Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Bərdə rayonu haqqındadır. Bərdə şəhəri üçün Bərdə səhifəsinə baxın. |
Bərdə rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi.
| Rayon | |
| Bərdə rayonu | |
|---|---|
 | |
|
| |
| Ölkə | |
| Daxildir | Qarabağ |
| İnzibati mərkəz | Bərdə |
| İcra başçısı | Vidadi İsayev |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 61 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-BAR |
| Telefon kodu | 994 20 |
| Poçt indeksi | 0900 |
| Avtomobil nömrəsi | 09 |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Rayonda 73 müəssisə, 32 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 76 məktəb, 16 tibb müəssisəsi, 205 mədəniyyət ocağı yerləşir.
Tarixi
Bərdə rayonu 8 avqust 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. Kür-Araz ovalığının şimal-qərb hissəsində yerləşir.
Rayonun mərkəzi olan Bərdə şəhəri təkcə Azərbaycanın deyil, bütövlükdə Yaxın Şərqin ən qədim yaşayış mərkəzlərindəndir. Bunu arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış materiallar, o cümlədən Makedoniyalı İsgəndər, və Roma imperatoru Avqust dövrünə aid pullar sübut edir. Əldə edilmiş mənbələr Bərdənin hələ e.ə. mövcud olan ölkələrlə əlaqəsi olduğunu göstərir.
Ərəb tarixçisi (IX əsr) Bərdənin Sasani hökmdarı I Qubadın (483–531)İran tarixçisi Həmdullah Qəzvini (XIV əsr) Makedoniyalı İsgəndərin (e.ə. 336–323) dövründə salındığını bildirmişdir. Movses Kalankatlının məlumatına görə, Bərdə Alban hökmdarı II Vaçe dövründə (459–484) göstərişi ilə salınmışdır. Bu dövrdə Bərdənin adı "Firuzabad" olmuşdur. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında Bərdədən bəhs olunur.
Sasanilər dövründə Bərdə canişinliyinin mərkəzi olmuşdur. I Qubadın dövründə Bərdənin ətrafına divar çəkilmişdir. X əsrdə Albaniyanın paytaxtı olmuş, 552-ci ildə Alban kilsəsinin də mərkəzi Bərdəyə köçürülmüşdür. Bərdə 628-ci ildə Xəzərlər, 639-cu ildə İran feodalları tərəfindən işğal olunmuşdur. Alban hökmdarı Cavanşir işğalçıları Bərdədən qova bilmişdir. Xəlifə Osmanın dövründə (644–656) ərəb qoşunları Bərdəni tutmuşdur. VI-VII əsrlərdə Bərdədə 100 min nəfər əhali yaşamışdır. XIII əsrdə Bərdədə pul kəsilmişdir. Bərdə 752-ci ildə Arran vilayətinin mərkəzi olmuşdur. VIII-IX əsrlərdə Bərdə mühüm ticarət, mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdir. Məşhur "" bazarı Bərdə darvazasının yaxınlığında yerləşirdi. IX əsrin 90-cı illərinə qədər Bərdə Sasanilər dövlətinin tərkibində olmuşdur. Bərdə həm də Xürrəmilər hərəkatının əsas güc mənbələrindən biri idi.
Şəhər bəzi mənbələrdə "Aranın baş şəhəri", "Aranın anası" adlanıb.
Yaxın və Orta Şərqdə sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi tanınmış Bərdəyə 944-cü ildə ruslar yürüş etmişlər. Rusların irəli sürdüyü şərtlərə uyğun olaraq bir gün ərzində şəhəri tərk etməyən bərdəlilərə divan tutulmuşdur. Ruslar 20 min bərdəlini qılıncdan keçirmişlər. Ərazidə taun yayılmış, buna görə də rus qoşunu şəhəri tərk etməli olmuşdur. Rusların talanlarından sonra uzun müddət Bərdə özünə gələ bilməmişdir. Şəddadilər sülaləsindən olan Fəzlin (985–1030) Bərdəni 993-cü ildə öz dövlətinə daxil etmişdir. Bərdə XI əsrdə səlcuqların, XII əsrdə hakimiyyətinə tabe idi. Monqolların hücumu zamanı Bərdə yenidən dağılmış, Elxanilər dövründə bərpa olunmuşdur. Əmir Teymurun yürüşündə Bərdə yenidən viran qalmışdır. Xanlıqlar dövründə Bərdə Qarabağ xanlığının tərkibində olmuşdur. Qarabağ xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən 1804-cü ildə işğalından sonra ruslar bütün Qarabağa olduğu kimi Bərdəyə də ermənilərin köçürülməsinə başladılar. Təkcə 1828-ci ildə Bərdə ərazisinə 1000-dən çox erməni ailəsi köçürülmüşdür. Rusiya işğalı dövründə Bərdə Yelizavetpol Quberniyasının tərkibində olmuş, 1918-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra isə Azərbaycanın tərkibində olmuşdur.
Əhalisi
1 yanvar 2011-ci il tarixinə rayon əhalisi 143.9 min nəfərdir.
| Etnik qruplar | 2009 s.a. |
|---|---|
| Cəmi | 141 646 |
| azərbaycanlı | 141 485 |
| türk | 97 |
| rus | 48 |
| ukraynalı | 5 |
| tatar | 5 |
| digər | 6 |
Əhalisi haqqında daha geniş məlumat
| Əhalinin ümumi sayı | 136000 |
| Şəhər əhalisinin sayı, [%] | 27.5000 |
| Kənd əhalisinin sayı, [%] | 72.5000 |
| Əhalinin orta sıxlığı | 142.110763 |
| Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (kişilər), [%] | 49.2000 |
| Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (qadınlar), [%] | 50.8000 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (uşaqlar), [%] | 10.3676 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18 yaşa qədər), [%] | 40.5941 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18-dən 55–60-a), [%] | 48.5294 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (təqaüdçülər), [%] | 16.9691 |
| Ali təhsilli əhalinin sayı, [%] | 5.3000 |
| Orta təhsilli əhalinin sayı, [%] | 36.3088 |
| Məskunlaşmış qaçqınların sayı | 1001 |
| Məskunlaşmış məcburi köçkünlərin sayı | 47984 |
Ərazisi
1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Qarabağ düzündədir. Sahəsi 957 km², əhalisi 138,1 min nəfərdir. (01.01.2006). Mərkəzi Bərdə şəhəridir. Səthi az meylli və dalğalı düzənlikdən ibarətdir. Antropogen sisteminin çöküntüləri ilə örtülüdür. Gil, çınqıl və qum yataqları var.
Ərazisi haqqında daha geniş statistik məlumat
| Ümumi ərazi, [km²] | 957.00 |
| Məhsuldar torpaqların ümumi sahəsi, [km²] | 724.62 |
| Kənd təsərrüfatına yararsız torpaqların sahəsi, [km²] | 47.26 |
| Heyvandarlıq üçün otlaqların sahəsi, [km²] | 240.61 |
| Əkilmiş torpaqların ümumi sahəsi, [km²] | 517.62 |
| Meyvə bağlarının ümumi sahəsi, [km²] | 9.32 |
| Şoran torpaqların ümumi sahəsi, [km²] | 31.64 |
Tarixi və memarlıq abidələri
Arxeoloji abidələri
Bərdə rayonu ərazisində tapılmış müxtəlif dövrlərə aid gümüş və mis sikkələrdən ibarət Bərdə dəfinələri. Buradan Makedoniyalı İskəndərin, Selevk, Parfiya, Sasani hökmdarlarının, Roma imperatorlarının dirhəmləri. Şatırlı kəndinin yaxınlığında Tunc Dövründən Orta Əsrlərədək mövcud olmuş Şortəpə qədim yaşayış yeri. Ətrafı 3 – 4 m hündürlükdə torpaq sədd ilə əhatələnmişdir. Ərazidən müxtəlif əşyalar, o cümlədən Roma İmperatorları Antoni (m.ə. 83–30), Avqustun (m.ə. 27–14) gümüş dinarları tapılmışdır.
Tarixi-mədəni abidələri
Bərdə şəhərində Bərdə türbəsi memarlıq abidəsi-bürcvari türbə. 1322-ci ildə memar Əhməd ibn Əyyub əl-Hafiz Naxçıvani tərəfindən tikilmişdir. Hündürlüyü 12.5 m olan silindrik gövdə, konusvari gümbəzdən ibarətdir. Abidənin bütün səthi, üzərinə firuzəyi kaşı çəkilmiş kərpiclə naxışlanmışdır. Hörgünün kərpic naxışlarında "Allah" sözü mütənasib təkrarlanır. Onun elxanilər sülaləsinin bir nümayəndəsi üçün tikildiyi ehtimal edilir.
Relyefi
Kür-Araz ovalığının şimal-qərb hissəsində, Qarabağ düzünün mərkəzi ərazilərində yerləşir. Səthi azmeyilli və dalğalı düzənliklərdən ibarətdir.
Geoloji quruluşu
Antropogen sisteminin çöküntüləri ilə örtülüdür.
Çayları və su hövzələri
Rayon ərazisindən Tərtər və Xaçın, şimal sərhədi boyu isə Kür çayları keçir. Tərtərçay öz mənbəyini Kiçik Qafqazda 3120 m yüksəklikdən götürür.
Tərtərçayın 31 qolu var. Xaçınçay Kiçik Qafqazın Hacı-Yurd (2397 m), Uyuxlu (2316 m), Çiçəkli (2343 m), Alla-Qaya (2585 m) dağlarının bulaqlarından formalaşır. Çayın əsas 12 qolu vardır.
Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi
İqlimi mülayim isti və quru subtropikdir.Əsasən, boz və boz-çəmən torpaqları yayılmışdır. Təbii , əsasən, quru bozqır və yarımsəhra tiplidir. Kür çayı sahilində seyrək tuqay meşələri vardır. Bərdə Dövlət Təbiət Yasaqlığının bir hissəsi burada yerləşir. Qarabağ düzü regionunun əsas xüsusiyyətlərindən biri burada yarımsəhra zonasında düzən palıd və palıd-qarağac meşələrinin yayılmasıdır. Vaxtilə Qarabağ düzündə düzən meşələri geniş ərazilərdə yayılmışdır. Bərdə şəhərinin ətrafındakı Lək kəndi yanındakı kiçik sahədə düzən meşəsi qalmışdır. Burada ağaclıq yaradan ağac növü uzunsaplaq palıd sayılır. Ona adətən adi qarağac və qarışır. Relyefin çökək yerlərində tut və yulğun bitir. Meşə altında yemişan, əzgil, ishal murdarçası, qaramurdarşa, nar bəzən qaratikan bitir.
Burada həmçinin çala və bataqlıq bitki qruplaşmaları geniş yayılmışdır. Çökəkliklərin daha çox rütubətli yerlərində südləvən böyürtkən və başqa bitkilər yayılmışdır.
Çala bitki qruplaşmalarında biyan, dəvətikanı (Alhagi pseudoal- hagi), şovis yovşanı və b. üstünlük təşkil edir.Rütubətli çökək yerlərdə kiçik sahələrdə süsən üstünlük təşkil edən çəmənliklər geniş yayılmışdır.
Bərdə meşə təsərrüfatının Kür qırağı tuqay meşə ərazisində ağyarpaq qovaq, söyüd, uzunsaplaq palıd, qarağac, tut ağaclıqları, yulğun kolluqları vardır. Meşə altı kollardan yulğun, iydə, nar, qaramurdarça, yemişan, qaratikan və b. göstərmək olar.
Tərtərçayın Kürə qarışdığı yerin vaxmlıaında bacea) kiçik sahədə saqqızağac meşəsi qalmışdır. Burada saqqız ağaclığına uzunsaplaq palıd qarışır. Meşəaltı kollar sıx olub, əsasən qaratikandan (Paliurus spina- ehristi) ibarətdir. Ona tək-tək göyəm (Primus spinosa) qarışır. Ot örtüyü sıx olub tərkibində qırtıc (Poa sp.), topal (Festuca sp.), yovşan (Ap tends ia sp.) üstünlük edir. Tək-tək zəncirotu ətirşah, tikanlı kəvərə rast gəlinir.
Heyvanları
Heyvanları canavar, çaqqal, adi tülkü, qaban, boz dovşan, meşə pişiyi, qamışlıq pişiyi, porsuq, meşə dələsi, süleysin və s., quşlardan turac, qırqovul, harayçı ququşu, fitçi cürə, qırmızı ördək, meşə cüllütü, ala-baxta, kiçik və böyük qarabattaq və s.
Əsas təsərrüfat fəaliyyəti
Rayonda təsərrüfatın əsasını əkinçilik və maldarlıq təşkil edir. Əsas təsərrüfat sahəsi taxılçılıq və pambıqçılıqdır. Bostan və tərəvəz məhsulları istehsalı son illər xeyli artmışdır. Bərdə rayonu yerli əhalisini, burada məskunlaşmış qaçqınlar və məcburi köçkünləri çörəklə təmin edə bilir. Bərdə bazarından ölkənin iri şəhərlərinə müntəzəm olaraq heyvandarlıq məhsulları daşınır.
Bərdədə aqrar islahatlar uğurla başa çatdırılmışdır. 43362 hektar torpaq sahəsi 24324 ailənin xüsusi mülkiyyətinə verilmişdir. Kənd təsərrüfatı bütünlükdə özəl sektorun əlindədir. Torpağın sahibinə verilməsi özünün müsbət nəticəsini dərhal göstərmişdir. Rayonda 300-dən çox kəndli-fermer təsərrüfatı fəaliyyət göstərir. Həmin təsərrüfatlar ildən-ilə daha da mükəmməlləşir və istehsal göstəricilərini artırırlar.
Bərdənin kənd təsərrüfatı işçiləri elmi-texniki yenilikləri uğurla mənimsəyir və istehsalatda tətbiq edirlər. Burada adi əkinçinin, sıravi maldarın da məşğulluq biliyi, demək olar, mütəxəssis səviyyəsindədir. Təsadüfi deyildir ki, Bərdə maldarlarının ətçilik istiqamətində apardıqları iş respublika səviyyəsində öyrənilib yayılmışdır.
Görkəmli şəxsləri
- Əbdülxalıq Arrani — fəqih, hüquqçu
- Əhməd Bərdici — görkəmli fəqih, hədis alimi
- Sədallah əl-Bərdəi (XIV əsrin sonu—XV əsrin əvvəlləri) — tanınmış dilçi alim və şair
- Əhməd Bərdəi — XV əsr Azərbaycan alimi
- Mövlana Muhyəddin Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Muhəmməd əl-Hənəfi Bərdəi - Azərbaycan alimi
- Məhəmməd Bərdəi — X əsr alimi
- Şəmsəddin Bərdəi — fəqih, hüquqçu
- Əbusəid Əhməd Hüseyn oğlu Bərdəi — hüquqşünas və ilahiyyatçı alim (X əsr)
- Qazi Məhiəddin Bərdəi — XV əsr görkəmli dövlət xadimi
- Əbubəkr Məhəmməd İbn Abdullah Bərdəi — X əsr fəqih və hüquqşünası
- Məkki ibn Əhməd ibn Sadəvəy əl-Bərdəyi — IX–X əsr alimi
- Musa Kalankaytuklu — Alban tarixçisi
- Yusif Məhəmmədcan oğlu Qarabaği — XVI əsr Azərbaycan şairi və filosofu
- Cavanşir Mehrani — Alban hökmdarı
- Davdağ (Dəvdək) — Alban şairi
- Orucov qardaşları — Azərbaycanda ilk mətbəənin sahibləri
- Vəzirov Aslan Fərhad oğlu - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
- Səfiyar Behbudov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
- Elgiz Kərim oğlu Kərimov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
- Baxşəli Həsən oğlu Baxşəliyev — Azərbaycan SSR-in Maliyyə naziri
- Hacıyev Saleh Hilal — Azərbaycan SSR-in Meliorasiya və Su Təsərrüfatı
- Əliş Cəmil oğlu Lənbəranski — Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri
Kütləvi informasiya vasitələri
Rayonda "Bərdə" və "Xan Çinar" qəzetləri nəşr olunur. "Bərdə" qəzetinin ilk nömrəsi 1932-ci ildə "Qızıl Bərdə" adı ilə çıxmışdır. Sonralar "Bərdə pambıqçısı", "Stalin yolu", "Kommunizm yolu" və s. adlarla nəşr edilmişdir. Hal-hazırda "Bərdə" qəzeti rayon İcra Hakimiyyəti aparatının və jurnalist kollektivinin təsisçiliyi ilə çıxır. "Xan-Çinar" özəl qəzetdir və bir neçə ildir ki, nəşr olunur. Rayonda 1964-cü ildən yerli radio verilişləri redaksiyası fəaliyyət göstərir. Burada gündəlik aktual məlumatlar və yerli informasiyalar səsləndirilir.
Şəkillər
-
![image]()
8 nömrəli tam orta məktəb -
![image]()
Z.Əliyeva adına park -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Bərdə türbəsi -
![image]()
Bərdə Avtovağzalı -
![image]()
Həmçinin bax
İstinadlar
- А. В. Гадло. Этническая история Северного Кавказа IV–X вв. — И: Pubmix.com — стр. 103 — ,
- "История Ширвана и Ал-баба". 2008-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-07.
- "История страны Алуанк". 2020-08-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-07.
- Kennedy, Hugh (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century, 2nd ed. Harlow: Longman, p. 256.
- ""Qürbət cənnətə dönsə, yaddan çıxmaz Qarabağ…"". 2011-09-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-06.
- Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi :Bərdə rayonu 2011-11-05 at the Wayback Machine
- ƏsgərovA.M. Azərbaycanın ali bitkiləri. Azərbaycan florasınm konspekti. 3 ciiddə. Bakı: Elm, 2006–2008.
- Musayev M.Ə., Hacıyev D.V., Qasımov Ə.Q. və b. Azərbaycanm heyvanlar alomi, 3 cilddə. Bakı: Elm, 2000–2004.
Xarici keçidlər
- Bərdə və Bərdəlilər. Bakı, Nərgiz-2010. 448 səh.
- Bərdə Rayon İcra Hakimiyyəti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Berde rayonu haqqindadir Berde seheri ucun Berde sehifesine baxin Berde rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi RayonBerde rayonu40 22 00 sm e 47 07 00 s u Olke AzerbaycanDaxildir QarabagInzibati merkez BerdeIcra bascisi Vidadi IsayevTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 957 km Hundurluk 61 mEhalisiEhalisi 152 700 nef Reqemsal identifikatorlarISO kodu AZ BARTelefon kodu 994 20Poct indeksi 0900Avtomobil nomresi 09Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Rayonda 73 muessise 32 mektebeqeder usaq muessisesi 76 mekteb 16 tibb muessisesi 205 medeniyyet ocagi yerlesir Berdenin xeritesiBerdenin xeritesiTarixiBerde rayonu 8 avqust 1930 cu ilde teskil olunmusdur Kur Araz ovaliginin simal qerb hissesinde yerlesir Rayonun merkezi olan Berde seheri tekce Azerbaycanin deyil butovlukde Yaxin Serqin en qedim yasayis merkezlerindendir Bunu arxeoloji qazintilar zamani tapilmis materiallar o cumleden Makedoniyali Isgender ve Roma imperatoru Avqust dovrune aid pullar subut edir Elde edilmis menbeler Berdenin hele e e movcud olan olkelerle elaqesi oldugunu gosterir Ereb tarixcisi IX esr Berdenin Sasani hokmdari I Qubadin 483 531 Iran tarixcisi Hemdullah Qezvini XIV esr Makedoniyali Isgenderin e e 336 323 dovrunde salindigini bildirmisdir Movses Kalankatlinin melumatina gore Berde Alban hokmdari II Vace dovrunde 459 484 gosterisi ile salinmisdir Bu dovrde Berdenin adi Firuzabad olmusdur Kitabi Dede Qorqud dastaninda Berdeden behs olunur Sasaniler dovrunde Berde canisinliyinin merkezi olmusdur I Qubadin dovrunde Berdenin etrafina divar cekilmisdir X esrde Albaniyanin paytaxti olmus 552 ci ilde Alban kilsesinin de merkezi Berdeye kocurulmusdur Berde 628 ci ilde Xezerler 639 cu ilde Iran feodallari terefinden isgal olunmusdur Alban hokmdari Cavansir isgalcilari Berdeden qova bilmisdir Xelife Osmanin dovrunde 644 656 ereb qosunlari Berdeni tutmusdur VI VII esrlerde Berdede 100 min nefer ehali yasamisdir XIII esrde Berdede pul kesilmisdir Berde 752 ci ilde Arran vilayetinin merkezi olmusdur VIII IX esrlerde Berde muhum ticaret medeniyyet merkezine cevrilmisdir Meshur bazari Berde darvazasinin yaxinliginda yerlesirdi IX esrin 90 ci illerine qeder Berde Sasaniler dovletinin terkibinde olmusdur Berde hem de Xurremiler herekatinin esas guc menbelerinden biri idi Seher bezi menbelerde Aranin bas seheri Aranin anasi adlanib Yaxin ve Orta Serqde senetkarliq ve ticaret merkezi kimi taninmis Berdeye 944 cu ilde ruslar yurus etmisler Ruslarin ireli surduyu sertlere uygun olaraq bir gun erzinde seheri terk etmeyen berdelilere divan tutulmusdur Ruslar 20 min berdelini qilincdan kecirmisler Erazide taun yayilmis buna gore de rus qosunu seheri terk etmeli olmusdur Ruslarin talanlarindan sonra uzun muddet Berde ozune gele bilmemisdir Seddadiler sulalesinden olan Fezlin 985 1030 Berdeni 993 cu ilde oz dovletine daxil etmisdir Berde XI esrde selcuqlarin XII esrde hakimiyyetine tabe idi Monqollarin hucumu zamani Berde yeniden dagilmis Elxaniler dovrunde berpa olunmusdur Emir Teymurun yurusunde Berde yeniden viran qalmisdir Xanliqlar dovrunde Berde Qarabag xanliginin terkibinde olmusdur Qarabag xanliginin Rusiya imperiyasi terefinden 1804 cu ilde isgalindan sonra ruslar butun Qarabaga oldugu kimi Berdeye de ermenilerin kocurulmesine basladilar Tekce 1828 ci ilde Berde erazisine 1000 den cox ermeni ailesi kocurulmusdur Rusiya isgali dovrunde Berde Yelizavetpol Quberniyasinin terkibinde olmus 1918 ci ilde Azerbaycan musteqilliyini qazandiqdan sonra ise Azerbaycanin terkibinde olmusdur EhalisiEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 1 yanvar 2011 ci il tarixine rayon ehalisi 143 9 min neferdir Milli terkib Etnik qruplar 2009 s a Cemi 141 646azerbaycanli 141 485turk 97rus 48ukraynali 5tatar 5diger 6 Ehalisi haqqinda daha genis melumat Ehalinin umumi sayi 136000Seher ehalisinin sayi 27 5000Kend ehalisinin sayi 72 5000Ehalinin orta sixligi 142 110763Ehalinin cins qruplari uzre sayi kisiler 49 2000Ehalinin cins qruplari uzre sayi qadinlar 50 8000Ehalinin yas qruplari uzre sayi usaqlar 10 3676Ehalinin yas qruplari uzre sayi 18 yasa qeder 40 5941Ehalinin yas qruplari uzre sayi 18 den 55 60 a 48 5294Ehalinin yas qruplari uzre sayi teqaudculer 16 9691Ali tehsilli ehalinin sayi 5 3000Orta tehsilli ehalinin sayi 36 3088Meskunlasmis qacqinlarin sayi 1001Meskunlasmis mecburi kockunlerin sayi 47984Erazisi1930 cu ilde teskil edilmisdir Qarabag duzundedir Sahesi 957 km ehalisi 138 1 min neferdir 01 01 2006 Merkezi Berde seheridir Sethi az meylli ve dalgali duzenlikden ibaretdir Antropogen sisteminin cokuntuleri ile ortuludur Gil cinqil ve qum yataqlari var Erazisi haqqinda daha genis statistik melumat Umumi erazi km 957 00Mehsuldar torpaqlarin umumi sahesi km 724 62Kend teserrufatina yararsiz torpaqlarin sahesi km 47 26Heyvandarliq ucun otlaqlarin sahesi km 240 61Ekilmis torpaqlarin umumi sahesi km 517 62Meyve baglarinin umumi sahesi km 9 32Soran torpaqlarin umumi sahesi km 31 64Tarixi ve memarliq abideleriBerde VII IX esrler maket Berde Cume mescidiArxeoloji abideleri Berde rayonu erazisinde tapilmis muxtelif dovrlere aid gumus ve mis sikkelerden ibaret Berde defineleri Buradan Makedoniyali Iskenderin Selevk Parfiya Sasani hokmdarlarinin Roma imperatorlarinin dirhemleri Satirli kendinin yaxinliginda Tunc Dovrunden Orta Esrleredek movcud olmus Sortepe qedim yasayis yeri Etrafi 3 4 m hundurlukde torpaq sedd ile ehatelenmisdir Eraziden muxtelif esyalar o cumleden Roma Imperatorlari Antoni m e 83 30 Avqustun m e 27 14 gumus dinarlari tapilmisdir Tarixi medeni abideleri Berde seherinde Berde turbesi memarliq abidesi burcvari turbe 1322 ci ilde memar Ehmed ibn Eyyub el Hafiz Naxcivani terefinden tikilmisdir Hundurluyu 12 5 m olan silindrik govde konusvari gumbezden ibaretdir Abidenin butun sethi uzerine firuzeyi kasi cekilmis kerpicle naxislanmisdir Horgunun kerpic naxislarinda Allah sozu mutenasib tekrarlanir Onun elxaniler sulalesinin bir numayendesi ucun tikildiyi ehtimal edilir RelyefiKur Araz ovaliginin simal qerb hissesinde Qarabag duzunun merkezi erazilerinde yerlesir Sethi azmeyilli ve dalgali duzenliklerden ibaretdir Geoloji qurulusuAntropogen sisteminin cokuntuleri ile ortuludur Caylari ve su hovzeleriRayon erazisinden Terter ve Xacin simal serhedi boyu ise Kur caylari kecir Tertercay oz menbeyini Kicik Qafqazda 3120 m yukseklikden goturur Tertercayin 31 qolu var Xacincay Kicik Qafqazin Haci Yurd 2397 m Uyuxlu 2316 m Cicekli 2343 m Alla Qaya 2585 m daglarinin bulaqlarindan formalasir Cayin esas 12 qolu vardir Landsaftlari ve bioloji muxtelifliyiIqlimi mulayim isti ve quru subtropikdir Esasen boz ve boz cemen torpaqlari yayilmisdir Tebii esasen quru bozqir ve yarimsehra tiplidir Kur cayi sahilinde seyrek tuqay meseleri vardir Berde Dovlet Tebiet Yasaqliginin bir hissesi burada yerlesir Qarabag duzu regionunun esas xususiyyetlerinden biri burada yarimsehra zonasinda duzen palid ve palid qaragac meselerinin yayilmasidir Vaxtile Qarabag duzunde duzen meseleri genis erazilerde yayilmisdir Berde seherinin etrafindaki Lek kendi yanindaki kicik sahede duzen mesesi qalmisdir Burada agacliq yaradan agac novu uzunsaplaq palid sayilir Ona adeten adi qaragac ve qarisir Relyefin cokek yerlerinde tut ve yulgun bitir Mese altinda yemisan ezgil ishal murdarcasi qaramurdarsa nar bezen qaratikan bitir Burada hemcinin cala ve bataqliq bitki qruplasmalari genis yayilmisdir Cokekliklerin daha cox rutubetli yerlerinde sudleven boyurtken ve basqa bitkiler yayilmisdir Cala bitki qruplasmalarinda biyan devetikani Alhagi pseudoal hagi sovis yovsani ve b ustunluk teskil edir Rutubetli cokek yerlerde kicik sahelerde susen ustunluk teskil eden cemenlikler genis yayilmisdir Berde mese teserrufatinin Kur qiragi tuqay mese erazisinde agyarpaq qovaq soyud uzunsaplaq palid qaragac tut agacliqlari yulgun kolluqlari vardir Mese alti kollardan yulgun iyde nar qaramurdarca yemisan qaratikan ve b gostermek olar Tertercayin Kure qarisdigi yerin vaxmliainda bacea kicik sahede saqqizagac mesesi qalmisdir Burada saqqiz agacligina uzunsaplaq palid qarisir Mesealti kollar six olub esasen qaratikandan Paliurus spina ehristi ibaretdir Ona tek tek goyem Primus spinosa qarisir Ot ortuyu six olub terkibinde qirtic Poa sp topal Festuca sp yovsan Ap tends ia sp ustunluk edir Tek tek zencirotu etirsah tikanli kevere rast gelinir HeyvanlariHeyvanlari canavar caqqal adi tulku qaban boz dovsan mese pisiyi qamisliq pisiyi porsuq mese delesi suleysin ve s quslardan turac qirqovul harayci ququsu fitci cure qirmizi ordek mese cullutu ala baxta kicik ve boyuk qarabattaq ve s Esas teserrufat fealiyyetiRayonda teserrufatin esasini ekincilik ve maldarliq teskil edir Esas teserrufat sahesi taxilciliq ve pambiqciliqdir Bostan ve terevez mehsullari istehsali son iller xeyli artmisdir Berde rayonu yerli ehalisini burada meskunlasmis qacqinlar ve mecburi kockunleri corekle temin ede bilir Berde bazarindan olkenin iri seherlerine muntezem olaraq heyvandarliq mehsullari dasinir Berdede aqrar islahatlar ugurla basa catdirilmisdir 43362 hektar torpaq sahesi 24324 ailenin xususi mulkiyyetine verilmisdir Kend teserrufati butunlukde ozel sektorun elindedir Torpagin sahibine verilmesi ozunun musbet neticesini derhal gostermisdir Rayonda 300 den cox kendli fermer teserrufati fealiyyet gosterir Hemin teserrufatlar ilden ile daha da mukemmellesir ve istehsal gostericilerini artirirlar Berdenin kend teserrufati iscileri elmi texniki yenilikleri ugurla menimseyir ve istehsalatda tetbiq edirler Burada adi ekincinin siravi maldarin da mesgulluq biliyi demek olar mutexessis seviyyesindedir Tesadufi deyildir ki Berde maldarlarinin etcilik istiqametinde apardiqlari is respublika seviyyesinde oyrenilib yayilmisdir Gorkemli sexsleriEbdulxaliq Arrani feqih huquqcu Ehmed Berdici gorkemli feqih hedis alimi Sedallah el Berdei XIV esrin sonu XV esrin evvelleri taninmis dilci alim ve sair Ehmed Berdei XV esr Azerbaycan alimi Movlana Muhyeddin Muhemmed ibn Muhemmed ibn Muhemmed el Henefi Berdei Azerbaycan alimi Mehemmed Berdei X esr alimi Semseddin Berdei feqih huquqcu Ebuseid Ehmed Huseyn oglu Berdei huquqsunas ve ilahiyyatci alim X esr Qazi Mehieddin Berdei XV esr gorkemli dovlet xadimi Ebubekr Mehemmed Ibn Abdullah Berdei X esr feqih ve huquqsunasi Mekki ibn Ehmed ibn Sadevey el Berdeyi IX X esr alimi Musa Kalankaytuklu Alban tarixcisi Yusif Mehemmedcan oglu Qarabagi XVI esr Azerbaycan sairi ve filosofu Cavansir Mehrani Alban hokmdari Davdag Devdek Alban sairi Orucov qardaslari Azerbaycanda ilk metbeenin sahibleri Vezirov Aslan Ferhad oglu Sovet Ittifaqi Qehremani Sefiyar Behbudov Azerbaycanin Milli Qehremani Elgiz Kerim oglu Kerimov Azerbaycanin Milli Qehremani Baxseli Hesen oglu Baxseliyev Azerbaycan SSR in Maliyye naziri Haciyev Saleh Hilal Azerbaycan SSR in Meliorasiya ve Su Teserrufati Elis Cemil oglu Lenberanski Baki Seher Icraiyye Komitesinin sedriKutlevi informasiya vasiteleriRayonda Berde ve Xan Cinar qezetleri nesr olunur Berde qezetinin ilk nomresi 1932 ci ilde Qizil Berde adi ile cixmisdir Sonralar Berde pambiqcisi Stalin yolu Kommunizm yolu ve s adlarla nesr edilmisdir Hal hazirda Berde qezeti rayon Icra Hakimiyyeti aparatinin ve jurnalist kollektivinin tesisciliyi ile cixir Xan Cinar ozel qezetdir ve bir nece ildir ki nesr olunur Rayonda 1964 cu ilden yerli radio verilisleri redaksiyasi fealiyyet gosterir Burada gundelik aktual melumatlar ve yerli informasiyalar seslendirilir Sekiller8 nomreli tam orta mekteb Z Eliyeva adina park Imamzade Berde turbesi Berde AvtovagzaliHemcinin baxQafqaz Albaniyasi Azerbaycanin inzibati bolgusuIstinadlarA V Gadlo Etnicheskaya istoriya Severnogo Kavkaza IV X vv I Pubmix com str 103 ISBN 9785458285179 Istoriya Shirvana i Al baba 2008 03 11 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 07 Istoriya strany Aluank 2020 08 07 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 07 Kennedy Hugh 2004 The Prophet and the Age of the Caliphates The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century 2nd ed Harlow Longman p 256 Qurbet cennete donse yaddan cixmaz Qarabag 2011 09 25 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 06 Azerbaycan Dovlet Statistika Komitesi Berde rayonu 2011 11 05 at the Wayback Machine EsgerovA M Azerbaycanin ali bitkileri Azerbaycan florasinm konspekti 3 ciidde Baki Elm 2006 2008 Musayev M E Haciyev D V Qasimov E Q ve b Azerbaycanm heyvanlar alomi 3 cildde Baki Elm 2000 2004 Xarici kecidlerVikianbarda Berde rayonu ile elaqeli mediafayllar var Berde ve Berdeliler Baki Nergiz 2010 448 seh Berde Rayon Icra Hakimiyyeti