Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mingəçevir su anbarı — Kür çayının Bozdağdan keçdiyi yerdə yaradılmış su anbarı. Mingəçevir su anbarının və Su Elektrik Stansiyasının (SES) tikintisi 1953-cü ildə tamamlanıb. Su anbarının normal dolma səviyyəsində (83 m) ümumi su tutumu 15730 mln. m3, faydalı həcmi isə 8210 mln. m3-dir. Su anbarının çay boyu uzunluğu 70 km, eni 3 km-dən (bənddə) 18 km-ə qədər (Alazan çayı tökülən yerdə) dəyişir. Maksimal dərinliyi 75 m, orta dərinliyi 26 m, sahil xəttinin uzunluğu 247 km, su güzgüsünün sahəsi isə 605 km2-dir. Mingəçevir su anbarı bəndinin üstdən uzunluğu 1550 m, eni 16 m, hündürlüyü 80 m-dir (Avropadakı suvarma vasitəsiylə quraşdırılan ən hündür bəndlərdən biridir).
| Mingəçevir su anbarı | |
 | |
| kosmosdan görünüşü | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Yerləşməsi | Mərkəzi Aran |
| Rayon | Yevlax |
| Şəhər | Mingəçevir |
| Dəniz səviyyəsi | 71.000 m |
| Uzunluğu | 70.000 m |
| Eni | 18.000 m |
| Sahəsi | 605 mln m² |
| Həcmi | 15730 mln. m³ |
| Orta dərinliyi | 27 m |
| Tökülən çaylar | Kür, Alazan |
| Axan çaylar | Kür |
| Su sistemi | Kür → Xəzər dənizi |
| Bəndi | Mingəçevir SES |
Azərbaycan fiziki xəritəsində Mingəçevir su anbarı (göy rəngli çevrə daxilində) | |
Kür çayından ayrıca olaraq hövzə iki kanalı su ilə təchiz edir:
- 172 km uzunluğundakı Yuxarı Qarabağ kanalı
- 123 km uzunluğundakı Yuxarı Şirvan kanalı
Bu kanallar Mil, Muğan, Şirvan düzlərindəki min hektara yaxın ərazinin suvarılmasında istifadə edilir.
Su anbarından həmçinin balıqçılıq, su təchizatı və rekreasiya məqsədi üçün də istifadə olunur. Mingəçevir su anbarının bəndində ümumi gücü 371 min kvt olan 6 hidroaqreqatdan ibarət su-elektrik stansiyası (SES) tikilmişdir. Mingəçevir su anbarı istismara verildikdən sonra yalnız 1959, 1963, 1968, 1973, 1975, 1976, 1978 və 1988-ci illərdə tam həcmdə doldurulmuşdur.
Su anbarının ixtiofaunası
50-60-cı illərdə Mingəçevir su anbarının ixtiofaunasının tərkibində təkcə bu çaya xas olan balıqlarla yanaşı Xəzər balıqlarına da rast gəlinirdi. Bu illərdə nərə cinsli balıqlara, Kür , Qafqaz enlibaşına, Xəzər şirbitinə, adi qijovçuya, Kür çilpaqçasına, Adi qambuziyaya və s. tək-tək rast gəlinsə də Xəzər qızılbalığına, İlanbalığına, Xəzər həşəminə, çay balıqları olan xramulya, zərdəpər, şirbit, şəmayı, poru kimi balıqlarla eyni səviyyədə rast gəlinirdi. Bu illərdə su anbarında 32 növ balıq və bir hibrid (çapaq x külmə hibridi) qeydə alınmışdı. Son illərdə aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, sıradan çıxan növlərin əvəzinə su anbarında yeni növlər görünməyə başlamışdır. Onlar su anbarına keçən əsrin 70-ci illərdində buraxılmış ağamur, qalınalın, qarasol və karp balıqları və ilk dəfə bizim tərəfimizdən qeyd olunmuş qumluq xulu və iriboğaz xuldur. Daban balığı isə özbaşına gələn balıqdır. Mingəçevir su anbarının ixtiofaunasında ilk illərində yuxarıda qeyd olunduğu kimi balıqlar və başqa hidrobiontlar bioloji göstəricilərə görə su anbarında hələ möhkəmlənməmələri ilə xarakterizə olunurdusa, su anbarı təşəkkül tapandan sonra burada yaşayan orqanizmlərin tərkibində və ehtiyatında da sabitləşmə müşahidə olunur. Son illərdə yığılan materiallar və aparılan müşahidələr Mingəçevir su anbarının indiki dövründə yaşayan balıqların ekologiyası, ehtiyatı, ovlanma dinamikası və s. haqqında olan məlumatlara kifayət qədər əlavələr etməyə imkan verir. Hazırda Mingəçevir su anbarının balıq faunası 35 növdən ibarətdir. Onların 23 növü vətəgə əhəmiyyətli, 12 növü isə vətəgə əhəmiyyəti olmayanlardır. Hazırda su anbarında əsasən 10-12 növ balıq (çapaq, külmə, , , naxa, sıf, , , ) ovlanır. Ovda nadir hallarda , ağ amura, poru və şirbitə də rast gəlinir.
Təhlükəsizlik
Mingəçevir su anbarı kifayət qədər yüksək seysmik dayanıqlığa dözümlü konstruksiya ilə inşa edilib. Mingəçevirin özü 8 ballıq seysmik zonaya düşür. Anbarın maksimum yükgötürmə qabiliyyəti 18 milyard tondur. Ancaq onu kritik həddə qədər doldurmaq olmaz. Mingəçevir su anbarındakı suyun həcmi daim tənzimlənir. Gürsululuq dövründə kritik həddin keçilməsinə yol verilmir, artıq su kanallarla buraxılır. Su anbarının təhlükəsizliyinə Fövqəladə Hallar Nazirliyinin nəzdində yaradılan Su Ehtiyatları Dövlət Agentliyi cavabdehdir. Mingəçevir su anbarının və elektrik stansiyasının hava hücumundan müdafiəsi üçün 5-dən çox zenit raket divizionunun və ən azı 1 əlahiddə radiotexniki taborun cəlb edildiyi ehtimal edilir.
Ədəbiyyat
- Kür silsilə su anbarlarının biologiyası.Bakı,Elm,2010,
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyəti
İstinadlar
- . 2019-12-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-20.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mingecevir su anbari Kur cayinin Bozdagdan kecdiyi yerde yaradilmis su anbari Mingecevir su anbarinin ve Su Elektrik Stansiyasinin SES tikintisi 1953 cu ilde tamamlanib Su anbarinin normal dolma seviyyesinde 83 m umumi su tutumu 15730 mln m3 faydali hecmi ise 8210 mln m3 dir Su anbarinin cay boyu uzunlugu 70 km eni 3 km den bendde 18 km e qeder Alazan cayi tokulen yerde deyisir Maksimal derinliyi 75 m orta derinliyi 26 m sahil xettinin uzunlugu 247 km su guzgusunun sahesi ise 605 km2 dir Mingecevir su anbari bendinin ustden uzunlugu 1550 m eni 16 m hundurluyu 80 m dir Avropadaki suvarma vasitesiyle qurasdirilan en hundur bendlerden biridir Mingecevir su anbarikosmosdan gorunusu40 54 sm e 46 45 s u Olke AzerbaycanYerlesmesiMerkezi AranRayonYevlaxSeherMingecevirDeniz seviyyesi71 000 mUzunlugu70 000 mEni18 000 mSahesi605 mln m Hecmi15730 mln m Orta derinliyi27 mTokulen caylarKur AlazanAxan caylarKurSu sistemiKur Xezer deniziBendiMingecevir SESAzerbaycan fiziki xeritesinde Mingecevir su anbari goy rengli cevre daxilinde Kur cayindan ayrica olaraq hovze iki kanali su ile techiz edir 172 km uzunlugundaki Yuxari Qarabag kanali 123 km uzunlugundaki Yuxari Sirvan kanali Bu kanallar Mil Mugan Sirvan duzlerindeki min hektara yaxin erazinin suvarilmasinda istifade edilir Su anbarindan hemcinin baliqciliq su techizati ve rekreasiya meqsedi ucun de istifade olunur Mingecevir su anbarinin bendinde umumi gucu 371 min kvt olan 6 hidroaqreqatdan ibaret su elektrik stansiyasi SES tikilmisdir Mingecevir su anbari istismara verildikden sonra yalniz 1959 1963 1968 1973 1975 1976 1978 ve 1988 ci illerde tam hecmde doldurulmusdur Su anbarinin ixtiofaunasi50 60 ci illerde Mingecevir su anbarinin ixtiofaunasinin terkibinde tekce bu caya xas olan baliqlarla yanasi Xezer baliqlarina da rast gelinirdi Bu illerde nere cinsli baliqlara Kur Qafqaz enlibasina Xezer sirbitine adi qijovcuya Kur cilpaqcasina Adi qambuziyaya ve s tek tek rast gelinse de Xezer qizilbaligina Ilanbaligina Xezer hesemine cay baliqlari olan xramulya zerdeper sirbit semayi poru kimi baliqlarla eyni seviyyede rast gelinirdi Bu illerde su anbarinda 32 nov baliq ve bir hibrid capaq x kulme hibridi qeyde alinmisdi Son illerde aparilan tedqiqatlar gostermisdir ki siradan cixan novlerin evezine su anbarinda yeni novler gorunmeye baslamisdir Onlar su anbarina kecen esrin 70 ci illerdinde buraxilmis agamur qalinalin qarasol ve karp baliqlari ve ilk defe bizim terefimizden qeyd olunmus qumluq xulu ve iribogaz xuldur Daban baligi ise ozbasina gelen baliqdir Mingecevir su anbarinin ixtiofaunasinda ilk illerinde yuxarida qeyd olundugu kimi baliqlar ve basqa hidrobiontlar bioloji gostericilere gore su anbarinda hele mohkemlenmemeleri ile xarakterize olunurdusa su anbari tesekkul tapandan sonra burada yasayan orqanizmlerin terkibinde ve ehtiyatinda da sabitlesme musahide olunur Son illerde yigilan materiallar ve aparilan musahideler Mingecevir su anbarinin indiki dovrunde yasayan baliqlarin ekologiyasi ehtiyati ovlanma dinamikasi ve s haqqinda olan melumatlara kifayet qeder elaveler etmeye imkan verir Hazirda Mingecevir su anbarinin baliq faunasi 35 novden ibaretdir Onlarin 23 novu vetege ehemiyyetli 12 novu ise vetege ehemiyyeti olmayanlardir Hazirda su anbarinda esasen 10 12 nov baliq capaq kulme naxa sif ovlanir Ovda nadir hallarda ag amura poru ve sirbite de rast gelinir TehlukesizlikMingecevir su anbari kifayet qeder yuksek seysmik dayaniqliga dozumlu konstruksiya ile insa edilib Mingecevirin ozu 8 balliq seysmik zonaya dusur Anbarin maksimum yukgoturme qabiliyyeti 18 milyard tondur Ancaq onu kritik hedde qeder doldurmaq olmaz Mingecevir su anbarindaki suyun hecmi daim tenzimlenir Gursululuq dovrunde kritik heddin kecilmesine yol verilmir artiq su kanallarla buraxilir Su anbarinin tehlukesizliyine Fovqelade Hallar Nazirliyinin nezdinde yaradilan Su Ehtiyatlari Dovlet Agentliyi cavabdehdir Mingecevir su anbarinin ve elektrik stansiyasinin hava hucumundan mudafiesi ucun 5 den cox zenit raket divizionunun ve en azi 1 elahidde radiotexniki taborun celb edildiyi ehtimal edilir EdebiyyatKur silsile su anbarlarinin biologiyasi Baki Elm 2010 Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Meliorasiya ve Su Teserrufati Aciq Sehmdar CemiyyetiIstinadlar 2019 12 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 10 20