Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aran iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının 2021-ci ilə qədər şərti iqtisadi rayonlarından biri. Cənubdan İranla, həmçinin Yuxarı Qarabağ, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Abşeron və Lənkəran iqtisadi rayonları ilə həmsərhəddir. Ağdaş, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab rayonlarından və Mingəçevir, Şirvan və Yevlax şəhərlərindən ibarətdir.
| İqtisadi rayon | |
| Aran iqtisadi rayonu | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Ləğv edilib | 7 iyul 2021 |
| Sahəsi | 21.430 km² |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 1.893.036 nəfər |
 Aran iqtisadi rayonu Azərbaycanın mərkəzində | |
İqtisadi rayon əsasən Kür-Araz ovalığında yerləşir, əlverişli İCM-ə malikdir. Ovalığın ərazisinin mərkəzi və şərq hissələri okean səviyyəsindən aşağıda yerləşir, səthi hamardır. Dəniz və çay çöküntüləri düzənliyin çox hissəsini örtür. İqtisadi rayonun ətrafında olan dağlara yaxın sahələrinin səthi meyllidir. Yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi səciyyəvidir. İqtisadi rayonun sahəsi 21,43 min km2 olmaqla ölkə ərazisinin 24,7%-ni əhatə edir. Əhalinin sayı 1863,5 min nəfər, o cümlədən şəhər əhalisi 708,3 min nəfərdir. Ölkə əhalisinin 20,2%-i burada yaşayır. Əhalinin orta sıxlığı hər km2-ə 87 nəfər, urbanizasiya səviyyəsi 38,0 %-dir (2012). İqtisadi rayonun düzən relyefi, bol aqroiqlim ehtiyatları, Kür və Araz çayları kimi su arteriyaları, suvarma şəraitində məhsuldar olan torpaqlar kənd təsərrüfatı işləri aparılması və əhalinin məskunlaşması üçün əlverişli təbii şərait yaradır. Kür çayının sahillərində tuğay meşələri vardır. Aran iqtisadi-coğrafi rayonunun əsas yeraltı sərvətlərinə neft, təbii qaz, yodlu-bromlu mədən suları, müxtəlif tikinti materialları (əhəngdaşı, qum-çınqıl) aiddir. Bu ehtiyatlar əsasən rayonun mərkəzi və şərq hissəsində cəmlənir. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu inkişaf etmiş sənaye sahələrinə malikdir. Sənaye potensialının əsas hissəsi şərqdə yerləşən Şirvan, Salyan və Neftçala şəhərində, şimal-qərbdə olan Mingəçevir və Yevlax şəhərlərində cəmlənmişdir. Neft və qazçıxarma, elektroenergetika, kimya, tikinti materialları istehsalı iqtisadi-coğrafi rayonun inkişaf etmiş və ixtisaslaşmış sahələridir. Şirvan şəhəri ətrafında, Salyan və Naftçala rayonlarında neft-qaz hasil olunur. Mingəçevir və Şirvan Şəhərində DRES-lər, Mingəçevir və Varvarada SES-lər işləyir. Mingəçevir ölkənin mühüm energetika bazasıdır. Ölkədə istehsal edilən elektrik enerjisinin 60%-i bu iqtisadi rayon verir. Kimya sənayesi üzrə Mingəçevir, Salyan və Neftçala şəhərlərində müəssisələr fəaliyyət göstərir. Salyanda plastik kütlə zavodu, Neftçalada yod-brom zavodu yerləşir. İqtisadi rayonda becərilən pambığın ilkin emalı pambıqtəmizləmə zavodlarında həyata keçirilir. Bu sahə yüngül sənaye məhsullarının əsas hissəsini verir. Bununla yanaşı, pambıq parça istehsalı (Mingəçevir), yunun ilkin emalı (Yevlax), xalçaçılıq (Hacıqabul) üzrə müəssisələr vardır. Lakin onların fəaliyyətində ciddi problemlər yaranmışdır. Ona görə yüngül sənayenin rolu hələlik aşağıdır, onun əvvəlki rolunun qaytarılması vacibdir. Yeyinti sənaye sahəsində kifayət qədər xammal bazası olsa da, onlardan az istifadə olunur, emal müəssisələri şəbəkəsi zəifdir. Meyvə-tərəvəz və balıq konservləri, ət-süd və digər heyvandarlıq məhsullarının emalı sahəsində çoxsaylı müəssisələr yaradılması imkanları vardır. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu ölkənin mühüm kənd təsərrüfatı rayonudur. Əkinçilik yalnız suvarmaya əsaslanır. Pambıqçılıq, quru subtropik meyvəçilik və bostançılıq kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahələridir. Həmçinin taxıl, üzüm, kartof, şəkər çuğunduru, günəbaxan, yem bitkiləri əkilir. Heyvandarlığın inkişafı üçün təbii imkanlar kifayət qədərdir və onlardan istifadə edilərək mal-qara, qoyun saxlanılır. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu ölkə və regional əhəmiyyətli magistral dəmir və avtomobil yolları üzərində yerləşir. Bakı şəhərini ölkənin əksər inzibati rayon mərkəzləri, Gürcüstan, İran İR və Türkiyə ilə birləşdirən nəqliyyat yolları onun ərazisindən keçir. Son vaxtlar beynəlxalq yükdaşımaların çoxalması bu yolların əhəmiyyətini artırmışdır. Bakı-Tiflis-Ceyhan, Bakı-Supsa neft kəmərləri, Bakı-Ərzurum qaz kəməri də bu rayonun ərazisindən keçir. 18 inzibatı ərazi bölgüsündən ibarət olan Aran iqtisadi rayonu Azərbaycanın ən iri iqtisadi rayonudur. Aran iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Mingəçevirdir. Geniş potensiala malik olan bu region imkanları və təbii ehtiyatları ilə (neft, təbii qaz, tikinti materialları) zəngindir. Aran ölkənin əsas pambıqçılıq regionudur. Bərdə pamçılığın ən çox yayıldığı Aran bölgəsidir. Bakıdan Gürcüstana, İrana və Türkiyəyə gedən əsas yollar Aranın ərazisindən keçir. Yevlaxla Bakı arasında hava əlaqəsi var.
Aran iqtisadi regionu olduqca əlverişli coğrafi mövqeyə malikdir. O şimalda Böyük Qafqaz, cənub-qərbdə Kiçik Qafqaz, cənubda Lənkəran iqtisadi regionu, şərqdə isə Xəzər dənizi ilə həmsərhəddir. İqtisadi regionun ümumi sahəsi 21,43 min km² olmaqla, ölkə ərazisinin 24,7 %-ni əhatə edir.
Respublikamızın əkinçilik regionu olan Aran iqtisadi regionunun torpaq örtüyü əsas etibarilə boz və açıq şabalıdı torpaqların müxtəlif növlərindən ibarətdir. Bu torpaq növlərindən əlavə, ərazinin müxtəlif sahələrində çəmən-bataqlıq, şoranlaşmış və qumsal torpaqlara da təsadüf edilir. Boz torpaq və onun ayrı-ayrı növləri başlıca olaraq Kür-Araz ovalığında yayılmışdır. Çəmən-bataqlıq torpaqlara isə ovalığın müxtəlif sahələrində geniş sahəni əhatə edən talalar şəklində təsadüf edilir. Ovalığın Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarına birləşən dağətəyi hissələrinin torpaqları daha məhsuldar olan tünd şabalıdı, şabalıdı və açıq şabalıdı, dağ tünd-şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi və s. torpaqlardan ibarətdir.
Aran iqtisadi regionunun ərazisinin yarıdan çoxu dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşən və əsasən Kür və Araz çaylarının əmələ gətirdiyi düzənliklərdən ibarətdir. Burada Kür çayının sol sahili ilə Şirvan, sağ sahili boyu Qarabağ, Mil, Arazın və Kür aşağı axınından cənubda isə Muğan və Salyan düzləri yerləşir.
İqtisadi region üçün əsasən quru subtropik iqlim xarakterikdir. Rayon ovalığı kənd təsərrüfatı bitkilərinin normal inkişafı üçün zəruri olan işıq və istilik ehtiyatına malikdir. Burada günəşli saatların davamı 2200–2400 saat, dağ ətəyindən mərkəzi hissələrə doğru fəal temperatur isə 400C-dən 460C-dək çoxalır. Yayı çox isti keçir. İyun ayının orta temperaturu 26–280C-yə çatır. Bəzən yay aylarında havanın mütləq temperaturu 40–430C-yə qədər artır. Qış fəsli mülayım və şaxtasız keçib, yanvar ayında temperatur 1–30C arasında dəyişir. Mütləq minimum temperaturun 8–120C-yə qədər aşağı düşdüyü hallar da müşahidə olunur.İqtisadi potensial çox güclüdür. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu inkişaf etmiş sənaye sahələrinə malikdir. Sənaye potensialının əsas hissəsi şərqdə yerləşən Şirvan, Salyan və Neftçala şəhərində, şimal-qərbdə olan Mingəçevir və Yevlax şəhərlərində cəmlənmişdir. Neft və qazçıxarma, elektroenergetika, kimya, tikinti materialları istehsalı iqtisadi-coğrafi rayonun inkişaf etmiş və ixtisaslaşmış sahələridir. Şirvan şəhəri ətrafında, Salyan və Naftçala rayonlarında neft-qaz hasil olunur. Mingəçevir və Şirvan Şəhərində DRES-lər, Mingəçevir və Varvarada SES-lər işləyir. Mingəçevir ölkənin mühüm energetika bazasıdır. Ölkədə istehsal edilən elektrik enerjisinin 60%-i bu iqtisadi rayon verir. Kimya sənayesi üzrə Mingəçevir, Salyan və Neftçala şəhərlərində müəssisələr fəaliyyət göstərir. Salyanda plastik kütlə zavodu, Neftçalada yod-brom zavodu yerləşir. İqtisadi rayonda becərilən pambığın ilkin emalı pambıqtəmizləmə zavodlarında həyata keçirilir. Bu sahə yüngül sənaye məhsullarının əsas hissəsini verir. Bununla yanaşı, pambıq parça istehsalı (Mingəçevir), yunun ilkin emalı (Yevlax), xalçaçılıq (Hacıqabul) üzrə müəssisələr vardır. Lakin onların fəaliyyətində ciddi problemlər yaranmışdır. Ona görə yüngül sənayenin rolu hələlik aşağıdır, onun əvvəlki rolunun qaytarılması vacibdir. Yeyinti sənaye sahəsində kifayət qədər xammal bazası olsa da, onlardan az istifadə olunur, emal müəssisələri şəbəkəsi zəifdir. Meyvə-tərəvəz və balıq konservləri, ət-süd və digər heyvandarlıq məhsullarının emalı sahəsində çoxsaylı müəssisələr yaradılması imkanları vardır. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu ölkənin mühüm kənd təsərrüfatı rayonudur. Əkinçilik yalnız suvarmaya əsaslanır. Pambıqçılıq, quru subtropik meyvəçilik və bostançılıq kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahələridir. Həmçinin taxıl, üzüm, kartof, şəkər çuğunduru, günəbaxan, yem bitkiləri əkilir. Heyvandarlığın inkişafı üçün təbii imkanlar kifayət qədərdir və onlardan istifadə edilərək mal-qara, qoyun saxlanılır. Aran iqtisadi-coğrafi rayonu ölkə və regional əhəmiyyətli magistral dəmir və avtomobil yolları üzərində yerləşir. Bakı şəhərini ölkənin əksər inzibati rayon mərkəzləri, Gürcüstan, İran İR və Türkiyə ilə birləşdirən nəqliyyat yolları onun ərazisindən keçir. Son vaxtlar beynəlxalq yükdaşımaların çoxalması bu yolların əhəmiyyətini artırmışdır. Bakı-Tiflis-Ceyhan, Bakı-Supsa neft kəmərləri, Bakı-Ərzurum qaz kəməri də bu rayonun ərazisindən keçir.
Nəqliyyat
Aran iqtisadi-coğrafi rayonunun əlverişli nəqliyyat-coğrafi mövqeyi burada müxtəlif nəqliyyat sahələrinin yaranmasında, eləcə də təsərrüfat quruluşunun təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynayır. İqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat sistemi dəmir yolu və avtomobil nəqliyyatı, boru kəməri, hava nəqliyyatı və qismən çay nəqliyyatı ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayonun bölgədaxili, regionlar və respublikanın mərkəzi ilə iqtisadi əlaqələrinin inkişafında onun nəqliyyat sisteminin rolu böyükdür. İqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat sistemində dəmir yolu nəqliyyatı aparıcı yer tutur. Qərb istiqamətində Bakı-Ağstafa-Tbilisi, Bakı-Ələt-Culfa, Bakı-Yevlax-Balakən, Yevlax-Ağdam, cənub istiqamətində Osmanlı-Astara dəmir yolu xətlərinin Aran iqtisadi rayonu ərazisindən keçən hissəsi həmsərhəd olduğu Gəncə-Qazax, Yuxarı Qarabağ, Lənkəran-Astara regionları və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə iqtisadi əlaqələrini tənzimləməklə mərkəzi mövqe tutur.
Nəqliyyat qovşaqları
İqtisadi-coğrafi rayon daxilində iqtisadi əlaqələrin inkişafı, yük və sərnişin axınlarının tənzimlənməsi, əsasən Daşburun, İmişli, Saatlı, Sarıcalar, Hacıqabul, Salyan, Mingəçevir, Yevlax, Bərdə stansiyaları vasitəsilə həyata keçirilir. Burada formalaşmış Yevlax, Hacıqabul, Ləki, Kürdəmir və Şirvan nəqliyyat qovşaqlarının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi-coğrafi rayon üzrə dəmir yolu ilə daşınan yüklərin 30–32%-i Yevlax stansiyasının payına düşür. Cədvəl 7.8.
Regionda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu
[Z.S.Məmmədova (2002) görə]
| İnzibati rayonlar | Cəmi avtomo bil yolları, km | Xüsusi çəkisi, %-lə | Respublika əhəmiyyətli, yol, km | Xüsusi çəkisi, %-lə | Yerli əhəmiyyətli yol, km | Xüsusi çəkisi, %-lə |
| Ağcabədi | 289 | 4,4 | 123 | 4,0 | 166 | 4,6 |
| Ağdaş | 476 | 7,3 | 200 | 6,6 | 276 | 7,7 |
| Bərdə | 768 | 11,6 | 210 | 6,9 | 558 | 15,6 |
| Beyləqan | 330 | 5,2 | 140 | 4,6 | 190 | 5,3 |
| Biləsuvar | 293 | 4,4 | 83 | 2,7 | 210 | 5,8 |
| Göyçay | 682 | 10,3 | 382 | 12,7 | 300 | 8,3 |
| Kürdəmir | 444 | 6,7 | 220 | 7,3 | 224 | 6,2 |
| Zərdab | 501 | 7,6 | 210 | 6,9 | 291 | 8,1 |
| Sabirabad | 522 | 7,9 | 243 | 8,6 | 279 | 7,8 |
| Salyan | 569 | 8,6 | 275 | 9,1 | 294 | 7,9 |
| Neftçala | 260 | 3,9 | 184 | 6,1 | 76 | 2,1 |
| Saatlı | 186 | 2,8 | 78 | 2,6 | 108 | 3,6 |
| Ucar | 692 | 10,5 | 288 | 9,5 | 404 | 1,3 |
| İmişli | 284 | 4,3 | 181 | 6,2 | 103 | 2,8 |
| Yevlax | 294 | 4,5 | 189 | 6,2 | 105 | 2,9 |
| Cəmi | 6590 | 100 | 3006 | 100 | 3584 | 100 |
Avtomobil nəqliyyatı
Avtomobil nəqliyyatı iqtisadi-coğrafi rayonun təbii ehtiyat potensialından səmərəli istifadə edilməsində, regionun və respublikanın daxili iqtisadi əlaqələrinin inkişafında aparıcı yer tutur. Beynəlxalq və respublika əhəmiyyətli avtomobil yolları əsasən magistral dəmir yollarına paralel çəkilmişdir. Respublikada olan avtomobil yollarının 22,6%-i, yük daşımalarının və dövriyyəsinin 15,2%-i, sərnişin daşınmasının 13,6%-i, sərnişin dövriyyəsinin 6,5%-i bu regionun payına düşür [Azərbaycanın nəqliyyatı, 2013]. Region üzrə avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 6590 km təşkil edir ki, bunun da 46%-i respublika, 54%-i yerli əhəmiyyətli yollardır. Regionda avtomobil yollarının əsas texniki göstəricilərindən biri onun örtük səviyyəsinin quruluşudur. Bu baxımdan iqtisadi-coğrafi rayonun ümumi avtomobil yollarının 19%-i asfalt örtüklü, 22%-i qara örtüklü, 38%-i çınqıl örtüklü, 21%-i isə qrunt yollardan ibarətdir. Həmçinin, iqtisadi-coğrafi rayondakı avtomobil yollarının 0,8%-i birinci, 5,2%-i ikinci, 33%-i üçüncü, 56,7%-i dördüncü və 4,4%-i beşinci dərəcəli yollardır (cədvəl 7.9).
İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının texniki vəziyyəti
[Z.S.Məmmədova (2002) görə]
| İnzibati rayonlar | Avtomobil yollarının uzunluğu (km) | O cümlədən | |||
| Asfalt örtüklü (km) | Qara örtüklü (km) | Çınqıl örtüklü (km) | Qrunt yollar (km) | ||
| Yevlax | 294 | 156 | 30 | 105 | 3 |
| Ağdaş | 476 | 103 | 111 | 179 | 83 |
| Ucar | 692 | 65 | 78 | 206 | 343 |
| Göyçay | 682 | 99 | 207 | 176 | 200 |
| Kürdəmir | 444 | 98 | 77 | 191 | 78 |
| Ağcabədi | 289 | 40 | 101 | 133 | 15 |
| Zərdab | 501 | 89 | 168 | 133 | 111 |
| Bərdə | 768 | 109 | 153 | 445 | 61 |
| Beyləqan | 330 | 22 | 122 | 130 | 56 |
| İmişli | 284 | 20 | 68 | 100 | 96 |
| Saatlı | 186 | 39 | 67 | 80 | - |
| Sabirabad | 522 | 102 | 65 | 242 | 113 |
| Biləsuvar | 293 | 80 | 47 | 126 | 40 |
| Salyan | 569 | 116 | 79 | 224 | 150 |
| Neftçala | 260 | 110 | 98 | 47 | 5 |
| Cəmi | 6590 | 1248 | 1471 | 2517 | 1354 |
Bakı-Ceyhan, Bakı-Supsa magistral neft kəmərləri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri və Qaradağ-Ağstafa, Şirvan-Bakı yerli əhəmiyyətli neft və qaz kəmərləri iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisindən keçir.
Hava nəqliyyatı
İqtisadi-coğrafi rayonun hava nəqliyyatını Yevlaxda yerləşən aeroport və bütün inzibati rayon mərkəzlərində təcili xidmətləri həyata keçirmək üçün vertolyotların düşməsini mümkün edən meydançalar təmsil edir.
Su nəqliyyatı
Kür çayının mənsəbindən Yevlax şəhərinə qədər olan hissəsi gəmiçilik üçün yararlıdır.
Mənbə
- İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Regionların inkişafı və dövlət proqramları şöbəsi[ölü keçid]
- http://gsaz.az/articles/view/113/Aran-iqtisadicografi-rayonu
- "Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası. 7 iyul 2021-ci il. 2024-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-19.
- Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası, III cild, Regional Coğrafiya, Bakı, 2015. səh 400 (Paşayev N.Ə., Ağakişiyeva G.R.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aran iqtisadi rayonu Azerbaycan Respublikasinin 2021 ci ile qeder serti iqtisadi rayonlarindan biri Cenubdan Iranla hemcinin Yuxari Qarabag Gence Qazax Seki Zaqatala Dagliq Sirvan Abseron ve Lenkeran iqtisadi rayonlari ile hemserheddir Agdas Agcabedi Berde Beyleqan Bilesuvar Goycay Haciqabul Imisli Kurdemir Neftcala Saatli Sabirabad Salyan Ucar Zerdab rayonlarindan ve Mingecevir Sirvan ve Yevlax seherlerinden ibaretdir Iqtisadi rayonAran iqtisadi rayonuOlke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiLegv edilib 7 iyul 2021Sahesi 21 430 km EhalisiEhalisi 1 893 036 neferAran iqtisadi rayonu Azerbaycanin merkezinde Iqtisadi rayon esasen Kur Araz ovaliginda yerlesir elverisli ICM e malikdir Ovaligin erazisinin merkezi ve serq hisseleri okean seviyyesinden asagida yerlesir sethi hamardir Deniz ve cay cokuntuleri duzenliyin cox hissesini ortur Iqtisadi rayonun etrafinda olan daglara yaxin sahelerinin sethi meyllidir Yayi quraq kecen yarimsehra ve quru col iqlimi seciyyevidir Iqtisadi rayonun sahesi 21 43 min km2 olmaqla olke erazisinin 24 7 ni ehate edir Ehalinin sayi 1863 5 min nefer o cumleden seher ehalisi 708 3 min neferdir Olke ehalisinin 20 2 i burada yasayir Ehalinin orta sixligi her km2 e 87 nefer urbanizasiya seviyyesi 38 0 dir 2012 Iqtisadi rayonun duzen relyefi bol aqroiqlim ehtiyatlari Kur ve Araz caylari kimi su arteriyalari suvarma seraitinde mehsuldar olan torpaqlar kend teserrufati isleri aparilmasi ve ehalinin meskunlasmasi ucun elverisli tebii serait yaradir Kur cayinin sahillerinde tugay meseleri vardir Aran iqtisadi cografi rayonunun esas yeralti servetlerine neft tebii qaz yodlu bromlu meden sulari muxtelif tikinti materiallari ehengdasi qum cinqil aiddir Bu ehtiyatlar esasen rayonun merkezi ve serq hissesinde cemlenir Aran iqtisadi cografi rayonu inkisaf etmis senaye sahelerine malikdir Senaye potensialinin esas hissesi serqde yerlesen Sirvan Salyan ve Neftcala seherinde simal qerbde olan Mingecevir ve Yevlax seherlerinde cemlenmisdir Neft ve qazcixarma elektroenergetika kimya tikinti materiallari istehsali iqtisadi cografi rayonun inkisaf etmis ve ixtisaslasmis saheleridir Sirvan seheri etrafinda Salyan ve Naftcala rayonlarinda neft qaz hasil olunur Mingecevir ve Sirvan Seherinde DRES ler Mingecevir ve Varvarada SES ler isleyir Mingecevir olkenin muhum energetika bazasidir Olkede istehsal edilen elektrik enerjisinin 60 i bu iqtisadi rayon verir Kimya senayesi uzre Mingecevir Salyan ve Neftcala seherlerinde muessiseler fealiyyet gosterir Salyanda plastik kutle zavodu Neftcalada yod brom zavodu yerlesir Iqtisadi rayonda becerilen pambigin ilkin emali pambiqtemizleme zavodlarinda heyata kecirilir Bu sahe yungul senaye mehsullarinin esas hissesini verir Bununla yanasi pambiq parca istehsali Mingecevir yunun ilkin emali Yevlax xalcaciliq Haciqabul uzre muessiseler vardir Lakin onlarin fealiyyetinde ciddi problemler yaranmisdir Ona gore yungul senayenin rolu helelik asagidir onun evvelki rolunun qaytarilmasi vacibdir Yeyinti senaye sahesinde kifayet qeder xammal bazasi olsa da onlardan az istifade olunur emal muessiseleri sebekesi zeifdir Meyve terevez ve baliq konservleri et sud ve diger heyvandarliq mehsullarinin emali sahesinde coxsayli muessiseler yaradilmasi imkanlari vardir Aran iqtisadi cografi rayonu olkenin muhum kend teserrufati rayonudur Ekincilik yalniz suvarmaya esaslanir Pambiqciliq quru subtropik meyvecilik ve bostanciliq kend teserrufatinin ixtisaslasmis saheleridir Hemcinin taxil uzum kartof seker cugunduru gunebaxan yem bitkileri ekilir Heyvandarligin inkisafi ucun tebii imkanlar kifayet qederdir ve onlardan istifade edilerek mal qara qoyun saxlanilir Aran iqtisadi cografi rayonu olke ve regional ehemiyyetli magistral demir ve avtomobil yollari uzerinde yerlesir Baki seherini olkenin ekser inzibati rayon merkezleri Gurcustan Iran IR ve Turkiye ile birlesdiren neqliyyat yollari onun erazisinden kecir Son vaxtlar beynelxalq yukdasimalarin coxalmasi bu yollarin ehemiyyetini artirmisdir Baki Tiflis Ceyhan Baki Supsa neft kemerleri Baki Erzurum qaz kemeri de bu rayonun erazisinden kecir 18 inzibati erazi bolgusunden ibaret olan Aran iqtisadi rayonu Azerbaycanin en iri iqtisadi rayonudur Aran iqtisadi rayonunun en inkisaf etmis ve onemli seheri Mingecevirdir Genis potensiala malik olan bu region imkanlari ve tebii ehtiyatlari ile neft tebii qaz tikinti materiallari zengindir Aran olkenin esas pambiqciliq regionudur Berde pamciligin en cox yayildigi Aran bolgesidir Bakidan Gurcustana Irana ve Turkiyeye geden esas yollar Aranin erazisinden kecir Yevlaxla Baki arasinda hava elaqesi var Aran iqtisadi regionu olduqca elverisli cografi movqeye malikdir O simalda Boyuk Qafqaz cenub qerbde Kicik Qafqaz cenubda Lenkeran iqtisadi regionu serqde ise Xezer denizi ile hemserheddir Iqtisadi regionun umumi sahesi 21 43 min km olmaqla olke erazisinin 24 7 ni ehate edir Respublikamizin ekincilik regionu olan Aran iqtisadi regionunun torpaq ortuyu esas etibarile boz ve aciq sabalidi torpaqlarin muxtelif novlerinden ibaretdir Bu torpaq novlerinden elave erazinin muxtelif sahelerinde cemen bataqliq soranlasmis ve qumsal torpaqlara da tesaduf edilir Boz torpaq ve onun ayri ayri novleri baslica olaraq Kur Araz ovaliginda yayilmisdir Cemen bataqliq torpaqlara ise ovaligin muxtelif sahelerinde genis saheni ehate eden talalar seklinde tesaduf edilir Ovaligin Boyuk ve Kicik Qafqaz daglarina birlesen dageteyi hisselerinin torpaqlari daha mehsuldar olan tund sabalidi sabalidi ve aciq sabalidi dag tund sabalidi dag boz qehveyi ve s torpaqlardan ibaretdir Aran iqtisadi regionunun erazisinin yaridan coxu deniz seviyyesinden asagida yerlesen ve esasen Kur ve Araz caylarinin emele getirdiyi duzenliklerden ibaretdir Burada Kur cayinin sol sahili ile Sirvan sag sahili boyu Qarabag Mil Arazin ve Kur asagi axinindan cenubda ise Mugan ve Salyan duzleri yerlesir Iqtisadi region ucun esasen quru subtropik iqlim xarakterikdir Rayon ovaligi kend teserrufati bitkilerinin normal inkisafi ucun zeruri olan isiq ve istilik ehtiyatina malikdir Burada gunesli saatlarin davami 2200 2400 saat dag eteyinden merkezi hisselere dogru feal temperatur ise 400C den 460C dek coxalir Yayi cox isti kecir Iyun ayinin orta temperaturu 26 280C ye catir Bezen yay aylarinda havanin mutleq temperaturu 40 430C ye qeder artir Qis fesli mulayim ve saxtasiz kecib yanvar ayinda temperatur 1 30C arasinda deyisir Mutleq minimum temperaturun 8 120C ye qeder asagi dusduyu hallar da musahide olunur Iqtisadi potensial cox gucludur Aran iqtisadi cografi rayonu inkisaf etmis senaye sahelerine malikdir Senaye potensialinin esas hissesi serqde yerlesen Sirvan Salyan ve Neftcala seherinde simal qerbde olan Mingecevir ve Yevlax seherlerinde cemlenmisdir Neft ve qazcixarma elektroenergetika kimya tikinti materiallari istehsali iqtisadi cografi rayonun inkisaf etmis ve ixtisaslasmis saheleridir Sirvan seheri etrafinda Salyan ve Naftcala rayonlarinda neft qaz hasil olunur Mingecevir ve Sirvan Seherinde DRES ler Mingecevir ve Varvarada SES ler isleyir Mingecevir olkenin muhum energetika bazasidir Olkede istehsal edilen elektrik enerjisinin 60 i bu iqtisadi rayon verir Kimya senayesi uzre Mingecevir Salyan ve Neftcala seherlerinde muessiseler fealiyyet gosterir Salyanda plastik kutle zavodu Neftcalada yod brom zavodu yerlesir Iqtisadi rayonda becerilen pambigin ilkin emali pambiqtemizleme zavodlarinda heyata kecirilir Bu sahe yungul senaye mehsullarinin esas hissesini verir Bununla yanasi pambiq parca istehsali Mingecevir yunun ilkin emali Yevlax xalcaciliq Haciqabul uzre muessiseler vardir Lakin onlarin fealiyyetinde ciddi problemler yaranmisdir Ona gore yungul senayenin rolu helelik asagidir onun evvelki rolunun qaytarilmasi vacibdir Yeyinti senaye sahesinde kifayet qeder xammal bazasi olsa da onlardan az istifade olunur emal muessiseleri sebekesi zeifdir Meyve terevez ve baliq konservleri et sud ve diger heyvandarliq mehsullarinin emali sahesinde coxsayli muessiseler yaradilmasi imkanlari vardir Aran iqtisadi cografi rayonu olkenin muhum kend teserrufati rayonudur Ekincilik yalniz suvarmaya esaslanir Pambiqciliq quru subtropik meyvecilik ve bostanciliq kend teserrufatinin ixtisaslasmis saheleridir Hemcinin taxil uzum kartof seker cugunduru gunebaxan yem bitkileri ekilir Heyvandarligin inkisafi ucun tebii imkanlar kifayet qederdir ve onlardan istifade edilerek mal qara qoyun saxlanilir Aran iqtisadi cografi rayonu olke ve regional ehemiyyetli magistral demir ve avtomobil yollari uzerinde yerlesir Baki seherini olkenin ekser inzibati rayon merkezleri Gurcustan Iran IR ve Turkiye ile birlesdiren neqliyyat yollari onun erazisinden kecir Son vaxtlar beynelxalq yukdasimalarin coxalmasi bu yollarin ehemiyyetini artirmisdir Baki Tiflis Ceyhan Baki Supsa neft kemerleri Baki Erzurum qaz kemeri de bu rayonun erazisinden kecir NeqliyyatAran iqtisadi cografi rayonunun elverisli neqliyyat cografi movqeyi burada muxtelif neqliyyat sahelerinin yaranmasinda elece de teserrufat qurulusunun tekmillesdirilmesinde muhum rol oynayir Iqtisadi cografi rayonun neqliyyat sistemi demir yolu ve avtomobil neqliyyati boru kemeri hava neqliyyati ve qismen cay neqliyyati ile temsil olunmusdur Iqtisadi cografi rayonun bolgedaxili regionlar ve respublikanin merkezi ile iqtisadi elaqelerinin inkisafinda onun neqliyyat sisteminin rolu boyukdur Iqtisadi cografi rayonun neqliyyat sisteminde demir yolu neqliyyati aparici yer tutur Qerb istiqametinde Baki Agstafa Tbilisi Baki Elet Culfa Baki Yevlax Balaken Yevlax Agdam cenub istiqametinde Osmanli Astara demir yolu xetlerinin Aran iqtisadi rayonu erazisinden kecen hissesi hemserhed oldugu Gence Qazax Yuxari Qarabag Lenkeran Astara regionlari ve Naxcivan Muxtar Respublikasi ile iqtisadi elaqelerini tenzimlemekle merkezi movqe tutur Neqliyyat qovsaqlari Iqtisadi cografi rayon daxilinde iqtisadi elaqelerin inkisafi yuk ve sernisin axinlarinin tenzimlenmesi esasen Dasburun Imisli Saatli Saricalar Haciqabul Salyan Mingecevir Yevlax Berde stansiyalari vasitesile heyata kecirilir Burada formalasmis Yevlax Haciqabul Leki Kurdemir ve Sirvan neqliyyat qovsaqlarinin mustesna ehemiyyeti vardir Qeyd etmek lazimdir ki iqtisadi cografi rayon uzre demir yolu ile dasinan yuklerin 30 32 i Yevlax stansiyasinin payina dusur Cedvel 7 8 Regionda respublika ve yerli ehemiyyetli yollarin qurulusu Z S Memmedova 2002 gore Inzibati rayonlar Cemi avtomo bil yollari km Xususi cekisi le Respublika ehemiyyetli yol km Xususi cekisi le Yerli ehemiyyetli yol km Xususi cekisi leAgcabedi 289 4 4 123 4 0 166 4 6Agdas 476 7 3 200 6 6 276 7 7Berde 768 11 6 210 6 9 558 15 6Beyleqan 330 5 2 140 4 6 190 5 3Bilesuvar 293 4 4 83 2 7 210 5 8Goycay 682 10 3 382 12 7 300 8 3Kurdemir 444 6 7 220 7 3 224 6 2Zerdab 501 7 6 210 6 9 291 8 1Sabirabad 522 7 9 243 8 6 279 7 8Salyan 569 8 6 275 9 1 294 7 9Neftcala 260 3 9 184 6 1 76 2 1Saatli 186 2 8 78 2 6 108 3 6Ucar 692 10 5 288 9 5 404 1 3Imisli 284 4 3 181 6 2 103 2 8Yevlax 294 4 5 189 6 2 105 2 9Cemi 6590 100 3006 100 3584 100Avtomobil neqliyyati Avtomobil neqliyyati iqtisadi cografi rayonun tebii ehtiyat potensialindan semereli istifade edilmesinde regionun ve respublikanin daxili iqtisadi elaqelerinin inkisafinda aparici yer tutur Beynelxalq ve respublika ehemiyyetli avtomobil yollari esasen magistral demir yollarina paralel cekilmisdir Respublikada olan avtomobil yollarinin 22 6 i yuk dasimalarinin ve dovriyyesinin 15 2 i sernisin dasinmasinin 13 6 i sernisin dovriyyesinin 6 5 i bu regionun payina dusur Azerbaycanin neqliyyati 2013 Region uzre avtomobil yollarinin umumi uzunlugu 6590 km teskil edir ki bunun da 46 i respublika 54 i yerli ehemiyyetli yollardir Regionda avtomobil yollarinin esas texniki gostericilerinden biri onun ortuk seviyyesinin qurulusudur Bu baximdan iqtisadi cografi rayonun umumi avtomobil yollarinin 19 i asfalt ortuklu 22 i qara ortuklu 38 i cinqil ortuklu 21 i ise qrunt yollardan ibaretdir Hemcinin iqtisadi cografi rayondaki avtomobil yollarinin 0 8 i birinci 5 2 i ikinci 33 i ucuncu 56 7 i dorduncu ve 4 4 i besinci dereceli yollardir cedvel 7 9 Iqtisadi cografi rayonda avtomobil yollarinin texniki veziyyeti Z S Memmedova 2002 gore Inzibati rayonlar Avtomobil yollarinin uzunlugu km O cumledenAsfalt ortuklu km Qara ortuklu km Cinqil ortuklu km Qrunt yollar km Yevlax 294 156 30 105 3Agdas 476 103 111 179 83Ucar 692 65 78 206 343Goycay 682 99 207 176 200Kurdemir 444 98 77 191 78Agcabedi 289 40 101 133 15Zerdab 501 89 168 133 111Berde 768 109 153 445 61Beyleqan 330 22 122 130 56Imisli 284 20 68 100 96Saatli 186 39 67 80 Sabirabad 522 102 65 242 113Bilesuvar 293 80 47 126 40Salyan 569 116 79 224 150Neftcala 260 110 98 47 5Cemi 6590 1248 1471 2517 1354 Baki Ceyhan Baki Supsa magistral neft kemerleri Baki Tbilisi Erzurum qaz kemeri ve Qaradag Agstafa Sirvan Baki yerli ehemiyyetli neft ve qaz kemerleri iqtisadi cografi rayonun erazisinden kecir Hava neqliyyati Iqtisadi cografi rayonun hava neqliyyatini Yevlaxda yerlesen aeroport ve butun inzibati rayon merkezlerinde tecili xidmetleri heyata kecirmek ucun vertolyotlarin dusmesini mumkun eden meydancalar temsil edir Su neqliyyati Kur cayinin mensebinden Yevlax seherine qeder olan hissesi gemicilik ucun yararlidir MenbeIqtisadi Inkisaf Nazirliyinin Regionlarin inkisafi ve dovlet proqramlari sobesi olu kecid http gsaz az articles view 113 Aran iqtisadicografi rayonu Azerbaycan Respublikasinda iqtisadi rayonlarin yeni bolgusu haqqinda AZERBAYCAN RESPUBLIKASI PREZIDENTININ FERMANI Azerbaycan Respublikasinin Edliyye Nazirliyi Huquqi aktlarin vahid elektron bazasi 7 iyul 2021 ci il 2024 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 24 Arxivlenmis suret 2021 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 19 Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi III cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 400 Pasayev N E Agakisiyeva G R