Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baltik dənizi — Şimali Avropada yerləşən dəniz. Səthi sahəsi (adaları olmadan) — 419.000 km². Su həcmi — 21,5 min km³. Baltik dənizi Atlantik hövzəsinə aiddir. Çoxlu sayda çayların bu dənizə axması səbəbindən suyu aşağı şoranlığa malikdir. Dünyada belə bir xüsusiyyət malik olan ən böyük dənizidir..
| Baltik Dənizi | |
|---|---|
 Süni peykdən çəkilmiş şəkili | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 415 min. |
| Həcmi | 21,5 min. |
| Sahil uzunluğu | təqribən 8 min. |
| Dərin yeri | 470 m |
| Orta dərinliyi | 51 m |
| Duzluluğu | 10 ‰ |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| Yerləşməsi | Şimali Avropa |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Baltik dənizinin səthi son buzlaşma dövrü zamanı tamamilə buz bağlamışdı. 14 min il bundan əvvəl buzlaqlar əriməyə başladı. Dəniz suyu təxminən 10.300 il bundan əvvəl boğaz vasitəsilə mərkəzi İsveç rayonda boşluqları doldurmağa başladı. Yüksələn Dünya okeanı səviyyəsi (təxminən 7–7.5 min il bundan əvvəl) müasir Danimarka boğazından bir keçid yaratdı. Beləliklə, Baltik dənizi tədricən indiki formasına gəlib düşdü.
Fiziki-coğrafi göstəricilər
Baltika dənizi Avropanın quru ərazisinin dərinliyinə daxil olur, Rusiyanın, Estoniyanın, Latviyanın, Litvanın, Polşanın, Almaniyanın, Danimarkanın, İsveçin və Finlandiyanın sahillərini əhatə edir. Baltik dənizinin böyük körfəzləri: Fin körfəzi, Riqa körfəzi, . Baltik dənizinə tökülən böyük çaylar: Neva, , , Narva, , çayları. Boğazları: Voozi boğazı, Vyəykevyəyn boğazı, Vyəynameri boğazı, Soela boğazı, Berkezund boğazı, Peeneştrom boğazı, Ştrelazund boğazı, Dzivna boğazı, Foresund boğazı, Kalmarsund boğazı, Baltik boğazı.
Dibinin relyefi
Baltik dənizi materik şelfinin daxilində yerləşir. Dənizin orta dərinliyi 51 metr. Bir neçə çuxur var ki, onların dərinlikləri 200 metrə çatır. Dənizin ən dərin nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 470 metr aşağıda yerləşir. Dənizin dibi cənub hissəsində düzən, şimalında isə qayalı və qeyri-düzəndir. Dənizin dibinin çox hissəsi buzlaq mənşəli yaşıl, qara və ya qəhvəyi rəngli gil lili ilə örtülmüşdür.
Temperatur rejimi və duzluluq
Fin körfəzində suyun səthinin temperaturu yayda 15–17 °C, Botnik körfəzində — 9–13 °C, dəniz mərkəzində — 14–17 °C təşkil edir. Dərinliyin artımıyla temperatur termoklin (20–40 metr) dərinliyə qədər yavaş-yavaş enir, burada 0,2–0,5 °C-ə qədər kəskin sıçrayış olur, sonra temperatur artır, dənizin dibində temperatur 4–5 °C-də çatır.
Dəniz suyunun duzluluğu Baltika dənizini daha duzlu olan Şimal dəniziylə bağlayan Danimarka boğazından şərqə doğru azalır. Danimarka boğazında duzluluq dənizin dibində 30 və səthində 20 promill təşkil edir. Dənizin mərkəzinə getdikcə duzluluq dənizin səthində 6–8 promillə qədər azalır, şimalında 2–3 promillə, Fin körfəzində 2 promillə qədər düşərək. Dərinlik artıqca duzluluq çoxalır, dənizin dibində duzluluq 13 promillə çatır.
İqtisadi xarakteristikası
Baltik dəniz hövzəsinə sənaye cəhətdən inkişaf etmiş MDB ölkələrinin rayonları çıxır. Rusiyanın Şimal-Qərb rayonu, Belarus, Baltikyanı ölkələr və Avropa. Şimal-Qərb rayonu Rusiyanın qərb hissəsinin güclü sənaye iqtisadi kompleksidir. Onun tərkibinə daxildir: Vologod, Leninqrad, Novoqorod, Pskov vilayetleri və Kareliya. Bunlarda sənayenin müxtəlif sahələri, əsasən ağır sənaye mövcuddur. Sankt-Peterburqda (Leninqrad vilayətinin mərkəzi) maşınqayırma, metalemalı, kimyəvi, taxta emal edən Rusiya müəssisələri Novoqorod və Pskov vilayətlərində mövcuddur. Kareliyada xeyli miqdarda qranit və mərmər ehtiyatı vardır. Onun böyük ərazisi meşələrlə örtülüb (87% ərazisi), ağac ehtiyatı 600 milyon m³ –dən çoxdur. Kareliya Rusiya sənayesinin 8% ağac və 15% sellüloza-kağız məhsullarını istehsal edir. Mərkəzi Rusiyanın iqtisadi rayonu Moskva şəhəri başda olmaqla (baxmayaraq ki, bir başa hövzəyə çixmir) dəniz yollarına təmas edən mühüm iqtisadi rayonlardandır. Rayonda çoxlu sayda sənaye müəssisələri; cihazqayırma, dəzgahqayırma, enerji, nəqliyyat və kənd təsərrüfatı, maşınqayırma, yeyinti, kimyevi tekstil(toxuculuq), enerji, neftemali, polad propan və digər sənaye sahələri yerləşmişdir.
Baltikyanı iqtisadi rayonu 3 Baltik ölkələrin – Latviya, Litva və Estoniyanı və həmçinin Rusiyanın Kalininqrad vilayətini əhatə edir. Bu rayonda elektrik güc qurğuları istehsal eden nəhəng müəssisələr yerləşir. İstehsal edir: elektro mühərriklər, turbinlər, elektrogeneratorlar, cihazqayirma və elektroradiotexniki avadanliqlar, yüngül və ərzaq sənayesi məhsulları, avtomobil yığma istehsalı. Bundan əlavə Latviyada elektrik qatarlari istehsal edilir. Litvada dəzgahqayirma və gəmiqayırma (baliqci gəmiləri) inkişaf etmiş, Estoniyada yanar şistlərin çixarılması, Kalininqrad vilayetində balıqçılıq, kəhrəba çixarma və emalı inkişaf etmişdir.
Belarus iqtisadi rayon kimi inkişaf etmiş avtomobil və dəmir yolu şəbəkəsi, həmçinin daxili su yolları mövcuddur ki, onları Baltik dənizinin limanları ilə baglayir (Baltiysk, , Vıborq, , Kalininqrad, Klaypeda, Liepaya, , , , Riqa, Sankt-Peterburq, Tallin və digərləri). Bu rayonlar Rusiyadan və digər MDB ölkələrindən ixrac və idxal yüklərinin tranziti üçün Skandinaviya və Avropa ölkələrinə (Böyük Britaniya, Almaniya, Belçika, Polşa, Danimarka, Niderland və Fransa) bərə keçidlərinin inkişafı ücün əlverişli coğrafi məkanda yerləşmişlər.
Gəmiçilik
Baltik dəniz hövzəsinin dəniz yollarında gəmiçiliyin müxtəlif formalarından geniş istifadə edilir. Beynəlxalq daşımalarda, dayanıqalı yük axınları olan bir neçə xətlərdə gəmiçilikdən istifadə edilir. Baltik hövzəsinin bir çox limanları müntəzəm xəttərlə (o cümlədən bərə və sərnişin) Böyük Britaniyanın, Fransanın, Belçikanın, Niderlandın, Almaniyanın, Norveçin, Danimarkanın, İsveçin, Polşanın, Kubanın, Cənubi Amerikanın və Qərbi Afrikanın limanları ilə əlaqəlidirlər. Litva və Latviyanın gəmiçilik şirkətləri və ayrı-ayrı gəmi sahibləri Baltikyanı ölkələrinin (Riqa, Ventspils, Klaypeda, ), Fransanın (, Qavr), Niderlandın (Rotterdam) və həmcinin digər Avropa kontinenti ölkələrinin limanları ilə müntəzəm (o cümlədən bərə xətti) əlaqə saxlayırlar. Estoniyanın şirkətləri və gəmi sahibləri İsveç, Almaniya, Finlandiya və Qərbi Afrika limanları ilə müntəzəm əlaqə saxlayir, həm də tramp daşımaları yerinə yetirirlər. Baltik hövzəsi limanlarından "çay-dəniz" tipli gəmilər birbaşa reyslə MDB-nin daxili regionlarinin limanlarından Baltik dənizinin limanlarına daxil olurlar.
Baltik hövzəsində yükaxınları xeyli müxtəlif və özünəməxsusdur. Hövzənin limanları arasında daşımalarda meşə və meşə materialları yük axınları üstünlük təşkil edir. Bu yüklər Rusiyanın və Kareliyanın daxili rayonlarından Sankt-Peterburq limanına daxil olur və oradan isə hövzənin limanlarına aparılır. Tikinti materialları (qum, çınqıl, şeben və s) Litvadan(klaypeda) Sankt-Peterburqa daşınır. Taxıl yükləri Sankt-Peterburqdan Baltikyanı ölkələrin limanlarına ixrac edilir. Apatit konsentratı biborqdan (dəmir yolu ilə) Klaypeda və Ventspile limanlarına və həmcinin Rusiyanın Kalininqrad limanına daşınır. Rusiyanın meşədaşıyan gəmi kampaniyaları meşə yüklərini Şimal hövzəsindən Avropa kontinentinə (Böyük Britaniya, İrlandiya, Belçika, Niderland) limanlarına daşıyırlar. Əks istiqamətdə ballast sularla Baltik dənizinə, oradan da şimala duz, avadanlıq, maşın, sənaye və ərzaq malları daşıyırlar.
Baltik dənizi limanlarından Qara dəniz limanlarına meşə, apatit, sellüloza, taxta materialları daşınır. Meşə və taxta materialları Sankt-Peterburq, Vıborq və Riqadan Böyük Britaniya, Belçika, Niderland, İtaliya və bir neçə digər Aralıq dənizi limanlarına və Böyük Britaniyaya daşınır. Klaypeda və Ventspilsdən metal (rulon polad, polad külçə) Rotterdam, Amsterdam, Antverpen və Qərbi ingiltərənin limanlarına daxil olur. Apatit yük axınları Klaypeda limanından başlayaraq Belçika, hollandiya və Avropanın digər ölkələrinə aparılır. Kömür və şaxta (filiz) Baltika limanlarından İsveçə və Finlandiyaya daşınır. Taxıl yükləri Sankt-Peterburq, Riqa və Kalininqraddan Avropa ölkələri limanlarına ixrac edilir. Kubaya Baltika limanlarından xeyli çeşiddə yüklər daşınır, əks istiqamətdə şəkər-xammal, tropik meyvələr gətirilir. 1960-ci ildə Baltik hövzəsinin limanlarında neft terminallarının tikilməsindən sonra burada neft və neft məhsulları yük axınları başladı. Bu yükaxınları Klaypeda və Ventspils limanlarından Skandinaviya, Şimali Avropa və İslandiya ölkələrinin limanlarına aparılır. Əks istiqamətdə hövzənin limanlarına prokat, böyük diametrli borular (1 m və daha cox) gətirilir. Baltik hövzəsində bir sıra beynəlxalq sərnişin və bərə xəttləri fəaliyyət göstərir. Hövzənin gəmi təmiri zavodları əsas limanlarda yerləşib: Sankt-Peterburq, Riqa, Klaypeda, Loksas (Estoniya). Almaniyanın gəmi təmiri tərsanəsi bahalı yaxtaların və sarnişin gəmilərinin təmiri üzrə ixtisaslaşıb. Baltik dəniz hövzəsində bir sıra böyük gəmiqayırma verfləri və zavodları fəaliyyət göstərir. Həmçinin gəmiqayırma Almaniya, Danimarka, İsveç, Finlandiya ölkələrində də inkişaf etmişdir.
İstinadlar
- Альберт К. Дженсен — Живой мир океанов. Санкт-Петербург: Гидрометеоиздат, 1994. — 256 с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baltik denizi Simali Avropada yerlesen deniz Sethi sahesi adalari olmadan 419 000 km Su hecmi 21 5 min km Baltik denizi Atlantik hovzesine aiddir Coxlu sayda caylarin bu denize axmasi sebebinden suyu asagi soranliga malikdir Dunyada bele bir xususiyyet malik olan en boyuk denizidir Baltik DeniziSuni peykden cekilmis sekiliUmumi melumatlarSahesi 415 min Hecmi 21 5 min Sahil uzunlugu teqriben 8 min Derin yeri 470 mOrta derinliyi 51 mDuzlulugu 10 Yerlesmesi58 37 sm e 20 25 s u Olkeler Rusiya Latviya Litva Estoniya Finlandiya Isvec AlmaniyaYerlesmesi Simali AvropaBaltik denizi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiBaltik denizinin sethi son buzlasma dovru zamani tamamile buz baglamisdi 14 min il bundan evvel buzlaqlar erimeye basladi Deniz suyu texminen 10 300 il bundan evvel bogaz vasitesile merkezi Isvec rayonda bosluqlari doldurmaga basladi Yukselen Dunya okeani seviyyesi texminen 7 7 5 min il bundan evvel muasir Danimarka bogazindan bir kecid yaratdi Belelikle Baltik denizi tedricen indiki formasina gelib dusdu Fiziki cografi gostericilerBaltika denizi Avropanin quru erazisinin derinliyine daxil olur Rusiyanin Estoniyanin Latviyanin Litvanin Polsanin Almaniyanin Danimarkanin Isvecin ve Finlandiyanin sahillerini ehate edir Baltik denizinin boyuk korfezleri Fin korfezi Riqa korfezi Baltik denizine tokulen boyuk caylar Neva Narva caylari Bogazlari Voozi bogazi Vyeykevyeyn bogazi Vyeynameri bogazi Soela bogazi Berkezund bogazi Peenestrom bogazi Strelazund bogazi Dzivna bogazi Foresund bogazi Kalmarsund bogazi Baltik bogazi Dibinin relyefiBaltik denizi materik selfinin daxilinde yerlesir Denizin orta derinliyi 51 metr Bir nece cuxur var ki onlarin derinlikleri 200 metre catir Denizin en derin noqtesi deniz seviyyesinden 470 metr asagida yerlesir Denizin dibi cenub hissesinde duzen simalinda ise qayali ve qeyri duzendir Denizin dibinin cox hissesi buzlaq menseli yasil qara ve ya qehveyi rengli gil lili ile ortulmusdur Temperatur rejimi ve duzluluqFin korfezinde suyun sethinin temperaturu yayda 15 17 C Botnik korfezinde 9 13 C deniz merkezinde 14 17 C teskil edir Derinliyin artimiyla temperatur termoklin 20 40 metr derinliye qeder yavas yavas enir burada 0 2 0 5 C e qeder keskin sicrayis olur sonra temperatur artir denizin dibinde temperatur 4 5 C de catir Deniz suyunun duzlulugu Baltika denizini daha duzlu olan Simal deniziyle baglayan Danimarka bogazindan serqe dogru azalir Danimarka bogazinda duzluluq denizin dibinde 30 ve sethinde 20 promill teskil edir Denizin merkezine getdikce duzluluq denizin sethinde 6 8 promille qeder azalir simalinda 2 3 promille Fin korfezinde 2 promille qeder duserek Derinlik artiqca duzluluq coxalir denizin dibinde duzluluq 13 promille catir Iqtisadi xarakteristikasiBaltik deniz hovzesine senaye cehetden inkisaf etmis MDB olkelerinin rayonlari cixir Rusiyanin Simal Qerb rayonu Belarus Baltikyani olkeler ve Avropa Simal Qerb rayonu Rusiyanin qerb hissesinin guclu senaye iqtisadi kompleksidir Onun terkibine daxildir Vologod Leninqrad Novoqorod Pskov vilayetleri ve Kareliya Bunlarda senayenin muxtelif saheleri esasen agir senaye movcuddur Sankt Peterburqda Leninqrad vilayetinin merkezi masinqayirma metalemali kimyevi taxta emal eden Rusiya muessiseleri Novoqorod ve Pskov vilayetlerinde movcuddur Kareliyada xeyli miqdarda qranit ve mermer ehtiyati vardir Onun boyuk erazisi meselerle ortulub 87 erazisi agac ehtiyati 600 milyon m den coxdur Kareliya Rusiya senayesinin 8 agac ve 15 selluloza kagiz mehsullarini istehsal edir Merkezi Rusiyanin iqtisadi rayonu Moskva seheri basda olmaqla baxmayaraq ki bir basa hovzeye cixmir deniz yollarina temas eden muhum iqtisadi rayonlardandir Rayonda coxlu sayda senaye muessiseleri cihazqayirma dezgahqayirma enerji neqliyyat ve kend teserrufati masinqayirma yeyinti kimyevi tekstil toxuculuq enerji neftemali polad propan ve diger senaye saheleri yerlesmisdir Baltikyani iqtisadi rayonu 3 Baltik olkelerin Latviya Litva ve Estoniyani ve hemcinin Rusiyanin Kalininqrad vilayetini ehate edir Bu rayonda elektrik guc qurgulari istehsal eden neheng muessiseler yerlesir Istehsal edir elektro muherrikler turbinler elektrogeneratorlar cihazqayirma ve elektroradiotexniki avadanliqlar yungul ve erzaq senayesi mehsullari avtomobil yigma istehsali Bundan elave Latviyada elektrik qatarlari istehsal edilir Litvada dezgahqayirma ve gemiqayirma baliqci gemileri inkisaf etmis Estoniyada yanar sistlerin cixarilmasi Kalininqrad vilayetinde baliqciliq kehreba cixarma ve emali inkisaf etmisdir Belarus iqtisadi rayon kimi inkisaf etmis avtomobil ve demir yolu sebekesi hemcinin daxili su yollari movcuddur ki onlari Baltik denizinin limanlari ile baglayir Baltiysk Viborq Kalininqrad Klaypeda Liepaya Riqa Sankt Peterburq Tallin ve digerleri Bu rayonlar Rusiyadan ve diger MDB olkelerinden ixrac ve idxal yuklerinin tranziti ucun Skandinaviya ve Avropa olkelerine Boyuk Britaniya Almaniya Belcika Polsa Danimarka Niderland ve Fransa bere kecidlerinin inkisafi ucun elverisli cografi mekanda yerlesmisler GemicilikBaltik deniz hovzesinin deniz yollarinda gemiciliyin muxtelif formalarindan genis istifade edilir Beynelxalq dasimalarda dayaniqali yuk axinlari olan bir nece xetlerde gemicilikden istifade edilir Baltik hovzesinin bir cox limanlari muntezem xetterle o cumleden bere ve sernisin Boyuk Britaniyanin Fransanin Belcikanin Niderlandin Almaniyanin Norvecin Danimarkanin Isvecin Polsanin Kubanin Cenubi Amerikanin ve Qerbi Afrikanin limanlari ile elaqelidirler Litva ve Latviyanin gemicilik sirketleri ve ayri ayri gemi sahibleri Baltikyani olkelerinin Riqa Ventspils Klaypeda Fransanin Qavr Niderlandin Rotterdam ve hemcinin diger Avropa kontinenti olkelerinin limanlari ile muntezem o cumleden bere xetti elaqe saxlayirlar Estoniyanin sirketleri ve gemi sahibleri Isvec Almaniya Finlandiya ve Qerbi Afrika limanlari ile muntezem elaqe saxlayir hem de tramp dasimalari yerine yetirirler Baltik hovzesi limanlarindan cay deniz tipli gemiler birbasa reysle MDB nin daxili regionlarinin limanlarindan Baltik denizinin limanlarina daxil olurlar Baltik hovzesinde yukaxinlari xeyli muxtelif ve ozunemexsusdur Hovzenin limanlari arasinda dasimalarda mese ve mese materiallari yuk axinlari ustunluk teskil edir Bu yukler Rusiyanin ve Kareliyanin daxili rayonlarindan Sankt Peterburq limanina daxil olur ve oradan ise hovzenin limanlarina aparilir Tikinti materiallari qum cinqil seben ve s Litvadan klaypeda Sankt Peterburqa dasinir Taxil yukleri Sankt Peterburqdan Baltikyani olkelerin limanlarina ixrac edilir Apatit konsentrati biborqdan demir yolu ile Klaypeda ve Ventspile limanlarina ve hemcinin Rusiyanin Kalininqrad limanina dasinir Rusiyanin mesedasiyan gemi kampaniyalari mese yuklerini Simal hovzesinden Avropa kontinentine Boyuk Britaniya Irlandiya Belcika Niderland limanlarina dasiyirlar Eks istiqametde ballast sularla Baltik denizine oradan da simala duz avadanliq masin senaye ve erzaq mallari dasiyirlar Baltik denizi limanlarindan Qara deniz limanlarina mese apatit selluloza taxta materiallari dasinir Mese ve taxta materiallari Sankt Peterburq Viborq ve Riqadan Boyuk Britaniya Belcika Niderland Italiya ve bir nece diger Araliq denizi limanlarina ve Boyuk Britaniyaya dasinir Klaypeda ve Ventspilsden metal rulon polad polad kulce Rotterdam Amsterdam Antverpen ve Qerbi ingilterenin limanlarina daxil olur Apatit yuk axinlari Klaypeda limanindan baslayaraq Belcika hollandiya ve Avropanin diger olkelerine aparilir Komur ve saxta filiz Baltika limanlarindan Isvece ve Finlandiyaya dasinir Taxil yukleri Sankt Peterburq Riqa ve Kalininqraddan Avropa olkeleri limanlarina ixrac edilir Kubaya Baltika limanlarindan xeyli cesidde yukler dasinir eks istiqametde seker xammal tropik meyveler getirilir 1960 ci ilde Baltik hovzesinin limanlarinda neft terminallarinin tikilmesinden sonra burada neft ve neft mehsullari yuk axinlari basladi Bu yukaxinlari Klaypeda ve Ventspils limanlarindan Skandinaviya Simali Avropa ve Islandiya olkelerinin limanlarina aparilir Eks istiqametde hovzenin limanlarina prokat boyuk diametrli borular 1 m ve daha cox getirilir Baltik hovzesinde bir sira beynelxalq sernisin ve bere xettleri fealiyyet gosterir Hovzenin gemi temiri zavodlari esas limanlarda yerlesib Sankt Peterburq Riqa Klaypeda Loksas Estoniya Almaniyanin gemi temiri tersanesi bahali yaxtalarin ve sarnisin gemilerinin temiri uzre ixtisaslasib Baltik deniz hovzesinde bir sira boyuk gemiqayirma verfleri ve zavodlari fealiyyet gosterir Hemcinin gemiqayirma Almaniya Danimarka Isvec Finlandiya olkelerinde de inkisaf etmisdir IstinadlarAlbert K Dzhensen Zhivoj mir okeanov Sankt Peterburg Gidrometeoizdat 1994 256 s ISBN 5 286 00160 2