycan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Azərbaycan Qərb klassik musiqisi ilə XX əsrdə tanış olmuşdur və bu Azərbaycan klassik musiqisi janrını formalaşmışdır. 1907-ci ildə "Leyli və Məcnun"u bəstələyən Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan opera sənətinin əsasını qoydu. Bu opera nəinki Azərbaycanda, həmçinin İslam aləmində yazılan ilk opera idi. Azərbaycanda müasir peşəkar balet sənətinin mənşəyi milli opera və operettanın inkişafı ilə əlaqədardır. Ölkədə həm də Azərbaycan cazı, Azərbaycan roku, Azərbaycan hip-hopu kimi müasir musiqi janrları daim inkişaf edir. Azərbaycan pop musiqisi isə 2011-ci ildə Eldar Qasımov və Nigar Camal duetinin ifa etdiyi "Running Scared" adlı mahnı Azərbaycanın ilk qalibiyyəti olaraq Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin tarixinə düşmüşdür.
Kinematoqrafiya
Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci il iyunun 21-dən başlayır. İlk filmlər fotoqraf və nasir Aleksandr Mişon tərəfindən çəkilmiş xronika süjetləri ("Bibiheybətdə neft fontanı yanğını", "Balaxanıda neft fontanı", "Şəhər bağında xalq gəzintisi", "Qafqaz rəqsi" və s.) və bir bədii kinosüjetdən ("İlişdin") ibarət idi. 1915-ci ildə adı çəkilən cəmiyyət neft sənayeçilərinin pulu ilə İbrahim bəy Musabəyovun "Neft və milyonlar səltənətində" romanı əsasında eyni adlı ilk Azərbaycan bədii filminin çəkilişinə başladı. Filmi çəkmək ücün Peterburqdan rejissor Boris Svetlov dəvət olunmuşdu. Təbiət mənzərələri Bakıda və ətraf kəndlərdə, pavilyonla bağlı səhnələr isə Tiflisdə çəkilirdi. Filmdə Lütfəli bəy rolunu Hüseyn Ərəblinski oynamışdır. 1916-cı ildə Bakıda Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal alan" operettası əsasında ilk Azərbaycan kinokomediyası çəkildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1919-cu ildə özünün ildönümünü bayram etdiyi günlərdə kinematoqrafçılar onu lentə almış, "Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibətilə təntənə" adlı tammetrajlı sənədli film yaratmış və o, həmin ilin iyul ayında ekranlarda geniş nümayiş etdirilmişdir.
1950-ci illərinin ikinci yarısından sonra, xüsusilə 1960-cı illərin sonunda Azərbaycan kinosunda bir canlanma əmələ gəldi. Bu illərdə kinostudiyada "O olmasın, bu olsun", "Bir məhəllədən iki nəfər", "Uzaq sahillərdə", "Bir qalanın sirri", "Telefonçu qız", "Yenilməz batalyon", "Uşaqlığın son gecəsi", "Bir cənub şəhərində", "Bizim Cəbiş müəllim", "Dəli Kür", "Şərikli çörək" kimi sənət əsərləri yaradıldı. 1970–1990-cı illəri Azərbaycan kinosunun intibah dövrü adlandırırlar. Həmin dövrdə çəkilmiş bir sıra kino əsərlərində, o cümlədən "Sevil", "Dədə Qorqud", "Yeddi oğul istərəm", "Axırıncı aşırım", "Gün keçdi", "Nəsimi", "Ad günü", "Babək", "Təkcə adanı özünlə apara bilməzsən", "Atları yəhərləyin", "Yaramaz", "Fəryad" filmlərində tarixi və müasir həyata müxtəlif baxışlar, insan amili, xarakterlərin təhlili, gənclərin formalaşması, mənəvi-əxlaqi problemlərin qaldırılması və s. məsələlər əsas yer tuturdu.
SSRİ dağıldığından sonra ilk dövrdə Azərbaycanda baş verən məlum hadisələr, hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə, Qarabağ müharibəsi və s. Azərbaycan kinematoqrafını inkişafdan saxladı, hətta tənəzzülə uğratdı. Ancaq 2000-ci illərin sonunda Azərbaycan kinematoqrafı özünü bərpa etməyə başladı, "Ovsunçu", "Arxada qalmış gələcək", "Qala", "Sahə", "Çölçü", "Buta", "Dolu", "Nabat", "Nar bağı" kimi filmlər bir sıra dünya kino festivallarında iştirak etmiş və mükafatlar qazanmışdır. Onlardan bəziləri Amerika Kino Akademiyasının təsis etdiyi "Oskar" mükafatının "Ən yaxşı əcnəbi film" nominasiyasına namizədliyini irəli sürmüşdür və bir sıra beynəlxalq festivallarda uğur qazanmışdır.
Memarlıq
Azərbaycan memarlığı Şərq və Qərb elementlərindən ibarətdir. X–XII yüzillikərdə Azərbaycanda müxtəlif memarlıq məktəbləri yaranmışdır. Bunlar Aran, Təbriz, Naxçıvan, Şirvan, Abşeron memarlıq məktəbləridir. Bu memarlıq məktəbləri arasında ümumi üslub yaxınlığı var idi. Mütənasib quruluşlu, zəngin dekorlu qülləvarı türbələr və digər tikililərdə Naxçıvan məktəbinin üslub özəllikləri əksini tapıb. Bu məktəbin ən yüksək zirvəsini Naxçıvandakı Yusif Küseyir oğlu türbəsi və Möminə Xatun türbələrinin, eləcə də hazırda mövcud olmayan dini tikililər kompleksinin müəllifi memar Əcəmi Naxçıvani yaradıcılığı təşkil edir.
Müasir Azərbaycanda Qız qalası və Şirvanşahlar Sarayı kimi bir çox qədim memarlıq xəzinələri indiyə kimi qorunub qalmışdır. Sovet dövrü Azərbaycan memarlığının ilk mərhələsi Bakı ətrafında fəhlə qəsəbələrinin (Binəqədi, Bakıxanov, Montin, Məmmədyarov) salınması ilə əlaqədar olub. Fabrik, zavod, anbar binaları, liman, körpü, vağzal və s. tikililər Azərbaycanda sənaye-nəqliyyat qurğuları memarlığının yaranmasına səbəb olmuşdur.
Qarabağ müharibəsi nəticəsində Qarabağ və ətraf ərazilərdə Azərbaycanın külli miqdarda memarlıq abidələri məhv edilmişdir. Müstəqillik qazanandan sonra da, Azərbaycanın ən görkəmli yerlərində müasir memarlıq ansamblları yaradılmış, şəhərin simasını müəyyən edən Heydər Əliyev Mərkəzi, Bakı Kristal Zalı kimi müasir binalar, Alov qüllələri, SOCAR Tower kimi göydələnlər tikilmişdir.
Mətbəx
Azərbaycan mətbəxi — təkcə xörəklər, onların hazırlanma texnologiyasının üsulları deyil, həm də maddi mədəniyyətin əsas hissəsidir. Azərbaycan mətbəxi — mətbəx mədəniyyətini, onun tarixini, fəlsəfəsini, süfrə psixologiyasını, adətləri, fiziologiyanı, gigiyenanı, kimyanı, avadanlığı, etikanı, estetikanı, poeziyanı və mətbəxin sair aspektlərini, eləcə də Azərbaycan xalqının tarixən ətraf mühitlə tam harmoniyada yaşadığı ərazilərdə yaratdığı praktik vərdişləri özündə ahəngdar şəkildə birləşdirir. Azərbaycan xalqının dühası ilə onun tarixən yaşadığı indiki Azərbaycan Respublikası, Azərbaycanı, İrəvan xanlığı, Zəngəzur və Göyçə mahallarının torpaqlarında, Gürcüstanda azərbaycanlıların qədimdən bəri yaşadıqları Borçalı bölgəsində, Dağıstan ərazisində və onun ətrafında yaradılmışdır.
İdman
Ənənəvi idman növü olan güləş Azərbaycanın milli idman növü hesab edilir. Azərbaycanın digər ənəvi oyunlarına nərd, çövkən və zorxana daxildir. Ölkədə döyüş sənətləri olan cüdo, karate və boks ilə məşğul olan xeyli insan var. 2015-ci ildə Azərbaycan ilk Avropa Oyunlarına ev sahibliyi etmişdir. 2017-ci ildə Bakı şəhərində 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları keçirilmişdir. 1996-cı ildən Azərbaycan Olimpiya Oyunlarında təmsil olunur və indiyə kimi 7 qızıl, 25 gümüş və 43 bürünc medalı qazanmışdır.
Azərbaycan dünyada şahmat ölkələrindən biri kimi tanınır. Ölkənin üç dəfə Avropa çempionu, isə Avropa çempionatının bürünc medalçısıdır. 2016-cı ildə Bakıda 42-ci Şahmat Olimpiadası keçirilib. 2019-cu ildə qrosmeyster Teymur Rəcəbov qazanıb.
Voleybol hazırda ölkədə ən məşhur idman növlərindən biridir. Azərbaycanın Azərreyl və Lokomotiv Bakı Avropa Qadınlar CEV Çağırış Kubokunun qalibi olmuşlar. Ölkədə digər populyar idman növlərindən futzal, gimnastika və cüdonu qeyd etmək olar.
1992-ci ildə Azərbaycan Premyer Liqasının qurulmasından sonra futbol daha populyarlıq əldə etmişdir. Azərbaycandan UEFA Çempionlar Liqasında və UEFA Avropa Liqasında "Qarabağ", "Qəbələ" və "Neftçi" isə Avropa Liqasının qrup mərhələsində dəfələrlə iştirak edib. 2019-cu ildə Avropa Liqasının finalı Bakı Olimpiya Stadionunda keçiriləcək. 2021-ci ildə Bakı UEFA Avro 2020-nın qrup mərhələsi və 1/4 finalına ev sahibliyi edəcək.
2000-ci ildən sonra Azərbaycanda Baku Cup, Futbol üzrə 17 yaşadək Avropa Çempionatı 2016, FİFA U-17 Qadınlararası Dünya Çempionatı 2012, , Bədii gimnastika üzrə 25-ci Avropa çempionatı, 2018 Cüdo üzrə Dünya Çempionatı kimi beynəlxalq idman yarışları keçirilib. Hal-hazırda hər il ölkədə velosiped yarışları və Formula-1 çempionatının Azərbaycan Qran Prisi keçirilir.
Qalereya
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi: Statistik nəşrlər: Azərbaycan rəqəmlərdə: Ümumi məlumat: Coğrafi məlumatlar 2013-08-12 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 8. noyabr 2014
- "Azərbaycanda əhalinin sayı açıqlanıb". Report.az. 14 fevral 2024. 2024-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2024.
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi: 6.1 Ev təsərrüfatlarının sayı və ölçüsü (əhalinin 2009-cu il siyahıyaalınması əsasında)---1 2012-11-30 at the Wayback Machine və ya 2 2016-06-17 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi: 1.1. Əhalinin sayının dəyişilməsi 2009-11-14 at the Wayback Machine
- 21 // Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. 1995.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- "Эксперты: Российско-азербайджанская граница закрепит статус разделенных народов". 2011-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-02.
- "Иран — Общие сведения о стране". 2012-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-02.
- "США и Россия разыграют новый "кавказский гамбит". Теперь — в Азербайджане".
- "Azərbaycan ərazisi" (az.). www.azerbaijan.az. 2015-10-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
- "Azərbaycan: Ümumi məlumat" (az.). Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi. Archived from the original on 2015-10-14. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
- (ingilis). Organization for Security and Co-operation in Europe POLIS. 25 iyun 2010. 2007-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
- Ümumi məlumat, səhifə 9. // Azərbaycanın Statistik Göstəriciləri 2015 (statistik məcmuə). Müəllifi: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. Məcmuənin ümumi rəhbəri: Həmid Bağırov; Məcmuənin hazırlanması üçün məsul şəxs: Rafael Süleymanov. Bakı — 2015, 814 səhifə.
- "The World Factbook:Azerbaijan". www.cia.gov. www.cia.gov. 2009-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 27 iyun 2017.
- "Azərbaycanın neft-qaz ehtiyatlarının həcmi açıqlandı". 2019-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-28.
- Atropates — Mənbə:Encyclopædia Iranica (M. L. Chaumont nəşr)
- Riçard Tapper. AZERBAIJAN i. Geography // Encyclopædia Iranica. December 15, 1987. 205—215.
- Йакут-ал-Хамави. Му’джам ал-Булдан. (Сведения об Азербайджане). Хамдаллах Казвини. Нузхат-ал-кулуб. (Материалы по Азербайджану). — Баку. Элм. 1983
- Гусейнов Г. Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане XIX века. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1949. — С. 107.
- . www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2017-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 iyun 2017.
- Mustafayev, Arif. "Jawbones and Dragon Legends". www.azer.com. www.azer.com. 2017-06-30 tarixində . İstifadə tarixi: 23 iyun 2017.
- . www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2017-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 iyun 2017.
- "Qobustan". www.unesco.az. www.unesco.az. 2018-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Qayaüstü incəsənət". www.gobustan-rockart.az. www.gobustan-rockart.az. 2017-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- . www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2017-07-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 iyun 2017.
- "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower". whc.unesco.org. UNESCO. 2012-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Наша история в лицах: незаслуженно забытый патриот Азербайджана - Аббас Мирза Каджар". www.1news.az. www.1news.az. 2017-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyul 2017.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;shumer2adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - "Azərbaycan XIX əsrin birinci yarısında: rus işğal rejimi" (az.). sesqazeti.az. 2023-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
- "Tariximiz şərəfimiz, həm də qürurumuzdur" (az.). www.adalet.az. 2023-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
- "AZƏRBAYCAN TARİXİ" (PDF) (az.). anl.az. 2023-03-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-26.
- Comtois, Pierre. "World War I: Battle for Baku". www.historynet.com. www.historynet.com. 2017-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- . www.julienpebrel.com. www.julienpebrel.com. 2016-11-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Victims of Soviet repression to be honored in Baku". www.azernews.az. www.azernews.az. 2017-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyul 2017.
- Shukurov, Karim. "CAUSE AND EFFECT". www.visions.az. www.visions.az. 2017-12-14 tarixində . İstifadə tarixi: 1 iyul 2017.
- Sultanov, Chapay. "BAKU OIL IN DECISIVE BATTLES OF WORLD WAR II". www.visions.az. www.visions.az. 2017-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- . oilpro.com. oilpro.com. 2017-08-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "İlham Əliyev 9 May – Qələbə Günü münasibətilə Bakıda keçirilən mərasimdə iştirak edib". www.president.az. www.president.az. 2017-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Azərbaycan həm ön, həm də arxa cəbhədə döyüşürdü". anl.az. anl.az. 2018-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyun 2018.
- Croissant, Michael P. The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. London: Praeger. 1998. ISBN .
- "Указы//Управление делами Президента Азербайджанской Республики ПРЕЗИДЕНТСКАЯ БИБЛИОТЕКА – С.21 –2" (PDF) (rus). files.preslib.az. 2023-02-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-02-05.
- "İlham Əliyev: "Kəlbəcərin işğalı o vaxt hakimiyyətdə olmuş Xalq Cəbhəsinin birbaşa məsuliyyətidir"" (az.). report.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-05.
- "Azərbaycanda 20 Yanvar faciəsində həlak olanlar yad edilir" (az.). www.bbc.com. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-05.
- "Müstəqillik Günü haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu" (az.). president.az. 2022-05-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-05.
- "Кусок Азербайджана остался без президента. И без горючего" (rus). www.kommersant.ru. 2022-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "AZERBAIJAN'S PRESIDENT RESIGNS OVER REPORTS OF WAR MASSACRE" (ingilis). www.washingtonpost.com. İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "AZERBAIJANI LEADER, RESTORED TO POWER, IMPOSES EMERGENCY RULE" (ingilis). www.washingtonpost.com. İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azerbaijani Ex-President Returns From Exile" (ingilis). www.rferl.org. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "ОБ УЧАСТИИ 366 ПОЛКА В ШТУРМЕ ХОДЖАЛУ" (rus). www.k2x2.info. 2016-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Bishkek Protocol" (ingilis). peacemaker.un.org. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "The Nagorno-Karabakh Cease-Fire at 25" (ingilis). nationalinterest.org. 2019-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Who we are" (ingilis). www.osce.org. 2023-01-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Bu gün Əbülfəz Elçibəyin prezident seçildiyi gündür" (az.). www.teleqraf.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Major historical events of Nakhchivan region" (ingilis). nakhchivan.preslib.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "АЗЕРБАЙДЖАН В ИЮНЕ 1993 ГОДА" (rus). www.igpi.ru. 2017-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "U.S. Department of State Country Report on Human Rights Practices 1993 – Azerbaijan" (ingilis). www.refworld.org. 2020-12-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Elchibey gets vote of no-confidence in Azeri referendum" (ingilis). www.upi.com. İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Heydər Əliyev: Azərbaycan xalqının zəkasına, müdrikliyinə, qüdrətinə güvənirəm, arxalanıram!" (az.). ikisahil.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası" (az.). president.az. 2023-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Contract of the Century" (ingilis). minenergy.gov.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycanda ölüm cəzasının ləğvindən 12 il ötür" (az.). az.trend.az. 2019-04-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "1998-ci ildə keçirilmiş prezident seçkilərində 77,6 faiz səslə Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir" (az.). www.yap.org.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Election for Presidency of Azerbaijan" (ingilis). www.electionguide.org. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Namizədlər haqqında məlumatlar" (az.). www.infocenter.gov.az. 2022-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "The United Nations in Azerbaijan" (ingilis). azerbaijan.un.org. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "İlham Əliyev: "BMT Təhlükəsizlik Şurasının tərkibi genişləndirilməlidir və bir daimi yer mütləq İƏT üzvünə verilməlidir"" (az.). report.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "AZERBAIJAN: More than 200 anti-government protesters arrested" (ingilis). www.latimes.com. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "World Report 2012: Azerbaijan" (ingilis). www.hrw.org. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Mərkəzi Seçki Komissiyası" (az.). www.infocenter.gov.az. 2016-08-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- ""Əsrin müqaviləsi"ndən 25 il ötür" (az.). aztoday.az. İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Protokollar" (az.). www.infocenter.gov.az. 2020-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı" (az.). president.az. 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı – П.4" (az.). president.az. 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı – П.2" (az.). president.az. 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı – П.6" (az.). president.az. 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "UPDATE 1-Azeri ruling party wins majority in parliamentary election" (ingilis). www.reuters.com. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Yeni Azərbaycan Partiyası" (az.). meclis.info. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan ilə Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi imzalanıb" (az.). president.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan və Türkiyə arasında imzalanmış Şuşa Bəyannaməsinin" (az.). konkret.az. 2023-06-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında Bəyannamə" (az.). president.az. 2022-11-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Ermənistan Respublikası baş nazirinin və Rusiya Federasiyası Prezidentinin bəyanatı" (az.). president.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Ermənistan Respublikası baş nazirinin və Rusiya Federasiyası Prezidentinin Bəyanatı" (az.). president.az. 2023-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı – П.9" (az.). president.az. 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Azərbaycan Ordusu "Qisas" əməliyyatı keçirib – VİDEO" (az.). mod.gov.az. 2022-08-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-05.
- "Konstitusiyaya dəyişiklik edilir, prezidentlik üçün yaş limiti ləğv olunur". www.azadliq.org. www.azadliq.org. 2016-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "Azerbaijan ruling party wins elections". www.aljazeera.com. www.aljazeera.com. 2015-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "Azerbaijani President Unveils Proposed Constitutional Amendments". www.rferl.org. www.rferl.org. 2016-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- Kazımov, Seymur. "Bakı şəhər Bələdiyyəsi nə üçün yaradılmır?". BBC. 2017-04-02 tarixində . İstifadə tarixi: 25 sentyabr 2017.
- "İkitərəfli hərbi əməkdaşlıq". mod.gov.az. mod.gov.az. 2017-06-06 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Shukurov, Karim. "GREAT TRAGEDY DEPORTATION OF AZERBAIJANIS FROM ARMENIA". www.visions.az. www.visions.az. 2017-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Caspian Sea Ownership: Not an Issue the U.S. Should Ignore". www.heritage.org. www.heritage.org. 2017-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Coffey, Luke. "Who owns the Caspian?". www.aljazeera.com. www.aljazeera.com. 2017-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Abbasov, Shahin. "Azerbaijan & Turkmenistan: Renewing Caspian Sea Energy Dispute". www.eurasianet.org. www.eurasianet.org. 2017-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Leyveld, Michael. "Caspian: As Summit Nears, Rifts Over Sea's Division Continue". www.rferl.org. www.rferl.org. 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Dünyanın ən güclü orduları müəyyənləşib: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 59-cu dur". modern.az. modern.az. 2017-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azerbaijan 'crucial player' in energy projects, Foreign Minister tells UN Assembly". www.un.org. BMT. 2015-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- ""Azərbaycan Avropanın ən böyük silah idxalçısıdır"". sputnik.az. sputnik.az. 2016-02-28 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "İlham Əliyev birinci Azərbaycan Beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisi ilə tanış olub". www.president.az. www.president.az. 2018-02-12 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Kuchera, Joshua. "Azerbaijan Claims to be Producing Armed Drone". www.eurasianet.org. www.eurasianet.org. 2017-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azerbaijan Shows Off Military-Industrial Complex At Country's First Weapons Show". www.eurasianet.org. www.eurasianet.org. 2017-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Cəbrayıl işğaldan AZAD OLUNDU". modern.az (az.). 4 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Prezident: Cəbrayıl rayonunun böyük hissəsinin və Cəbrayıl şəhərinin azad edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır". azeridefence.com (az.). 4 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "İlham Əliyev: "Füzuli işğaldan azad olundu"". oxu.az (az.). 17 oktyabr 2020. 2021-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Prezident: "Füzuli şəhəri və rayonun daha bir neçə kəndi işğaldan azad olunub"". report.az (az.). Report İnformasiya Agentliyi. 17 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Zəngilan və bu kəndləri azad edildi". qafqazinfo.az (az.). Qafqazinfo. 20 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- . lent.az (az.). 20 oktyabr 2020. 2020-12-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Qubadlı şəhəri işğaldan azad olundu!". qafqazinfo.az (az.). Qafqazinfo. 25 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Qubadlı şəhəri işğaldan azad edildi – Prezident". sputnik.az (az.). Sputnik Azərbaycanca. 25 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Müstəqillik tariximizin ən möhtəşəm xəbəri – Şuşa azad edildi!". sputnik.az (az.). Sputnik Azərbaycan. 8 noyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi". report.az (az.). Report İnformasiya Agentliyi. 8 noyabr 2020. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "İlham Əliyev: Şuşa işğaldan azad edildi!". oxu.az (az.). 8 noyabr 2020. 2021-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- "Vətən müharibəsində 2783 nəfər hərbi qulluqçumuz şəhid olub – MN". news.milli.az. news.milli.az. 2021-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 12 dekabr 2020.
- AZƏRBAYCAN. ÖLKƏ ÜZRƏ GENDER QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ (PDF). Asiya İnkişaf Bankı. 2005. 2019-10-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "Azerbaijan's largest volcano awakes". www.azernews.az. www.azernews.az. 2020-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "Azərbaycan palçıq vulkanları ölkəsidir". anl.az. anl.az. 2017-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- . azerbaijan.az. azerbaijan.az. 2017-06-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "Azərbaycanda zəlzələlərin sayı 60 faiz artıb". www.amerikaninsesi.org. www.amerikaninsesi.org. 2020-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- . www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2017-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyun 2017.
- . azerbaijan.az. azerbaijan.az. 2017-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-11.
- Encyclopedıa Britannica https://www.britannica.com/ 2018-01-25 at the Wayback Machine
- "Annual Weather Averages". www.holiday-weather.com. www.holiday-weather.com. 2017-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2017.
- . az.trend.az. az.trend.az. 2016-07-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyun 2017.
- "Bu gün Milli Park və Qoruqlar Günüdür". www.1news.az. www.1news.az. 2017-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- . azerbaijan.az. azerbaijan.az. 2017-06-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- . azerbaijan.az. azerbaijan.az. 2017-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- . azerbaijan.az. azerbaijan.az. 2017-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyun 2017.
- "AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT". www.taxes.gov.az. www.taxes.gov.az. 2017-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- Sagheb, Nasser; Javadi, Masoud. "Azerbaijan's "Contract of the Century"". www.azer.com. Azerbaijan International. 11 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 8 December 2015.
- Nuri, Osman. Azərbaycan İqtisadiyyatı. 2010. 2017-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- Azərbaycan iqtisadiyyatının dünyadakı reytinqi (PDF). Elm. 2011. 128. ISBN . 2016-03-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 iyun 2017.
- "Azərbaycan mətbuatı: "Azərbaycan varlanıb, amma korrupsiya tüğyan edir"". www.bbc.com. BBC. 2016-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Azerbaijan country profile". www.bbc.co.uk. BBC. 2017-06-02 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyun 2017.
- "Azərbaycan iqtisadiyyatı: canlanma yoxsa tənəzzül?". www.bbc.com. BBC. 2017-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2017.
- "İqtisadiyyatın strateji yol xəritəsi nədir? İzahı 6 suala cavabda oxuyun". www.bbc.com. BBC. 2017-05-28 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- . abc.az. abc.az. 2017-10-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Expert: Azerbaijani Railway preparing for bankruptcy". jam-news.net. jam-news.net. 2018-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 1 iyul 2017.
- . www.stat.gov.az. www.stat.gov.az. 2017-06-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- . www.ekspress.az. www.ekspress.az. Archived from the original on 2023-06-29. İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Country Comparison :: Exports — The World Factbook – Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 2019-01-09 tarixində . İstifadə tarixi: 15 dekabr 2018.
- "Kimə nə satırıq, kimdən nə alırıq? - TƏHLİL". sonxeber.az. sonxeber.az. 2017-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Azərbaycanın 6 milyardlıq gəliri". istipress.com. 2017-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.
- "Azerbaijan UNESCO World Heritage Sites —Heritage". www.worldheritagesite.info. İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.[ölü keçid]
- . www.e-gov.az. 2018-03-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.
- Drescher, Cynthia. "10 things to do in Baku". www.independent.co.uk. 2017-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.
- Gould, Kevin. "Baku and beyond: a road-trip around Azerbaijan". www.theguardian.com. 2018-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.
- "2016-cı il Azərbaycanın turizm sektorunda mühüm yeniliklər və islahatlarla yadda qalacaq". azertag.az. 2017-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2017.
- "Prezident İlham Əliyev: Biz iqtisadiyyatımızı ancaq islahatlar, innovasiyalar, texnologiyalar və qeyri-neft sektoru hesabına inkişaf etdirəcəyik". www.yap.org.az. www.yap.org.az. 2017-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Internet in Azerbaijan". www.mincom.gov.az. www.mincom.gov.az. 2017-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Radio-TV yayımı". www.mincom.gov.az. www.mincom.gov.az. 2014-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azərbaycanda rabitənin təşəkkülü". www.mincom.gov.az. www.mincom.gov.az. 2017-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "6 dekabr rabitə və İT ərazisi işçilərinin peşə bayramı günüdür". sputnik.az. sputnik.az. 2016-12-08 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azerbaijan – Telecoms, Mobile and Broadband – Statistics and Analyses". www.budde.com.au. www.budde.com.au. 2018-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyinin Əsasnaməsinin təsdiq edilməsi və mərkəzi aparatının say tərkibinin müəyyən edilməsi haqqında". www.e-qanun.az. www.e-qanun.az. 2017-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- Thompson-Ahmadova, Anne. "AZERBAIJAN BLASTS INTO SPACE". www.visions.az. www.visions.az. 2017-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azerbaijan's Space Odyssey Begins". www.eurasianet.org. www.eurasianet.org. 2017-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Azərbaycanın peyki barədə suallar". www.bbc.com. BBC. 2017-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 11 iyun 2017.
- "Telekommunikasiya". azercosmos.az. 2018-12-22 tarixində . İstifadə tarixi: 15 dekabr 2018.
- . bakushopfest.com. bakushopfest.com. 2017-06-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Baku-Tbilisi-Kars Railway to unlock potential for 6.5M tons of freight transportation". www.dailysabah.com. 2020-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2017.
- Ensiclopedia Britannica
- Mir-Babayev, Mir Yusif. "Azerbaijan's Oil History". www.azer.com. 2002-08-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-23.
- . www.area.gov.az. www.area.gov.az. 2017-06-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Azərbaycanda neft yatağı ilə bağlı mühüm razılaşmanın imzalanma mərasimi olacaq". BBC. 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 13 sentyabr 2017.
- "AZƏRBAYCANIN ƏHALİSİ" (2017). Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. 2017-06-30 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyun 2017.
- "1.11. Əhalinin milli tərkibi (əhalinin siyahıyaalınmalarının məlumatlarına əsasən)". Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. 2021-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 12 mart 2020.
- "Talysh: On Multiculturalism in Azerbaijan". unpo.org. unpo.org. 2017-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
- "Azərbaycan diasporu və türk dünyası". www.anl.az. www.anl.az. 2020-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2017.
- "2016-cı ilin Azərbaycan Respublikasında "Multikulturalizm ili" elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". www.president.az. www.president.az. 2017-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyun 2017.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Cenubi Qafqazda yerlesen olke haqqindadir Azerbaycan Respublikasi ve Simali Azerbaycan buraya istiqametlendirilir 1918 1920 ci illerde movcud olmus ve ozunu Azerbaycan Cumhuriyyeti olaraq adlandirmis kecmis dovlet ucun Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Azerbaycanin cenubunda hazirki Iran erazisinde yer alan eyniadli bolge ucun Cenubi Azerbaycan sehifesine baxin Diger istifade formalari ucun Azerbaycan deqiqlesdirme sehifesine baxin Azerbaycan ve ya resmi adi ile Azerbaycan Respublikasi Serqi Avropa ve Qerbi Asiyanin serheddinde yerlesen transkontinental olke Azerbaycan Xezer denizi hovzesinin qerbinde Cenubi Qafqazda yerlesir Simaldan Rusiya Dagistan simal qerbden Gurcustan qerbden Ermenistan cenub qerbden Turkiye ve cenubdan Iran ile hemserheddir Azerbaycanin eksklavi olan Naxcivan Muxtar Respublikasi Ermenistanla simal serqde Iranla qerbde ve Turkiye ile simal qerbden hemserheddir Azerbaycan erazisinin bir hissesi Dagliq Qarabag bolgesi ve ona bitisik 7 inzibati rayon 1988 1994 cu illerde Ermenistan terefinden isgal olunmus ve burda hec bir olke terefinden taninmayan qondarma Dagliq Qarabag Respublikasi yaradilmisdir Uzunsuren sulh danisiqlari neticesiz qalmis ve 2020 ci il 27 sentyabrda Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden eks hucum emeliyyati ile torpaqlarin bir hissesi azad edilmis ve 10 noyabr Baki vaxti ile 01 00 da imzalanan ucterefli beyanat ile basa catmisdir 19 sentyabr 2023 cu ilde Qarabag tam olaraq Azerbaycanin nezaretine kecmisdir Dovlet serhedleri cenubdan Iranla 765 km Turkiye ile 15 simaldan Rusiya ile 391 km simal qerbden Gurcustan ile 471 km qerbden Ermenistan ile 1007 km hemserheddir Onun 825 km i su serheddidir Sahil xettinin uzunlugu 713 km dir Azerbaycanin Xezer denizi sektorunda hemcinin Turkmenistan Qazaxistan Iran ve Rusiya ile serhede malikdir AzerbaycanBayraq GerbHimn source source track track track track track track track track track track Tarixi Qafqaz Albaniyasi E e IV 705 Sirvansahlar dovleti 861 1538 Eldenizler 1136 1225 Qaraqoyunlular 1410 1468 Agqoyunlular 1468 1503 Sefeviler imperiyasi 1501 1736 Efsar imperiyasi 1736 1796 Azerbaycan xanliqlari 1747 1828 Qacar dovleti 1796 1925 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920Resmi dilleri Azerbaycan diliPaytaxt BakiIdareetme formasi Unitar yari prezident respublikasiPrezident Ilham EliyevBirinci vitse prezident Mehriban EliyevaBas nazir Eli EsedovSahesi Dunyada 112 ci Umumi 86 600 km Su sahesi 1 7Ehalisi Ehali 10 180 770 nefer 87 ci Siyahiyaalma 2009 9 228 447 nef Sixliq 111 nef km 103 cu UDM AQP Umumi 192 146 mlrd dollar 73 cu Adambasina 18 694 dollar UDM nominal Umumi 2018 77 392 mlrd dollar Adambasina 7 529 dollarIII 2015 0 759 artim 78 ci Demonim AzerbaycanliValyuta Azerbaycan manatiInternet domeni azAZBOK kodu AZETelefon kodu 994Saat qursaqlari UTC 04 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Yer kuresinde melum olan 2000 den cox palciq vulkanlarindan 344 u Azerbaycanin serqinde ve onunla hemserhed Xezer hovzesinde yerlesir Olkede 9 milli park 11 dovlet tebiet qorugu ve 24 dovlet tebiet yasaqligi fealiyyet gosterir Azerbaycanin en boyuk bes adasi Kur Dili Pirallahi Cilov Xere Zire ve Boyuk Zire adalaridir Azerbaycan ehalisi 9 6 milyon neferdir ve bu gostericiye gore dunyada 92 ci yerdedir Paytaxti Baki seheridir Azerbaycan paytaxt Bakidan kenarda olke 66 inzibati vahide o cumleden 59 rayon ve 6 seher ve Naxcivan Muxtar Respublikasina 7 rayon ve paytaxt Naxcivan seherinden ibaret olan bolunur Aparilmis arxeoloji qazinti isleri Azerbaycanin Ust Paleolit dovrunde meskunlasildigini gosterir Azerbaycan xalqi teqriben 5 min illik dovletcilik tarixine malikdir Azerbaycan erazisinde ilk dovlet qurumlari ve ya etnik siyasi birlikler hele eramizdan evvel IV minilliyin sonu III minilliyin evvellerinden baslayaraq Urmiya hovzesinde yaranmisdi Eramizdan evvel I minillikde bizim eranin I minilliyinin evvellerinde indiki Azerbaycan torpaqlarinda Manna Skif padsahligi Atropatena ve Albaniya kimi dovletler movcud olmusdur III esrde Azerbaycani Sasaniler Imperiyasi VII esrde ise Ereb xilafeti isgal etdi VII esrde Islam dininin qebul olunmasi ile Azerbaycanin tarixi muqedderatinda esasli donus yarandi IX esrin ortalarinda Azerbaycan torpaqlarinda Saciler Sirvansahlar Salariler Revvadiler Seddadiler dovletleri yarandi XIX esrde Gulustan 1813 ve Turkmencay 1828 muqavilelerine esasen Azerbaycan iki imperiya arasinda bolusduruldu Simali Azerbaycan Rusiyaya Cenubi Azerbaycan ise Qacarlara qaldi 1918 ci il mayin 28 de Simali Azerbaycanda Serqde ilk demokratik respublika Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildi 1922 ci il dekabrin 30 da Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin SSRI yaranmasi ve Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasinin bu quruma daxil olmasi ile Simali Azerbaycanin musteqilliyine son qoyuldu 1992 ci ilde olkenin yeni konstitusiyasi qebul olunandan beri prezident ve seckilerle secilmis qanunverici orqan Azerbaycan parlamenti terefinden idare olunan prezidentli respublikadir Azerbaycan BMT Avropa Surasi Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Teskilati GUAM Serq Terefdasligi Turk Surasi Islam Emekdasliq Teskilati Beynelxalq Valyuta Fondu Asiya Inkisaf Banki Avropa Yenidenqurma ve Inkisaf Banki Qara Deniz Iqtisadi Emekdasliq Teskilati MAQATE Kimyevi Silahlarin Qadagan edilmesi Teskilati ve NATO nun Sulh Namine Terefdasliq SNT proqraminin uzvudur 2017 ci ilde ABS nin Global Firepower arasdirma merkezine gore Azerbaycan Silahli Quvveleri dunyada 59 ci Cenubi Qafqazda ise en guclu ve hazirliqli ordudur 2010 cu il uzre dunyanin 194 olkesi arasinda Azerbaycanin ixracat reytinqi 64 cu sirada dayanir Azerbaycan 7 milyard barel hecminde kesf edilmis neft ehtiyatlari gostericilerine gore dunyanin 19 cu neft hasilatinin hecmine gore dunyanin 23 cu olkesidir Azerbaycan 2 55 trilyon m hecminde kesf edilmis qaz ehtiyatlarina gore dunyada 28 ci olkedir EtimologiyaEsas meqaleler Azerbaycan ekzonim ve Azerbaycan tarixi erazi Azerbaycan sozunun menseyi movzusunda ferqli tarixi menbelerlerden elde olunmus muxtelif melumatlar var Bezi menbelere gore Azerbaycan toponimi parf ve ya orta dovr fars dilinde Atropatena adli qedim dovletin adi olan Aturpatakandan Aturpatakan emele gelmisdir Makedoniyali Isgenderin isgalindan sonra Ehemeniler imperiyasinin Midiya satrapi Atropatin oz carliginin esasini qoydugu Midiyanin simali Atropat Midiyasi ve ya sadece Atropatena adlandirilir Orta esr ereb cografisunaslari ekzonimi ferqli sekilde sexs adi Adarbadordan xalq etimologiyasinin neticesi kimi emele gelmis olaraq serh edibler Adarbador ates mebedi ve ya ates muhafizecisi adar ates baykan muhafizeci demekdir Ereb cografiyasunasi ve seyyahi Yaqut el Hemevi yazirdi Bezileri guman edir ki Azer pehlevi dilinde ates bayqan ise kesikci ve ya ates muhafizecisi demekdir ve belelikle soz ates mebedi ve ya ates muhafizecisi demekdir hansi ki heqiqete uygundur cunki bu erazide ates mebedleri cox olub XIX esr Azerbaycan tarixcisi Abbasqulu aga Bakixanov Azerbaycan sozunun yaranmasini Xurremiler herekatinin meshur serkerdesi Babek ile elaqelendirir Babek Abbasiler xilafetine qarsi xurremilerin usyanina rehberlik etmisdir Bakixanov Gulustani Irem eserinde yazirdi Ehtimala gore Azerbaycan sozu Azer Babeqan sozundendir hansi ki erebler Azer Babecan kimi teleffuz edir ve Babekin atesi demekdir Her halda bize melum oldugu qederile atesperestlik hal hazirda Azerbaycan adlandirilan erazide zuhur edib Bezi menbelere gore ise Azerbaycan adinin koku Xezerlere gedib cixir Xezerbeycan sozu getdikce fleksiyaya ugrayaraq Azerbaycan adini aldigi dusunulur Hetta Turkmenistanda hele de Azerbaycana Xezerbaycan azerbaycanlilara ise xezerbaycanli deyilir TarixEsas meqale Azerbaycan tarixiQedim dovr Qobustan petroqlifleri Azerbaycan erazisinde hazirda ilk ibtidai insanlarin 1 7 1 8 milyon il bundan evvelden yasamaga baslamasina aid en qedim arxeoloji ve paleontoloji materiallar tapilmisdir Azerbaycanin cenub qerbindeki Kicik Qafqaz daglarinin cenub serq yamacinda yerlesen Azix magarasi Das dovru insanlarinin yasayis yeri kimi meshurdur Magara 1960 ci ilde Memmedeli Huseynovun rehberliyi ile AMEA nin Paleolit Arxeoloji Ekspedisiyasi terefinden askar olunmusdur Aparilmis tedqiqat isleri zamani on medeni tebeqe askarlanmisdir Magarada Qurucay medeniyyeti Asel medeniyyeti ve Mustye medeniyyeti dovrunde yasayis oldugu mueyyen edilmisdir Hazirda Azerbaycan Yaxin Serq ve Qafqaz erazisinde mustye medeniyyetine aid en zengin arxeoloji abide Taglar magarasi hesab olunur Magara Qarabagin Tug cokekliyinde Qurucayin sol sahilinde yerlesir Mezolit dovru baslica olaraq Qobustandaki qaya ustu resmler ve arxeoloji tapintilar esasinda tedqiq edilib 2007 ci ilde Qobustan UNESCO nun Dunya Irs Siyahisina daxil edilmisdir Qobustanda Boyukdas daginin yuxari terrasinda yerlesen petroqliflerde okuz tur tesvirlerin tarixi 15 000 il evvele aid edilir Bu resmlerde o dovrku adamlarin mesguliyyeti emek fealiyyeti ov ve baliqciliq sehneleri ayin ve etiqadlari da oz eksini tapmisdir Neolit Azerbaycanda er ev 7 ci minilliye tesaduf ederek Qobustanin ve Hesenlitepe Cenubi Azerbaycan arxeoloji materiallari timsalinda tedqiq edilmisdir Bu dovrden ibtidai insanlarda istehsal xarakterli teserrufat formalasir arxaik primitiv saxsi memulatinin hazirlanmasi baslanir Er ev 6 4 cu minilliklerde Azerbaycan erazisinde eneolit movcud idi Bu zaman oturaq ekincilik formalasir insanlar heyet teserrufati tikililerine malik olan evlerde yasamaga baslayirdilar Insanlar arpa bugda ve diger bitkileri yetisdirmeyi bacarir senetkarliqla das ve sumukden emek aletlerinin istehsali heyvan derilerinin emali saxsi memulatlarinin hazirlanmasi ve s mesgul idiler Bu dovre arxaik tipli incesenet numunelerinin gilden hazirlanmis muxtelif tipli qadin heykelleri bezek esyalari ves duzeldilmesi tesaduf edir Azerbaycan xalqi teqriben 5 min illik dovletcilik tarixine malikdir Azerbaycan erazisinde ilk dovlet qurumlari ve ya etnik siyasi birlikler hele eramizdan evvel IV minilliyin sonu III minilliyin evvellerinden baslayaraq Urmiya hovzesinde yaranmisdi Burada meydana gelmis en qedim Azerbaycan dovletleri butun regionun herbi siyasi tarixinde muhum rol oynayirdilar Hemin dovrde Azerbaycanda Decle ve Ferat vadilerinde yerlesen ve dunya tarixinde derin iz qoymus qedim Sumer Akkad ve Assuriya dovletleri habele Kicik Asiyadaki Het dovleti arasinda six qarsiliqli elaqeler vardi Eramizdan evvel I minillikde bizim eranin I minilliyinin evvellerinde Azerbaycan torpaqlarinda Manna Skif padsahligi Atropatena ve Albaniya kimi dovletler movcud olmusdur Bu dovletler Azerbaycanda dovlet idareciliyi medeniyyetinin daha da yukseldilmesinde olkenin iqtisadi medeni tarixinde elece de vahid xalqin tesekkulu prosesinde muhum rol oynamislar Feodal dovru Esas meqale Qafqaz Albaniyasi2000 ci ilde Iceri seher Sirvansahlar saray kompleksi ve Qiz qalasi ile birlikde UNESCO nun Umumdunya medeni irsi siyahisina daxil edilmisdir III esrde Azerbaycani Sasaniler Imperiyasi VII esrde ise Ereb xilafeti isgal etdi Isgalcilar olkeye Iranin ve Erebistanin icerilerinden coxlu Iran ve ereb menseli ehali kocurub getirdiler Eramizin ilk yuzilliklerinde olke ehalisinin ekseriyyetini teskil eden ve herbi siyasi cehetden daha mutesekkil ve daha quvvetli olan turk etnoslari vahid xalqin tesekulu prosesinde muhum rol oynayirdilar Turk etnoslari icerisinde oguz turkleri ustunluk teskil edirdiler Hemin dovrden baslayaraq turk dili Azerbaycan erazisinde yasayan ve sayca az olan xalqlar etnik qruplar arasinda da baslica unsiyyet vasitesine cevrilmekde idi Turk dili hem de simalla cenub arasinda birlesdirici elaqelendirici rol oynayirdi Bu amilin o zaman vahid xalqin tesekkulu prosesinde cox muhum rolu vardi Cunki behs olunan dovrde butun Azerbaycan erazisini ehate eden vahid dini gorus monoteist din yox idi Qedim turklerin bas Allahi olan Tanriya sitayis tanriciliq hele basqa dini gorusleri sixisdirib tamamile aradan qaldira bilmemisdi Zerdustluk atesperestlik gunese aya goye ulduzlara torpaga suya ve s sitayis davam etmekde idi Olkenin simalinda Albaniya erazisinin bezi yerlerinde esasen dagliq qerb bolgelerinde xristianliq yayilmaqda idi Lakin musteqil Alban Hevari kilsesi qonsu ermeni ve gurcu kilselerinin keskin reqabeti seraitinde fealiyyet gosterirdi Seki rayonununda yerlesen Kis kilsesinin interyeri VII esrde islam dininin qebul olunmasi ile Azerbaycanin tarixi muqedderatinda esasli donus yarandi Islam dini vahid xalqin ve dilin tesekkulune guclu tekan verdi bu prosesin suretlenmesine helledici tesir gosterdi Turk ve qeyri turk etnoslari arasinda dini birliyin yaranmasi onlarin yayildigi butun Azerbaycan erazisinde vahid adet enenelerin tesekkulune qohumluq elaqelerinin genislenmesine qaynayib qarisma prosesinin daha da derinlesmesine sebeb oldu Islam dini onu qebul etmis butun turk ve qeyri turk etnoslarini Cenubi Qafqazi butov halda xristianligin tesir dairesine salmaga calisan Bizans Imperiyasina ve onun himaye etdiyi ermeni ve gurcu feodallarina qarsi vahid turk islam bayragi altinda birlesdirdi IX esrin ortalarindan Azerbaycanin qedim dovletcilik eneneleri yeniden dirceldi Azerbaycanda yeni siyasi dircelis baslandi islam dininin yayilmis oldugu Azerbaycan torpaqlarinda Saciler Sirvansahlar Salariler Revvadiler Seddadiler dovletleri yarandi Musteqil dovletlerin yaranmasi neticesinde siyasi iqtisadi ve medeni heyatin butun sahelerinde oyanis bas vermekde idi Azerbaycan tarixinin Intibah dovru baslanirdi Ereb xilafetinin tenezzulunden sonra IX esrin ortalarindan baslayaraq Azerbaycanda habele butun Yaxin ve Orta Serqde turk islam imperiyalarinin rolu artdi XV XVIII esrlerde ve bundan sonraki dovrde Azerbaycanin dovletcilik medeniyyeti daha da zenginlesdi Bu dovrde Serqin genis erazili Qaraqoyunlular Agqoyunlular Sefevi Efsar ve Qacar imperiyalari bilavasite Azerbaycan sulaleleri terefinden idare olunurdu Azerbaycanin dovlet xadimi Uzun Hesenin 1468 1478 hakimiyyeti illerinde Agqoyunlu imperiyasi butun Yaxin ve Orta Serqde qudretli herbi siyasi amile cevrildi Azerbaycanin dovletcilik medeniyyeti daha da inkisaf etdi Uzun Hesen butun Azerbaycan torpaqlarini ehate eden guclu merkezlesdirilmis dovlet yaratmaq siyaseti yeridirdi O bu meqsedle xususi Qanunname hazirlatmisdi Hokmdar Qurani azerbaycan diline cevirtmis dovrun gorkemli elm adami Ebu Bekr el Tehraniye Kitabi Diyarbekriyye adli Oguzname yazdirmisdi XV esrin sonu XVI esrin evvellerinde Azerbaycan dovletciliyi ozunun tarixi tekamulunde yeni merheleye qedem qoydu Uzun Hesenin nevesi olan dovlet xadimi Sah Ismayil Xetai 1501 1524 babasinin basladigi isi basa catdirdi simalli cenublu butun Azerbaycan torpaqlarini oz hakimiyyeti altinda birlesdire bildi Paytaxti Tebriz seheri olan vahid merkezlesdirilmis Azerbaycan dovleti Sefevi dovleti meydana geldi Sefevilerin hakimiyyeti dovrunde Azerbaycanin dovlet idareciliyi medeniyyeti daha da yukseldi Azerbaycan dili dovlet diline cevrildi Sefevi dovletinin suqutundan sonra hakimiyyete gelen gorkemli Azerbaycan serkerdesi Nadir sah Efsar 1736 1747 kecmis Sefevi imperiyasinin serhedlerini daha da genislendirdi Azerbaycanin efsar turk elinden cixmis hokmdar 1739 cu ilde Dehli de daxil olmaqla Simali Hindistani da ele kecirdi Lakin Azerbaycan hokmdarinin bu genis erazide qudretli merkezlesdirilmis dovlet yaratmaq planlari bas tutmadi Nadir sahin olumunden sonra onun idare etdiyi genis erazili imperiya suquta ugradi Hele Nadir sahin sagliginda iken azadliq mubarizesine qalxan ve musteqilliye can atan Azerbaycan torpaqlarinda yerli dovletler yarandi Belelikle XVIII esrin II yarisinda Azerbaycan xirda dovletlere xanliqlara ve sultanliqlara parcalandi Yeni dovr Esas meqale Mart soyqirimiGence xanligi ordusunun debilqe ve qalxani Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyi XVIII esrin sonunda Azerbaycan sulalesi olan Qacarlar 1796 1925 Iranda hakimiyyete geldiler Qacarlar vaxti ile onlarin ulu babalari Qaraqoyunlularin Agqoyunlularin Sefevilerin ve nehayet Nadir sah Efsarin hakimiyyeti altinda olmus butun erazileri o cumleden Azerbaycan xanliqlarini yeniden merkezi hakimiyyete tabe etmek siyaseti yeritmeye basladilar Belelikle Qacarlarla Cenubi Qafqazi isgal etmeye calisan Car Rusiyasi arasinda uzun suren muharibeler dovru baslandi Azerbaycan iki boyuk dovlet arasinda qanli muharibeler meydanina cevrildi Gulustan 1813 ve Turkmencay 1828 muqavilelerine esasen Azerbaycan iki imperiya arasinda bolusduruldu Simali Azerbaycan Rusiyaya Cenubi Azerbaycan ise Qacarlara qatildi Belelikle Azerbaycanin bundan sonraki tarixinde yeni siyasi cografi anlayislar meydana geldi Simali Azerbaycan ve ya Rusiya Azerbaycani ve Cenubi Azerbaycan ve ya Iran Azerbaycani Rusiya Cenubi Qafqazda mohkemlenmek ucun qonsu olkelerden coxlu sayda ermenini isgal etdiyi Azerbaycan torpaqlarina xususen de Qarabagin dagliq rayonlarina kecmis Irevan ve Naxcivan xanliqlarinin erazisine kocurdu Ermeni vilayeti Qerbi Azerbaycanin Turkiye ile hemserhed torpaqlarinda kecmis Irevan ve Naxcivan xanliqlarinin erazisinde suni ve xususi teyinatli sekilde yaradilmisdir Belelikle Azerbaycan torpaqlarinda gelecek Ermenistan dovletinin esasi qoyuldu Bundan elave 1836 ci ilde Rusiya musteqil Alban Kilsesini legv ederek onu Ermeni Apostol Kilsesine verdi Eyni zamanda Azerbaycanin qedim ehalisi olan xristian albanlarin qriqorianlasmasi ve ermenilesdirilmesi ucun daha munbit serait yaradildi Rusiya imperiyasi bu kecid dovrunde bolgede veziyyeti sabitlesdirmek ucun eyaletlerin komendant idare usulunu tetbiq etdi Her bir eyaletin basinda Qafqazdaki Bas Komandan terefinden rus zabitleri arasindan teyin olunan komendant dayanirdi Eyaletlerin komendantlari bu erazide butun sosial iqtisadi meseleleri hell etmek huququna malik idiler Eyaletlerin azerbaycanli ehalisinin usyanlari Rusiya imperiyasini rejimi yumsaltmaga komendant idareetme sistemini legv etmeye ve dovletcilik siyasetini heyata kecirmeye vadar etdi 1840 ci illerde Qafqaz bolgesinin rayonlarinin sonraki inzibati bolgusune sebeb olan islahatlarin sayi Simali Azerbaycanda azadliq mubarizesi misli gorunmemis facielerle neticelendi Burada hakimiyyeti ele keciren Stepan Saumyanin dasnak bolsevik hokumeti 1918 ci ilin martinda Azerbaycan xalqina qarsi Mart soyqirimini heyata kecirdi 1918 ci ilde Nuru pasanin rehberlik etdiyi Osmanli ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti quvvelerinden ibaret Qafqaz Islam Ordusu Baki doyusunde qelebe caldi 1918 ci il mayin 28 de Simali Azerbaycanda Serqde ilk demokratik respublika Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Esas meqaleler Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ve Baki doyusuBakini azad etmis Qafqaz Islam Ordusunun seherde fexri kecidi Azerbaycan xalqinin tarixinde ilk Parlamentli respublika olan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti eyni zamanda butun Serqde o cumleden turk islam dunyasinda ilk demokratik huquqi ve dunyevi dovlet numunesi idi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde parlamentcilik tarixi iki dovre ayrilir Birinci dovr 1918 ci il mayin 27 den noyabrin 19 dek davam etmisdir Bu alti ay erzinde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasi adi ile fealiyyet gosteren ve 44 nefer muselman turk numayendeden ibaret olan ilk Azerbaycan Parlamenti cox muhum tarixi qerarlar qebul etmisdir Ilk Parlament 1918 ci il mayin 28 de Azerbaycanin musteqilliyini elan etmis olkenin idare olun masini oz uzerine goturmus ve tarixi Azerbaycanin Istiqlal Beyannamesini qebul etmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin parlamentcilik tarixinde Ikinci dovr ve ya Baki dovru 1918 ci il dekabrin 7 den 1920 ci il aprelin 27 dek cemi 17 ay davam etmisdir Parlamentin 1919 cu il sentyabrin 1 de Baki Dovlet Universitetinin tesis olunmasi haqqinda qebul etdiyi qanunu xususi qeyd etmek lazimdir Milli universitetin acilmasi Cumhuriyyet xadimlerinin dogma xalq qarsisinda cox muhum tarixi xidmeti idi Sonralar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti suqut etse de Cumhuriyyet ideyalarinin yasamasinda ve xalqin yeniden musteqilliye qovusmasinda Baki Dovlet Universiteti misilsiz rol oynadi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin movcud oldugu dovrde umumiyyetle 155 parlament iclasi kecirilmisdir ki bunun da 10 u Azerbaycan Milli Surasinin 27 may 19 noyabr 1918 ci il 145 i ise Azerbaycan Parlamentinin fealiyyet gosterdiyi dovrde 7 dekabr 1918 ci il 27 aprel 1920 ci il olmusdur Parlamentin muzakiresine 270 den cox qanun layihesi cixarilmis onlardan 230 a yaxini qebul olunmusdu Qanunlar qizgin ve isguzar fikir mubadilesi seraitinde muzakire edilir ozu de yalniz ucuncu oxunusdan sonra qebul olunurdu Sovet Ittifaqinin terkibinde Esas meqale Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi 1920 ci ilin aprelin 28 de Azerbaycanda Sovet hakimiyyeti qurulandan bir muddet sonra da olke oz musteqilliyini saxlaya bilmisdir Aprelin 30 da Rusiya ile Azerbaycan arasinda herbi iqtisadi muqavile imzalanmisdir 1921 ci ilde terkibine Gurcustan Ermenistan ve Azerbaycan respublikalari daxil olmus Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasi teskil edildi 1918 ci ilin Mart soyqirimindan sonra faktiki olaraq Azerbaycan xalqina qarsi yeni soyqirimina baslanmisdi 1922 ci il dekabrin 30 da Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin SSRI yaranmasi ve Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasinin bu quruma daxil olmasi ile Simali Azerbaycanin musteqilliyine son qoyuldu Azerbaycanda musteqil hakimiyyet mehrum edildikden sonra olkenin servetlerinin talan olunmasina baslandi Torpaq uzerinde xususi mulkiyyet legv olundu Olkenin butun tebii servetleri millilesdirildi daha dogrusu dovlet mulkiyyeti hesab olundu Neft senayesini idare etmek ucun xususi olaraq yaradildi ve bu komiteye rehberlik Vladimir Lenin terefinden Bakiya gonderilmis A P Serebrovskiye tapsirildi Belelikle hele 1920 ci il martin 17 de Qafqaz Cebhesinin Herbi Inqilab Surasina gonderdiyi teleqramda Bakini almaq bize olduqca ve olduqca zeruridir deye Simali Azerbaycanin isgalina gosteris vermis Lenin oz arzusuna catdi Baki nefti Sovet Rusiyasinin eline kecdi 1920 ci il aprelin 28 den baslayaraq Azerbaycan Respublikasi erazisinde insan huquqlarina zidd qanunlar esasinda totalitar dovlet rejiminin toretdiyi ozbasinaliq zorakiliq neticesinde 100 mine yaxin gunahsiz azerbaycanli oz siyasi eqidesine fealiyyetine basqa cur dusunduyune ve ayri sebeblere gore repressiyalara meruz qalmisdir Tekce 1937 ci ilde 29 min adam repressiyaya ugradi Bu dovrde Azerbaycan xalqi ozunun Huseyn Cavid Mikayil Musfiq Ehmed Cavad Salman Mumtaz Eli Nezmi Tagi Sahbazi Yusif Vezir Cemenzeminli ve basqalari kimi onlarla mutefekkirlerini ve nadir ziyalilarini itirdi 1964 cu ilde Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi Azerbaycan Ikinci dunya muharibesinde boyuk dovletlerin strateji planlarinda muhum yer tuturdu Ucuncu Reyx Baki neftini ele kecirmekle Serqe Iran korfezine ve Hind okeanina hereket etmek niyyetinde idi Adolf Hitlerin tapsirigi esasinda hetta Bakinin senaye ve herbi ehemiyyetli obyektlerinin deqiq xeritesi de hazirlanmisdi Muharibe illerinde Sovet Ittifaqinda hasil olunan neftin dordde uc hissesi aviasiya benzini ve yuksek keyfiyyetli yaglarin 85 90 faizi Azerbaycanin payina dusurdu Ikinci Dunya muharibesinde Azerbaycandan 700 min neferden cox insan seferber edilerek ordu siralarina yola dusmus onlarin 300 minden coxu doyuslerde helak olmusdur Muharibenin hele ilk gunlerinde respublikada 4 minden cox oglan ve qiz konullu suretde cebheye getmek ucun herbi komissarliqlara muraciet etmisdi 1941 ci ilin sonunda xalq qosunu destelerinde 187 min nefer doyuscu vardi Onlardan 30 min neferden coxu qadinlar idi Muharibede hetta azerbaycanlilardan ibaret diviziyalar teskil olunmusdu 416 ci 402 ci 396 ci 223 cu 77 ci ve diger milli diviziyalar Simferopolda Odessada ve diger seherlerde vurusmuslar 77 ci diviziya Polsa ve Cexoslovakiyanin 223 cu diviziya Yuqoslaviyanin azad edilmesinde igidlik gostermisdi 416 ci diviziya Qafqazdan Berlinedek qehremanliq yolu kecmisdi Ikinci Dunya muharibesi zamani gosterdikleri igidliye gore Azerbaycandan 123 nefer Sovet Ittifaqi Qehremani adina layiq gorulub 170 minden cox esger ve zabit muxtelif orden ve medallarla teltif edilib 1979 cu ilde Bakida Qarabag mehmanxanasi 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilari Ermenistan SSR den kutlevi suretde surgun olunmasinin yeni merhelesi baslandi Deportasiyalardan sonra ermenilerin bu erazide sayca ustunluyu temin olundu Bir sira obyektiv ve subyektiv sebebler uzunden 1960 ci illerde Azerbaycan iqtisadiyyatinin bir cox sahelerinde hem senayede hem de kend teserrufatinda menfi meyller ozunu gostermeye basladi Respublikanin dusduyu bu agir veziyyetde Azerbaycan rehberliyinde muhum deyisiklik bas verdi 1969 cu ilde Heyder Eliyevin Azerbaycana rehberliyinin birinci dovru baslandi Heyder Eliyev totalitar rejimin hokmranliq etdiyi murekkeb tarixi seraitde Azerbaycani Sovet Ittifaqinin en qabaqcil respublikalarindan birine cevirmek ucun heyatin butun sahelerinde genis islahatlar proqrami heyata kecirmeye basladi 1970 1985 ci illerde tarixen qisa bir dovr erzinde butovlukde respublika erazisinde yuzlerle zavod fabrik istehsalat saheleri yaradildi 213 iri senaye muessisesi ise salindi Azerbaycanda istehsal olunan 350 adda mehsul dunyanin 65 olkesine ixrac olunurdu 1980 ci illerin sonlarindan 1994 cu ilin mayina kimi Qarabag bolgesinde Ermenistan Respublikasi terefinden desteklenen Qarabag ermenileri ile Azerbaycan Respublikasi arasinda Qarabag muharibesi bas verdi Terefler arasinda doyusler Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin parlamentinin 20 fevral 1988 ci ilde Ermenistan ile birlesmek qerari verdikden sonra baslamisdir Azerbaycandan ayrilmaq haqqinda beyenname bu torpaq munaqisesinin son neticesi olmusdur Azerbaycan SSR den musteqilliyini elan etdikden sonra ermeniler Azerbaycandan cekilmek qerarina gelmis ve taninmayan Dagliq Qarabag Respublikasinin musteqilliyini elan etmisdirler Ucuncu Respublika dovru Esas meqaleler Qara Yanvar Qarabag muharibesi Xocali soyqirimi ve Ikinci Qarabag muharibesiQarabag muharibesi zamani Azerbaycan esgerleri 1992 ci il 19 20 yanvar 1990 ci il gece saat 23 30 da milletlerarasi qarsidurmanin keskinlesmesi fonunda kecmis Sovet Ittifaqinin qosunlari seherde fovqelade veziyyet elan edilmesi haqqinda fermani rehber tutaraq Azerbaycan Xalq Cebhesi AXC doyusculerini nizama mecbur etmek meqsedile Bakiya daxil oldular AXC nin fealiyyeti son illerde defelerle tenqid olunub meselen hesab edilir ki Azerbaycanin Kelbecer rayonunun isgali o vaxt hakimiyyetde olan AXC nin bilavasite mesuliyyet dasidigi guman edilir Bir sira tedqiqatcilar emeliyyatin kutlevi sekilde itkilerle musayiet olundugunu texmin edirler Azerbaycanda Qara Yanvar kimi taninan hadiselerin eks sedasi butun olkeye yayilaraq Azerbaycanda musteqillik herekatini suretlendirdi 1991 ci il oktyabrin 18 de Azerbaycan Respublikasinin Ali Soveti Dovlet Musteqilliyi haqqinda Konstitusiya Aktini qebul etdi 1991 ci il dekabrin 30 da ise Konstitusiya Akti umumxalq sesvermesi ve referendum yolu ile tesdiq edildi Bu akt Azerbaycan Respublikasinin dovlet musteqilliyinin temin edilmesi ucun huquqi esas yaratdi ve olke oz dovlet musteqilliyini butun dunyaya beyan etdi 1991 ci il sentyabrin 8 de Ayaz Mutellibov musteqil Azerbaycan Respublikasinin tarixinde ilk defe kecirilen prezident seckilerinde 98 52 faiz ses toplayaraq Azerbaycanin Prezidenti secildi 1992 ci il martin 6 da Qarabagda veziyyetin gerginlesmesi fonunda ve Azerbaycan Xalq Cebhesinin tezyiqi ile Ayaz Mutellibov istefa verdi hakimiyyeti berpa etmek ucun ugursuz cehdden sonra ise olkeni terk etdi Azerbaycanla Ermenistan arasinda genismiqyasli herbi emeliyyatlar 1992 ci ilin qisinda baslayib Etnik azerbaycanlilara qarsi Xocali soyqirimi 1992 ci il fevralin 25 den 26 na kecen gece Ermenistan silahli quvvelerinin Xocali seherini isgal etdiyi zaman bas verib Bir versiyaya gore Rusiyanin 366 ci motoatici alayi da sehere hucum zamani istirak etmisdi 1993 cu ilin yazinda anklavin terkibine daxil olmayan torpaqlarin Ermenistan qosunlari terefinden isgali regionun diger olkelerinin de muharibeye girmesi tehlukesi yaratdi 1994 cu ilde muharibenin sonunda ermeniler demek olar ki Qarabagin boyuk hissesine tam nezaret edirdiler ve Azerbaycan torpaqlarinin 20 ne nezaret edirdiler 1994 cu ilin mayinda Rusiyanin desteyi ile ateskes elde edildi 5 may 1994 cu ilde MDB Parlamentlerarasi Assambleyasi Qirgizistan parlamenti Federal Meclis ve Rusiya Federasiyasi Xarici Isler Nazirliyinin tesebbusu ile bir gorus kecirildi neticede Biskek protokolu 1994 cu il may ayinin 8 den 9 a kecen gece atesi dayandirmaga cagirdi Rusiyanin istiraki ile hazirlanan muddetsiz ateskes sazisi 1994 cu il 12 may gece yarisi quvveye mindi Daha sonra munaqisenin sulh danisiqlari yolu ile helli ucun ATET in prinsipleri esasinda ATET in Minsk qrupu yaradildi 1992 ci il iyunun 7 de kecirilen prezident seckilerinde Ebulfez Elcibey 60 9 ses toplayaraq Azerbaycanin prezidenti secildi Lakin daxili prosesler Azerbaycanin musteqilliyinin mohkemlenmesine mane oldu Hakimiyyet ugrunda mubarize ve hakimiyyetin zorakiliqla deyisdirilmesi hallari Azerbaycanda daxili veziyyeti xeyli gerginlesdirdi Bele ki 1992 ci il oktyabrin 24 de Azerbaycan Xalq Cebhesinin terefdarlari Naxcivan Muxtar Respublikasinda silahli cevrilis etmeye cehd etdiler 1993 cu ilin iyununda xususile agir veziyyet yarandi respublikada vetendas muharibesi gedirdi Azerbaycan parcalanmaq tehlukesi ile uz uze idi Bunun qarsisi alindi lakin sonraki dovrde Azerbaycanin musteqilliyini pozmaq cehdleri davam etdi ve respublikada iki defe dovlet cevrilisine cehd oldu 1993 cu il iyunun 21 de talis esilli Azerbaycan ordusunun polkovniki Elekrem Hummetov 704 cu briqadanin zabitleri ile birlikde Azerbaycanin 7 rayonunun erazisinde Talis Mugan Muxtar Respublikasi elan etse de Hummetovun cixisi hokumetden ve Talis ehalisinden ciddi destek almadi ve suqut etdi 1993 cu il avqustun 29 da Ebulfez Elcibeye etimad haqqinda referendum kecirildi ve neticede olke vetendaslarinin 97 5 i onun istefasina ses verdi 1993 cu il oktyabrin 3 de Azerbaycanda novbeti prezident seckileri kecirildi ve bu seckilerde Heyder Eliyev 98 8 faiz sesle qalib geldi 1993 cu ilde Heyder Eliyevin hakimiyyete qayidisi ile olkenin ictimai siyasi sosial iqtisadi elmi medeni heyatinda beynelxalq munasibetlerde elmi esaslara uygun musteqil dovlet quruculugu prosesinde donus yarandi 1995 ci il noyabrin 12 de umumxalq referendumu ile olkenin yeni konstitusiyasi qebul edildi Heyder Eliyev Qerb sirketleri ile Azerbaycanin neft yataqlarinin islenilmesi haqqinda danisiqlara basladi 1994 cu il sentyabrin 20 de Bakida Gulustan sarayinda Qerb neft sirketleri ile baglanmis neft muqavilesi musteqil Azerbaycan Respublikasinin yeni tarixinde boyuk rol oynamisdir Esrin muqavilesi kimi taninan bu sazis Xezer denizinin Azerbaycan sektorunda Azeri Ciraq Gunesli neft yataginin derin yataginin birge islenmesine ve hasil olunan neftin sehmler seklinde SOCAR Lukoyl ve s kimi dunyanin en boyuk neft sirketleri arasinda paylanmasina getirib cixardi Heyder Eliyevin hakimiyyete gelisi Azerbaycanda veziyyeti kokunden deyismeye imkan verdi 1998 ci il fevralin 10 da Azerbaycanda olum hokmu legv edildi 1998 ci il oktyabrin 11 de kecirilen prezident seckilerinde Heyder Eliyev 77 6 faiz sesle yeniden prezident secildi 2003 cu il oktyabrin 15 de kecirilen prezident seckilerinde Ilham Eliyev 76 86 faiz sesle qalib gelib Prezident Ilham Eliyevin rehberliyi ile olkenin muxtelif bolgelerinde ASAN xidmet kimi genismiqyasli proqram ve layiheler heyata kecirilib 2008 ci il oktyabrin 15 de kecirilen seckilerde Ilham Eliyev 88 73 faiz ses qazanaraq ikinci defe prezident secilib 2011 ci ilde Azerbaycan BMT Tehlukesizlik Surasinin qeyri daimi uzvu secilmisdir Azerbaycan BMT Tehlukesizlik Surasinin terkibinin genislendirilmesinin islam ve bloklara qosulmayan dovletlerin daimi numayendelerinin daxil edilmesinin terefdaridir 2011 ci ilde Azerbaycanda kutlevi hebslerle musayiet olunan bir sira etiraz aksiyalari kecirildi 2012 ci ilden beri olkede metbuat azadligi ve insan haqlari ile bagli veziyyet xeyli pislesib ki bu da Human Rights Watch huquq mudafie teskilatinin hesabatlarinda defelerle qeyd olunub 2013 cu il oktyabrin 9 da kecirilen prezident seckilerinde Ilham Eliyev 84 54 faiz ses toplayaraq novbeti defe prezident secildi 2017 ci ilin sentyabrinda Ilham Eliyevin istiraki ile Esrin yeni muqavilesi imzalanib ona esasen Azerbaycan ve beynelxalq neft sirketleri konsorsiumu Esrin muqavilesi nin muddetinin 2050 ci ile qeder uzadilmasi barede raziliga gelibler 2018 ci il aprelin 11 de kecirilen seckilerde Ilham Eliyev 86 02 faiz ses toplayib ve yeniden dovlet bascisi secilib 2020 ci il sentyabrin 27 den noyabrin 10 dek davam eden Ikinci Qarabag muharibesi zamani Azerbaycan Silahli Quvveleri 5 seher 4 yasayis menteqesi 286 kend ve Azerbaycan Iran serhedini isgaldan azad edib 10 noyabr 2020 ci il tarixinde Azerbaycan Prezidenti Ilham Eliyev Ermenistan Respublikasinin Bas naziri Nikol Pasinyan ve Rusiya Federasiyasinin Prezidenti Vladimir Putinin Moskva saati ile 00 00 dan etibaren butun herbi emeliyyatlarin tam dayandirilmasi ile bagli birge beyanati derc edilmisdir Beyanatin sertlerine esasen Rusiya Federasiyasinin sulhmeramli kontingenti Qarabagda qosunlarin temas xetti boyunca ve Lacin dehlizi boyunca 1960 neferlik atici silah 90 zirehli transportyor 380 masin ve xususi texnika ile yerlesdirilib Muqavilenin muddeti 5 ildir eger tereflerden hec biri muddetin bitmesine 6 ay qalmis bu muddeanin tetbiqine xitam vermek niyyetini beyan etmese muddet avtomatik olaraq 5 il de uzadilir Bundan basqa Ermenistan Agdam Kelbecer ve Lacin rayonlarini Azerbaycana qaytarmagi ohdesine goturub 2020 ci il fevralin 9 da Azerbaycan tarixinde ilk novbedenkenar parlament seckileri kecirilib ve neticede hakim Yeni Azerbaycan Partiyasi 125 mandatdan 70 ni qazanib Partiya 1995 ci ilden beri ardicil olaraq parlament seckilerinde coxlugu qazanir 2021 ci il iyunun 15 de Susa seherinde Azerbaycan Prezidenti Ilham Eliyev ve Turkiye Prezidenti Receb Tayyib Erdogan muttefiqlik elaqeleri haqqinda birge beyanname imzalayiblar Beyannamede vurgulanir ki 44 gunluk Veten muharibesi zamani Azerbaycan Ermenistanin 30 illik isgalciliq siyasetine son qoyub 2022 ci il fevralin 22 de Moskvada Ilham Eliyev ve Vladimir Putin Azerbaycan Respublikasi ile Rusiya Federasiyasi arasinda muttefiqlik emekdasligi haqqinda Beyanname ni imzaladilar Beyannamede vurgulanir ki Rusiya ve Azerbaycan Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Ermenistan Respublikasinin Bas nazirinin ve Rusiya Federasiyasi Prezidentinin 9 10 noyabr 2020 ci il tarixli 11 yanvar 2021 ci il tarixli ve 26 noyabr 2021 ci il tarixli beyanatlarinin muddealarinin heyata kecirilmesi ucun seylere herterefli komek etmeyi ohdelerine gotururler ki bu da sabitlik ve tehlukesizliyin mohkemlendirilmesi bolgedeki butun iqtisadi ve neqliyyat elaqelerinin acilmasi ve Azerbaycan Respublikasi ile Ermenistan Respublikasi arasinda munasibetlerin normallasdirilmasi ucun esas olmusdur 2022 ci il avqustun evvelinde Azerbaycan Ermenistanmunaqisesi serhedyani rayonlarda keskinlesib Avqustun 3 de Azerbaycan Mudafie Nazirliyi Ermenistanin hucumu neticesinde Azerbaycan esgerinin helak olmasina cavab olaraq Qisas emeliyyati nin kecirildiyini aciqlayib Hokumet ve siyasetEsas meqale Azerbaycanin dovlet qurulusuAzerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev 2003 cu ilden olkeye basciliq edir Azerbaycan prezidentli respublikadir ve icraedici hakimiyyet prezidente mexsusdur Hakimiyyet bas nazirin ve diger secilmis parlament uzvlerinin elinde cemlenmisdir ve Azerbaycan xalqina suverenlik huququ verilir Hazirda Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyevdir Azerbaycan prezidenti Kabinet bascisidir ve dovlet nazirlerini mueyyenlesdirir ve ya isden azad edir 2016 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasinda deyisiklikler edilmesi haqqinda kecirilen referendumdan sonra prezident umumi beraber birbasa secki huququ esasinda serbest sexsi ve gizli sesverme yolu ile 7 il muddetine secilir Azerbaycanin qanunverici orqani Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisidir ve Milli Meclis Baki seherinde yerlesir Parlament birpalatalidir ve 125 deputatdan ibaretdir Milli Meclisde esas yerleri Yeni Azerbaycan Partiyasi YAP ve Vetendas Hemreyliyi Partiyasi VHP tutur Yeni Azerbaycan Partiyasi 1993 cu ilden seckilerde daim ugur qazanir Azerbaycan bas naziri hokumetin esas bascisidir ve Milli Meclis terefinden uzvleri arasindan mueyyenlesdirildikden sonra prezident terefinden teyin olunur Bas nazirin formal olaraq prezident terefinden teyin olunmasina baxmayaraq Azerbaycan konstitusiyasi askar sekilde prezidentden parlament terefinden secilmis sexsi bu vezifeye teyin etmesini teleb edir Azerbaycan Avropa Surasinda boyuk seher belediyyesi olmayan yegane dovletdir Xarici siyaset ve orduEsas meqaleler Azerbaycanin xarici siyaseti ve Azerbaycan Silahli Quvveleri2020 Baki Qelebe Paradinda Mudafie Nazirliyinin Xususi Quvveleri Azerbaycan Avropa Surasi Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Teskilati GUAM Serq Terefdasligi Turk Surasi Islam Emekdasliq Teskilati Qara Deniz Iqtisadi Emekdasliq Teskilati MAQATE Kimyevi Silahlarin Qadagan edilmesi Teskilati ve NATO nun Sulh Namine Terefdasliq SNT proqraminin uzvudur Azerbaycan dunyanin 34 olkesi ile herbi elaqelerin normativ huquqi bazasini teskil eden sazis ve memorandumlar imzalamisdir Azerbaycanin Ermenistan ile Qarabag munaqisesi uzerinde torpaq mubahisesi Azerbaycanin hemcinin Ermenistan ile XX esrde Azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi ve kocurulmesi meselesine gore davam eden konflikti var Xezer denizinin bolunme prinsipinin razilasdirilmamasi olmadigindan Azerbaycanin Iran ve Turkmenistanla su serhed problemi var Bununla bele Azerbaycanla Turkmenistan Kepez yatagina gore mubahise edir Hazirda Xezer denizinin 21 faizi Azerbaycana mexsusdur 2017 ci ilde ABS nin Global Firepower arasdirma merkezine gore Azerbaycan Silahli Quvveleri dunyada 59 ci Cenubi Qafqazda ise en guclu ve hazirliqli ordudur 1999 cu ilin sentyabr ayindan baslayaraq Azerbaycan sulhmeramli quvveleri Kosovoda Efqanistanda ve Iraqda Beynelxalq Sulhmeramli Ordu terkibinde sulhmeramli fealiyyet aparirlar 2011 2015 ci illerde Azerbaycan Avropa olkeleri arasinda en boyuk silah idxalcisi idi 2005 ci ilden Azerbaycan Respublikasi Mudafie Senayesi Nazirliyi 900 adda muxtelif herbi teyinatli mehsul o cumleden butun nov doyus sursati muxtelif texnika ve silahlar istehsal edir Azerbaycanda istehsal olunan silahlar ve herbi mehsullardan Istiqlal ve Yalquzaq snayper tufenglerini Qaya qumbaraatani Gurze patrul masini Xezri avtomati ve Zerbe PUA ni qeyd etmek olar Ikinci Qarabag muharibesinde Azerbaycan Silahli Quvveleri 4 oktyabrda Cebrayil 17 oktyabrda Fuzuli 20 oktyabrda Zengilan 25 oktyabrda Qubadli ve 8 noyabrda Susa seherini isgaldan azad edilmisdir Muharibede Azerbaycan Silahli Quvveleri 2855 nefer herbi qulluqcusu helak olmus 50 herbi qulluqcu ise itkin dusmusdur Inzibati bolguEsas meqaleler Azerbaycanin inzibati bolgusu Azerbaycan rayonlarinin siyahisi ve Azerbaycan seherlerinin siyahisi Azerbaycan paytaxt Bakidan kenarda olke 65 inzibati vahide o cumleden 59 rayon ve 6 seher ve Naxcivan Muxtar Respublikasina 6 rayon ve paytaxt Naxcivan seherinden ibaret olan bolunur Her bir inzibati vahid secilmis icra hakimiyyeti qanunverici orqan ve inzibati burokratiya terefinden nezaret olunur CografiyaEsas meqaleler Azerbaycan cografiyasi ve Azerbaycan tebietiAzerbaycanin topoqrafik xeritesiBazarduzu zirvesi Azerbaycan Respublikasinin en hundur noqtesidir Azerbaycan Respublikasinin erazisi 86 6 min km teskil edir Olke 39 24 41 54 simal en daireleri arasinda ve 44 46 50 45 serq uzunlugunda paytaxt Baki 40 paralel uzerinde yerlesir Serhedlerinin umumi uzunlugu 3489 kilometrdir Bunun 825 kilometri su serheddidir Cenubdan Iran la 765 km Turkiye ile 13 km bezi melumatlarda 13 ve ya 11 km simaldan Rusiya ile 391 km simali qerbden Gurcustan ile 471 km qerbden Ermenistan ile 1027 km hemserheddir Sahil xettinin uzunlugu 713 km Bakidan simal qutbune qeder olan mesafe 5550 km ekvatora qeder olan mesafe ise 4440 km dir Azerbaycan Respublikasi Cenubi Qafqazin serq hissesinde Xezer denizinin qerbi sahilinde yerlesir Azerbaycanin 11 5 i meselik 1 6 i su hovzelerinden ve 50 0 i becerilen torpaqlardan ibaretdir Olkenin erazisi bes cografi vilayete bolunur onlardan dordu Boyuk Qafqaz Kicik Qafqaz Naxcivan MR Lenkeran dagliq biri ise Kur Araz ve ya Merkezi Aran ovaliqdir Yer kuresinde melum olan 2000 den artiq palciq vulkanlarindan 344 u Azerbaycanin serqinde ve onunla hemserhed Xezer hovzesinde yerlesir Abseron yarimadasinda Samaxi Qobustan cenub serqi Sirvan rayonlarinda ve Baki arxipelaginda yerlesen vulkanlarin 100 den artigi Qobustandadir 2007 ci ilde Baki ve Abseron yarimadasinin palciq vulkanlari qrupu Dovlet Tebiet Qorugu yaradilaraq 52 palciq vulkanina dovlet tebiet qorugu statusu verilmisdir Odlu qovsdeki movqeyine gore Azerbaycan zelzelelere meyilli olkedir Sumqayit cimerliyi Isiqli Qaragol Besbarmaq seddi Eshabi Kehf magarasi Qoturdag palciq vulkani Iqlim Esas meqale Azerbaycanin iqlimi Azerbaycanda hava temperaturunun ve atmosfer yagintilarinin paylanmasi ve rejiminin xususiyyetleri hemcinin rutubetlenme seraiti nezere alinaraq Yer kuresindeki 11 iqlim tipinden V V Keppene gore 8 i burada oldugu mueyyen edilmisdir Respublikanin simalinda yerlesen ve simal qerbden cenub serqe uzanan Boyuk Qafqaz daglari olke erazisinin boyuk hissesini simaldan gelen soyuq hava kutlelerinin birbasa tesirinden qoruyur Bunun da neticesinde respublikanin ekser duzenlik ve dageteyi erazilerinde subtropik iqlim formalasir Olkenin duzenlik ve dageteyi erazileri gunes isiginin bollugu ile ferqlenir Azerbaycan erazisinde iqlimin formalasmasina arktik Kara ve Skandinaviya antisiklonlari mulayim enliklerin soyuq kontinental Sibir antisiklonu ve deniz Azor maksimumu tropik enliklerin isti hava kutleleri subtropik antisiklon ve cenub siklonlari Merkezi Asiya uzerinde yaranan antisiklon hemcinin yerli atmosfer prosesleri tesir gosterir Merkezi ve serqi Azerbaycanin quru subtropik iqlimi mulayim bir qis dord bes ay ve cox isti yay ile xarakterize olunur temperatur ortalama 81 F 27 C ve maksimum temperatur 109 F 43 e catir C N axcivanda 2300 3300 fut yuksekliklerde soyuq bir qis ve quru isti bir yay ile quru bir kontinental iqlim hokm surur Azerbaycanin diger bolgelerinde orta derecede isti quru ve ya nemli iqlim tiplerine rast gelinir Dag mese zonasi orta derecede soyuq bir iqlime malikdir dag tundra iqlimi ise 10 000 fut ve daha yukseklikleri xarakterize edir Saxtalar ve siddetli qar yagislari bu cur yuksekliklerde kecen ilin uc dord ayi erzinde elcatmaz olur Cenub Serqi Azerbaycan ilde 47 55 duym 1200 ile 1400 millimetr arasinda en cox yaginti olan nemli subtropik iqlim ile xarakterize olunur ekseriyyeti soyuq aylarda dusur Azerbaycanin orta qis temperaturu 4 C orta yay temperaturu 26 C teskil edir Azerbaycanda en yuksek temperatur 6 iyul 2000 ci ilde Naxcivan Muxtar Respublikasinda qeyde alinmisdir 46 C Biomuxteliflilik Esas meqaleler Azerbaycan florasi Azerbaycan faunasi ve Azerbaycanin daxili sulariQarabag ati Azerbaycanin Qarabag erazisinde yaradilmis ve genis yayilmis dag minik at cinsidir Azerbaycanda 9 milli park 11 dovlet tebiet qorugu ve 24 dovlet tebiet yasaqligi fealiyyet gosterir Umumilikde xususi muhafize olunan tebiet erazileri olke erazisinin 10 3 ini o cumleden milli parklar 3 7 ini teskil edir Azerbaycan tebietinde 97 nov memeli 357 nov qus 67 nov amfibi ve reptili 1 nov deyirmiagiz 97 nov baliq 15 minden cox onurgasiz heyvan novu qeyde alinmisdir Heyvan novlerinin respublika erazisinde yayilma areali muxtelifdir Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitab ina 108 nov heyvanin adi daxil edilmisdir Onlardan 14 novu memeli 36 novu qus 13 novu surunen ve suda quruda yasayan 5 novu baliq 40 novu heseratdir Respublikanin sirin sularinda ve Xezer denizinde 30 nov baliq ovlanir Bu baliqlarin coxu Kur cayinda Kurun etrafindaki gol ve axmazlarda hemcinin Mingecevir su anbarinda tutulur Ovlanan baliqlarin ekseri kecici ve yarimkecicidir denizde boyuyur kurulemek ucun caylara kecir Azerbaycanin erazisi zengin floraya malikdir Burada 4500 den cox cicekli ali sortlu bitki novu yayilmisdir Azerbaycanda rast gelen bitki novleri Qafqazda biten bitki novlerinin umumi miqdarinin 66 ini teskil edir Azerbaycanda ucuncu dovre aid olan relikt cinslerle de zengindir ki bunlarin da numayendelerine butun zonalarda xususile Talis zonasi erazisinde daha cox rast gelinir Bunlardan demiragac Lenkeran akasiyasi sabalidyarpaq palid bigever sumsad ve s gostermek olar Respublikada 240 endemik bitki novu movcuddur Hidroqrafik cehetden Azerbaycan Respublikasi Xezer denizi hovzesine aiddir Olkenin hidroqrafik sebekesinin esasini caylar teskil edir Respublikanin erazisinden muxtelif uzunluqda 8359 cay axir Bunlardan 8188 cayin her birinin uzunlugu 25 km den azdir Uzunluqlari 100 km den cox olan 24 cay vardir Respublikanin erazisinden axan en boyuk caylar Kur Araz Qanixcay Qabirricay Samurcay Tertercay Turyancay Agstafacay Hekeri Bergusad Sumqayitcay Vilescay ve s IqtisadiyyatEsas meqale Azerbaycan iqtisadiyyatiIqtisadiyyat tarixi Baki Tbilisi Erzurum Boru Xettinin xeritesi Azerbaycan Respublikasi 1991 ci ilde dovlet musteqilliyini berpa etdikden sonra iqtisadi sahede oz suveren huquqlarini gerceklesdirmeye ve musteqil siyaset aparmaga baslamisdir Bu siyasetin baslica istiqametlerini muxtelif mulkiyyet formalari esasinda yaradilan iqtisadi sistem bazar iqtisadiyyatina kecid ve dunya iqtisadiyyatina inteqrasiya teskil etmisdir 1994 cu ilde imzalanan Esrin Muqavilesi ile baslamis Azerbaycanda sermaye qoyulusu xususile enerji sektoruna xarici sermaye investisiyalari ugurlu sekilde inkisaf edir 2003 cu ilden etibaren ise diger sektorlara istiqametlendirilmis yerli ve xarici investisiyanin tesviqi meqsedile inkisaf proqramlari heyata kecirilmeye baslandi Azerbaycan 2010 cu ilde istehsal etdiyi 51 509 milyon ABS dollari hecminde UDM i ile dunyanin 188 olkesi arasinda 71 ci sirada yer almisdir 2010 cu illerde Azerbaycan orta gelirli olkeye cevrilse de olkede qeyri sabitlik emekci quvvesinden kifayet qeder istifade olunmamasi ve mehsuldarligin asagi seviyyesi davam edir Hazirda Azerbaycanda yoxsulluq ve korrupsiya olkenin inkisafini kolgelesdirmeye davam edir 2016 ci ilde UDM in texminen 45 faizini teskil eden enerji dasiyicilarindan elde olunmus gelirlerin asagi dusmesi neticesinde budce daxilolmalari Azerbaycan manatinin mezennesi xarici valyuta ehtiyatlari ve odenis balansi zerbeye meruz qalib Hemin ilin sonunda Azerbaycan iqtisadiyyat perspektivi uzre Strateji Yol Xeritesini hazirlayib Proqramin esas hedefi qeyri neft sektorunu inkisaf etdirmekle iqtisadiyati saxelendirmekdir Azerbaycan Beynelxalq Valyuta Fondu Asiya Inkisaf Banki ve Avropa Yenidenqurma ve Inkisaf Bankinin uzvudur Azerbaycanin en taninmis sirketlerine SOCAR Azerbaycan Hava Yollari Azerenerji Azersu Azpetrol Akkord Azercell Bakcell Nar Mobile Palmali Group ve Azersun Holding aiddir Ixracat Hazirda Azerbaycan xam neft tebii qaz ve neft mehsullari ixrac eden olkedir 2015 ci ilde olkede ixracin hecmi 46 1 milyon neft ekvivalenti tonu teskil etmis bunun 78 4 faizi xam neftin 16 5 faizi tebii qazin 5 0 faizi neft mehsullarinin 0 1 faizi ise elektrik enerjisinin payina dusmusdur Teze et toyuq ve qoyun eti Azerbaycanda en cox istehsal edilen heyvandarliq mehsullari olmaqla deyer ifadesinde hecmine gore ikinci yerdedir Bununla bele bu mehsul yerli bazarin telebatini odemir ve onun ixraci asagi seviyyededir Olkeden esasen emal edilmis ve konservlesdirilmis et mehsulu ixrac edilir ABS Merkezi Kesfiyyat Agentliyinin her il yayinladigi The World Factbook nesrinin hesabatlarina esaslanaraq 2017 ci il uzre dunyanin 224 olkesi arasinda Azerbaycanin ixracat reytinqi 78 ci sirada dayanir Idxalat Azerbaycanin idxal etdiyi esas mallar masin avadanliqlar ve onlarin hisseleri mexanizm ve elektrik aparatlaridir Idxalda esas yerlerden birini qara metallar ve onlardan hazirlanan memulatlar tutur Rusiya Azerbaycana en cox mal idxal eden olkedir Azerbaycan Dovlet Statistika Komitesinin melumatlarina esasen Rusiya Azerbaycanin idxal etdiyi esas 10 mehsul uzre aparici ixracatci olub Azerbaycanda bu mehsullara telebatin 37 faizini odeyir O cumleden Azerbaycan siqaretin yaridan coxunu berk bugda ve meslinin bugda ve covdarin qarisigi 50 faizinden cox hissesini Rusiyadan idxal edir Olkenin idxal etdiyi 10 esas mehsula olan telebatinin 7 faizini ise esasen regionun diger olkeleri odeyir Idxalda esas olkeler siyahisinda ikinci yeri Turkiye tutub ve ordan Azerbaycana 2015 ci ilde 1 milyard 171 milyon 385 43 min dollarliq umumi idxalda payi 12 70 mal idxal olunub Umumi idxalda 9 19 lik paya malik olan ABS den oten il Azerbaycana 847 milyon 389 38 min dollarliq mal gonderilib Azerbaycanda sud emali muessiselerinin sayinin azligi ile yanasi senaye telebati ucun tebii sud xammali istehsalinin hecmi de lazimi seviyyede olmadigina gore olkeye boyuk miqdarda sud mehsullari idxal edilir Turizm Esas meqale Azerbaycanda turizmSahdag Turizm Merkezi 2016 ci ilde seyahet ve turizm senayesinin Azerbaycanin umumi daxili mehsuluna UDM birbasa tesiri 1 milyard 437 3 milyon dollar yaxud hesabat dovrundeki UDM in umumi hecminin 4 1 faizi qeder olub Umumiyyetle turizm ve seyahet senayesinin mesgulluga tam tesiri 2016 ci ilde 609 min is yeri yaxud ehalinin umumi mesgullugunun 13 2 faizi qeder teskil edib Azerbaycandan YUNESCO nun Umumdunya irsi obyektlerinin siyahisina Sirvansahlar Sarayi ve Qiz Qalasinin yerlesdiyi Iceri seher ve Qobustan Dovlet Tarixi Bedii Qorugu daxil edilib Azerbaycanin populyar turist mekanlarindan Baki bulvari Fevvareler meydani Atesgah Yanardag Seki xan sarayi Momine Xatun turbesi Heyder Eliyev Merkezi hem de olkenin en boyuk xizek kurortu olan Sahdag Turizm Merkezini qeyd etmek olar Prezident Ilham Eliyevin 1 sentyabr 2016 ci il tarixli Azerbaycan Respublikasinda turizmin inkisafi ile bagli elave tedbirler haqqinda serencamina esasen Turizm Surasi yaradilib Sura turizm sahesinin inkisafi ile bagli Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi ile yanasi diger dovlet qurumlari arasinda koordinasiya funksiyasini yerine yetirir 2016 ci ilden xarici turistlerin Azerbaycanda daha cox alis veris etmelerine musbet tesir eden Tax free sistemi tetbiq olunur Elm ve texnologiya Esas meqaleler Azerbaycanda telekommunikasiya Azerbaycanin kosmik proqrami ve Azerbaycan ixtiralari ve kesfleriSamaxi Astrofizika Resedxanasi 21 ci esrde Azerbaycanda neft ve qaz bumu olkede elm ve texnologiya sahelerinde veziyyeti yaxsilasdirmasina komek etdi ve Azerbaycan hokumeti modernlesdirilme ve innovasiya yonelmis kampaniyaya basladi 2017 ci ilde Azerbaycan yeni iqtisadi modele kecmekle iqtisadiyyatini ancaq islahatlar innovasiyalar texnologiyalar ve qeyri neft sektoru hesabina inkisaf etdirmek strategiyasina baslayib Azerbaycanda internet 1993 cu ilden inkisaf etmeye baslamisdir Ilk sayt 1994 cu ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasinda yaradilmis ilk dovlet orqaninin sayti ise Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin sayti olmusdur ve 1997 ci ilde yaradilmisdir 1993 cu ilden yuksek seviyyeli milli az domeninin inzibatciligi heyata kecirilir Azerbaycanda radio yayimina ilk defe 1926 ci il noyabrin 6 da televiziya yayimina ise 1956 ci ilin fevral ayinin 14 de baslanilib Hazirda olkede ehali yasayan erazilerin 99 6 i 10 12 TV proqramdan ibaret aciq paketli reqemli TV yayimla ehate edilib Bundan basqa Gence Quba ve Lenkeran rayonlarinda ve etraf erazilerde odenisli esaslarla coxproqramli reqemli TV yayim xidmeti de gosterilir Dovlet seviyyesinde poctun esasi 1501 ci ilde Sefeviler dovletinin bascisi Sah Ismayil Xetai terefinden qoyulmusdur Muasir formada poctun yaranmasi ise XIX esrin 1 ci qerinesine tesaduf edir 1818 ci ilde Gence seherinde ilk poct kontoru acilmisdir 1881 ci il dekabrin 6 da Bakida Nobel qardaslari cemiyyeti terefinden Azerbaycanda ilk telefon xetti cekilmisdir Hazirda Azerbaycanda uc GSM operatoru fealiyyet gosterir Azercell Bakcell ve Nar Mobile Azerfon Azerbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi MAKA Azerbaycanin kosmik agentliyidir Agentlik kosmik elm ve texnikanin nailiyyetlerinden aerokosmik sahelerin elm ve istehsal potensialindan respublikanin xalq teserrufati ve tehlukesizliyi namine istifade edilmesi sahesinde milli siyaseti heyata kecirir Agentlik 2013 cu il 8 fevral gecesi kosmosa Azerspace 1 adli ilk suni peykini buraxib Fransa Qvianasinda Kuru kosmodromundan reallasdirilan ucus gece saat 01 36 ve 02 20 arasinda bas verib Telekommunikasiya peyki olan Azerspace 1 ses melumat bazasi internet TV ve radio yayim xidmetleri meqsedile istifade olunur Azerspace 2 peyki ise 25 sentyabr 2018 ci ilde buraxilib InfrasrukturNeqliyyat Esas meqale Azerbaycanda neqliyyatIceriseher metrostansiyasina qatarin gelisi Azerbaycan 1997 ci ilden Avropada yol hereketinin umumi qaydalarini ve tehlukesizlik normalarini mueyyen eden Beynelxalq qosulub Azerbaycanda avtomobil yollari olkede movcud olan butun yol sebekesini ehate edir 2015 ci ilin melumatina esasen Azerbaycanda umumi istifadede olan avtomobil yollarinin uzunlugu 19 002 kilometr teskil edir onun 4 645 kilometri respublika ehemiyyetli 14 357 kilometri yerli ehemiyyetlidir Bu yollarda umumi sayi 1463 e yaxin 50 652 poqon metr uzunlugunda korpuler var Avtomobil neqliyyatini idare etmek ucun Azerbaycan Respublikasi Neqliyyat Nazirliyinin terkibinde muvafiq olaraq Avtoneqliyyatservis ve Yolneqliyyatservis departamentleri yaradilib Azerbaycanda xidmet gosteren 7 beynelxalq hava limani var Onlardan en boyuyu Heyder Eliyev adina Beynelxalq Hava Limani Baki seherinden 20 kilometr simal serqde yerlesir ve seherle elaqesi 2008 ci ve 2009 cu illerde istismara verilmis iki en muasir avtostrada ile temin edilir AZAL ve onun struktur bolmesine aid olan Buta Airways milli bayraq dasiyicisinin qeydiyyat limanidir Azerbaycan Respublikasi erazisinde fealiyyet gosteren diger hava limanlari Gence Lenkeran Naxcivan Qebele ve Zaqatala seherlerinde yerlesir 1878 ci ilde Azerbaycanda ilk demir yolunun cekilisine baslanilib ve 1880 ci ilin 20 yanvar tarixinde Azerbaycan Dovlet Demir Yolu yaradilib Hazirda Azerbaycan demir yollari Bakidan Tumen Rostov Xarkov Kiyev Sankt Peterburq Moskva Mahacqala kimi istiqametlere gedis gelis heyata kecirir 2017 ci il oktyabrin 28 de Baki Tbilisi Qars demiryolu xettinin resmi acilis merasimi kecirilib 1967 ci il noyabrin 6 da istismara verilmis Baki metropoliteni Azerbaycanda yeralti demiryol xetlerini birlesdiren ictimai seher sernisin neqliyyati sistemidir Baki Metropoliteninin hazirda 25 stansiyasi 1 elektrik deposu ve 36 6 kilometr uzunlugunda 3 xetti var Azerbaycanda Caylari vasitesiyle ve yuklerin ekseriyyeti o cumleden olkeden xarice getirilenler demir yolu ve yuk masinlari ile aparilir Demir yolu sebekesinin ehemiyyetli hisseleri elektriklesdirilmisdir Dasinan esas mallar neft mehsullari tikinti materiallari taxta ve taxildir Boyuk bir demir yolu xetti Kur vadisinden kecir ve Bakini Gurcustanin Tbilisi ve Batumi ile birlesdirir Bu yol Bakinin simalindaki Xezer denizine paraleldir Avtomobil neqliyyati hem yuk hem de sernisinler ucun genis istifade olunur Yollar olkenin muxtelif bolgelerini birlesdirir ve cox vaxt ucqar dag rayonlari ile inzibati merkezler ve boyuk seherler arasinda yegane quru rabite vasitesidir Enerji Esas meqaleler Azerbaycanda enerji ve Azerbaycanda neft senayesiXIX esrin sonunda Bakida Qara Seher Azerbaycanda neft bumu XIX esrin sonu XX esrin evvellerine tesaduf edir Hemin dovrde Rotsild ve Nobel qardaslari elece de Rusiya imperiyasinin neft senayecileri Baki nefti sayesinde inkisaf edirdi Sonra ise neft yataqlarinin islenmesi ve hasilati meselelerine Moskvada oturan Partiya funksionerleri rehberlik edirdiler Yalniz 1990 ci illerin evvellerinde Azerbaycan musteqillik qazandiqdan sonra azerbaycanlilar oz tebii ehtiyatlarina sahib cixa bildiler Azerbaycan 7 milyard barel hecminde kesf edilmis neft ehtiyatlari gostericilerine gore dunyanin 19 cu neft hasilatinin hecmine gore dunyanin 23 cu olkesidir Azerbaycan 849 5 milyard m hecminde kesf edilmis qaz ehtiyatlarina gore dunyada 28 ci olkedir 2015 ci ilde olkede umumi istehsal hecmi 69 8 milyon neft ekvivalenti tonu olan enerji mehsullarinin 87 5 faizini ilkin enerji mehsullari 9 2 faizini neft emali mehsullari 3 3 faizini istilik ve elektrik enerjisi teskil etmisdir Transformasiya sektorunun proseslerinde elektrik ve istilik enerjisinin istehsalina serf olunan yanacaq oz eksini tapmis ve onun 92 9 faizini tebii qaz 7 0 faizini ve 0 1 faizini ise yanacaglari teskil etmisdir Son istehlakin 37 7 faizi ev teserrufatlarinin 26 6 faizi neqliyyatin 23 1 faizi senaye ve tikintinin 12 6 faizi ise iqtisadiyyatinin diger sahelerinin payina dusur Olkede alternativ ve berpa olunan enerji sahesinde idareetme sisteminin tekmillesdirilmesi meqsedile Azerbaycan Respublikasinin Prezidentinin 1 fevral 2013 cu il tarixli Fermani ile Azerbaycan Respublikasinin Alternativ ve Berpa Olunan Enerji Menbeleri uzre Dovlet Agentliyi yaradilmisdir 2017 ci ilde Bakida Azeri Ciraq Gunesli blokunun 2050 ci iledek islenilmesine dair muqavile imzalanmisdir DemoqrafiyaEsas meqaleler Azerbaycan ehalisi ve AzerbaycanlilarAzerbaycanin etnik azliqlarindan biri olan molokanlar 2017 ci ilin evvelinde Azerbaycan Respublikasinin ehalisinin sayi 9 810 000 olmusdur Ehalinin 53 i seher 47 i kend yerlerinde yasayir Ehalinin 49 9 i kisilerden 50 1 i faizi ise qadinlardan ibaretdir Azerbaycan ehalisinin 91 6 i azerbaycanlidir Azerbaycanda milli azliqlar olke ehalisinin 8 4 ni teskil edir Yerli xalqlardan en cox ustunluk teskil edenler lezgiler ermeniler ruslar talislar avarlar ve diger kicik etnik qruplardir Azerbaycanin boyuk hissesi olkeni multikultural dovlet kimi gorur 1994 cu ilin fevralinda Azerbaycanin prezidenti Heyder Eliyev Turkiye Cumhuriyyetine seferi zamani Azerbaycan ve Turkiye arasindaki munasibetleri xarakterize etmek ucun Bir millet iki dovlet konsepsiyasini yaratmisdir 1995 ci ilde qebul olunmus Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi menseyinden irqinden dininden ve dilinden asili olmayaraq her kesin huquq ve azadliqlarina hormeti temin edir Azerbaycan Respublikasinin suverenliyi haqqinda Konstitusiya akti Azerbaycan Respublikasinin butun vetendaslarinin Qanun qarsisinda beraber oldugunu tesdiq edir 2001 ci ilde Azerbaycan Respublikasi Avropa Surasinin Regional ve ya azliq dilleri haqqinda Avropa Xartiyasini imzalamisdir 2016 ci ilde Azerbaycan Respublikasi Prezidenti Ilham Eliyev Multikulturalizm ili elan edilmesi haqqinda serencam imzalamisdir Muxtelif milli azliqlarin numayendeleri Azerbaycanin dovlet qurumlarinda genis temsil olunmuslar Milli azliqlarin six yasadigi erazilerde yerli ehalinin numayendeleri yerli hakimiyyet orqanlarinda rehber vezifeleri tutur Milli azliqlara mensub sexsler Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Icra Aparatinda Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti Azerbaycan Respublikasi Konstitusiya Mehkemesi Azerbaycan Respublikasi Merkezi Secki Komissiyasi huquq muhafize orqanlari ve diger dovlet qurumlarinda elece de Milli Meclisin bezi daimi komissiyalarinin sedri ve ya sedr muavini vezifesinde calisirlar Texniki problemlere gore qrafikler muveqqeti olaraq sondurulub Ehali sayinin statistikasi 1960 tarixinden 2023 tarixinedek Il Sayi1960 3 897 8891961 4 030 1301962 4 167 5581963 4 307 3151964 4 445 6531965 4 579 7591966 4 708 4851967 4 832 0981968 4 950 9771969 5 066 0801970 5 178 1601971 5 287 2721972 5 393 1761973 5 496 0611974 5 596 160 Il Sayi1975 5 693 7961976 5 789 0501977 5 882 3951978 5 975 0451979 6 068 5311980 6 163 9901981 6 261 9421982 6 362 2891983 6 464 7751984 6 568 8571985 6 674 1071986 6 779 9701987 6 886 4281988 6 994 1391989 7 104 058 Il Sayi1990 7 159 0001991 7 271 0001992 7 382 0001993 7 495 0001994 7 597 0001995 7 685 0001996 7 763 0001997 7 838 2501998 7 913 0001999 7 982 7502000 8 048 6002001 8 111 2002002 8 171 9502003 8 234 1002004 8 306 500 Il Sayi2005 8 391 8502006 8 484 5502007 8 581 3002008 8 763 4002009 8 947 2432010 9 054 3322011 9 173 0822012 9 295 7842013 9 416 8012019 10 127 8742021 10 145 2122023 10 180 770Bu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Milli azliq Sayi Dili Six yasadigi eraziLezgiler 178 000 Qafqazin Nax Dagistan dillerine aid olan lezgi dili hemcinin Azerbaycan ve rus dilleri Azerbaycanin simal bolgeleriRuslar Molokanlar 141 700 Hind Avropa dillerinin Slavyan dilleri qoluna aid olan rus dili elece de Azerbaycan dili Senaye seherlerinde elece de bir nece kend teserrufati bolgeleriErmeniler 120 700 Hind Avropa dillerinin ermeni qoluna aid olan ermeni dili elece de Azerbaycan dili Dagliq Qarabag BakiTalislar 76 800 Hind Avropa dillerinin ailesinin Hind Iran dilleri qoluna aid olan talis dili elece de Azerbaycan dili Azerbaycanin cenub serq bolgeleriAvarlar 50 900 Qafqazin Nax Dagistan dillerine aid olan avar dili elece de Azerbaycan dili Azerbaycanin simal bolgeleriAxisqa turkleri Mesxeti turkleri 43 400 Turk dillerinin oguz qoluna aid olan turk Anadolu turkcesi ve Azerbaycan Azerbaycan turkcesi dilleri Azerbaycanin simal ve aran bolgelerTatarlar 30 000 Turk dillerinin qipcaq qoluna aid olan tatar dili elece de Azerbaycan ve rus dili Azerbaycanin seherleri esasen BakiUkraynalilar 29 000 Hind Avropa dilerinin Slavyan dilleri qoluna aid olan ukrayin dili elece de Azerbaycan ve rus dilleri BakiSaxurlar 15 900 Qafqazin Nax Dagistan dillerine aid olan saxur dili elece de Azerbaycan dili Zaqatala rayonuGurculer Ingiloylar 14 900 Qafqazin Kartvel dillerine aid olan gurcu dili elece de Azerbaycan dili Qax rayonuKurdler 13 100 Hind Avropa dillerinin Hind Iran dilleri qoluna aid olan kurd dili elece de hazirda esasen Azerbaycan dili Ermenistanla silahli munaqiseden evvel Lacin Kelbecer ve Qubadli rayonlarinda six yasayirdilar Bu erazilerin isgali neticesinde basqa rayonlara mecburi olaraq kocurulmusler Tatlar 10 900 Hind Avropa dillerinin Hind Iran dilleri qoluna aid olan tat dili elece de Azerbaycan dili Azerbaycanin simal bolgeleriYehudiler Dag yehudileri Avropa Eskinazi yehudileri Gurcustan yehudileri 8900 Afro Asiya dillerinin Semit Sami dilleri qoluna daxil olan yehudi dili elece de Azerbaycan dili Tat dilinin xususi dialekti sayilan Dag yehudileri Cuhuri dili elece de Azerbaycan dili Quba rayonu Qirmizi Qesebe ve Baki seheriUdiler 4100 Qafqazin Nax Dagistan dillerine aid olan udi dili elece de Azerbaycan dili Azerbaycanin simal bolgeleri xususile Qebele rayonu Nic kendi ve Oguz seheri Demoqrafik qurulusdaki deyisiklikler bir nece sosial neticeye sebeb olmusdur Xususen 1991 ci ilden baslayaraq olkede miqrasiya saldosu menfi xarakter dasimisdir ehali esasen qastarbayter kimi Rusiyaya emiqrasiya etmisdir Hazirda Azerbaycanda esasen daxili miqrasiya movcuddur Bele ki son dovrlerde ehalinin intensiv olaraq Baki seherinde onun etrafinda ve Abseron yarimadasinin diger menteqelerinde cemlenmesi davam edir 2000 ci illerde Azerbaycanda neft hasilatinin ve ixracatinin sicrayisla artmasi neticesinde olkenin milli geliri defelerle artmis buna uygun olaraq ehalinin gelirleri de xeyli derecede yukselmisdir BMT Inkisaf Proqraminin UNDP her il nesr etdiyi Insan Inkisafi Hesabati cercivesinde tertib edilen Insan Inkisafi Indeksinin tehlili gosterir ki Azerbaycan 2011 ci ilde Insan Inkisafi Indeksine gore 187 olke arasinda 91 ci Heyat Keyfiyyeti Indeksi ile 111 olke arasinda 86 ci yerdedir 2016 ci ilde Mercer Human Resource Consulting beynelxalq konsaltinq sirketinin arasdirmasinda neticesinde melum olub ki bahaliligina gore 214 seher arasinda Baki 172 ci yerdedir 2012 ci ilden fealiyyet gosteren ASAN xidmet merkezleri dovlet orqanlari terefinden gosterilen xidmetlerin vahid ve elaqelendirilmis formada heyata kecirilmesini temin edir 2023 cu ilde Emek ve Ehalinin Sosial Mudafiesi Nazirliyinden bildirilib ki son 5 il erzinde olkede sosial islahatlarin ehemiyyetli derecede artmasina o cumleden minimum pensiyanin 2 5 defe artirilmasina nail olunub Ilin evvelinde minimum pensiya meblegi pensiyacilar ucun mueyyen edilmis yasayis minimumundan 40 7 cox idi Din Esas meqale Azerbaycanda din Azerbaycan konstitusiyasinin 48 ci maddesine gore Azerbaycanda her kes istediyi dine etiqad etmekde serbestdir 2015 ci ilin statistik texminlerine gore Azerbaycanda yasayan ehalinin 93 4 i muselman 3 1 i xristian 3 ise her hansi bir dine bagli deyildir Yerde qalan 0 5 e ise diger dinlere etiqad edirler Azerbaycanda 37 i qeyri islam olmaqla 993 dini icma fealiyyet gosterir Muselman ehalisinin 85 faizi sie 15 faizi ise sunnilerdir Xristianlarin boyuk ekseriyyeti rus pravoslavlaridir Xristianlar Baki ve bir sira diger seherlerde cem halinda yasayirlar Olkenin 20000 neferlik yehudi icmasinin boyuk hissesi Bakida yasayir Qubada ve basqa erazilerde de kicik icmalar movcuddur Sieler sunniler rus pravoslavlari ve yehudiler olkenin enenevi dini qruplari hesab olunurlar Luteranlarin roma katoliklerinin baptistlerin molokanlarin yeddinci gunun adventistlerinin ve behailerin kicik icmalari olkede yuz ilden artiqdir ki movcuddurlar 1991 ci ilde Azerbaycanda musteqillik elde edildikden beri vehhabi ve selefi muselmanlar ellinciler ve diger yevangelist xristianlar o cumleden Yehovanin Sahidleri ve kimi hokumetin ecnebi ve ya qeyri enenevi icma kimi hesab etdiyi dini qruplar yaranmisdir Rus Pravoslav ve Ermeni Kilsesinin uzvleri ehalinin cox az bir hissesini teskil edir Samaxi Cume mescidi Askenazi yehudilerinin sinaqoqu Aleksandr Nevski kilsesi Xilaskar kilsesi Muqeddes Bakire Meryemin Mesum Hamileliyi kilsesi Atesgah Dil Esas meqale Azerbaycan diliAzerbaycan dilinde ereb elifbasi ile yazilan Mehemmed Fuzulinin Hediqetus sueda eseri XIX esr Azerbaycan Respublikasinin resmi dovlet dili Azerbaycan dilidir Azerbaycan dili geneoloji tesnifata gore turk dillerinden biri olub hemin dil ailesinin oguz qoluna daxildir ve en yaxin qohumlari olan turk turkmen ve qaqauz dilleri ile birlikde erazi prinsipine gore turk dilleri arealinin cenub qerb qrupunu teskil edirler Azerbaycan yazili edebi dilinin tarixi ise helelik elde olan materiallara gore XIII esrden baslayir Azerbaycan dilinin fonem terkibinde 15 sait ve 25 samit vardir Bu 40 fonem Azerbaycan elifbasinda 32 herfle isare edilir Azerbaycan dilinin morfoloji qurulusuna esas isim sifet say evezlik zerf fel ve komekci qosma baglayici edat modal sozler nida nitq hisseleri daxildir Azerbaycan dilinde ismin 6 hali adliq yiyelik yonluk tesirlik yerlik cixisliq felin 5 suhudi kecmis neqli kecmis indiki qeti gelecek qeyri qeti gelecek zamani var Felin sekil kateqoriyasi 6 formani emr arzu sert vacib lazim xeber ehate edir Azerbaycan dilinin dialekt ve siveleri dord qrupdan ibaretdir Hazirda Azerbaycanda latin qrafikasi esasinda yaradilmis Azerbaycan elifbasindan istifade edilir Dovlet ve ozel mekteblerde dersler azerbaycan dilinde kecirilir elece de ingilis ve rus dili tedris olunur Tehsil Esas meqale Azerbaycanda tehsil Azerbaycanda tehsil 6 ile 17 yas arasinda mecburidir Mektebeqeder tehsil 5 yasdandir ve bir ildir Ibtidai tehsil 6 yasdan baslayir 10 yasinda baslayan orta tehsil sirasiyla bes umumi orta ve iki illik tam orta iki dovrden ibaretdir Esas tedris dili Azerbaycan dilidir baxmayaraq ki ali tehsilde bezi texniki sahele uzre rus diline ustunluk verir Sovet dovrunde savadsizliq praktik olaraq aradan qaldirildi ve ali tehsil institutlari tedqiqat merkezleri ve benzer qurumlar sebekesi quruldu Bir sira universitetler ve tedris institutlari Bakida yerlesir Azerbaycanda umumi orta mekteb tehsili uc pilleden ibtidai umumi orta ve tam orta tehsilden ibaretdir ve umumi orta mekteb tehsili alti yasdan baslanir Olkede 4481 umumtehsil mektebi 107 pese ixtisas tehsili muessiseleri 61 orta ixtisas mektebi ve 53 ali mektebi fealiyyet gosterir Azerbaycanda 15 ve yuxari yas arasinda olan ehalinin derecesi 99 8 faizdir Bunlar arasinda ticaret maliyye ve idareetme fakultelerini ozunde birlesdiren Azerbaycan Dovlet Iqtisad Universiteti 1929 cu ilde qurulmusdur rus ingilis ve fransiz fakultelerini ozunde birlesdiren Azerbaycan Dovlet Diller Universiteti tesiscisi 1937 movcud adi ve statusu 2000 Azerbaycan Dovlet Medeniyyet ve Gozel Senetler Universiteti 1945 ci ilde qurulmusdur stomatologiya pediatriya umumi tibb ve eczaciliq fakultelerini ozunde birlesdiren Azerbaycan Tibb Universiteti qurulusu 1930 ve masin elmleri metallurgiya radiotexnika ve rabite ve neqliyyat sahelerini ehate eden tehsil teklif eden Azerbaycan Texniki Universiteti 1950 ci ilde qurulmusdur Bakida da yerlesen Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi qurulusu 1945 kibernetika fizika institutlari kimyevi texnologiyanin nezeri problemleri neft kimyasi prosesleri ve genetika da daxil olmaqla tedqiqat merkezlerinin fealiyyetini elaqelendirir Azerbaycanin en meshur universitetleri Xezer Universiteti Azerbaycan Dovlet Neft ve Senaye Universiteti Baki Dovlet Universiteti ve ADA Universitetidir BMT nin hazirladigi Insan inkisafi hesabati 2014 de Azerbaycan insan inkisafi indeksine gore 187 olke arasinda 76 ci yeri tutub Sehiyye Esas meqale 2005 ci ilde AMEA Elyazmalar Institutunda saxlanilan Tebabet ve eczaciliq isi uzre orta esr elyazmalarindan ucu Ibn Sinanin Tibb elminin qanunu eseri II cild Rustem Curcaninin Nizamsahin ehtiyatlari eseri Ebu El Qasim El Zehrevinin El Meqale es Selesun eseri Azerbaycanda YUNESCO un Dunya Sened Irsi Dunyanin yaddasi siyahisina daxil edilib 2016 ci ilde BMT resmisinin bildirmesine gore Azerbaycanda kisilerin orta omru 69 6 qadinlarda ise teqriben 76 ildir 2016 ci ilin evveline olkede 32 5 min hekim ve 54 9 min orta tibb iscisi calisdigi 559 xestexana 1750 ambulator poliklinika 79 tecili tibbi yardim stansiyasi sobesi 137 qadin meslehetxanasi 250 usaq poliklinika ve ambulatoriyalari 68 sanatoriya istirahet muessi seleri fealiyyet gostermisdir Azerbaycanda saglamliq xidmeti milli ve yerli hokumetler terefinden temin edilir Odenisli sexsi tibbi xidmet de teklif olunur Sigortasi olmayan sexsler ise goturenler vasitesile yerli hokumetler terefinden idare olunan milli saglamliq sigorta proqraminda istirak ede bilerler Xesteler istedikleri hekimi ve ya saglamliq muessisesini secmekde serbestdirler 2023 cu ilde Icbari Tibbi Sigorta uzre Dovlet Agentliyi xestexanadaki novbelerin problemini hell etmek ucun E TEBIB elavesi vasitesile tibb muessiselerinde onlayn novbelerin yaradildigini elan edib MedeniyyetEsas meqale Azerbaycan medeniyyetiRessam Vaqif Ucatayin 1987 ci ilde yagli boya ile ketan uzerinde cekdiyi Nizami isiginda resm eseri Azerbaycanda medeniyyetin inkisafina tarixen regionda bas veren siyasi ve herbi hadiseler ve Azerbaycanin Serqle Qerbi birlesdiren erazide yerlesmesi tesir edib Azerbaycandan YUNESCO nun qeyri maddi medeni irs siyahisina mugam asiq seneti Novruz bayrami xalca toxuculugu enenevi seneti tar ifaciliq seneti Qarabag ati ile oynanilan covqan oyunu kelagayi Lahic misgerlik seneti lavas bisirme enenesi daxil edilib Incesenet Esas meqaleler Azerbaycan inceseneti Azerbaycan xalcalari ve Azerbaycan milli geyimleri Azerbaycan erazisinde en qedim maddi medeniyyet numuneleri e e VIII minilliye tesaduf edir Tesviri senetin en qedim numuneleri arasinda e e VIII V esrlerden qalmis Qobustan qaya tesvirleri Kelbecer rayonunun Zalxa golu etrafinda Ayicinqili ve Pericinqil daglarindaki Tunc dovrunun baslangicina e e 3 cu minillik aid resmler Ordubad seherinden simalda Gemiqaya daglarindaki qayaustu tesvirler mustesna ehemiyyete malikdir XIII XIV esrlerde Maraga Tebriz ve Azerbaycanin basqa seherlerinde xettatliq ve miniatur seneti suretle inkisaf etmis Tebriz seheri Serqde bedii yaradiciligin kitab seneti kalliqrafiya ve miniatur boyakarliginin en qudretli merkezine cevrilmisdi XIX esrin evvellerinde Azerbaycanin simalinin Rusiyaya birlesdirilmesi ile Azerbaycan tesviri senetinde realist temayuller getdikce guclenir bedii yaradiciligin yeni nov ve janrlari meydana gelir Molla Nesreddin ve diger jurnallarin elece de kitab nesri ile bagli satirik qrafika ve illustrasiya janralari yaranir Molla Nesreddin jurnalinin ressami Ezim Ezimzade dovrun ictimai siyasi problemleri ile seslesen realist qrafika seneti sahesinde genis fealiyyet gosterirler Azerbaycan satirik qrafikasinin banisi Ezimzade ictimai berabirsizliyi cehaleti fanatizmi carizm zulmunu ifsa eden keskin karikaturalar sarjlar yaradir Muasir satirik qrafikanin inkisafi esasen Kirpi jurnalinin fealiyyeti ile baglidir Azerbaycan xalca senetinin elm sahesi kimi oyrenilmesi ve pesekar ressamlarin yaradiciliginda muasir inkisafi Azerbaycanin xalq ressami Letif Kerimovun adi ile baglidir Serq o cumleden Azerbaycan xalcasi ve dekorativ tetbiqi senetinin mahir bilicisi gorkemli ornamentalist ressam tedqiqatci alim kimi taninan L Kerimov uzun iller Azerbaycan xalcalarini tedqiq etmis Azerbaycan dekorativ senetini yeni ornamentlerle zenginlesdirmis enenevi bezek elementleri esasinda yeni dekorativ motivler yaratmisdir Azerbaycan xalcalari 2010 cu ilin noyabr ayinda UNESCO nun Qeyri maddi Medeni Irs siyahisina salinmisdir Azerbaycan medeniyyeti ile Avropa medeniyyetinin qarsiliqli tesiri ehemiyyetli neticeler dogurmusdur Behruz Kengerli Ezim Ezimzade ile birlikde Sovet Azerbaycaninin tesviri senetinin temellerini atmisdir XX esrde fealiyyet gosteren meshur Azerbaycan ressamlari Tahir Salahov Settar Behlulzade Mikayil Abdullayev Vidadi Nerimanbeyov Rasim Babayev Qezenfer Xaliqov ve Togrul Nerimanbeyov idi Edebiyyat Esas meqaleler Azerbaycan edebiyyati ve Azerbaycan folkloruMirze Feteli Axundzadenin Aldanmis kevakib eseri Azerbaycan edebiyyatinin en qedim numuneleri Zerdust peygembere aid edilen Avesta kitabi ve Kitabi Dede Qorqud dastanidir Orta esrler Azerbaycanda edebiyyatinin inkisafinda muhum rolu Izzeddin Hesenoglu Imadeddin Nesimi Qazi Burhaneddin Mehemmed Fuzuli ve Nizami Gencevi oynamislar Orta esrlerin diger parlaq simalarindan Molla Veli Vidadini ve Azerbaycan edebiyyatinda realizmin esasini qoyan Molla Penah Vaqifi qeyd etmek olar Hemin dovrde Azerbaycan asiq senetinin mahir icracilarina Asiq Qurbani Sari Asiq Xeste Qasim Asiq Abbas Tufarqanli Asiq Valeh Asiq Elesger ve s asiqlari misal cekmek olar XIX esrde Azerbaycan edebiyyati Qerb edebiyyatina inteqrasiya etmeye baslamisdir Bu dovrde Qasim bey Zakir Seyid Ezim Sirvani Xursidbanu Natevan Abbasqulu aga Bakixanov Mirze Sefi Vazeh Ismayil bey Qutqasinli Celil Memmedquluzade kimi sair ve yazicilar yetisdi XIX esrin ortalarinda Mirze Feteli Axundzade yazdigi 6 komediya Hekayeti Molla Ibrahim Xelil Kimyager Hekayeti Musyo Jordan Hekimi Nebatat Dervis Mesteli Sah Cadukuni Meshur Serguzesti veziri xani Lenkeran Hekayeti Xirsi Quldurbasan Serguzesti Merdi Xesis ve Murafie vekillerinin hekayeti ile Azerbaycan edebiyyatinda yeni janrin dramaturgiyanin esasini qoyur O hemcinin Azerbaycan edebi tenqidinin esasini qoymus muselman dunyasinin Molyeri adlandirilmisdir 1896 ci ilde Necef bey Vezirov ilk Azerbaycan tragediyasi olan Musibeti Fexreddin i yazmisdir Neriman Nerimanov ilk Azerbaycan tarixi tragediyasi olan Nadir sah in muellifidir Sekine Axundzade Azerbaycan edebiyyatinda ilk qadin dramatuqdur XX esrin evvellerinde Mehemmed Hadi hemcinin Huseyn Cavid ve Abbas Sehhet Azerbaycan edebiyyatinda romantizmin esasi qoyur Mirze Elekber Sabir ise Serqde Sabir edebi mektebinin esasini qoyur Sovet dovru Azerbaycaninin yazicilarina Resul Rza Memmed Seid Ordubadi Suleyman Sani Axundov Mirze Ibrahimov Enver Memmedxanli Semed Vurgun daxildir Muasir dovr Azerbaycan yazicilari arasinda en meshurlari kinodramaturq Rustem Ibrahimbeyov ve detektiv romanlarin muellifi Cingiz Abdullayevdir En meshur Azerbaycan sairlerine ise Bextiyar Vahabzade Xelil Rza Uluturk Nusret Kesemenli Ramiz Rovsen Baba Punhan misal gosterile biler Musiqi Esas meqaleler Azerbaycan musiqisi ve Azerbaycan reqsleri Azerbaycan musiqisi eklektik ve coxsaxelidir Azerbaycanin simli musiqi aletlerine qopuz cogur ceqane berbet ceng rud sentur tar kamanca qanun saz Sirvan tenburu nefesli musiqi aletlerine ise tulum ney zurna balaban tutek daxildir Azerbaycanin xalq musiqi janrlari olan mugam meyxana ve Azerbaycan asiq yaradiciligi Azerbaycan medeniyyetinin ayrilmaz hissesidir Azerbaycan Qerb klassik musiqisi ile XX esrde tanis olmusdur ve bu Azerbaycan klassik musiqisi janrini formalasmisdir 1907 ci ilde Leyli ve Mecnun u besteleyen Uzeyir Hacibeyov Azerbaycan opera senetinin esasini qoydu Bu opera neinki Azerbaycanda hemcinin Islam aleminde yazilan ilk opera idi Azerbaycanda muasir pesekar balet senetinin menseyi milli opera ve operettanin inkisafi ile elaqedardir Olkede hem de Azerbaycan cazi Azerbaycan roku Azerbaycan hip hopu kimi muasir musiqi janrlari daim inkisaf edir Azerbaycan pop musiqisi ise 2011 ci ilde Eldar Qasimov ve Nigar Camal duetinin ifa etdiyi Running Scared adli mahni Azerbaycanin ilk qalibiyyeti olaraq Avroviziya Mahni Musabiqesinin tarixine dusmusdur Kinematoqrafiya Esas meqaleler Azerbaycan kinematoqrafi ve Azerbaycan televiziya kanallarinin siyahisiHeyder Eliyev Merkezinde Arsin mal alan filminin rengli formatda premyerasi Azerbaycan kino senetinin tarixi 1898 ci il iyunun 21 den baslayir Ilk filmler fotoqraf ve nasir Aleksandr Mison terefinden cekilmis xronika sujetleri Bibiheybetde neft fontani yangini Balaxanida neft fontani Seher baginda xalq gezintisi Qafqaz reqsi ve s ve bir bedii kinosujetden Ilisdin ibaret idi 1915 ci ilde adi cekilen cemiyyet neft senayecilerinin pulu ile Ibrahim bey Musabeyovun Neft ve milyonlar seltenetinde romani esasinda eyni adli ilk Azerbaycan bedii filminin cekilisine basladi Filmi cekmek ucun Peterburqdan rejissor Boris Svetlov devet olunmusdu Tebiet menzereleri Bakida ve etraf kendlerde pavilyonla bagli sehneler ise Tiflisde cekilirdi Filmde Lutfeli bey rolunu Huseyn Ereblinski oynamisdir 1916 ci ilde Bakida Uzeyir Hacibeyovun Arsin mal alan operettasi esasinda ilk Azerbaycan kinokomediyasi cekildi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1919 cu ilde ozunun ildonumunu bayram etdiyi gunlerde kinematoqrafcilar onu lente almis Azerbaycanin musteqilliyinin ildonumu munasibetile tentene adli tammetrajli senedli film yaratmis ve o hemin ilin iyul ayinda ekranlarda genis numayis etdirilmisdir 1950 ci illerinin ikinci yarisindan sonra xususile 1960 ci illerin sonunda Azerbaycan kinosunda bir canlanma emele geldi Bu illerde kinostudiyada O olmasin bu olsun Bir mehelleden iki nefer Uzaq sahillerde Bir qalanin sirri Telefoncu qiz Yenilmez batalyon Usaqligin son gecesi Bir cenub seherinde Bizim Cebis muellim Deli Kur Serikli corek kimi senet eserleri yaradildi 1970 1990 ci illeri Azerbaycan kinosunun intibah dovru adlandirirlar Hemin dovrde cekilmis bir sira kino eserlerinde o cumleden Sevil Dede Qorqud Yeddi ogul isterem Axirinci asirim Gun kecdi Nesimi Ad gunu Babek Tekce adani ozunle apara bilmezsen Atlari yeherleyin Yaramaz Feryad filmlerinde tarixi ve muasir heyata muxtelif baxislar insan amili xarakterlerin tehlili genclerin formalasmasi menevi exlaqi problemlerin qaldirilmasi ve s meseleler esas yer tuturdu SSRI dagildigindan sonra ilk dovrde Azerbaycanda bas veren melum hadiseler hakimiyyet ugrunda geden mubarize Qarabag muharibesi ve s Azerbaycan kinematoqrafini inkisafdan saxladi hetta tenezzule ugratdi Ancaq 2000 ci illerin sonunda Azerbaycan kinematoqrafi ozunu berpa etmeye basladi Ovsuncu Arxada qalmis gelecek Qala Sahe Colcu Buta Dolu Nabat Nar bagi kimi filmler bir sira dunya kino festivallarinda istirak etmis ve mukafatlar qazanmisdir Onlardan bezileri Amerika Kino Akademiyasinin tesis etdiyi Oskar mukafatinin En yaxsi ecnebi film nominasiyasina namizedliyini ireli surmusdur ve bir sira beynelxalq festivallarda ugur qazanmisdir Memarliq Esas meqale Azerbaycan memarligiAzerbaycan memari Ecemi Naxcivaninin esas eseri ve Naxcivan Maraga memarliq mektebinin en deyerli abidelerinden biri olan Momune Xatun turbesi Azerbaycan memarligi Serq ve Qerb elementlerinden ibaretdir X XII yuzillikerde Azerbaycanda muxtelif memarliq mektebleri yaranmisdir Bunlar Aran Tebriz Naxcivan Sirvan Abseron memarliq mektebleridir Bu memarliq mektebleri arasinda umumi uslub yaxinligi var idi Mutenasib quruluslu zengin dekorlu qullevari turbeler ve diger tikililerde Naxcivan mektebinin uslub ozellikleri eksini tapib Bu mektebin en yuksek zirvesini Naxcivandaki Yusif Kuseyir oglu turbesi ve Momine Xatun turbelerinin elece de hazirda movcud olmayan dini tikililer kompleksinin muellifi memar Ecemi Naxcivani yaradiciligi teskil edir Muasir Azerbaycanda Qiz qalasi ve Sirvansahlar Sarayi kimi bir cox qedim memarliq xezineleri indiye kimi qorunub qalmisdir Sovet dovru Azerbaycan memarliginin ilk merhelesi Baki etrafinda fehle qesebelerinin Bineqedi Bakixanov Montin Memmedyarov salinmasi ile elaqedar olub Fabrik zavod anbar binalari liman korpu vagzal ve s tikililer Azerbaycanda senaye neqliyyat qurgulari memarliginin yaranmasina sebeb olmusdur Qarabag muharibesi neticesinde Qarabag ve etraf erazilerde Azerbaycanin kulli miqdarda memarliq abideleri mehv edilmisdir Musteqillik qazanandan sonra da Azerbaycanin en gorkemli yerlerinde muasir memarliq ansambllari yaradilmis seherin simasini mueyyen eden Heyder Eliyev Merkezi Baki Kristal Zali kimi muasir binalar Alov qulleleri SOCAR Tower kimi goydelenler tikilmisdir Metbex Esas meqale Azerbaycan metbexi Azerbaycan metbexi tekce xorekler onlarin hazirlanma texnologiyasinin usullari deyil hem de maddi medeniyyetin esas hissesidir Azerbaycan metbexi metbex medeniyyetini onun tarixini felsefesini sufre psixologiyasini adetleri fiziologiyani gigiyenani kimyani avadanligi etikani estetikani poeziyani ve metbexin sair aspektlerini elece de Azerbaycan xalqinin tarixen etraf muhitle tam harmoniyada yasadigi erazilerde yaratdigi praktik verdisleri ozunde ahengdar sekilde birlesdirir Azerbaycan xalqinin duhasi ile onun tarixen yasadigi indiki Azerbaycan Respublikasi Azerbaycani Irevan xanligi Zengezur ve Goyce mahallarinin torpaqlarinda Gurcustanda azerbaycanlilarin qedimden beri yasadiqlari Borcali bolgesinde Dagistan erazisinde ve onun etrafinda yaradilmisdir Idman Esas meqale Azerbaycanda idman2019 cu ilde Teymur Recebov Dunya Sahmat Kubokunu qazanib Enenevi idman novu olan gules Azerbaycanin milli idman novu hesab edilir Azerbaycanin diger enevi oyunlarina nerd covken ve zorxana daxildir Olkede doyus senetleri olan cudo karate ve boks ile mesgul olan xeyli insan var 2015 ci ilde Azerbaycan ilk Avropa Oyunlarina ev sahibliyi etmisdir 2017 ci ilde Baki seherinde 2017 Islam Hemreyliyi Oyunlari kecirilmisdir 1996 ci ilden Azerbaycan Olimpiya Oyunlarinda temsil olunur ve indiye kimi 7 qizil 25 gumus ve 43 burunc medali qazanmisdir Azerbaycan dunyada sahmat olkelerinden biri kimi taninir Olkenin uc defe Avropa cempionu ise Avropa cempionatinin burunc medalcisidir 2016 ci ilde Bakida 42 ci Sahmat Olimpiadasi kecirilib 2019 cu ilde qrosmeyster Teymur Recebov qazanib Voleybol hazirda olkede en meshur idman novlerinden biridir Azerbaycanin Azerreyl ve Lokomotiv Baki Avropa Qadinlar CEV Cagiris Kubokunun qalibi olmuslar Olkede diger populyar idman novlerinden futzal gimnastika ve cudonu qeyd etmek olar 1992 ci ilde Azerbaycan Premyer Liqasinin qurulmasindan sonra futbol daha populyarliq elde etmisdir Azerbaycandan UEFA Cempionlar Liqasinda ve UEFA Avropa Liqasinda Qarabag Qebele ve Neftci ise Avropa Liqasinin qrup merhelesinde defelerle istirak edib 2019 cu ilde Avropa Liqasinin finali Baki Olimpiya Stadionunda kecirilecek 2021 ci ilde Baki UEFA Avro 2020 nin qrup merhelesi ve 1 4 finalina ev sahibliyi edecek 2000 ci ilden sonra Azerbaycanda Baku Cup Futbol uzre 17 yasadek Avropa Cempionati 2016 FIFA U 17 Qadinlararasi Dunya Cempionati 2012 Bedii gimnastika uzre 25 ci Avropa cempionati 2018 Cudo uzre Dunya Cempionati kimi beynelxalq idman yarislari kecirilib Hal hazirda her il olkede velosiped yarislari ve Formula 1 cempionatinin Azerbaycan Qran Prisi kecirilir QalereyaNizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi Azerbaycan Dovlet Filarmoniyasi Seadet Sarayi Yuxari Karvansara Quba Cume mescidi Ismailiyye SarayiIstinadlarAzerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi Statistik nesrler Azerbaycan reqemlerde Umumi melumat Cografi melumatlar 2013 08 12 at the Wayback Machine yoxlanilib 8 noyabr 2014 Azerbaycanda ehalinin sayi aciqlanib Report az 14 fevral 2024 2024 02 14 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2024 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi 6 1 Ev teserrufatlarinin sayi ve olcusu ehalinin 2009 cu il siyahiyaalinmasi esasinda 1 2012 11 30 at the Wayback Machine ve ya 2 2016 06 17 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi 1 1 Ehalinin sayinin deyisilmesi 2009 11 14 at the Wayback Machine 21 Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi 1995 http chartsbin com view edr Eksperty Rossijsko azerbajdzhanskaya granica zakrepit status razdelennyh narodov 2011 08 12 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 02 Iran Obshie svedeniya o strane 2012 01 21 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 02 SShA i Rossiya razygrayut novyj kavkazskij gambit Teper v Azerbajdzhane Azerbaycan erazisi az www azerbaijan az 2015 10 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 14 Azerbaycan Umumi melumat az Azerbaycan Respublikasi Xarici Isler Nazirliyi Archived from the original on 2015 10 14 Istifade tarixi 2015 10 14 ingilis Organization for Security and Co operation in Europe POLIS 25 iyun 2010 2007 06 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 14 Umumi melumat sehife 9 Azerbaycanin Statistik Gostericileri 2015 statistik mecmue Muellifi Azerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi Mecmuenin umumi rehberi Hemid Bagirov Mecmuenin hazirlanmasi ucun mesul sexs Rafael Suleymanov Baki 2015 814 sehife ISBN 5 86874 232 9 The World Factbook Azerbaijan www cia gov www cia gov 2009 06 10 tarixinde Istifade tarixi 27 iyun 2017 Azerbaycanin neft qaz ehtiyatlarinin hecmi aciqlandi 2019 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 28 Atropates Menbe Encyclopaedia Iranica M L Chaumont nesr Ricard Tapper AZERBAIJAN i Geography Encyclopaedia Iranica December 15 1987 205 215 Jakut al Hamavi Mu dzham al Buldan Svedeniya ob Azerbajdzhane Hamdallah Kazvini Nuzhat al kulub Materialy po Azerbajdzhanu Baku Elm 1983 Gusejnov G Iz istorii obshestvennoj i filosofskoj mysli v Azerbajdzhane XIX veka B Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1949 S 107 www azerbaijan az www azerbaijan az 2017 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 iyun 2017 Mustafayev Arif Jawbones and Dragon Legends www azer com www azer com 2017 06 30 tarixinde Istifade tarixi 23 iyun 2017 www azerbaijan az www azerbaijan az 2017 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 iyun 2017 Qobustan www unesco az www unesco az 2018 09 10 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 Qayaustu incesenet www gobustan rockart az www gobustan rockart az 2017 07 01 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 www azerbaijan az www azerbaijan az 2017 07 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 iyun 2017 Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower whc unesco org UNESCO 2012 03 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 iyun 2017 Nasha istoriya v licah nezasluzhenno zabytyj patriot Azerbajdzhana Abbas Mirza Kadzhar www 1news az www 1news az 2017 08 05 tarixinde Istifade tarixi 12 iyul 2017 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi shumer2 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Azerbaycan XIX esrin birinci yarisinda rus isgal rejimi az sesqazeti az 2023 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 03 26 Tariximiz serefimiz hem de qururumuzdur az www adalet az 2023 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 03 26 AZERBAYCAN TARIXI PDF az anl az 2023 03 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 03 26 Comtois Pierre World War I Battle for Baku www historynet com www historynet com 2017 12 27 tarixinde Istifade tarixi 25 iyun 2017 www julienpebrel com www julienpebrel com 2016 11 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 iyun 2017 Victims of Soviet repression to be honored in Baku www azernews az www azernews az 2017 06 05 tarixinde Istifade tarixi 11 iyul 2017 Shukurov Karim CAUSE AND EFFECT www visions az www visions az 2017 12 14 tarixinde Istifade tarixi 1 iyul 2017 Sultanov Chapay BAKU OIL IN DECISIVE BATTLES OF WORLD WAR II www visions az www visions az 2017 06 24 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 oilpro com oilpro com 2017 08 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 iyun 2017 Ilham Eliyev 9 May Qelebe Gunu munasibetile Bakida kecirilen merasimde istirak edib www president az www president az 2017 05 29 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 Azerbaycan hem on hem de arxa cebhede doyusurdu anl az anl az 2018 05 19 tarixinde Istifade tarixi 4 iyun 2018 Croissant Michael P The Armenia Azerbaijan Conflict Causes and Implications London Praeger 1998 ISBN 0 275 96241 5 Ukazy Upravlenie delami Prezidenta Azerbajdzhanskoj Respubliki PREZIDENTSKAYa BIBLIOTEKA S 21 2 PDF rus files preslib az 2023 02 06 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 02 05 Ilham Eliyev Kelbecerin isgali o vaxt hakimiyyetde olmus Xalq Cebhesinin birbasa mesuliyyetidir az report az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 05 Azerbaycanda 20 Yanvar faciesinde helak olanlar yad edilir az www bbc com 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 05 Musteqillik Gunu haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu az president az 2022 05 28 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 05 Kusok Azerbajdzhana ostalsya bez prezidenta I bez goryuchego rus www kommersant ru 2022 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 AZERBAIJAN S PRESIDENT RESIGNS OVER REPORTS OF WAR MASSACRE ingilis www washingtonpost com Istifade tarixi 2022 02 05 AZERBAIJANI LEADER RESTORED TO POWER IMPOSES EMERGENCY RULE ingilis www washingtonpost com Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaijani Ex President Returns From Exile ingilis www rferl org 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 OB UChASTII 366 POLKA V ShTURME HODZhALU rus www k2x2 info 2016 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Bishkek Protocol ingilis peacemaker un org 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 The Nagorno Karabakh Cease Fire at 25 ingilis nationalinterest org 2019 05 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Who we are ingilis www osce org 2023 01 05 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Bu gun Ebulfez Elcibeyin prezident secildiyi gundur az www teleqraf az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Major historical events of Nakhchivan region ingilis nakhchivan preslib az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 AZERBAJDZhAN V IYuNE 1993 GODA rus www igpi ru 2017 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 U S Department of State Country Report on Human Rights Practices 1993 Azerbaijan ingilis www refworld org 2020 12 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Elchibey gets vote of no confidence in Azeri referendum ingilis www upi com Istifade tarixi 2022 02 05 Heyder Eliyev Azerbaycan xalqinin zekasina mudrikliyine qudretine guvenirem arxalaniram az ikisahil az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi az president az 2023 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Contract of the Century ingilis minenergy gov az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycanda olum cezasinin legvinden 12 il otur az az trend az 2019 04 20 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 1998 ci ilde kecirilmis prezident seckilerinde 77 6 faiz sesle Heyder Eliyev Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti secilmisdir az www yap org az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Election for Presidency of Azerbaijan ingilis www electionguide org 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Namizedler haqqinda melumatlar az www infocenter gov az 2022 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 The United Nations in Azerbaijan ingilis azerbaijan un org 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Ilham Eliyev BMT Tehlukesizlik Surasinin terkibi genislendirilmelidir ve bir daimi yer mutleq IET uzvune verilmelidir az report az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 AZERBAIJAN More than 200 anti government protesters arrested ingilis www latimes com 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 World Report 2012 Azerbaijan ingilis www hrw org 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Merkezi Secki Komissiyasi az www infocenter gov az 2016 08 25 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Esrin muqavilesi nden 25 il otur az aztoday az Istifade tarixi 2022 02 05 Protokollar az www infocenter gov az 2020 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ermenistan Respublikasinin bas naziri ve Rusiya Federasiyasinin Prezidentinin Beyanati az president az 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ermenistan Respublikasinin bas naziri ve Rusiya Federasiyasinin Prezidentinin Beyanati P 4 az president az 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ermenistan Respublikasinin bas naziri ve Rusiya Federasiyasinin Prezidentinin Beyanati P 2 az president az 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ermenistan Respublikasinin bas naziri ve Rusiya Federasiyasinin Prezidentinin Beyanati P 6 az president az 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 UPDATE 1 Azeri ruling party wins majority in parliamentary election ingilis www reuters com 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Yeni Azerbaycan Partiyasi az meclis info 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan ile Turkiye arasinda muttefiqlik munasibetleri haqqinda Susa Beyannamesi imzalanib az president az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan ve Turkiye arasinda imzalanmis Susa Beyannamesinin az konkret az 2023 06 28 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasi ile Rusiya Federasiyasi arasinda muttefiqlik qarsiliqli fealiyyeti haqqinda Beyanname az president az 2022 11 22 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Ermenistan Respublikasi bas nazirinin ve Rusiya Federasiyasi Prezidentinin beyanati az president az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Ermenistan Respublikasi bas nazirinin ve Rusiya Federasiyasi Prezidentinin Beyanati az president az 2023 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ermenistan Respublikasinin bas naziri ve Rusiya Federasiyasinin Prezidentinin Beyanati P 9 az president az 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Azerbaycan Ordusu Qisas emeliyyati kecirib VIDEO az mod gov az 2022 08 03 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 05 Konstitusiyaya deyisiklik edilir prezidentlik ucun yas limiti legv olunur www azadliq org www azadliq org 2016 07 19 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 Azerbaijan ruling party wins elections www aljazeera com www aljazeera com 2015 11 07 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 Azerbaijani President Unveils Proposed Constitutional Amendments www rferl org www rferl org 2016 09 24 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 Kazimov Seymur Baki seher Belediyyesi ne ucun yaradilmir BBC 2017 04 02 tarixinde Istifade tarixi 25 sentyabr 2017 Ikiterefli herbi emekdasliq mod gov az mod gov az 2017 06 06 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Shukurov Karim GREAT TRAGEDY DEPORTATION OF AZERBAIJANIS FROM ARMENIA www visions az www visions az 2017 10 18 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Caspian Sea Ownership Not an Issue the U S Should Ignore www heritage org www heritage org 2017 05 29 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Coffey Luke Who owns the Caspian www aljazeera com www aljazeera com 2017 07 05 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Abbasov Shahin Azerbaijan amp Turkmenistan Renewing Caspian Sea Energy Dispute www eurasianet org www eurasianet org 2017 08 17 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Leyveld Michael Caspian As Summit Nears Rifts Over Sea s Division Continue www rferl org www rferl org 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Dunyanin en guclu ordulari mueyyenlesib Azerbaycan Silahli Quvveleri 59 cu dur modern az modern az 2017 06 08 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaijan crucial player in energy projects Foreign Minister tells UN Assembly www un org BMT 2015 10 09 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaycan Avropanin en boyuk silah idxalcisidir sputnik az sputnik az 2016 02 28 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 Ilham Eliyev birinci Azerbaycan Beynelxalq mudafie senayesi sergisi ile tanis olub www president az www president az 2018 02 12 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Kuchera Joshua Azerbaijan Claims to be Producing Armed Drone www eurasianet org www eurasianet org 2017 07 08 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaijan Shows Off Military Industrial Complex At Country s First Weapons Show www eurasianet org www eurasianet org 2017 10 28 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Cebrayil isgaldan AZAD OLUNDU modern az az 4 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Prezident Cebrayil rayonunun boyuk hissesinin ve Cebrayil seherinin azad edilmesi xususi ehemiyyet dasiyir azeridefence com az 4 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Ilham Eliyev Fuzuli isgaldan azad olundu oxu az az 17 oktyabr 2020 2021 02 06 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Prezident Fuzuli seheri ve rayonun daha bir nece kendi isgaldan azad olunub report az az Report Informasiya Agentliyi 17 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Zengilan ve bu kendleri azad edildi qafqazinfo az az Qafqazinfo 20 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 lent az az 20 oktyabr 2020 2020 12 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Qubadli seheri isgaldan azad olundu qafqazinfo az az Qafqazinfo 25 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Qubadli seheri isgaldan azad edildi Prezident sputnik az az Sputnik Azerbaycanca 25 oktyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Musteqillik tariximizin en mohtesem xeberi Susa azad edildi sputnik az az Sputnik Azerbaycan 8 noyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Susa seheri isgaldan azad edildi report az az Report Informasiya Agentliyi 8 noyabr 2020 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Ilham Eliyev Susa isgaldan azad edildi oxu az az 8 noyabr 2020 2021 02 06 tarixinde Istifade tarixi 8 noyabr 2020 Veten muharibesinde 2783 nefer herbi qulluqcumuz sehid olub MN news milli az news milli az 2021 01 23 tarixinde Istifade tarixi 12 dekabr 2020 AZERBAYCAN OLKE UZRE GENDER QIYMETLENDIRILMESI PDF Asiya Inkisaf Banki 2005 2019 10 28 tarixinde PDF Istifade tarixi 20 iyun 2017 Azerbaijan s largest volcano awakes www azernews az www azernews az 2020 08 11 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 Azerbaycan palciq vulkanlari olkesidir anl az anl az 2017 12 05 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 azerbaijan az azerbaijan az 2017 06 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 iyun 2017 Azerbaycanda zelzelelerin sayi 60 faiz artib www amerikaninsesi org www amerikaninsesi org 2020 10 25 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 www azerbaijan az www azerbaijan az 2017 05 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyun 2017 azerbaijan az azerbaijan az 2017 06 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2017 Arxivlenmis suret 2018 01 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 04 11 Encyclopedia Britannica https www britannica com 2018 01 25 at the Wayback Machine Annual Weather Averages www holiday weather com www holiday weather com 2017 06 08 tarixinde Istifade tarixi 21 iyun 2017 az trend az az trend az 2016 07 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyun 2017 Bu gun Milli Park ve Qoruqlar Gunudur www 1news az www 1news az 2017 04 06 tarixinde Istifade tarixi 25 iyun 2017 azerbaijan az azerbaijan az 2017 06 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2017 azerbaijan az azerbaijan az 2017 06 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2017 azerbaijan az azerbaijan az 2017 06 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyun 2017 AZERBAYCAN IQTISADIYYATI HAQQINDA UMUMI MELUMAT www taxes gov az www taxes gov az 2017 06 15 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 Sagheb Nasser Javadi Masoud Azerbaijan s Contract of the Century www azer com Azerbaijan International 11 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 8 December 2015 Nuri Osman Azerbaycan Iqtisadiyyati 2010 2017 06 10 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 Azerbaycan iqtisadiyyatinin dunyadaki reytinqi PDF Elm 2011 128 ISBN 978 9952 453 19 5 2016 03 17 tarixinde PDF Istifade tarixi 22 iyun 2017 Azerbaycan metbuati Azerbaycan varlanib amma korrupsiya tugyan edir www bbc com BBC 2016 05 29 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 Azerbaijan country profile www bbc co uk BBC 2017 06 02 tarixinde Istifade tarixi 24 iyun 2017 Azerbaycan iqtisadiyyati canlanma yoxsa tenezzul www bbc com BBC 2017 07 06 tarixinde Istifade tarixi 21 iyun 2017 Iqtisadiyyatin strateji yol xeritesi nedir Izahi 6 suala cavabda oxuyun www bbc com BBC 2017 05 28 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 abc az abc az 2017 10 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 iyun 2017 Expert Azerbaijani Railway preparing for bankruptcy jam news net jam news net 2018 02 06 tarixinde Istifade tarixi 1 iyul 2017 www stat gov az www stat gov az 2017 06 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 iyun 2017 www ekspress az www ekspress az Archived from the original on 2023 06 29 Istifade tarixi 15 iyun 2017 Country Comparison Exports The World Factbook Central Intelligence Agency www cia gov 2019 01 09 tarixinde Istifade tarixi 15 dekabr 2018 Kime ne satiriq kimden ne aliriq TEHLIL sonxeber az sonxeber az 2017 07 08 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 Azerbaycanin 6 milyardliq geliri istipress com 2017 03 30 tarixinde Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 Azerbaijan UNESCO World Heritage Sites Heritage www worldheritagesite info Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 olu kecid www e gov az 2018 03 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 Drescher Cynthia 10 things to do in Baku www independent co uk 2017 09 13 tarixinde Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 Gould Kevin Baku and beyond a road trip around Azerbaijan www theguardian com 2018 03 11 tarixinde Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 2016 ci il Azerbaycanin turizm sektorunda muhum yenilikler ve islahatlarla yadda qalacaq azertag az 2017 01 03 tarixinde Istifade tarixi 18 sentyabr 2017 Prezident Ilham Eliyev Biz iqtisadiyyatimizi ancaq islahatlar innovasiyalar texnologiyalar ve qeyri neft sektoru hesabina inkisaf etdireceyik www yap org az www yap org az 2017 06 29 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Internet in Azerbaijan www mincom gov az www mincom gov az 2017 06 26 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Radio TV yayimi www mincom gov az www mincom gov az 2014 10 27 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaycanda rabitenin tesekkulu www mincom gov az www mincom gov az 2017 07 02 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 6 dekabr rabite ve IT erazisi iscilerinin pese bayrami gunudur sputnik az sputnik az 2016 12 08 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaijan Telecoms Mobile and Broadband Statistics and Analyses www budde com au www budde com au 2018 03 14 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaycan Milli Aerokosmik Agentliyinin Esasnamesinin tesdiq edilmesi ve merkezi aparatinin say terkibinin mueyyen edilmesi haqqinda www e qanun az www e qanun az 2017 07 07 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Thompson Ahmadova Anne AZERBAIJAN BLASTS INTO SPACE www visions az www visions az 2017 09 13 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaijan s Space Odyssey Begins www eurasianet org www eurasianet org 2017 06 13 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Azerbaycanin peyki barede suallar www bbc com BBC 2017 04 04 tarixinde Istifade tarixi 11 iyun 2017 Telekommunikasiya azercosmos az 2018 12 22 tarixinde Istifade tarixi 15 dekabr 2018 bakushopfest com bakushopfest com 2017 06 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 iyun 2017 Baku Tbilisi Kars Railway to unlock potential for 6 5M tons of freight transportation www dailysabah com 2020 11 18 tarixinde Istifade tarixi 26 oktyabr 2017 Ensiclopedia Britannica Mir Babayev Mir Yusif Azerbaijan s Oil History www azer com 2002 08 21 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 23 www area gov az www area gov az 2017 06 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 iyun 2017 Azerbaycanda neft yatagi ile bagli muhum razilasmanin imzalanma merasimi olacaq BBC 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 13 sentyabr 2017 AZERBAYCANIN EHALISI 2017 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2017 06 30 tarixinde Istifade tarixi 13 iyun 2017 1 11 Ehalinin milli terkibi ehalinin siyahiyaalinmalarinin melumatlarina esasen Azerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi 2021 05 12 tarixinde Istifade tarixi 12 mart 2020 Talysh On Multiculturalism in Azerbaijan unpo org unpo org 2017 05 24 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017 Azerbaycan diasporu ve turk dunyasi www anl az www anl az 2020 11 18 tarixinde Istifade tarixi 20 iyun 2017 2016 ci ilin Azerbaycan Respublikasinda Multikulturalizm ili elan edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami www president az www president az 2017 06 19 tarixinde Istifade tarixi 15 iyun 2017