Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Finlandiya (fin Suomi, isv. Finland) və ya rəsmi adı ilə Finlandiya Respublikası (fin Suomen tasavalta, isv. Republiken Finland) — Avropanın şimalında Baltik dənizi sahilində dövlət. Şərqdə Rusiya, şimalda Norveç və qərdə İsveçlə həmsərhəddir. Qərbdə və cənubda Fin körfəzlərində sahili var. Sahəsi 338.455 km², əhalisi 5,5 milyondur. Ölkənin paytaxtı Helsinki, həmçinin ölkədəki ən böyük şəhərdir. Rəsmi dil fin dilidir. Finlandiyanın cənub ərazilərində rütubətli kontinental iqlim, şimal ərazilərində isə subpolar iqlim müşahidə olunur. Ölkədə 180 mindən çox göl var.
| Finlandiya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Suomen tasavalta | |||||
| |||||
| I wish I was in Finland, O na bawn yn y Ffindir | |||||
| Himn: "Maamme / Vårt land" (azərb. "Bizim Torpaq") | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Elan olunub | 6 dekabr 1917 | ||||
| • Tanınıb | 4 yanvar 1918 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Helsinki | ||||
| İdarəetmə forması | Parlament respublikası | ||||
| Aleksandr Stubb [1.III.2024 ~] | |||||
| [20.VI.2023 ~] | |||||
| Sahəsi | Dünyada 64-cü | ||||
| • Ümumi | 338424 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 10 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 5400000 nəfər (115-ci) | ||||
| • Sıxlıq | 15,6 nəf./km² | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 221 milyard dollar (62-ci) | ||||
| • Adambaşına | 40 300 dollar () | ||||
| İİİ (2013) | 0.892 | ||||
| Valyuta | avro | ||||
| İnternet domeni | .fi | ||||
| FI | |||||
| BOK kodu | FIN | ||||
| Telefon kodu | +358 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Etimologiya
İsveç dilində "Finland" — "finlər ölkəsi" deməkdir.
Tarix
Finlandiyalılar təxminən bölgəyə 2000 il əvvəl çatmağa başlayan Baltik bölgəsindən gələn mühacirlər ilə buz çağından sonra bölgəyə köçən əsl yerlilərin qarışığından gəlir. Dil baxımından isə, estonlar və macarlar ilə birlikdə finlər də mənsubdur.
Finlandiya 1155-ci ildə İsveç Krallığına daxil edilmişdir. İsveç hakimiyyəti altında olduğu 1809-cu ilə qədər sürən dövrdə qərb tərzində mühakimə, cəmiyyət idarəsi, siyasi sistem və ictimai xidmətlər sahələrində quruluşların təməlləri atılmışdır. Dünyəvi quruluşların yanında Katolik Kilsəsi və XVI əsrdəki islahatların XVIII əsrin sonunda, İsveç hakimiyyəti zəiflədikcə müstəqil Finlandiya fikri ortaya çıxmışdır. 1809-cu ildə Finlandiya, Rusiya imperiyasına aid Avtonom Çar Dukalığı olmuşdur. Finlandiya öz hüquq sistemini, inkişaf edən milli iqtisadiyyatını və ordu sistemlərini qorumuşdur. 1865-ci il tarixindən Finlandiya öz pul vahidi olan çıxarmışdır. Parlamentar bir hökumət sistemi ilə hüququn üstünlüyünə söykənən bir hökumət inkişaf etdirmişdir. Beləcə Müstəqil Finlandiya yolunda əhəmiyyətli bir addım atılmışdır.
Oktyabr İnqilabı ilə Finlandiya müstəqilliyini elan etmək üçün 6 dekabr 1917-ci il tarixində imkan əldə etmişdir. Sovet Rusiya Hökuməti 31 dekabrda Fin müstəqilliyini tanımışdır. Qonşu dövlətlər və qərb xalqları tərəfindən də tanınma müəyyən müddətdə reallaşmışdır. Fransız sisteminə bənzəyən Finlandiya Konstitusiyası, 17 iyul 1919 tarixində qəbul edilmişdir.
SSRİ-nin Finlandiyaya 1939-cu ildə təşkil etdiyi hücumun ardından, bitərəf Finlandiya bir anda İkinci dünya müharibəsinin istəmədən iştirakcısına cevirilmişdir. Finlandiya 1939–1940 və 1941–1944-cü illəri arasında Sovetlər Birliyi və 1944–1945-ci illəri arasında Almaniya ilə döyüşmüşdür. Müharibənin sonunda Finlandiya torpaqlarının 10%-i ilə 100,000 insan itirmişdir. Bununla da vaxtı ilə dörd milyon əhalisi olan ölkə çox ağır itkilər vermişdir.
1944-cü ilin payızı Finlandiya üçün çox çətin keçmişdir. Döyüşdə itirilərək Sovetlər Birliyinə buraxılan Kareliya regionundakı 400.000 min insan ölkədəki başqa yerlərə yerləşdirilmişdir. Laplandiya böyük nisbətdə korlanmış və yenidən qurma məcburiyyətində qalınmışdır. Sovetlər Birliyi ilə edilən barış sazişi Finlandiyanin vaxtı ilə bir çox iqtisadiyyat mütəxəssisinin qeyri-mümkün gördüyü həcmdə döyüş təzminatı ödəməsinə səbəb olmuşdur.
Finlandiya bütün bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmişdir. Qitədən İkinci dünya müharibəsinə qatılan bütün Avropa ölkələrindən yalnız Finlandiya xarici birliklər tərəfindən işğal edilməmişdir və ən əhəmiyyətlisi Fin demokratiyasına toxunulmamışdır. 1947-ci ildə Paris Sülhü çərçivəsində, Finlandiya Sovetlər Birliyinə döyüş təzminatı ödəmək və müəyyən bir torpaq parçasını buraxmaq məcburiyyətində qalmışdır.
1962-ci ilin sentyabrında SSRİ Finlandiyaya 50 illiyə Saymen kanalının sovet hissəsini icarəyə verdi. 1975-ci ildə Finlandiyanın paytaxtı Helsinkidə 35 dövlətin iştirakı ilə keçirilən müşavirədə Finlandiyanın da üzv olduğu ATƏT yaradıldı. 1995-ci ildə Finlandiya Avropa İttifaqına üzv oldu.
Əhali
Əhalinin 93,4%-ni finlər, 5,7%-ni isveçlilər, 0,12%-ni qaraçılar, 0,4%-ni ruslar, 0,2%-ni təşkil edir.
Dil
Finlandiyada iki rəsmi dövlət dili mövcuddur, fin və isveç dilləri. XIII əsrin ortalarından XIX əsrin əvvəllərinədək Finlandiya İsveçin əsarəti altında olmuşdur və bu dövr ərzində Finlandiyanın dövlət və ədəbi dili isveç dili olmuşdur. Fin dili isə yalnız məişət səviyyəsində istifadə olunurdu. Yalnız 1865-ci ildə fin dili rəsmi dilə çevrilmişdir. Fin dilinin iki böyük dialekti mövcuddur: şərq və qərb dialektləri. Ölkədə yaşayan saamların böyük hissəsi öz ana dilində danışırlar. Hətta saam dilində məktəblər də fəaliyyət göstərir.
Din
Əhalinin 90%-ni , 1%-ni təşkil edir.
Təhsil
Ali təhsil
Finlandiya ali təhsil müəssisələri universitetlərə və politexnik təhsil ocaqlarına bölünür. Ali məktəblərə qəbul zamanı tələbələrin seçimi əsasında milli və qəbul imtahanlarından istifadə edilir.
Universitetlərdə əsas diqqət elmi tədqiqatlara ayrılır və tələbələrə hərtərəfli nəzəri biliklər verilir. Politexnik profilli təhsil müəssisələrində isə, əsasən, praktiki bacarıqlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ali məktəblər bəzi hallarda tədqiqat məsələlərini gündəmə gətirsə də, əsasən sənayenin inkişaf layihələri ilə məşğul olur. Politexnik profilli təhsil müəssisələri, əsasən bələdiyyələr, bəzi hallarda isə özəl qurumlar tərəfindən idarə olunur.
Finlandiyanın bütün universitetlərində bakalavr dərəcəsi üzrə təhsil müddəti təxminən 3–4 ildir. Proqramdan asılı olaraq, bu pillədə ali təhsil tamamlana bilər. Ancaq bəzi hallarda bu pillə magistratura pilləsi üçün aralıq mərhələ hesab edilir.
Politexnik təhsilin tamamlanma müddəti isə 3,5–4,5 il arasında dəyişir. təhsil üzrə dərəcə Finlandiyanın təhsil sistemində hüquqi baxımdan aşağı səviyyəli universitet dərəcəsi hesab edilmir. Finlandiyadan kənarda isə politexnik dərəcələr nisbətən aşağı səviyyəli universitet dərəcəsi kimi qəbul olunur.
Politexnik təhsil müəssisələrini bitirən bakalavrlar universitetlərdə magistratura dərəcəsi üzrə proqramlarda təhsillərini davam etdirə bilərlər. Universitetlərdə magistratura proqramının müddəti iki il, politexnik ali məktəblərində isə bir ildir. Boloniya prosesinin tələbləri nəticəsində politexnik müəssisələri bitirənlərdən tələb olunan əlavə təhsilin həcmi tədricən azaldılır. Bununla da politexnik müəssisələri bitirənlərdən bəzi hallarda heç bir əlavə təhsil almaq tələb olunmur.
Politexnik təhsil müəssisələrini bitirənlər öz sahələri üzrə üçillik iş təcrübələrini tamamladıqdan sonra onlara müvafiq ixtisas üzrə magistratura dərəcəsi almaq hüququ verilir. Bu dərəcə yalnız ixtisasyönümlü səciyyə daşıyır. Politexnik profilli magistratura dərəcəsinin müddəti iki ildir və müntəzəm işdən ayrılmamaqla bu dərəcə üzrə təhsil almaq olar. Bakalavr pilləsindən fərqli olaraq, politexnik profilli magistratura dərəcəsi müvafiq sahə üzrə akademik magistratura dərəcəsinə bərabər tutulur.
Finlandiyada doktorluq dərəcəsinə yalnız universitetlərdə yiyələnmək mümkündür. Politexnik ixtisaslı magistratura dərəcəsi isə tələbələrə doktorantura pilləsi üzrə təhsil almaq hüququ vermir.
Bütün bu ekvivalentlik yalnız dövlət sektorunda işə qəbul zamanı nəzərə alınır.
Universitet və politexnik profilli ali təhsil müəssisələrində tələbələrin dərsə davamiyyəti könüllüdür. Finlandiya ali təhsil müəssisələrində tələbələrdən heç bir təhsil haqqı tələb olunmur. Avropa İttifaqına daxil olmayan ölkələrdən gələn tələbələr üçünsə pullu ali təhsil tətbiq olunur.
Universitetlərdə təhsil alan hər kəsin tələbə ittifaqına üzvlüyü məcburidir. Politexnik ali təhsil müəssisələrində isə tələbə ittifaqına üzvlük könüllüdür.
Finlandiyada tələbələrə bir sıra maliyyə yardımları da verilir. Belə yardımlar tələbənin təhsilində davamlı geriləmələr və müvəffəqiyyətsizlik olduqda ləğv edilə bilər. Yardımın miqdarı, adətən, o qədər də çox olmur. Buna görə də tələbələrin əksər hissəsi özlərini maliyyələşdirmək üçün işləyirlər. Finlandiyada tələbələr həmçinin dövlət təminatlı tələbə borclarından da yararlana bilərlər.
Xaricdə təhsil üçün də müvafiq tələbə yardımlarının mövcudluğu beynəlxalq tələbə mübadiləsinin yüksəldilməsini təmin edir. Tələbələrin xaricdə təhsili üzrə maliyyə yardımı yalnız Finlandiya hökumətinin maliyyələşdirdiyi prioritet təhsil sahələrinə verilir.
Finlandiya ali məktəblərində oxuyan əcnəbi tələbələrin təhsili, adətən onları göndərən ölkə tərəfindən maliyyələşdirilir. Təhsil almaq məqsədilə gələn əcnəbilərin bu ölkədə daimi yaşayış hüququ varsa, onların təhsili Finlandiyanın tələbələrə maliyyə yardımı proqramı çərçivəsində maliyyələşdirilə bilər.
Ərazi
Qurudan Norveç, İsveç və Rusiya dövlətləri ilə həmsərhıddir. Baltik dənizinin Botnik və Fin körfəzlərı ilə okeana çıxış yolu vardır. Relyefdə düzənlik sahələrin çox olması onun təsərrüfat əhəmiyyətini artırır. Dördüncü dövr buzlaşmalarının izlərı relyefdə daha yaxşı əks olunmuşdur. Bir çox faydal qazıntılarla, dəmir, mis, əlvan metal filizləri, tikinti materialları, qrafit, aratit ilə zəngindir. Ölkə ərazisinin çox hissəsi (əsasən cənubu) düzənliklərdir. Çoxlu gölləri olan mərkəzi hissə cənub və cənub-şərqdən Salpausselkya tirəsi, şimal və şimal qərbdən Suomenselkya yüksəkliyi, şərqdən Qərbi Kareliya yüksəkliyi ilə əhatələnmişdir. Ölkənın şimalını və şərqini hündür 400–600 m-ə çatan yüksəkliklər (Manselkya və s.), şimal-qərbini Skandinaviya yaylası (mak. hündür. 1365 m. Xaltiatunturi dağ.) tutur.
Kiçik ailə fermalarının, əkinçiliyin təməlini təşkil etdiyi Finlandiya uzun bir zamandan bəri məhsular baxımdan özünü bəsləyən bir dövlətdir. Ayrıca bölgədə ət, süd və süd məhsulları, yumurta kimi məhsulların böyük bir ixracatçısı vəziyyətindədir. Buğda və çovdar, ölkənin istehsal mövsümünün 200 günün üzərində olduğu cənub-qərb seqmentinin ana məhsullarıdır.
Bunları yenə böyük miqdarlarda yetişən yulaf, arpa, kartof və çovdar təqib edər. İstehsal mövsümünün 150 günün altına düşdüyü şimal bölgələrindəki əkinçilik ərazisi isə, geniş otlaqlardan meydana gəlir. Bu otlaqlarda xüsusilə süd istehsalı üçün iki milyon ətrafında kiçik və yenə iki milyon ətrafında da büyükbaş heyvan bəslənməkdədir. Ölkənin hər yerində görülən və cəmi yüzölçüm içərisində əhəmiyyətli bir yer örtən göllərdə də geniş ölçüdə balıqçılıq edilər.
Meşələr də Finlandiyənin təbii qaynaqları arasında böyük əhəmiyyətə sahibdirlər. Bunların 46 % şam, 36% 16 % huş, geri qalan 2% də digər növ ağaclar təşkil edər. Dövlət, şimaldakı meşələrin hamısına, digər bölgələrdə də bir qisiminə malikdir. Meşələrin 60 % ının xüsusi sektora, 40% ının dövlətə aid olmasına baxmayaraq, xüsusi sektor çıxardıqlarının 16% ını dövlətə buraxmaq məcburiyyətindədir. Cəmi sahənin 65% ini meşələrin təşkil etdiyi Finlandiyada ildə təxminən 40 milyon kub metr taxta-şalban işlənməkdədir
İnzibati ərazilər
6 Lyani (quberniya) və Muxtar Aland adalarından ibarətdir. Bunlar:1)Helsinki,2)Saamland,3)Turku,4)Laplandiya,5)Uqorland,6)Botnika.
Şəhərlər
Coğrafiyası
Daxili sular
Finlandiya daxili sularla çox zəngindir. Ən yaxşı inkişaf etmiş çay şəbəkəsinə şimalda rast gəlinir. Bunlara Kemi-Yoki, Tornio-Yoki və s. misal ola bilər. Cənubda çaylar qısa olub, göllər arasında axın təşkil edir. Finlandiyanı mingöl ölkəsi də adlandırırlar. Burada 60 minə yaxın göl vardır. Göllər ərazinin 12%-ni tutur. Gölləri tektonik və buzlaq mənşəlidir. Böyük göl çalaları tektonik çatlara və çökəkliklərə uyğun gəlir. Göl çalalarının forması və sahil xətlərinin çox girintili-çıxıntılı olması burada relyefin cavanlığı ilə izah edilir. Ən böyük gölləri Sayma (sahəsi 1800 km²), Pyayyanne (1065 km²), İnari (1000 km²), Venern (550 km²), Vettern (1900 km²), Melaren, Yelmaren və s.-dir.
Flora
Meşə Finlandiyanın ən əsas təbii sərvətlərindən biridir. Ərazinin 70%-i meşələrlə örtülüdür. Avropa tayqası meşələri geniş yayılmışdır. İynəyarpaqlı və qarışıq meşələr şam, küknar, qızılagac, ağcaqayın və fısdıq ağacları ilə zəngindir. Finlandiyanın cənubunda enliyarpaqlı ağaclar geniş yer tutur. Meşələr Finlandiyanın orta və cənub hissələrini əhatə edir. Ərazinin iqlimi daha sərt olan şimal sahələrdə tundra və meşə-tundra bitkiləri yayılmışdır. Meşə-tundra bitkiləri içərisində alçaq boylu tozağacı və ardıc kolları əsas yer tutur. Finlandiya ərazisində və bataqlıq torpaqları geniş yayılmışdır. Heyvanlar aləmində meşə heyvanları üstünlük təşkil edir. Bir sıra yırtıcı heyvan növləri (ayı, canavar, tülkü və s.) insan tərəfindən məhv edilmişdir.
Finlandiya Haqqında Maraqlı Məlumatlar
- Ölkədə 187.888 göl var.
- Finlandiya dünyada ən təmiz suyu ilə tanınır.
- Finlandiyada 179.500 ada var.
- Hər il Finlandiyada mobil telefonların atılması yarışı keçirilir.
- Fin şəhərinin küçələrində siz çoxlu dovşanlarla rastlaşa bilərsiniz.
- Finlər içməyi çox sevirlər.
- Finlandiyada eynicinsiyyətli nikahlara icazə verilib.
- Fin ailələri restoranlarda qidalanmağı o qədər də sevmir.
- Burada gülləri hədiyyə etmirlər.
- Fin kişiləri ev işlərini sevirlər. Onlar düşünür ki, qadınlara hər işdə kömək lazımdır.
- Norveç, Finlandiyanın müstəqilliyinin 100 illiyi şərəfinə Norveç Finlandiya bir "dağ" hədiyyə etmişdir nəticədə Norveç sərhədlərini 200 m. geri çəkmişdir və beləliklə həmən dağ Finlandiyanın ən yüksək nöqtəsi olmuşdur.
İqlim
Finlandiyada yay qısa və mülayim keçir. İyul ayının orta temperaturu cənubda 17°, şimalda 11°-dir. Buludlu günlərin miqdarı il ərzində 65–70%-dir. Payız və yay ayları daha çox buludlu keçir. Ərazidə yağıntıların miqdarı da temperatura müvafiq olaraq dəyişir. Cənub və qərb sahillərdə yağıntının illik miqdarı 750 mm olduğu halda, şimalda 400 mm-dir. Finlandiya ərazisinə düşən yağıntının miqdarı buxarlanmadan çox olduğu üçün, ərazidə bataqlıqlar yayılmışdır. Cənub və cənub-qərb sahillərdə ərazinin 45%-i, şimalda isə 15–20%-i bataqlıqlarla örtülüdür.
Nəqliyyat
Quru yolu nəqiliyyatı ölkədaxili nəqliyyatda ilk sırada yerləşir. Bunu sıra ilə dəniz, dəmiryolu və hava yolu nəqliyyatı təqib edər. 1960-cı illərdə quru yolu nəqliyyatına verilən ağırlıq üzərinə, Finlandiya indiki vaxtda bu baxımdan olduqca inkişaf etmiş bir ölkədir. Xarici ticarət və yolçu əlaqələrinin 90% ı dəniz yoluyla təmin edilər. Qış boyunca çalışan buzkıranlar, cənub-qərbdəki əhəmiyyətli limanları daim açıq saxlayırlar. Ölkə içindəki göl, çay və kanallarda da nəqliyyat edilməklə birlikdə, bunun nəqliyyat içərisində əhəmiyyətli bir yeri yoxdur. Finlandiya dəmiryollarındakı rels arası açıqlığı Rusiya Federasiyası dəmiryollarıyla eyni, lakin Türkiyədə də istifadə edilən standart dünya ölçüsündən fərqlidir. Buna görə Rusiya istisna olmaqla digər qonşularıyla dəmiryolu əlaqəsi yoxdur. 1924-cü ildən beynalxalq hava yollarının əhəmiyyətli bir əlaqə yeri olan Finlandiyada nizamlı iç xətt səfərləri davamlı çalışmaqdadır.
- Dəmiryolları: 5,741 km
- Quruyolları: 78,189 km
- Kanallar: 7,842 km
- Boru xəttləri: təbii qaz 580 km
- Limanları: Helsinki, Kokkola, Kotka, Loviisa, Osulu, Pori, Rauma, Turku, Uusikaupunki, Varkaus
Hökumət
İdarə olunma forması respublikadır.
Ali qanunverici orqan — Eduskunta (birpalatalı parlament)
Ali icraçı orqan — hökumət
Baş nazir — Matti Vanxanen (2003)
Silahlı qüvvələr
İllik hərbi xərclər 1,8 mld dollar (1998) təşkil edir.
Mənbə
- S. Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi. II Hissə (1945–2000-ci illər). Bakı, 2011.
İstinadlar
- 17 // Suomen perustuslaki, Finlands grundlag. 1999.
Xarici keçidlər
 | Finlandiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Finlandiya fin Suomi isv Finland ve ya resmi adi ile Finlandiya Respublikasi fin Suomen tasavalta isv Republiken Finland Avropanin simalinda Baltik denizi sahilinde dovlet Serqde Rusiya simalda Norvec ve qerde Isvecle hemserheddir Qerbde ve cenubda Fin korfezlerinde sahili var Sahesi 338 455 km ehalisi 5 5 milyondur Olkenin paytaxti Helsinki hemcinin olkedeki en boyuk seherdir Resmi dil fin dilidir Finlandiyanin cenub erazilerinde rutubetli kontinental iqlim simal erazilerinde ise subpolar iqlim musahide olunur Olkede 180 minden cox gol var FinlandiyaSuomen tasavaltaBayraq Gerb d I wish I was in Finland O na bawn yn y FfindirHimn Maamme Vart land azerb Bizim Torpaq source source track track track track track track track track track track track track track track track track Tarixi Elan olunub 6 dekabr 1917 Taninib 4 yanvar 1918Resmi dilleri fin dili isvec diliPaytaxt HelsinkiIdareetme formasi Parlament respublikasiAleksandr Stubb 1 III 2024 20 VI 2023 Sahesi Dunyada 64 cu Umumi 338424 km Su sahesi 10Ehalisi Ehali 5400000 nefer 115 ci Sixliq 15 6 nef km UDM AQP Umumi 221 milyard dollar 62 ci Adambasina 40 300 dollar III 2013 0 892Valyuta avroInternet domeni fiFIBOK kodu FINTelefon kodu 358Saat qursaqlari UTC 02 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarFinlandiya PielinenEtimologiyaIsvec dilinde Finland finler olkesi demekdir TarixFinlandiyalilar texminen bolgeye 2000 il evvel catmaga baslayan Baltik bolgesinden gelen muhacirler ile buz cagindan sonra bolgeye kocen esl yerlilerin qarisigindan gelir Dil baximindan ise estonlar ve macarlar ile birlikde finler de mensubdur Finlandiya 1155 ci ilde Isvec Kralligina daxil edilmisdir Isvec hakimiyyeti altinda oldugu 1809 cu ile qeder suren dovrde qerb terzinde muhakime cemiyyet idaresi siyasi sistem ve ictimai xidmetler sahelerinde quruluslarin temelleri atilmisdir Dunyevi quruluslarin yaninda Katolik Kilsesi ve XVI esrdeki islahatlarin XVIII esrin sonunda Isvec hakimiyyeti zeifledikce musteqil Finlandiya fikri ortaya cixmisdir 1809 cu ilde Finlandiya Rusiya imperiyasina aid Avtonom Car Dukaligi olmusdur Finlandiya oz huquq sistemini inkisaf eden milli iqtisadiyyatini ve ordu sistemlerini qorumusdur 1865 ci il tarixinden Finlandiya oz pul vahidi olan cixarmisdir Parlamentar bir hokumet sistemi ile huququn ustunluyune soykenen bir hokumet inkisaf etdirmisdir Belece Musteqil Finlandiya yolunda ehemiyyetli bir addim atilmisdir Oktyabr Inqilabi ile Finlandiya musteqilliyini elan etmek ucun 6 dekabr 1917 ci il tarixinde imkan elde etmisdir Sovet Rusiya Hokumeti 31 dekabrda Fin musteqilliyini tanimisdir Qonsu dovletler ve qerb xalqlari terefinden de taninma mueyyen muddetde reallasmisdir Fransiz sistemine benzeyen Finlandiya Konstitusiyasi 17 iyul 1919 tarixinde qebul edilmisdir Helsinki Finlandiyanin paytaxti SSRI nin Finlandiyaya 1939 cu ilde teskil etdiyi hucumun ardindan biteref Finlandiya bir anda Ikinci dunya muharibesinin istemeden istirakcisina cevirilmisdir Finlandiya 1939 1940 ve 1941 1944 cu illeri arasinda Sovetler Birliyi ve 1944 1945 ci illeri arasinda Almaniya ile doyusmusdur Muharibenin sonunda Finlandiya torpaqlarinin 10 i ile 100 000 insan itirmisdir Bununla da vaxti ile dord milyon ehalisi olan olke cox agir itkiler vermisdir 1944 cu ilin payizi Finlandiya ucun cox cetin kecmisdir Doyusde itirilerek Sovetler Birliyine buraxilan Kareliya regionundaki 400 000 min insan olkedeki basqa yerlere yerlesdirilmisdir Laplandiya boyuk nisbetde korlanmis ve yeniden qurma mecburiyyetinde qalinmisdir Sovetler Birliyi ile edilen baris sazisi Finlandiyanin vaxti ile bir cox iqtisadiyyat mutexessisinin qeyri mumkun gorduyu hecmde doyus tezminati odemesine sebeb olmusdur Finlandiya butun bu cetinliklerin ohdesinden gelmisdir Qiteden Ikinci dunya muharibesine qatilan butun Avropa olkelerinden yalniz Finlandiya xarici birlikler terefinden isgal edilmemisdir ve en ehemiyyetlisi Fin demokratiyasina toxunulmamisdir 1947 ci ilde Paris Sulhu cercivesinde Finlandiya Sovetler Birliyine doyus tezminati odemek ve mueyyen bir torpaq parcasini buraxmaq mecburiyyetinde qalmisdir 1962 ci ilin sentyabrinda SSRI Finlandiyaya 50 illiye Saymen kanalinin sovet hissesini icareye verdi 1975 ci ilde Finlandiyanin paytaxti Helsinkide 35 dovletin istiraki ile kecirilen musavirede Finlandiyanin da uzv oldugu ATET yaradildi 1995 ci ilde Finlandiya Avropa Ittifaqina uzv oldu EhaliEhalinin 93 4 ni finler 5 7 ni isvecliler 0 12 ni qaracilar 0 4 ni ruslar 0 2 ni teskil edir DilFinlandiyada iki resmi dovlet dili movcuddur fin ve isvec dilleri XIII esrin ortalarindan XIX esrin evvellerinedek Finlandiya Isvecin esareti altinda olmusdur ve bu dovr erzinde Finlandiyanin dovlet ve edebi dili isvec dili olmusdur Fin dili ise yalniz meiset seviyyesinde istifade olunurdu Yalniz 1865 ci ilde fin dili resmi dile cevrilmisdir Fin dilinin iki boyuk dialekti movcuddur serq ve qerb dialektleri Olkede yasayan saamlarin boyuk hissesi oz ana dilinde danisirlar Hetta saam dilinde mektebler de fealiyyet gosterir DinEhalinin 90 ni 1 ni teskil edir TehsilAli tehsil Esas meqale Finlandiya ali tehsil muessiseleri universitetlere ve politexnik tehsil ocaqlarina bolunur Ali mekteblere qebul zamani telebelerin secimi esasinda milli ve qebul imtahanlarindan istifade edilir Universitetlerde esas diqqet elmi tedqiqatlara ayrilir ve telebelere herterefli nezeri bilikler verilir Politexnik profilli tehsil muessiselerinde ise esasen praktiki bacariqlar xususi ehemiyyet kesb edir Bele ali mektebler bezi hallarda tedqiqat meselelerini gundeme getirse de esasen senayenin inkisaf layiheleri ile mesgul olur Politexnik profilli tehsil muessiseleri esasen belediyyeler bezi hallarda ise ozel qurumlar terefinden idare olunur Finlandiyanin butun universitetlerinde bakalavr derecesi uzre tehsil muddeti texminen 3 4 ildir Proqramdan asili olaraq bu pillede ali tehsil tamamlana biler Ancaq bezi hallarda bu pille magistratura pillesi ucun araliq merhele hesab edilir Politexnik tehsilin tamamlanma muddeti ise 3 5 4 5 il arasinda deyisir tehsil uzre derece Finlandiyanin tehsil sisteminde huquqi baximdan asagi seviyyeli universitet derecesi hesab edilmir Finlandiyadan kenarda ise politexnik dereceler nisbeten asagi seviyyeli universitet derecesi kimi qebul olunur Politexnik tehsil muessiselerini bitiren bakalavrlar universitetlerde magistratura derecesi uzre proqramlarda tehsillerini davam etdire bilerler Universitetlerde magistratura proqraminin muddeti iki il politexnik ali mekteblerinde ise bir ildir Boloniya prosesinin telebleri neticesinde politexnik muessiseleri bitirenlerden teleb olunan elave tehsilin hecmi tedricen azaldilir Bununla da politexnik muessiseleri bitirenlerden bezi hallarda hec bir elave tehsil almaq teleb olunmur Politexnik tehsil muessiselerini bitirenler oz saheleri uzre ucillik is tecrubelerini tamamladiqdan sonra onlara muvafiq ixtisas uzre magistratura derecesi almaq huququ verilir Bu derece yalniz ixtisasyonumlu seciyye dasiyir Politexnik profilli magistratura derecesinin muddeti iki ildir ve muntezem isden ayrilmamaqla bu derece uzre tehsil almaq olar Bakalavr pillesinden ferqli olaraq politexnik profilli magistratura derecesi muvafiq sahe uzre akademik magistratura derecesine beraber tutulur Finlandiyada doktorluq derecesine yalniz universitetlerde yiyelenmek mumkundur Politexnik ixtisasli magistratura derecesi ise telebelere doktorantura pillesi uzre tehsil almaq huququ vermir Butun bu ekvivalentlik yalniz dovlet sektorunda ise qebul zamani nezere alinir Universitet ve politexnik profilli ali tehsil muessiselerinde telebelerin derse davamiyyeti konulludur Finlandiya ali tehsil muessiselerinde telebelerden hec bir tehsil haqqi teleb olunmur Avropa Ittifaqina daxil olmayan olkelerden gelen telebeler ucunse pullu ali tehsil tetbiq olunur Universitetlerde tehsil alan her kesin telebe ittifaqina uzvluyu mecburidir Politexnik ali tehsil muessiselerinde ise telebe ittifaqina uzvluk konulludur Finlandiyada telebelere bir sira maliyye yardimlari da verilir Bele yardimlar telebenin tehsilinde davamli gerilemeler ve muveffeqiyyetsizlik olduqda legv edile biler Yardimin miqdari adeten o qeder de cox olmur Buna gore de telebelerin ekser hissesi ozlerini maliyyelesdirmek ucun isleyirler Finlandiyada telebeler hemcinin dovlet teminatli telebe borclarindan da yararlana bilerler Xaricde tehsil ucun de muvafiq telebe yardimlarinin movcudlugu beynelxalq telebe mubadilesinin yukseldilmesini temin edir Telebelerin xaricde tehsili uzre maliyye yardimi yalniz Finlandiya hokumetinin maliyyelesdirdiyi prioritet tehsil sahelerine verilir Finlandiya ali mekteblerinde oxuyan ecnebi telebelerin tehsili adeten onlari gonderen olke terefinden maliyyelesdirilir Tehsil almaq meqsedile gelen ecnebilerin bu olkede daimi yasayis huququ varsa onlarin tehsili Finlandiyanin telebelere maliyye yardimi proqrami cercivesinde maliyyelesdirile biler EraziQurudan Norvec Isvec ve Rusiya dovletleri ile hemserhiddir Baltik denizinin Botnik ve Fin korfezleri ile okeana cixis yolu vardir Relyefde duzenlik sahelerin cox olmasi onun teserrufat ehemiyyetini artirir Dorduncu dovr buzlasmalarinin izleri relyefde daha yaxsi eks olunmusdur Bir cox faydal qazintilarla demir mis elvan metal filizleri tikinti materiallari qrafit aratit ile zengindir Olke erazisinin cox hissesi esasen cenubu duzenliklerdir Coxlu golleri olan merkezi hisse cenub ve cenub serqden Salpausselkya tiresi simal ve simal qerbden Suomenselkya yuksekliyi serqden Qerbi Kareliya yuksekliyi ile ehatelenmisdir Olkenin simalini ve serqini hundur 400 600 m e catan yukseklikler Manselkya ve s simal qerbini Skandinaviya yaylasi mak hundur 1365 m Xaltiatunturi dag tutur Kicik aile fermalarinin ekinciliyin temelini teskil etdiyi Finlandiya uzun bir zamandan beri mehsular baximdan ozunu besleyen bir dovletdir Ayrica bolgede et sud ve sud mehsullari yumurta kimi mehsullarin boyuk bir ixracatcisi veziyyetindedir Bugda ve covdar olkenin istehsal movsumunun 200 gunun uzerinde oldugu cenub qerb seqmentinin ana mehsullaridir Finlandiya da sakit bir qis gunu Bunlari yene boyuk miqdarlarda yetisen yulaf arpa kartof ve covdar teqib eder Istehsal movsumunun 150 gunun altina dusduyu simal bolgelerindeki ekincilik erazisi ise genis otlaqlardan meydana gelir Bu otlaqlarda xususile sud istehsali ucun iki milyon etrafinda kicik ve yene iki milyon etrafinda da buyukbas heyvan beslenmekdedir Olkenin her yerinde gorulen ve cemi yuzolcum icerisinde ehemiyyetli bir yer orten gollerde de genis olcude baliqciliq ediler Meseler de Finlandiyenin tebii qaynaqlari arasinda boyuk ehemiyyete sahibdirler Bunlarin 46 sam 36 16 hus geri qalan 2 de diger nov agaclar teskil eder Dovlet simaldaki meselerin hamisina diger bolgelerde de bir qisimine malikdir Meselerin 60 inin xususi sektora 40 inin dovlete aid olmasina baxmayaraq xususi sektor cixardiqlarinin 16 ini dovlete buraxmaq mecburiyyetindedir Cemi sahenin 65 ini meselerin teskil etdiyi Finlandiyada ilde texminen 40 milyon kub metr taxta salban islenmekdedirInzibati eraziler6 Lyani quberniya ve Muxtar Aland adalarindan ibaretdir Bunlar 1 Helsinki 2 Saamland 3 Turku 4 Laplandiya 5 Uqorland 6 Botnika Seherler Esas meqale Finlandiya seherleriCografiyasiDaxili sular Finlandiya daxili sularla cox zengindir En yaxsi inkisaf etmis cay sebekesine simalda rast gelinir Bunlara Kemi Yoki Tornio Yoki ve s misal ola biler Cenubda caylar qisa olub goller arasinda axin teskil edir Finlandiyani mingol olkesi de adlandirirlar Burada 60 mine yaxin gol vardir Goller erazinin 12 ni tutur Golleri tektonik ve buzlaq menselidir Boyuk gol calalari tektonik catlara ve cokekliklere uygun gelir Gol calalarinin formasi ve sahil xetlerinin cox girintili cixintili olmasi burada relyefin cavanligi ile izah edilir En boyuk golleri Sayma sahesi 1800 km Pyayyanne 1065 km Inari 1000 km Venern 550 km Vettern 1900 km Melaren Yelmaren ve s dir Flora Mese Finlandiyanin en esas tebii servetlerinden biridir Erazinin 70 i meselerle ortuludur Avropa tayqasi meseleri genis yayilmisdir Iyneyarpaqli ve qarisiq meseler sam kuknar qizilagac agcaqayin ve fisdiq agaclari ile zengindir Finlandiyanin cenubunda enliyarpaqli agaclar genis yer tutur Meseler Finlandiyanin orta ve cenub hisselerini ehate edir Erazinin iqlimi daha sert olan simal sahelerde tundra ve mese tundra bitkileri yayilmisdir Mese tundra bitkileri icerisinde alcaq boylu tozagaci ve ardic kollari esas yer tutur Finlandiya erazisinde ve bataqliq torpaqlari genis yayilmisdir Heyvanlar aleminde mese heyvanlari ustunluk teskil edir Bir sira yirtici heyvan novleri ayi canavar tulku ve s insan terefinden mehv edilmisdir Finlandiya Haqqinda Maraqli Melumatlar Olkede 187 888 gol var Finlandiya dunyada en temiz suyu ile taninir Finlandiyada 179 500 ada var Her il Finlandiyada mobil telefonlarin atilmasi yarisi kecirilir Fin seherinin kucelerinde siz coxlu dovsanlarla rastlasa bilersiniz Finler icmeyi cox sevirler Finlandiyada eynicinsiyyetli nikahlara icaze verilib Fin aileleri restoranlarda qidalanmagi o qeder de sevmir Burada gulleri hediyye etmirler Fin kisileri ev islerini sevirler Onlar dusunur ki qadinlara her isde komek lazimdir Norvec Finlandiyanin musteqilliyinin 100 illiyi serefine Norvec Finlandiya bir dag hediyye etmisdir neticede Norvec serhedlerini 200 m geri cekmisdir ve belelikle hemen dag Finlandiyanin en yuksek noqtesi olmusdur IqlimFinlandiyada yay qisa ve mulayim kecir Iyul ayinin orta temperaturu cenubda 17 simalda 11 dir Buludlu gunlerin miqdari il erzinde 65 70 dir Payiz ve yay aylari daha cox buludlu kecir Erazide yagintilarin miqdari da temperatura muvafiq olaraq deyisir Cenub ve qerb sahillerde yagintinin illik miqdari 750 mm oldugu halda simalda 400 mm dir Finlandiya erazisine dusen yagintinin miqdari buxarlanmadan cox oldugu ucun erazide bataqliqlar yayilmisdir Cenub ve cenub qerb sahillerde erazinin 45 i simalda ise 15 20 i bataqliqlarla ortuludur NeqliyyatQuru yolu neqiliyyati olkedaxili neqliyyatda ilk sirada yerlesir Bunu sira ile deniz demiryolu ve hava yolu neqliyyati teqib eder 1960 ci illerde quru yolu neqliyyatina verilen agirliq uzerine Finlandiya indiki vaxtda bu baximdan olduqca inkisaf etmis bir olkedir Xarici ticaret ve yolcu elaqelerinin 90 i deniz yoluyla temin ediler Qis boyunca calisan buzkiranlar cenub qerbdeki ehemiyyetli limanlari daim aciq saxlayirlar Olke icindeki gol cay ve kanallarda da neqliyyat edilmekle birlikde bunun neqliyyat icerisinde ehemiyyetli bir yeri yoxdur Finlandiya demiryollarindaki rels arasi aciqligi Rusiya Federasiyasi demiryollariyla eyni lakin Turkiyede de istifade edilen standart dunya olcusunden ferqlidir Buna gore Rusiya istisna olmaqla diger qonsulariyla demiryolu elaqesi yoxdur 1924 cu ilden beynalxalq hava yollarinin ehemiyyetli bir elaqe yeri olan Finlandiyada nizamli ic xett seferleri davamli calismaqdadir Demiryollari 5 741 km Quruyollari 78 189 km Kanallar 7 842 km Boru xettleri tebii qaz 580 km Limanlari Helsinki Kokkola Kotka Loviisa Osulu Pori Rauma Turku Uusikaupunki VarkausHokumetIdare olunma formasi respublikadir Ali qanunverici orqan Eduskunta birpalatali parlament Ali icraci orqan hokumet Bas nazir Matti Vanxanen 2003 Silahli quvvelerIllik herbi xercler 1 8 mld dollar 1998 teskil edir MenbeS Mustafayeva Avropa ve Amerika olkelerinin en yeni tarixi II Hisse 1945 2000 ci iller Baki 2011 Istinadlar17 Suomen perustuslaki Finlands grundlag 1999 Xarici kecidlerVikianbarda Finlandiya ile elaqeli mediafayllar var Finlandiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin