Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Canavar (lat. Canis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinin i̇tlər fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
| Canavar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Mirdəstə: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Canavar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Qurdun qidası ilin mövsümündən asılı olaraq müxtəlif növ gəmiricilər, quşlar, sürünənlər, onların yumurtaları, qurbağalar, kərtənkələlər, xırda yırtıcılar və kənd təsərrüfatı heyvanları təşkil edir. Yuvalarını qayalıqlarda və suya yaxın yerlərdə düzəldirlər.
Etimologiya
- Farscadan gələn Canavar sözü (جانور) fars dilində "Qurd" yox, "qulyabani, xoxan, bədheybət varlıq, monster" anlamını daşıyır, lakin Azərbaycan dilinə "qurd" anlamında daxil olub.
- Qurd indiki anlamında (köpəkkimilərdən bir yırtıcı heyvan) sözü birinci dəfə "Divanü Lüğat-it-Türk"də (1072–1074 illər) قُرتْ [kurt] şəklində istifadə olunub və yazarın bildirdiyinə görə, qurd sözünü bu anlamda ancaq oğuzlar işlədir, başqa türk dillərində isə bu söz yalnız soxulcan anlamını daşıyır.
- Bəzi mənbələrə görə, qədim Türk xalqı, canavardan qorxduğu üçün, onun adını (Börü) çəkmək istəmirdilər. Bunun uğursuzluq gətirildiyinə inanırdılar. Bu səbəblə, ona kiçik bir həşəratın, soğulcanın adını — qurd adını qoydular. Beləcə, qorxusuz şəkildə onun adını səsləndirə bilirdilər.
- Börü (بُرى / 𐰋𐰇𐰼𐰃) sözü bütün türk dillərində müxtəlif formalarda işlənilir (büre, börö, böri və s.) və tarixdəki ən əski qaynağı 731-ci ildə ölən Kültəkinin qəbirüstü yazısıdır.
Qısa məlumat
Qurdlar yaz başları cütləşirlər. Boğazlıq müddəti 63–65 gündür. Qışda cütləşir, yazda küçükləyirlər, 5–6 bala doğurlar. Balalar cütləşmədən iki ay sonra dünyaya gəlir. Bala dünyaya gələnə qədərsə erkək qurd dişisinin rahatlığı üçün əlindən gələni edir. Bunun üçün əvvəlcə erkək yerin altında bir yuva düzəldir və heç yorulmadan yuvanı və yuvaya gedən lağımı qazmağa başlayır. Lağımın uzunluğu adətən 9 metr olur. İşini başa çatdırdıqdan sonra isə hamilə yoldaşını yeraltı yoldan keçirərək yeni evinə aparır. Burda onu hər cür təhlükədən mühafizə edərək 2 ay müddətində dişisinə qulluq edir. Erkək qurd gecələr ova çıxır, əlinə nə keçirsə, toxunmadan dişisinə gətirir. Beləcə, 2 ayın tamamında bala dünyaya gəlir. Qurdların bir dəfəyə 4-dən 10-a qədər balası olur.
Balalar doğulduğu zaman gözləri görmür. Çəkik, mavi gözlər qurd balası doğulduqdan doqquz gün sonra gün işığını görməyə başlayır. Başlanğıcda balalarını ana südü ilə qidalandıran ana, iki həftə sonra onları süddən kəsir. Bundan sonra isə qəribə bir qidalanma taktikası başlayır. Balaların dişləri çıxmadığından, həmçinin mədələri möhkəm qidaya hazır olmadığından ana qurd mədəsindəki yarı həzm olunmuş qidaları qusaraq balalarını bununla doyuzdurur. Bir müddət sonra isə onlara erkəyi ilə bərabər yedikləri yeməkdən verməyə başlayır. Balalar 3 həftəlik olduqları zaman ana və ata birlikdə balaları yuvadan çölə çıxarır və onlara bundan sonra gündəlik həyata qatılaraq ovlamağı, başlarının çarəsinə baxmağı öyrədirlər.
Qurdlarda balası olan qurd ailəsinə çox qəribə bir diqqət olur. Məsələn, balaları olan erkək qurd bir gün ov tapa bilməmişsə, o günü ətrafdakı qohum qurdlar öz ovlarından həmin ailəyə pay aparırlar.
Qurdların arasında ailə bağları çox qüvvətlidir. Dişisi və balaları yuvada yatdıqları zaman erkək qurd bir təpənin başında oturaraq keşik çəkir. Hər hansı bir təhlükə hiss etdiyi anda isə ilk öncə kəsik-kəsik hürərək ailəsinə xəbər edir, daha sonra ucadan ulayaraq düşməni uzaqlaşdırmağı bacarır.
Balalar böyüyənə qədər ailədə bol sevgi nümayişi gözə dəyir. Ailənin bir üzvü tələyə düşmüş olsa, qohumları onu qurtarmaq üçün əllərindən gələni edərlər.
İnkişafa qaldıqda isə dişi qurdlar erkəklərə nisbətən daha tez böyüyürlər. Erkək üç yaşından əvvəl yetkin sayılmasa da, iki yaşındakı dişi artıq bala doğmağa hazır olur. On, on iki yaşına çatmış qurd qocalmağa başlayır və qurdların ən uzun ömürlüsü 20 yaşına qədər yaşayır.
Həyat tərzi
Onların baxışlarından "heyvanlığa" xas olmayan zəka süzülür. Yırtıcıdırlar, vəhşidirlər, ancaq təhrik edilmədikləri halda insanlara dişlərini qıcatmazlar. Qurdların əhliləşməklə araları yoxdur, azadlıqlarına çox bağlıdırlar. Ən hündür zirvələrə çıxmağı və ordan ətrafa nəzarət etməyi çox sevirlər. "Mərdlik" sözü onları ən yaxşı xarakterizə edən sözdür. Onlar azadlığın, hürriyyətin, cəsarətin, qəhrəmanlığın və çevikliyin simvoludurlar.
Erkək qurdlar əksər kişilərə örnək ola biləcək bir həyat tərzi yaşayırlar. Onlar ömürlərində yalnız bir dəfə bir dişi ilə cütləşər, bizim təbirimizcə desək, ailə qurar və həyatlarının sonunacan öz dişisinə sadiq qalarlar. Dişinin hər hansı bir səbəbdən öldüyü zaman isə erkək qurd dağlara çəkilər və yalquzaq həyatı yaşayaraq ölər. Əgər balaları varsa, onlara analarının yoxluğunu hiss elətdirməmək üçün hər şeyi edərlər. Məsələn, ananın etdiyi kimi balalarını yedirər, balalar yatarkən onları qarnının altında alaraq qucaqlayar, bərabər gəzməyə çıxar.
Görünüşü
Uzunluğu 105–160 sm. Quyruğunun uzunluğu 29–50sm. Quruluşu mütənasibdir. Beli bir qədər enişlidir, yalından sonra. Əzaları nisbətən hündür və güclüdür. Mülayim uzantılı, küt burunlu, enli almacıq sümüklü böyük başı var. Xırda gözləri aralı yerləşmişlər. Qulaqları üçbucaq formasındadır, kiçikdirlər, geniş yerləşmişlər. Tüklü quyruğu tullanma əyləminə çatır. Tük örtüyü qışda hündür, sıx, ama sərtdir. Rəngi ağımtıl-bozdan sarımtıl-qum rənginə qədər, çox vaxt narıncıvari ya da qaramtıl çalarlıdır. Qarın rəngi daha açıqdır. Bəzən belin ortasından uzunamasına qara zolaq olur.
Yayılma arealı. Həyat tərzi
Əvvəllər Şimal yarımkürəsinin bütün mülayim sahəsi üzrə yayılmışdılar. Hal-hazırda ABŞ və Avropa ərazisində tamamilə məhv olublar, ya da buna yaxın vəziyyətdədirlər. Əvvəlki tək, cənub ştatlarından başqa Kanadada geniş yayılıblar. ABŞ-də az sayda Minnesota ştatında və Alyaskada, eləcə də Yelloustoun və Qleşier milli parklarında və bəzi bitişik toxunulmamış yerlərdə qalıblar. Ola bilsin ki, Meksikanın insan məskənlərindən uzaq yerlərində də qorunublar. Avropada azsaylı populyasiyaları Kantabriyanın, Appeninin və Karpatların ucqar yerlərində qalıblar. Ayrı-ayrı başları italyan və transilvan Alplarında da qorunublar. Şərqi Avropada və Rusiya Federasiyasının Avropa hissəsində yayılıblar. Şərqdə bütün Sibirdə, Qafqazda, Türküstanda(Orta Asiyada), Monqolustanda, Tibetdə, Koreyada cənuba doğru Hindistan, Bəlucistan və Kəşmirə qədər geniş yayılıblar. Cənub-şərqi Asuyada İrandan Ərəbistana qədər yayılıblar. Qərbi, Şimali və Mərkəzi Avropada tamamilə məhv olublar. Müxtəlif yerlərdə, tundrada, meşələrdə, çöldə və səhraların qıraqlarında yaşayırlar. 3–4 min metr dəniz səviyyəsindən yuxarı da rast gəlmək olar. Adətən təkliklə, cütlərlə və ailə qruplarında birləşirlər. Nadir hallarda sürü şəklində. Oturaq, nadir hallarda köçəri həyat sürürlər.
Qidalanma
Dırnaqlıları, gəmiriciləri və dovşanları ovlayırlar. Yay vaxtı quş, eləcə də giləmeyvə və yumurta ilə qidalanırlar.
Cütləşmə. Laktasiya
. Qızışma dövrü, coğrafiyadan asılı olaraq dəyişkəndir. Boğaz olma zamanı 62–75 gün. Dişi ildə bir dəfə balalayır. 9–14 qədər , ortalama 4–6 küçük gətirir. Dişi təbii şəraitdə təşkil olunan mağarada balalayır. Laktasiya təxminən 1,5 aydır. Erkək balaların tərbiyəsində iştirak edir. Cinsi yetkinlik iki yaşlarından başlayır.
Sayları
Ümumi sayları bəlli deyil. Kanadada onlar yetərincə çoxdur, Britaniya Kolumbiyasında və Yukonda 1979-cu ildə sayları 10 min idilər. ABŞ-də Alyaskada 1979-cu ildə 10–15 min , Minnesotada — 1200, Miçiqan və Viskonsin ştatlarında — 60, 1978-ci ildə Qleşier milli parkında (Montana ştatı)- 10–20. 1980-ci ilin əvvəlində Meksikada canavarların sayı 50 -yə çatırdı. İberiyada, İspaniyada və Portuqaliyada 1980-ci ildə 200 keçmirdi. 1979-cu İtaliyada 100 yaxın idi; 1979-cu ildə Finlandiyada (hamısı Rusiyadan gəlmə) yenə −100. Rumıniyada — 2000; Polşada 1981-ci ildə — 517; 1973-cü ildə Qazaxıstanda 30 min; Qafqazda, Mərkəzi Sibirdə və Qırğızıstanda çoxsaylı idilər. 1980-ci ildə Türkiyədə çox azaldı, xüsusi ilə qərbində və şimal-qərbində. İranda 1979-cu ilə qədər 1500. Əfqanıstanda, xüsusi ilə dağlıq yerlərdə çoxsaylı idi. Pakistanın şimalında az deyil. Hindistanda 500-dən çox deyildilər. Monqolustanda çoxdurlar. Sayların azalması ovlanması bağlıdır.
Qurd müxtəlif xalqların mifologiyasında, folklorunda
Qurdlar müxtəlif xalqların mifologiyasında, folklorunda, deyimlərində yer alıb.
Qədim Roma müəllifləri şəhərin qurucuları kimi Rem və Romul qardaşlarının adlarını çəkirlər. Əfsanəyə görə, zalım dayının əmri ilə meşəyə atılan qardaşları dişi bir canavar tapır və onlara süd verərək bəsləyir. Sonra tifilləri bir çoban tərbiyə edib boya-başa çatdırır.
Qurdla bağlı bu cür əfsanələr digər xalqların mifologiya və folklorunda da var. Məsələn, Cənubi Amerika hinduları qurdu döyüşə aparan sərkərdə kimi qəbul edirlər. Ümumiyyətlə, əgər Avrasiyada qurd daha çox yol göstərən kimi xarakterizə edilirsə, Qərbi Avropada ona daha çox ilkin başlanğıc kimi münasibət bəsləyirlər.
Qurdlarla bağlı məşhur "Simvollar ensiklopediyası"nda xeyli maraqlı məlumatlar var. Məsələn, Qədim misirlilər qurd başlı tanrılara müharibə tanrısı kimi sitayiş edirdilər. Slavyan mifologiyasında isə qurda şərin elçisi kimi yanaşılır. Yazdıqlarımızı ümumiləşdirərək belə nəticəyə gəlmək olur ki, bütün hallarda qurd bəşəriyyətin əzəl çağlarından insanların düşüncəsində, arzu və niyyətlərində özünə möhkəm yer eləyib. Türklər isə qurd kultuna xüsusi bir ehtiramla bağlıdırlar.
Türklərin görə, hiyləylə rastlaşaraq düşmənə yenilən türklərdən sağ qalan bir neçə nəfər qorunmaq üçün dağların arasında tək adamın zorla keçəcəyi yolla özlərinə kiçik yurd seçib, illərlə burada yaşayırlar. Bu məkana Ərgənəkon adı verən türklər düz dörd yüz il sonra həm özləri, həm də sürüləri o qədər çoxaldı ki, yurda sığmaz oldular. Qərara gəldilər ki, əvvəlki vətənlərinə qayıtsınlar. Türklər bu dağdan çıxmaq üçün çıxış yolu aradıqları zaman bir dəmirçi dedi: "Bu dağda dəmir mədəni var. Dəmiri əritsək, buradan çıxa bilərik". Beləcə, dağın geniş yerinə bir qat odun bir qat kömür qoyub od vurdular. Dəmir dağ əridi, türklər Ərgənəkondan çıxdılar və Bozqurdun onlara göstərdiyi yolla qurtuldular.
Bozqurdlar
Bozqurdlar qurdların bir növüdür. Bozqurdlar, ümumiyyətlə, evcil heyvanlardan adətən qoyunlara, mallara və atlara tələ "qururlar" və onlar əsla quzulu qoyunlara hücum etməzlər. Maraqlıdır ki, onlar balası yanında olan heç bir heyvana yaxın durmurlar. Bozqurd sürüdən yalnız bir heyvanı tələf edər və bunun da yarısını özü yeyər. O biri yarısını isə varsa ailəsinə, yoxsa ova çıxa bilməyəcək qədər yaşlı olan bozqurdlara aparar.
Bozqurdlar qurdlar arasında gələnəyə ən çox bağlı varlıqlardır. Qış gecələrində Şimali Amerikanın ucsuz-bucaqsız düzənliklərində gecələyən insanlar qəribə bir hadisənin şahidi olublar. Onlar deyirlər ki, qurdlar onların yandırdıqları atəşin üç metr yaxınına qədər gəlmiş, dayanıb insanları seyr etmiş və heç bir hərəkət etmədən geri dönmüşlər. İnsanlar isə əsrlər boyunca bozqurda qarşı mənasız bir savaş elan etmiş və onların sayını get-gedə azaltmağa başlamışdır. Qurdlar da insanlardan gördüyü bu vəhşi davranış nəticəsində kimsəsiz bölgələrə çəkilmək məcburiyyətində qalmış və sayları xeyli azalmışdır.
Bozqurdlar məğrur və heç nəyə baş əyməyən heyvanlardır. Onlar heç bir zaman ev heyvanları ola bilməzlər. İnsanla dost olarlar, amma it, ya da başqa heyvan kimi insana tabe olmaz, kölələşməzlər. Çünki bozqurd ev itləri kimi havayı yemək üçün sahibinə yaltaqlanmaqdansa, hürr şəkildə aclıqdan ölməyi üstün tutur. Onlar məğlub ola bilərlər, amma əyilməzlər, öldürülərlər, diz çökməzlər, ovlanarlar, həbsə düşməzlər. Bu baxımdan, türklərin bozqurdları yüksək dəyərləndirmələri əbəs deyil. Belə ki, bozqurdlarda da qədim türk gələnəklərinə uyğun bir həyat tərzi var – ataya bağlıdırlar, bir təşkilat halında yaşayırlar və onlarda da hamının tabe olduğu lider var. Savaş zamanı bozqurdlar da türklər kimi yarım aypara şəklində sıralanaraq hücuma keçirlər. Bütün bu kimi xüsusiyyətlərə görə, türklər azadlıqlarının timsalı olaraq Bozqurdu özlərinə simvol seçiblər. Məhz buna görə, Bozqurd türk hürriyyətinin, türk dəyanətinin simvoludur.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qurd Bozqurd Bozqurdlar ve Yalquzaq bura istiqametlendirir Mifologiya ucun Bozqurd mifologiya sehifesine baxin Teskilat ucun Bozqurdlar teskilat sehifesine baxin Burc ucun Canavar burc sehifesine baxin Canavar lat Canis heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yirticilar destesinin i tler fesilesine aid heyvan cinsi CanavarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Mirdeste FeraeKlad Klad Klad YirticikimilerDeste YirticilarYarimdeste ItkimilerFesile ItlerYarimfesile Triba Yarimtriba Cins CanavarBeynelxalq elmi adiCanis L 1758 Sekil axtarisiITIS 180595NCBI 9611EOL 14460FW 41198 Qurdun qidasi ilin movsumunden asili olaraq muxtelif nov gemiriciler quslar surunenler onlarin yumurtalari qurbagalar kertenkeleler xirda yirticilar ve kend teserrufati heyvanlari teskil edir Yuvalarini qayaliqlarda ve suya yaxin yerlerde duzeldirler EtimologiyaFarscadan gelen Canavar sozu جانور fars dilinde Qurd yox qulyabani xoxan bedheybet varliq monster anlamini dasiyir lakin Azerbaycan diline qurd anlaminda daxil olub Qurd indiki anlaminda kopekkimilerden bir yirtici heyvan sozu birinci defe Divanu Lugat it Turk de 1072 1074 iller ق رت kurt seklinde istifade olunub ve yazarin bildirdiyine gore qurd sozunu bu anlamda ancaq oguzlar isledir basqa turk dillerinde ise bu soz yalniz soxulcan anlamini dasiyir Bezi menbelere gore qedim Turk xalqi canavardan qorxdugu ucun onun adini Boru cekmek istemirdiler Bunun ugursuzluq getirildiyine inanirdilar Bu sebeble ona kicik bir heseratin sogulcanin adini qurd adini qoydular Belece qorxusuz sekilde onun adini seslendire bilirdiler Boru ب رى 𐰋𐰇𐰼𐰃 sozu butun turk dillerinde muxtelif formalarda islenilir bure boro bori ve s ve tarixdeki en eski qaynagi 731 ci ilde olen Kultekinin qebirustu yazisidir Qisa melumatQurdlar yaz baslari cutlesirler Bogazliq muddeti 63 65 gundur Qisda cutlesir yazda kucukleyirler 5 6 bala dogurlar Balalar cutlesmeden iki ay sonra dunyaya gelir Bala dunyaya gelene qederse erkek qurd disisinin rahatligi ucun elinden geleni edir Bunun ucun evvelce erkek yerin altinda bir yuva duzeldir ve hec yorulmadan yuvani ve yuvaya geden lagimi qazmaga baslayir Lagimin uzunlugu adeten 9 metr olur Isini basa catdirdiqdan sonra ise hamile yoldasini yeralti yoldan kecirerek yeni evine aparir Burda onu her cur tehlukeden muhafize ederek 2 ay muddetinde disisine qulluq edir Erkek qurd geceler ova cixir eline ne kecirse toxunmadan disisine getirir Belece 2 ayin tamaminda bala dunyaya gelir Qurdlarin bir defeye 4 den 10 a qeder balasi olur Balalar doguldugu zaman gozleri gormur Cekik mavi gozler qurd balasi dogulduqdan doqquz gun sonra gun isigini gormeye baslayir Baslangicda balalarini ana sudu ile qidalandiran ana iki hefte sonra onlari sudden kesir Bundan sonra ise qeribe bir qidalanma taktikasi baslayir Balalarin disleri cixmadigindan hemcinin medeleri mohkem qidaya hazir olmadigindan ana qurd medesindeki yari hezm olunmus qidalari qusaraq balalarini bununla doyuzdurur Bir muddet sonra ise onlara erkeyi ile beraber yedikleri yemekden vermeye baslayir Balalar 3 heftelik olduqlari zaman ana ve ata birlikde balalari yuvadan cole cixarir ve onlara bundan sonra gundelik heyata qatilaraq ovlamagi baslarinin caresine baxmagi oyredirler Qurdlarda balasi olan qurd ailesine cox qeribe bir diqqet olur Meselen balalari olan erkek qurd bir gun ov tapa bilmemisse o gunu etrafdaki qohum qurdlar oz ovlarindan hemin aileye pay aparirlar Qurdlarin arasinda aile baglari cox quvvetlidir Disisi ve balalari yuvada yatdiqlari zaman erkek qurd bir tepenin basinda oturaraq kesik cekir Her hansi bir tehluke hiss etdiyi anda ise ilk once kesik kesik hurerek ailesine xeber edir daha sonra ucadan ulayaraq dusmeni uzaqlasdirmagi bacarir Balalar boyuyene qeder ailede bol sevgi numayisi goze deyir Ailenin bir uzvu teleye dusmus olsa qohumlari onu qurtarmaq ucun ellerinden geleni ederler Inkisafa qaldiqda ise disi qurdlar erkeklere nisbeten daha tez boyuyurler Erkek uc yasindan evvel yetkin sayilmasa da iki yasindaki disi artiq bala dogmaga hazir olur On on iki yasina catmis qurd qocalmaga baslayir ve qurdlarin en uzun omurlusu 20 yasina qeder yasayir Heyat terziOnlarin baxislarindan heyvanliga xas olmayan zeka suzulur Yirticidirlar vehsidirler ancaq tehrik edilmedikleri halda insanlara dislerini qicatmazlar Qurdlarin ehlilesmekle aralari yoxdur azadliqlarina cox baglidirlar En hundur zirvelere cixmagi ve ordan etrafa nezaret etmeyi cox sevirler Merdlik sozu onlari en yaxsi xarakterize eden sozdur Onlar azadligin hurriyyetin cesaretin qehremanligin ve cevikliyin simvoludurlar Erkek qurdlar ekser kisilere ornek ola bilecek bir heyat terzi yasayirlar Onlar omurlerinde yalniz bir defe bir disi ile cutleser bizim tebirimizce desek aile qurar ve heyatlarinin sonunacan oz disisine sadiq qalarlar Disinin her hansi bir sebebden olduyu zaman ise erkek qurd daglara cekiler ve yalquzaq heyati yasayaraq oler Eger balalari varsa onlara analarinin yoxlugunu hiss eletdirmemek ucun her seyi ederler Meselen ananin etdiyi kimi balalarini yedirer balalar yatarken onlari qarninin altinda alaraq qucaqlayar beraber gezmeye cixar GorunusuUzunlugu 105 160 sm Quyrugunun uzunlugu 29 50sm Qurulusu mutenasibdir Beli bir qeder enislidir yalindan sonra Ezalari nisbeten hundur ve gucludur Mulayim uzantili kut burunlu enli almaciq sumuklu boyuk basi var Xirda gozleri arali yerlesmisler Qulaqlari ucbucaq formasindadir kicikdirler genis yerlesmisler Tuklu quyrugu tullanma eylemine catir Tuk ortuyu qisda hundur six ama sertdir Rengi agimtil bozdan sarimtil qum rengine qeder cox vaxt narincivari ya da qaramtil calarlidir Qarin rengi daha aciqdir Bezen belin ortasindan uzunamasina qara zolaq olur Yayilma areali Heyat terziEvveller Simal yarimkuresinin butun mulayim sahesi uzre yayilmisdilar Hal hazirda ABS ve Avropa erazisinde tamamile mehv olublar ya da buna yaxin veziyyetdedirler Evvelki tek cenub statlarindan basqa Kanadada genis yayiliblar ABS de az sayda Minnesota statinda ve Alyaskada elece de Yelloustoun ve Qlesier milli parklarinda ve bezi bitisik toxunulmamis yerlerde qaliblar Ola bilsin ki Meksikanin insan meskenlerinden uzaq yerlerinde de qorunublar Avropada azsayli populyasiyalari Kantabriyanin Appeninin ve Karpatlarin ucqar yerlerinde qaliblar Ayri ayri baslari italyan ve transilvan Alplarinda da qorunublar Serqi Avropada ve Rusiya Federasiyasinin Avropa hissesinde yayiliblar Serqde butun Sibirde Qafqazda Turkustanda Orta Asiyada Monqolustanda Tibetde Koreyada cenuba dogru Hindistan Belucistan ve Kesmire qeder genis yayiliblar Cenub serqi Asuyada Irandan Erebistana qeder yayiliblar Qerbi Simali ve Merkezi Avropada tamamile mehv olublar Muxtelif yerlerde tundrada meselerde colde ve sehralarin qiraqlarinda yasayirlar 3 4 min metr deniz seviyyesinden yuxari da rast gelmek olar Adeten teklikle cutlerle ve aile qruplarinda birlesirler Nadir hallarda suru seklinde Oturaq nadir hallarda koceri heyat sururler QidalanmaDirnaqlilari gemiricileri ve dovsanlari ovlayirlar Yay vaxti qus elece de gilemeyve ve yumurta ile qidalanirlar Cutlesme Laktasiya Qizisma dovru cografiyadan asili olaraq deyiskendir Bogaz olma zamani 62 75 gun Disi ilde bir defe balalayir 9 14 qeder ortalama 4 6 kucuk getirir Disi tebii seraitde teskil olunan magarada balalayir Laktasiya texminen 1 5 aydir Erkek balalarin terbiyesinde istirak edir Cinsi yetkinlik iki yaslarindan baslayir SaylariUmumi saylari belli deyil Kanadada onlar yeterince coxdur Britaniya Kolumbiyasinda ve Yukonda 1979 cu ilde saylari 10 min idiler ABS de Alyaskada 1979 cu ilde 10 15 min Minnesotada 1200 Miciqan ve Viskonsin statlarinda 60 1978 ci ilde Qlesier milli parkinda Montana stati 10 20 1980 ci ilin evvelinde Meksikada canavarlarin sayi 50 ye catirdi Iberiyada Ispaniyada ve Portuqaliyada 1980 ci ilde 200 kecmirdi 1979 cu Italiyada 100 yaxin idi 1979 cu ilde Finlandiyada hamisi Rusiyadan gelme yene 100 Ruminiyada 2000 Polsada 1981 ci ilde 517 1973 cu ilde Qazaxistanda 30 min Qafqazda Merkezi Sibirde ve Qirgizistanda coxsayli idiler 1980 ci ilde Turkiyede cox azaldi xususi ile qerbinde ve simal qerbinde Iranda 1979 cu ile qeder 1500 Efqanistanda xususi ile dagliq yerlerde coxsayli idi Pakistanin simalinda az deyil Hindistanda 500 den cox deyildiler Monqolustanda coxdurlar Saylarin azalmasi ovlanmasi baglidir Qurd muxtelif xalqlarin mifologiyasinda folklorundaQurdlar muxtelif xalqlarin mifologiyasinda folklorunda deyimlerinde yer alib Canavarla bagli efsaneler Roma seherin quruculari Rem ve Romul qardaslarini emizdiren qurd XV esre aid antik heykel Qedim Roma muellifleri seherin quruculari kimi Rem ve Romul qardaslarinin adlarini cekirler Efsaneye gore zalim dayinin emri ile meseye atilan qardaslari disi bir canavar tapir ve onlara sud vererek besleyir Sonra tifilleri bir coban terbiye edib boya basa catdirir Qurdla bagli bu cur efsaneler diger xalqlarin mifologiya ve folklorunda da var Meselen Cenubi Amerika hindulari qurdu doyuse aparan serkerde kimi qebul edirler Umumiyyetle eger Avrasiyada qurd daha cox yol gosteren kimi xarakterize edilirse Qerbi Avropada ona daha cox ilkin baslangic kimi munasibet besleyirler Qurdlarla bagli meshur Simvollar ensiklopediyasi nda xeyli maraqli melumatlar var Meselen Qedim misirliler qurd basli tanrilara muharibe tanrisi kimi sitayis edirdiler Slavyan mifologiyasinda ise qurda serin elcisi kimi yanasilir Yazdiqlarimizi umumilesdirerek bele neticeye gelmek olur ki butun hallarda qurd beseriyyetin ezel caglarindan insanlarin dusuncesinde arzu ve niyyetlerinde ozune mohkem yer eleyib Turkler ise qurd kultuna xususi bir ehtiramla baglidirlar Turklerin gore hiyleyle rastlasaraq dusmene yenilen turklerden sag qalan bir nece nefer qorunmaq ucun daglarin arasinda tek adamin zorla kececeyi yolla ozlerine kicik yurd secib illerle burada yasayirlar Bu mekana Ergenekon adi veren turkler duz dord yuz il sonra hem ozleri hem de suruleri o qeder coxaldi ki yurda sigmaz oldular Qerara geldiler ki evvelki vetenlerine qayitsinlar Turkler bu dagdan cixmaq ucun cixis yolu aradiqlari zaman bir demirci dedi Bu dagda demir medeni var Demiri eritsek buradan cixa bilerik Belece dagin genis yerine bir qat odun bir qat komur qoyub od vurdular Demir dag eridi turkler Ergenekondan cixdilar ve Bozqurdun onlara gosterdiyi yolla qurtuldular BozqurdlarBozqurd 5 dekabr 1927 ci ilde dovriyyeye buraxilmis 5 Turk Liresi banknotunun uzerinde Bozqurdlar qurdlarin bir novudur Bozqurdlar umumiyyetle evcil heyvanlardan adeten qoyunlara mallara ve atlara tele qururlar ve onlar esla quzulu qoyunlara hucum etmezler Maraqlidir ki onlar balasi yaninda olan hec bir heyvana yaxin durmurlar Bozqurd suruden yalniz bir heyvani telef eder ve bunun da yarisini ozu yeyer O biri yarisini ise varsa ailesine yoxsa ova cixa bilmeyecek qeder yasli olan bozqurdlara aparar Bozqurdlar qurdlar arasinda geleneye en cox bagli varliqlardir Qis gecelerinde Simali Amerikanin ucsuz bucaqsiz duzenliklerinde geceleyen insanlar qeribe bir hadisenin sahidi olublar Onlar deyirler ki qurdlar onlarin yandirdiqlari atesin uc metr yaxinina qeder gelmis dayanib insanlari seyr etmis ve hec bir hereket etmeden geri donmusler Insanlar ise esrler boyunca bozqurda qarsi menasiz bir savas elan etmis ve onlarin sayini get gede azaltmaga baslamisdir Qurdlar da insanlardan gorduyu bu vehsi davranis neticesinde kimsesiz bolgelere cekilmek mecburiyyetinde qalmis ve saylari xeyli azalmisdir Bozqurdlar megrur ve hec neye bas eymeyen heyvanlardir Onlar hec bir zaman ev heyvanlari ola bilmezler Insanla dost olarlar amma it ya da basqa heyvan kimi insana tabe olmaz kolelesmezler Cunki bozqurd ev itleri kimi havayi yemek ucun sahibine yaltaqlanmaqdansa hurr sekilde acliqdan olmeyi ustun tutur Onlar meglub ola bilerler amma eyilmezler oldurulerler diz cokmezler ovlanarlar hebse dusmezler Bu baximdan turklerin bozqurdlari yuksek deyerlendirmeleri ebes deyil Bele ki bozqurdlarda da qedim turk geleneklerine uygun bir heyat terzi var ataya baglidirlar bir teskilat halinda yasayirlar ve onlarda da haminin tabe oldugu lider var Savas zamani bozqurdlar da turkler kimi yarim aypara seklinde siralanaraq hucuma kecirler Butun bu kimi xususiyyetlere gore turkler azadliqlarinin timsali olaraq Bozqurdu ozlerine simvol secibler Mehz buna gore Bozqurd turk hurriyyetinin turk deyanetinin simvoludur IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2006 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Hans Biderman Simvollar ensiklopediyasi Xarici kecidler