Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Norveç, rəsmi olaraq Şimali Avropada , materiki Skandinaviya yarımadasının qərb və ən şimal hissəsini əhatə edir. Arktikanın ucqar adası Yan Mayen və Şpitsbergen arxipelaqı da Norveçin bir hissəsidir. Subantarktika qurşağında yerləşən Buve adası Norveçdən asılıdır; ərazisinə, həmçinin I Pyotr adası və Kraliça Mod Torpağı Antarktika ərazilərini iddialarına daxildir . Paytaxtı və ən böyük şəhəri Oslodur.
| Norveç | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| bukmol Kongeriket Norge nyunorsk Kongeriket Noreg Norgga gonagasriika Nöörjen gånkarijhke Vuona gånågisrijkka | |||||
| |||||
| Enige og tro inntil Dovre faller (dil?) Einige og tru inntil Dovre fell (dil?) "Dovre yıxılana qədər birləşmiş və sadiq" | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • | 872 | ||||
| • | 1263 | ||||
| • Kalmar birliyi | 1397 | ||||
| • Danimarka-Norveç | 1524 | ||||
| • | 25 fevral 1814 | ||||
| • | 17 may 1814 | ||||
| • İsveç-Norveç birliyi | 4 noyabr 1814 | ||||
| • | 7 iyun 1905 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Oslo | ||||
| İdarəetmə forması | Unitar Konstitusiyalı monarxiya Parlament | ||||
| Norveç monarxı | V Harald | ||||
| Norveç Baş naziri | |||||
| Sahəsi | Dünyada 67-ci | ||||
| • Ümumi | 385,207 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 5.7 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | ▲ 5,550,203 nəfər (118-ci) | ||||
| • Sıxlıq | 14.4 nəf./km² (213-cü) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | $425 milyard mlrd. dollar (52-ci) | ||||
| • Adambaşına | $78,128 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2022) | $504 milyard dollar (30-cu) | ||||
| • Adambaşına | $92,646 dollar (3-cü) | ||||
| İİİ (2022) | 0.966 (Artım; 2-ci) | ||||
| Demonim | Norveçli | ||||
| Valyuta | Norveç kronu | ||||
| İnternet domeni | .no | ||||
| NO | |||||
| BOK kodu | NOR | ||||
| Telefon kodu | +47 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Konstitusiyalı monarxiyadır. Paytaxtı Oslo şəhəridir. Norveç Skandinaviya yarımadasının qərbində yerləşib İsveç, Finlandiya və Rusiya ilə həmsərhəddir. Şimal ərazi boyu uzanan fyordlar Norveç təbiətinin ən ecazkar fenomenlərindən sayılır.
Norveç Krallığına Arktikada yerləşən bir neçə ada, Svalbard (Şpitsbergen adası və qonşu adalar daxildir) və Yan Mayen adaları da daxildir. Norveç Krallığının Svalbard üzərindəki mülkiyyət hüququ Svalbard Sazişi əsasında razılaşdırılmışdır. Bu saziş Yan Mayen adasına şamil edilmir. Cənubi Atlantik Okeanında yerləşən Buve və I Pyotr adaları da Norveçin tabeliyindədir. Bununla belə bu adalar krallığa məxsus deyildir. Norveçin Antraktidadakı "Şahzadə Mod Torpaqları"na da ərazi iddiları vardır. Həmin adada Norveçin "Troll" tədqiqat stansiyası yerləşir.
Norveç 2001-ci ildən etibarən hər il insan inkişafı göstəricisinə görə birinci yeri tutur. Rəy sorğularına görə ölkə həmçinin dünyanın ən sakit və sülhsevər ölkəsi hesab edilmişdir.
Tarix
VIII–XI əsrlər arasında Norveçdə Vikinqlər olaraq bilinən bir dövlət höküm sürmüşdür. Davakar bir xalq olaraq tanınan Vikinqlər cənubda Britaniya, İrlandiya,İslandiya, Qrenlandiya ve hətta Şimali Amerikaya qədər çataraq koloniyalar qurdular. 1000-ci illərdə Xristian missionerlər Norveçdə Xristiyanlığı yaymağa başladılar. Norveç kralı I. Haakon Xristiyanlığı qəbul etdi. 1030-cu ildə Danimarkalılar Norveçi ələ keçirdilər. Norveç Danimarka kralı Knudun qurduğu Şimal Dənizi İmperatorluğunun'nun bir parçası halına gəldi. 1363-cı ildə Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar'ın qızı I. Margrete'lə evlənərək iki ölkəni bir bayraq altında birləşdirdi. Ayrıca Håkon İsveç krallığı ailəsiylə də əqraba idi. Cütlüyün evliliyindən doğulan Olaf'ın 1387-cı ildə erkən yaşda ölməsi üzərinə I. Margrete taxta çıxdı (1387–1412). Margrete'nin başçılığı altında 1397 ildə İsveç, Norveç, Danimarka və koloniyaları (Farer adaları, İslandiya, Qrenlandiya və Finlandiya) birləşərək adı altında böyük bir Skandinaviya İmperatorluğu halına gəldilər.
1521-ci ildə İsveç Kalmar Birliyindən ayrıldı. Bu zamanda Skandinav ölkələri Martin Lüter tərəfindən Almaniyada başladılan Protestant Reformasiyası ilə sarsıldı. Danimarka və Norveç 1821-ci ilə qədər Danimarka-Norveç adı altında birlikdə hərəkət etməyə davam etdilər. Kralları bir idi, amma konstitusiyaları, dövlət qurumları və orduları ayrı-ayrı olmağa davam etdi. 19-cu əsrin başlanğıcında Norveç Napolyon döyüşləriylə təməlindən sarsıldı. Fransa müharibədə məğlub olanda Danimarka 1814-cü ildə imzaladığı Kil müqaviləsi şərtləri əsasında döyüşü qazanan tərəfin iştirakşısı olan İsveçə Norveçi vermək məcburiyyətində qaldı. Norveçlilər İsveç idarəçiliyindən məmnun qalmadılar. Üsyanlar baş qaldırdı. Nəhayət 1905 tarixində İsveç Norveçin müstəqilliyini tanıdı. Danimarka şahzadəsi VII. Haakon Norveç kralı elan edildi. Bu gün Birliyin Dağılması Günü adı ilə bayram edilməkdədir.
Norveç Birinci dünya müharibəsində bitərəf qaldı. İkinci dünya müharibəsində də bitərəf qalma niyyətində olmasına baxmayaraq 9 Aprel 1940 tarixində Nasist Almaniyası tərəfindən işğal edildi. 9 May 1945-ci il tarixində Almaniyanın təslim olmasına qədər Norveç işğal altında qaldı. 1949-cu ildə Norveç NATO'ya daxil oldu. 1960'ların sonlarında Norveç sularında kəşfedilən neft və qaz Norveçə böyük bir rifah qazandırdı. 1972 və 1994'də edilən referendumlarda Norveç xalqı Avropa Birliyi'nə daxil olmamasına qərar verdi. Norveç Avropa Birliyi ilə olan əlaqələrini iştirakçısı olduğu qurumu vasitəsiylə sürdürməkdədir. Günümüzdə Norveç Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə yaşama standartları baxımından dünyanın ən irəlidə olan ölkələrindən biridir.
Coğrafiyası
Şimali Avropada yerləşmiş Norveç Skandinaviya yarımadasının şimal və qərb hissəsini tutur. Şpitsbergen arxipelaqı, Yan-Meyen və ölkəyə yaxın yerləşmiş digər adalarda Norveçə məxsusdur. Şərqdə, İsveç (sərhəddin uzunluğu 1619 km), şi-mal-şərqdə Finlandiya (729 km) və Rusiya (167 km) ilə həmsərhəddir. Qərbdə Atlantik okeanına, şimalda Barens, cənubda isə şimal dənizlərinə çıxışı var.
Norveç, sahilləri çox girintili-çıxıntılı olan ölkələrdən biridir. Bir çox bölgələrdə əzəmətli sıldırım qayalar sahil boyu şaquli dovarlar kimi uzanır və ya dərin oyuqlar yaradaraq, sanki dəniz üzərində asılı vəziyyətdə qalırlar. Bu oyuqlar sahil dalğalarının qayalara çırpılması nəticəsində yaranır. Bu cür qayalıq sahillərin önündən yalnız kiçik gəmilər və ya qayıqlar keçə bilər.
Dəniz sahilinə yaxın ərazilərdə çoxsaylı sahil adaları, sualtı qayalar və adsız ki-çik adalar səthə çıxır. Gəmişilik üçün yararsız olan Norveç çaylarından fərqli olaraq, fyordlar ölkənin əlverişli su yolları sayılır.
Norveç dənizinin fyordları, dəniz tərfdən çoxsaylı adalarla əhatə olunduğundan, fırtına, külək və dəniz cərəyanları dalğalarından yaxşı qorunur. Fırtına zamanı fyord-lar həmçinin gəmilər üçün yaxşıd aldanacaq rolu oynayır. Norveç ərazisinin 70 faizini təşkil edən orta yüksəklikli Skandinaviya dağları cə-nub-qərbdən şimal-şərqə doğru bütün ölkə boyu uzanır. Ölkənin ən yüksək zirvəsi Qalhöpiggen dağıdır (2469m). Norveçdə çoxlu göllər və iti axan astanalı və şəlaləli dağ çayları vardır. Şəlalələr Norveç çaylarına qeyri-adi gözəllik verir.Əsas çaylar Lo-gen, Beqna və Qlommadır.
Sahilə doğru gələn mülayim dəniz cərəyanı və daim əsən mülayim qərb və cə-nub dəniz küləkləri, Norveç iqliminə böyük təsir göstərir. Norveç sahillərində dəniz donmur, fyordlar isə ilboyu naviqasiya üçün açıqdır. Şimal en dairəsi istiqamətində uzanmasına baxmayaraq, Şimali Avropanın ən isti ölkəsidir. Osloda və şimla sahillər-də yanvarın orta temperaturu mənfi 2-dən mənfi 4 dərəcəyədək olur. Yay fəsli isti keçmir. Ölkənin ancaq cənub-qərbində iyulun orta temperaturu müsbət 12, Oslo ətra-fında 17, bəzən 25, hətta 30 dərəcəyə çatır.
Stavangerdən Namsusa qədər olan sahil ərazidə isə ümumiyyətlə orta aylıq tem-peratur il boyu mənfi olmur. Amma ölkənin bir sıra daxili rayonlarında iqlim olduqca sərtdir. Elə rayonlar var ki, qış yeddi ay davam edir, bəzi günlərdə temperatur mənfi 50 dərəcəyə enir.
Əhalisi
Norveçin iri şəhərlə-ri Kristiansann, Berken, Oslo, Tronheym isə əsas portlarıdır. Əhalinin böyük əksəriy-yəti – norveçlilərdir. Ölkədə digər etnik qruplardan – saamilar danimarkalılar, isveçlilər finlər yaşayır. Orta ömür müddəti: kişilər üçün 74, qadınlar üçün 81 ildir.
Etnik tərkibi
Norveçlilər 79%, digər xalqlar 21%
Mədəniyyət
Ənənəvi xalq rəqsləri, mahnıları və hekayələri olduqca məşhurdur. Ölkə sənət sahəsində əhəmiyyətli insanlar yetişdirmişdir. Bunlardan rəssam Edvard Munch, bestekar Edvard Grieg, heykəltaraş Qustav Vigeland və oyun yazıçısı Henrik İbseni misal göstərmək olar.
Norveç Krallığında ali təhsil
Norveçdə ali təhsil müəssisələrinin əksəriyyəti dövlətə məxsusdur. Ölkədə 7 universitet, universitet səviyyəsində 7 ixtisaslaşmış institut, 24 dövlət kollec universiteti, iki dövlət incəsənət institutu və 2 özəl kollec universiteti, 31 özəl institut (onlardan 22-si dövlət tərəfindən müəyyən maliyyə yardımı alır) fəaliyyət göstərir. Ali məktəblərdə oxuyan təxminən 195000 tələbədən 24500-ü özəl kollec və ya kollec universitetlərdə təhsil alır.
Norveçin ən qədim və nüfuzlu ali təhsil müəssisəsi Oslo Universitetidir. Bu tədris ocağı 1811-ci ildə fəaliyyətə başlayıb. 1939-cu ildən Oslo Universiteti adlandırılıb. 1946-cı ilə qədər ölkədə yeganə universitet olub.
Universitetdə hüquq, tibb, humanitar, riyaziyyat, ilahiyyat, təbiət elmləri, sosial elmlər, təhsil və digər ixtisaslar üzrə 30000-ə yaxın tələbə təhsil alır. Dünyada aparıcı universitetlərdən biri olan bu ali məktəb xaricdə təhsil və tədris üzrə ixtisaslaşmış "Quacquarelli Symonds" (QS) şirkətinin 2010-cu ildə tərtib etdiyi dünya universitetlərinin reytinq siyahısında 100-cü pillədə qərarlaşıb. Universitet məzunlarından bir çoxu müxtəlif illərdə Nobel mükafatına layiq görülüb.
Son illər Norveç ali təhsilində aparılan islahatlar müsbət nəticələr verir. İslahatlar sayəsində Boloniya prosesinə uyğun olaraq dərəcə strukturu, qiymətləndirmə sistemi və keyfiyyətin təminatı sistemi müəyyənləşdirilib. Ali təhsilin dərəcə strukturuna əsasən 3 illik bakalavriatura, 2 illik magistratura və 3 illik doktorantura (fəlsəfə doktoru) müddəti müəyyən edilib. Avropa Kredit Transfer Sisteminə əsasən qiymətləndirmə hərflər vasitəsilə aparılır (A-əla, E-keçid, F-qeyri-kafi).
Özəl institutlar üçün akkreditasiya könüllü xarakter daşıyır. Son illər akkreditasiyadan keçmiş bəzi kollec universitetlər universitet olmaq şansı qazanıblar.
Ali təhsil müəssisələri arasındakı fərq əsasən onların akkreditasiya hüquqları ilə əlaqədardır. Məsələn, kollec universitetləri magistr və fəlsəfə doktoru dərəcələri vermək məqsədilə akkreditasiya üçün müraciət etməli olduqları halda, universitetlərin qarşısında belə bir şərt qoyulmur. Burada həmçinin bir sıra özəl ali məktəblərin də magistr və fəlsəfə doktoru dərəcələri vermək hüququ əldə etmək üçün akkreditasiyadan keçməsi ilə bağlı tələblər mövcuddur. Bu müəssisələr Norveç Təhsildə Keyfiyyətin Təminatı Agentliyi tərəfindən akkreditə olunmuş tədris proqramları təqdim edirlər.
Norveç Təhsildə Keyfiyyətin Təminatı Agentliyi ali və peşə təhsili müəssisələrində tədrisin keyfiyyətinin təmin olunması prosesini müxtəlif üsullar vasitəsilə həyata keçirir:
- ali təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası;
- ali təhsil proqram və kurslarının akkreditasiyası;
- akkreditasiya prosesinin yoxlanılması;
- ali təhsil müəssisələrində daxili keyfiyyətin təminatının qiymətləndirilməsi;
- təhsilin qiymətləndirilməsi;
- texniki peşə təhsilinin tanınması;
- xarici ixtisasların tanınması.
Yaşlılar üçün həyatboyu təhsil imkanlarının yaradılması Norveçdə təhsil siyasətinin əsas prioritetlərindəndir. Başlıca məqsəd yaşlı nəsil nümayəndələrinin öz peşələrinə uyğun olaraq bacarıqlarını möhkəmləndirməsinə əlverişli şərait yaratmaqdan ibarətdir.
Hər il təxminən 15000 tələbə yaşlıların təhsili proqramları çərçivəsində dövlət universitetlərində və kollec universitetlərdə təhsil alır. 70000 nəfər isə əlavə təlim kurslarında təhsilini davam etdirir.
Yaşlıların təhsilinin daha yaxşı təşkili məqsədilə hökumət tərəfindən təsirli tədbirlər həyata keçirilir. Hökumət yaşlıların təhsili ilə məşğul olan qurumları maliyyələşdirir və onların fəaliyyətini stimullaşdırır. Ölkədə yaşlıların təhsili ilə məşğul olan təxminən 20 cəmiyyət dövlət dotasiyası alır. Bu baxımdan, yaşlıların oxu, yazı, riyazi və kompüter bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi üzrə yüksək keyfiyyətli kursların təşkili məsələsi daha aktualdır. Odur ki, qeyri-hökumət təşkilatlarının, bələdiyyələrin yaşlıların təhsilinin təşkilinə cəlb olunmasına xüsusi önəm verilir.
Distant (məsafədən) təhsil Norveçdə geniş yayılıb və əsasən qiyabi kurslardan ibarətdir. Lakin hazırda tədricən distant təhsil daha çox İnternetə əsaslanır. Hər il təxminən 20000 nəfər distant təhsil müəssisələrini bitirir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində dərs demək üçün kollec universitetlərində üçillik təhsil almaq tələb olunur. İbtidai məktəblərdə dərs demək üçün kolleclərdə ümumi fənn müəllimi (4 illik təhsil) və ya fənn müəllimi (3 illik) ixtisaslarına yiyələnmək lazımdır.
3 illik təhsilə əsaslanan ilk universitet dərəcəsi almış müəllimlər orta məktəbin aşağı pilləsində dərs demək hüququ qazanır. Universitet dərəcəsi əldə etdikdən (5–6 il) sonra bir il əlavə müəllim təlimi proqramlarında ixtisas almaqla orta məktəbin yuxarı pilləsində dərs demək olar.
Tibb, hüquq, iqtisadiyyat, mühəndislik elmləri üzrə universitet proqramı 4, 5 və ya 6 ildir. Bu ixtisaslara yiyələnmiş mütəxəssislər daha nüfuzlu kadr kimi işə qəbul olunur və yüksək maaş alırlar. Əcnəbilərin bu ixtisaslara qəbulu baxımından müəyyən məhdudiyyətlər mövcuddur.
Mətbəx
Norveç mətbəxində qızartma som balığı, karides və morina balığı əhəmiyyətli yer tutar. Norveçdə insanlar nahar edərkən adətən süfrələrinədə şirin keçi pendiri və rinqa balığı turşusu olur. Norveçdə spirtli içkilər qadağan olunduğu üçün onu bəzən tapmaq çətin olur.
Din
- Xristianlıq 90,1% (Əksəriyyət (97%),digər məzhəblər 3%)
İqtisadiyyatı
Norveçin iqtisadiyyyatı XX əsrin 50–60 cı illərindən yüksək sürtələ inkişaf etməyə başladı .Ölkədə hidrostansiyaların, gəmiqayırmanın inkişafı üçün böyük kapital qoyuldu. 1960-cı ldə Norveçin ticarət donanması müharibədən əvvəlki illərə nisbətən 2 dəfə artdı. Norveç ABŞ və İngiltərədən sonra özünün donanma tonnajına görə dünyada üçüncü yeri tutdu. Zəngin təbii ehtiyatlara malik olan Norveç iqtisadi cəhətdən yüksək səviyyədə inkişaf etmiş sənaye ölkəsidir. Sənayenin mühüm sahələri: neft və təbii qaz çıxarılması, yeyinti, sellüloz-kağız, metallurgiya, kimya, ağac emalı və gəmiqayırmadır. Norveç dünya bazarına böyük həcmdə balıq və balıq məhsulları çıxara dövlətlər sırasındadır. Kənd təsərrüfatında əsas bölmə heyvandarlıqdır. Ölkəyə lazım olan ərzaq məhsullarının yarıdan çoxu idxal edilir.
Turizm
İl ərzində Norveç əhalisinin təxminən yarısı səyahətdə olur. Norveçin beynəlxalq turizm əlaqələri fəal inkişaf edir.1999-cu ildə 1mln.-dan artıq Norveç vətəndaşı xarci səfərlərdə işitrak etmişdir. Onlar səfər etdikləri ölkələrdə 4.7 mlrd. ABŞ dolları həc-mində pul xərcləmişlər. Həmin ildə Norveçə 4.5 mln.-a yaxın əcnəbi turist gəmişdir. Norveçdə xarici turizmin mövsümülüyü özünü açıq şəkildə büruzə verir.
Turistlərin yarıdan çoxu ölkəyə iyul, iyun və avqust aylarında gəlirlər. 1999-cu ildə ölkə turizm fəaliyyətindən təqribən 2.3 mlrd. ABŞ dolları həcmində gəlir əldə etmişdir. Baxma-yaraq ki, Norveçdə turistlərin gecələməsi üçün 190 min yer möv-cuddur. Son vaxtlar ölkə tərəfindən turizm regionlarına dair güclü reklam kompaniyası həyata keçirilir. Turistlər tərfindən səyahətlər üçün seçilən region Norveç fyordları-dır. Gələn turistlərin 76%-i bura öz tutur. Bundan əlavə ölkədə safari turizmi, xüsusən balıqçılıq geniş yayılıb.
Norveç dağlar fyordlar və buzlaqlardan meydana gəlmiş, əl dəyilməmiş gözəlliyə sahib bir ölkədir. Norveçdə turistlərin avtomobillə qatarla etdikləri səyahətlərdə qar-şılaşdıqları təbii mənzərələr onları valeh edir.
Ölkənin cənubunda əkinçilik sahələri, möhtəşəm meşələr və çimərliklər geniş yer tutur. Norveçdə turistlər Svalbad adalarında fok, morj, və qütb ayılarının buzlar üzərin-dəki günəş duşuna şahid ola bilərlər.
Norveçin qayalı sahilləri, mənzərəli fyordları, Şimalın toxunulmamış təbiəti, ta-rixi-memarlıq abidələri əcnəbi turistləri cəlb edir. Norveçdə turistlərin toplaşdıqları əsas mərkəzlər – Oslo və ətrafı, Myosa göllər zonası, Bergen və ölkənin cənub-qərb sahilləri, Tronheym və Norveç dəniz sahilləri, fyordlar və ölkənin şimal bölgələridir.
İdman
Norveç dağ-xizək idman növünün vətəni sayılır. Burada qış kurortlarının yaranma tarixi Avropa kurortlarının yaranma tarixi ilə üst-üstə düşür. Ümumiyyətlə iqliminə görə buranın kurortları qitədə ən uzunmüddətli kurortlardır. Ölkənin ən tanınmış kurortu Yaylo kurortudur. Burada qış idman növləri üçün yaxşı inkişaf etmiş baza var. Burada ilk yarışlar 1935-ci ildə keçirilib, qar bütün il boyu olur.
Memarlıq
Norveç arxitekturası bənzərsiz gözəllikdə kilsələri ilə seçilir. Norveç mədəni ənənələrinə bağlı bir ölkədir. Burada toy, bayram və festivallarda ənənəvi paltarlar geyinmiş insanlara daha çox rast gəlinir.
Dil
Norveç dili (rəsmi dövlət dili)
İstinadlar
- regjeringen.no. "The Re-establishing of a Norwegian State". Government.no. 5 July 2011. 18 April 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 31 December 2019.
- "Population, 2024-01-01" (ingilis). Statistics Norway. 2024-02-21. 2021-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-02-24.
- "Norway". International Monetary Fund. 2018-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-31.
- http://chartsbin.com/view/edr.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Norvec resmi olaraq Simali Avropada materiki Skandinaviya yarimadasinin qerb ve en simal hissesini ehate edir Arktikanin ucqar adasi Yan Mayen ve Spitsbergen arxipelaqi da Norvecin bir hissesidir Subantarktika qursaginda yerlesen Buve adasi Norvecden asilidir erazisine hemcinin I Pyotr adasi ve Kralica Mod Torpagi Antarktika erazilerini iddialarina daxildir Paytaxti ve en boyuk seheri Oslodur Norvecbukmol Kongeriket Norge nyunorsk Kongeriket Noreg Norgga gonagasriika Noorjen gankarijhke Vuona ganagisrijkkaBayraq GerbEnige og tro inntil Dovre faller dil Einige og tru inntil Dovre fell dil Dovre yixilana qeder birlesmis ve sadiq Tarixi 872 1263 Kalmar birliyi 1397 Danimarka Norvec 1524 25 fevral 1814 17 may 1814 Isvec Norvec birliyi 4 noyabr 1814 7 iyun 1905Resmi dilleri Bukmol Saam dili Nyunorsk Norvec diliPaytaxt OsloIdareetme formasi Unitar Konstitusiyali monarxiya ParlamentNorvec monarxi V HaraldNorvec Bas naziriSahesi Dunyada 67 ci Umumi 385 207 km Su sahesi 5 7Ehalisi Ehali 5 550 203 nefer 118 ci Sixliq 14 4 nef km 213 cu UDM AQP Umumi 425 milyard mlrd dollar 52 ci Adambasina 78 128 dollar UDM nominal Umumi 2022 504 milyard dollar 30 cu Adambasina 92 646 dollar 3 cu III 2022 0 966 Artim 2 ci Demonim NorvecliValyuta Norvec kronuInternet domeni noNOBOK kodu NORTelefon kodu 47Saat qursaqlari UTC 01 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Konstitusiyali monarxiyadir Paytaxti Oslo seheridir Norvec Skandinaviya yarimadasinin qerbinde yerlesib Isvec Finlandiya ve Rusiya ile hemserheddir Simal erazi boyu uzanan fyordlar Norvec tebietinin en ecazkar fenomenlerinden sayilir Norvec Kralligina Arktikada yerlesen bir nece ada Svalbard Spitsbergen adasi ve qonsu adalar daxildir ve Yan Mayen adalari da daxildir Norvec Kralliginin Svalbard uzerindeki mulkiyyet huququ Svalbard Sazisi esasinda razilasdirilmisdir Bu sazis Yan Mayen adasina samil edilmir Cenubi Atlantik Okeaninda yerlesen Buve ve I Pyotr adalari da Norvecin tabeliyindedir Bununla bele bu adalar kralliga mexsus deyildir Norvecin Antraktidadaki Sahzade Mod Torpaqlari na da erazi iddilari vardir Hemin adada Norvecin Troll tedqiqat stansiyasi yerlesir Norvec 2001 ci ilden etibaren her il insan inkisafi gostericisine gore birinci yeri tutur Rey sorgularina gore olke hemcinin dunyanin en sakit ve sulhsever olkesi hesab edilmisdir TarixEsas meqale Norvec tarixiNorvec qisda peykden goruntuSimali Norvec VIII XI esrler arasinda Norvecde Vikinqler olaraq bilinen bir dovlet hokum surmusdur Davakar bir xalq olaraq taninan Vikinqler cenubda Britaniya Irlandiya Islandiya Qrenlandiya ve hetta Simali Amerikaya qeder cataraq koloniyalar qurdular 1000 ci illerde Xristian missionerler Norvecde Xristiyanligi yaymaga basladilar Norvec krali I Haakon Xristiyanligi qebul etdi 1030 cu ilde Danimarkalilar Norveci ele kecirdiler Norvec Danimarka krali Knudun qurdugu Simal Denizi Imperatorlugunun nun bir parcasi halina geldi 1363 ci ilde Norvec krali VI Hakon Danimarka krali IV Valdemar in qizi I Margrete le evlenerek iki olkeni bir bayraq altinda birlesdirdi Ayrica Hakon Isvec kralligi ailesiyle de eqraba idi Cutluyun evliliyinden dogulan Olaf in 1387 ci ilde erken yasda olmesi uzerine I Margrete taxta cixdi 1387 1412 Margrete nin basciligi altinda 1397 ilde Isvec Norvec Danimarka ve koloniyalari Farer adalari Islandiya Qrenlandiya ve Finlandiya birleserek adi altinda boyuk bir Skandinaviya Imperatorlugu halina geldiler 1521 ci ilde Isvec Kalmar Birliyinden ayrildi Bu zamanda Skandinav olkeleri Martin Luter terefinden Almaniyada basladilan Protestant Reformasiyasi ile sarsildi Danimarka ve Norvec 1821 ci ile qeder Danimarka Norvec adi altinda birlikde hereket etmeye davam etdiler Krallari bir idi amma konstitusiyalari dovlet qurumlari ve ordulari ayri ayri olmaga davam etdi 19 cu esrin baslangicinda Norvec Napolyon doyusleriyle temelinden sarsildi Fransa muharibede meglub olanda Danimarka 1814 cu ilde imzaladigi Kil muqavilesi sertleri esasinda doyusu qazanan terefin istiraksisi olan Isvece Norveci vermek mecburiyyetinde qaldi Norvecliler Isvec idareciliyinden memnun qalmadilar Usyanlar bas qaldirdi Nehayet 1905 tarixinde Isvec Norvecin musteqilliyini tanidi Danimarka sahzadesi VII Haakon Norvec krali elan edildi Bu gun Birliyin Dagilmasi Gunu adi ile bayram edilmekdedir Norvec Birinci dunya muharibesinde biteref qaldi Ikinci dunya muharibesinde de biteref qalma niyyetinde olmasina baxmayaraq 9 Aprel 1940 tarixinde Nasist Almaniyasi terefinden isgal edildi 9 May 1945 ci il tarixinde Almaniyanin teslim olmasina qeder Norvec isgal altinda qaldi 1949 cu ilde Norvec NATO ya daxil oldu 1960 larin sonlarinda Norvec sularinda kesfedilen neft ve qaz Norvece boyuk bir rifah qazandirdi 1972 ve 1994 de edilen referendumlarda Norvec xalqi Avropa Birliyi ne daxil olmamasina qerar verdi Norvec Avropa Birliyi ile olan elaqelerini istirakcisi oldugu qurumu vasitesiyle surdurmekdedir Gunumuzde Norvec Birlesmis Milletler Teskilatinin melumatina gore yasama standartlari baximindan dunyanin en irelide olan olkelerinden biridir CografiyasiSimali Avropada yerlesmis Norvec Skandinaviya yarimadasinin simal ve qerb hissesini tutur Spitsbergen arxipelaqi Yan Meyen ve olkeye yaxin yerlesmis diger adalarda Norvece mexsusdur Serqde Isvec serheddin uzunlugu 1619 km si mal serqde Finlandiya 729 km ve Rusiya 167 km ile hemserheddir Qerbde Atlantik okeanina simalda Barens cenubda ise simal denizlerine cixisi var Norvec sahilleri cox girintili cixintili olan olkelerden biridir Bir cox bolgelerde ezemetli sildirim qayalar sahil boyu saquli dovarlar kimi uzanir ve ya derin oyuqlar yaradaraq sanki deniz uzerinde asili veziyyetde qalirlar Bu oyuqlar sahil dalgalarinin qayalara cirpilmasi neticesinde yaranir Bu cur qayaliq sahillerin onunden yalniz kicik gemiler ve ya qayiqlar kece biler Deniz sahiline yaxin erazilerde coxsayli sahil adalari sualti qayalar ve adsiz ki cik adalar sethe cixir Gemisilik ucun yararsiz olan Norvec caylarindan ferqli olaraq fyordlar olkenin elverisli su yollari sayilir Norvec denizinin fyordlari deniz terfden coxsayli adalarla ehate olundugundan firtina kulek ve deniz cereyanlari dalgalarindan yaxsi qorunur Firtina zamani fyord lar hemcinin gemiler ucun yaxsid aldanacaq rolu oynayir Norvec erazisinin 70 faizini teskil eden orta yukseklikli Skandinaviya daglari ce nub qerbden simal serqe dogru butun olke boyu uzanir Olkenin en yuksek zirvesi Qalhopiggen dagidir 2469m Norvecde coxlu goller ve iti axan astanali ve selaleli dag caylari vardir Selaleler Norvec caylarina qeyri adi gozellik verir Esas caylar Lo gen Beqna ve Qlommadir Sahile dogru gelen mulayim deniz cereyani ve daim esen mulayim qerb ve ce nub deniz kulekleri Norvec iqlimine boyuk tesir gosterir Norvec sahillerinde deniz donmur fyordlar ise ilboyu naviqasiya ucun aciqdir Simal en dairesi istiqametinde uzanmasina baxmayaraq Simali Avropanin en isti olkesidir Osloda ve simla sahiller de yanvarin orta temperaturu menfi 2 den menfi 4 dereceyedek olur Yay fesli isti kecmir Olkenin ancaq cenub qerbinde iyulun orta temperaturu musbet 12 Oslo etra finda 17 bezen 25 hetta 30 dereceye catir Stavangerden Namsusa qeder olan sahil erazide ise umumiyyetle orta ayliq tem peratur il boyu menfi olmur Amma olkenin bir sira daxili rayonlarinda iqlim olduqca sertdir Ele rayonlar var ki qis yeddi ay davam edir bezi gunlerde temperatur menfi 50 dereceye enir EhalisiNorvecin iri seherle ri Kristiansann Berken Oslo Tronheym ise esas portlaridir Ehalinin boyuk ekseriy yeti norveclilerdir Olkede diger etnik qruplardan saamilar danimarkalilar isvecliler finler yasayir Orta omur muddeti kisiler ucun 74 qadinlar ucun 81 ildir Etnik terkibi Norvecliler 79 diger xalqlar 21 Medeniyyet Enenevi xalq reqsleri mahnilari ve hekayeleri olduqca meshurdur Olke senet sahesinde ehemiyyetli insanlar yetisdirmisdir Bunlardan ressam Edvard Munch bestekar Edvard Grieg heykeltaras Qustav Vigeland ve oyun yazicisi Henrik Ibseni misal gostermek olar Norvec Kralliginda ali tehsilNorvecde ali tehsil muessiselerinin ekseriyyeti dovlete mexsusdur Olkede 7 universitet universitet seviyyesinde 7 ixtisaslasmis institut 24 dovlet kollec universiteti iki dovlet incesenet institutu ve 2 ozel kollec universiteti 31 ozel institut onlardan 22 si dovlet terefinden mueyyen maliyye yardimi alir fealiyyet gosterir Ali mekteblerde oxuyan texminen 195000 telebeden 24500 u ozel kollec ve ya kollec universitetlerde tehsil alir Norvecin en qedim ve nufuzlu ali tehsil muessisesi Oslo Universitetidir Bu tedris ocagi 1811 ci ilde fealiyyete baslayib 1939 cu ilden Oslo Universiteti adlandirilib 1946 ci ile qeder olkede yegane universitet olub Universitetde huquq tibb humanitar riyaziyyat ilahiyyat tebiet elmleri sosial elmler tehsil ve diger ixtisaslar uzre 30000 e yaxin telebe tehsil alir Dunyada aparici universitetlerden biri olan bu ali mekteb xaricde tehsil ve tedris uzre ixtisaslasmis Quacquarelli Symonds QS sirketinin 2010 cu ilde tertib etdiyi dunya universitetlerinin reytinq siyahisinda 100 cu pillede qerarlasib Universitet mezunlarindan bir coxu muxtelif illerde Nobel mukafatina layiq gorulub Son iller Norvec ali tehsilinde aparilan islahatlar musbet neticeler verir Islahatlar sayesinde Boloniya prosesine uygun olaraq derece strukturu qiymetlendirme sistemi ve keyfiyyetin teminati sistemi mueyyenlesdirilib Ali tehsilin derece strukturuna esasen 3 illik bakalavriatura 2 illik magistratura ve 3 illik doktorantura felsefe doktoru muddeti mueyyen edilib Avropa Kredit Transfer Sistemine esasen qiymetlendirme herfler vasitesile aparilir A ela E kecid F qeyri kafi Ozel institutlar ucun akkreditasiya konullu xarakter dasiyir Son iller akkreditasiyadan kecmis bezi kollec universitetler universitet olmaq sansi qazaniblar Ali tehsil muessiseleri arasindaki ferq esasen onlarin akkreditasiya huquqlari ile elaqedardir Meselen kollec universitetleri magistr ve felsefe doktoru dereceleri vermek meqsedile akkreditasiya ucun muraciet etmeli olduqlari halda universitetlerin qarsisinda bele bir sert qoyulmur Burada hemcinin bir sira ozel ali mekteblerin de magistr ve felsefe doktoru dereceleri vermek huququ elde etmek ucun akkreditasiyadan kecmesi ile bagli telebler movcuddur Bu muessiseler Norvec Tehsilde Keyfiyyetin Teminati Agentliyi terefinden akkredite olunmus tedris proqramlari teqdim edirler Norvec Tehsilde Keyfiyyetin Teminati Agentliyi ali ve pese tehsili muessiselerinde tedrisin keyfiyyetinin temin olunmasi prosesini muxtelif usullar vasitesile heyata kecirir ali tehsil muessiselerinin akkreditasiyasi ali tehsil proqram ve kurslarinin akkreditasiyasi akkreditasiya prosesinin yoxlanilmasi ali tehsil muessiselerinde daxili keyfiyyetin teminatinin qiymetlendirilmesi tehsilin qiymetlendirilmesi texniki pese tehsilinin taninmasi xarici ixtisaslarin taninmasi Yaslilar ucun heyatboyu tehsil imkanlarinin yaradilmasi Norvecde tehsil siyasetinin esas prioritetlerindendir Baslica meqsed yasli nesil numayendelerinin oz peselerine uygun olaraq bacariqlarini mohkemlendirmesine elverisli serait yaratmaqdan ibaretdir Her il texminen 15000 telebe yaslilarin tehsili proqramlari cercivesinde dovlet universitetlerinde ve kollec universitetlerde tehsil alir 70000 nefer ise elave telim kurslarinda tehsilini davam etdirir Yaslilarin tehsilinin daha yaxsi teskili meqsedile hokumet terefinden tesirli tedbirler heyata kecirilir Hokumet yaslilarin tehsili ile mesgul olan qurumlari maliyyelesdirir ve onlarin fealiyyetini stimullasdirir Olkede yaslilarin tehsili ile mesgul olan texminen 20 cemiyyet dovlet dotasiyasi alir Bu baximdan yaslilarin oxu yazi riyazi ve komputer bacariqlarinin tekmillesdirilmesi uzre yuksek keyfiyyetli kurslarin teskili meselesi daha aktualdir Odur ki qeyri hokumet teskilatlarinin belediyyelerin yaslilarin tehsilinin teskiline celb olunmasina xususi onem verilir Distant mesafeden tehsil Norvecde genis yayilib ve esasen qiyabi kurslardan ibaretdir Lakin hazirda tedricen distant tehsil daha cox Internete esaslanir Her il texminen 20000 nefer distant tehsil muessiselerini bitirir Mektebeqeder tehsil muessiselerinde ders demek ucun kollec universitetlerinde ucillik tehsil almaq teleb olunur Ibtidai mekteblerde ders demek ucun kolleclerde umumi fenn muellimi 4 illik tehsil ve ya fenn muellimi 3 illik ixtisaslarina yiyelenmek lazimdir 3 illik tehsile esaslanan ilk universitet derecesi almis muellimler orta mektebin asagi pillesinde ders demek huququ qazanir Universitet derecesi elde etdikden 5 6 il sonra bir il elave muellim telimi proqramlarinda ixtisas almaqla orta mektebin yuxari pillesinde ders demek olar Tibb huquq iqtisadiyyat muhendislik elmleri uzre universitet proqrami 4 5 ve ya 6 ildir Bu ixtisaslara yiyelenmis mutexessisler daha nufuzlu kadr kimi ise qebul olunur ve yuksek maas alirlar Ecnebilerin bu ixtisaslara qebulu baximindan mueyyen mehdudiyyetler movcuddur Metbex Norvec metbexinde qizartma som baligi karides ve morina baligi ehemiyyetli yer tutar Norvecde insanlar nahar ederken adeten sufrelerinede sirin keci pendiri ve rinqa baligi tursusu olur Norvecde spirtli ickiler qadagan olundugu ucun onu bezen tapmaq cetin olur Din Xristianliq 90 1 Ekseriyyet 97 diger mezhebler 3 IqtisadiyyatiNorvecin iqtisadiyyyati XX esrin 50 60 ci illerinden yuksek surtele inkisaf etmeye basladi Olkede hidrostansiyalarin gemiqayirmanin inkisafi ucun boyuk kapital qoyuldu 1960 ci lde Norvecin ticaret donanmasi muharibeden evvelki illere nisbeten 2 defe artdi Norvec ABS ve Ingiltereden sonra ozunun donanma tonnajina gore dunyada ucuncu yeri tutdu Zengin tebii ehtiyatlara malik olan Norvec iqtisadi cehetden yuksek seviyyede inkisaf etmis senaye olkesidir Senayenin muhum saheleri neft ve tebii qaz cixarilmasi yeyinti selluloz kagiz metallurgiya kimya agac emali ve gemiqayirmadir Norvec dunya bazarina boyuk hecmde baliq ve baliq mehsullari cixara dovletler sirasindadir Kend teserrufatinda esas bolme heyvandarliqdir Olkeye lazim olan erzaq mehsullarinin yaridan coxu idxal edilir Turizm Il erzinde Norvec ehalisinin texminen yarisi seyahetde olur Norvecin beynelxalq turizm elaqeleri feal inkisaf edir 1999 cu ilde 1mln dan artiq Norvec vetendasi xarci seferlerde isitrak etmisdir Onlar sefer etdikleri olkelerde 4 7 mlrd ABS dollari hec minde pul xerclemisler Hemin ilde Norvece 4 5 mln a yaxin ecnebi turist gemisdir Norvecde xarici turizmin movsumuluyu ozunu aciq sekilde buruze verir Turistlerin yaridan coxu olkeye iyul iyun ve avqust aylarinda gelirler 1999 cu ilde olke turizm fealiyyetinden teqriben 2 3 mlrd ABS dollari hecminde gelir elde etmisdir Baxma yaraq ki Norvecde turistlerin gecelemesi ucun 190 min yer mov cuddur Son vaxtlar olke terefinden turizm regionlarina dair guclu reklam kompaniyasi heyata kecirilir Turistler terfinden seyahetler ucun secilen region Norvec fyordlari dir Gelen turistlerin 76 i bura oz tutur Bundan elave olkede safari turizmi xususen baliqciliq genis yayilib Norvec daglar fyordlar ve buzlaqlardan meydana gelmis el deyilmemis gozelliye sahib bir olkedir Norvecde turistlerin avtomobille qatarla etdikleri seyahetlerde qar silasdiqlari tebii menzereler onlari valeh edir Olkenin cenubunda ekincilik saheleri mohtesem meseler ve cimerlikler genis yer tutur Norvecde turistler Svalbad adalarinda fok morj ve qutb ayilarinin buzlar uzerin deki gunes dusuna sahid ola bilerler Norvecin qayali sahilleri menzereli fyordlari Simalin toxunulmamis tebieti ta rixi memarliq abideleri ecnebi turistleri celb edir Norvecde turistlerin toplasdiqlari esas merkezler Oslo ve etrafi Myosa goller zonasi Bergen ve olkenin cenub qerb sahilleri Tronheym ve Norvec deniz sahilleri fyordlar ve olkenin simal bolgeleridir IdmanNorvec dag xizek idman novunun veteni sayilir Burada qis kurortlarinin yaranma tarixi Avropa kurortlarinin yaranma tarixi ile ust uste dusur Umumiyyetle iqlimine gore buranin kurortlari qitede en uzunmuddetli kurortlardir Olkenin en taninmis kurortu Yaylo kurortudur Burada qis idman novleri ucun yaxsi inkisaf etmis baza var Burada ilk yarislar 1935 ci ilde kecirilib qar butun il boyu olur MemarliqNorvec arxitekturasi benzersiz gozellikde kilseleri ile secilir Norvec medeni enenelerine bagli bir olkedir Burada toy bayram ve festivallarda enenevi paltarlar geyinmis insanlara daha cox rast gelinir DilNorvec dili resmi dovlet dili Istinadlarregjeringen no The Re establishing of a Norwegian State Government no 5 July 2011 18 April 2017 tarixinde Istifade tarixi 31 December 2019 Population 2024 01 01 ingilis Statistics Norway 2024 02 21 2021 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2024 02 24 Norway International Monetary Fund 2018 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 31 http chartsbin com view edr Hemcinin baxNorvecin denizasiri erazileri