Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Divanü Lüğat-it-Türk (ərəb. ديوان لغات الترك - Türk dilləri lüğəti) — türk dünyasının ilk ensiklopedik əsəri. XI əsrdə yaşamış böyük türk alimi Mahmud Kaşğari tərəfindən Bağdadda 1072-1074-cü illər arasında yazılan türkcə-ərəbcə lüğətdir.
| Divanü Lüğat-it-Türk | |
|---|---|
| ديوان لغات الترك | |
 Kitabın Azərbaycan dilinə tərcüməsinin 1-ci cildinin üz qabığı | |
| Müəllif | Mahmud Kaşğari |
| Janr | Dilçilik |
| Orijinalın dili | Ərəbcə |
| Ölkə | Qaraxanlılar dövləti |
| Orijinalın nəşr ili | 1072—1074 |
| Tərcüməçi | Ramiz Əskər |
| Nəşriyyat | |
| Cild | 4 |
| Səhifə | I: 512 II: III: 400 IV: 752 |
| Tiraj | 1000 |
| Əvvəlki | Kitabu-cəvahirin-nəhv fi luğati-t-turk |
| ISBN | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türkcənin bizə məlum ən qədim lüğətidir, qiymətli və əhəmiyyətli topludur. Kitab ərəblərin türk dilini öyrənməsi üçün yazılmışdır. Quruluş etibarı ilə lüğətdir. Lakin, hikmətli sözlər, atalar sözləri, şeir, nəsr kimi nümunələrlə zəngindir. Səkkiz bölmədən (əsərdə "kitab") ibarət əsər ərəb dilinin lüğət qaydalarına uyğun yazılmışdır.
Əlyazması
Orijinalı bilinməyən əsərin bizə məlum ən qədim əlyazması 1266-cı ildə Muhamməd ibn Əbu-Bəkr ibn Əbu-l-Fəth tərəfindən üzü köçürülmüş və hal-hazırda İstanbul Millət Kitabxanasında saxlanılan nüsxəsidir.
Əsas məlumatlar
- XI əsrdə yazılmışdır.
- Türkcənin ilk lüğəti, antologiyası, ensiklopediyası və dil məlumatı kitabıdır.
- Ərəblərə türkcə öyrətmək, Türk dilinin yayılmasını təmin etmək üçün yazılmışdır.
- Mahmud Kaşğari o dövrdə yaşayan bütün türk xalqlarını gəzib öyrənmişdir.
- Atalar sözləri və şeirlərdən istifadə edilmişdir (Bu xüsusiyyətlər indiki türk xalqları həyatında da əhəmiyyətli bir yer tutmaqdadır).
- Ümumi 7500 türk sözündən ibarətdir.
- Qaraxanlı türkcəsi ilə yazılmışdır.
Ərəb dilində lüğətlər üçün xarakterik olan xüsusiyyəti Kaşqarlı Mahmudun lüğətində də görürük. Lüğətdə sözlər əlifba sırası ilə düzülməmişdir. Kaşqarlı Mahmud lüğətdə müqayisəli üsuldan istifadə edir. Əsər bizim indi qəbul etdiyimiz mənada lüğət deyildir. Bu və ya digər məsələ izah edildikdə şeir parçaları, atalar sözləri, xalq ifadələri misal gətirilir. Müəllif hansı dilə aid sözün ədəbi dil üçün düzgün olduğunu göstərir, yeri gəldikcə fonetik və qrammatik qanunları izah edir, sözlərin etimologiyasını araşdırır. Türk dillərində ahəng qanununun fəaliyyət göstərdiyini ilk dəfə Kaşqarlı Mahmud aşkar etmişdir. Kaşqarlı Mahmudun "Divanü Lüğat-it-Türk" əsəri türk dillərinin tarixi inkişafını, tarixi leksikologiyasını öyrənməkdə, müqayisəli qrammatikasını tərtib etməkdə əvəzsiz, ilkin mənbələrdən biridir. Tərtib edildiyi vaxtdan 900 il keçməsinə baxmayaraq bu əsərə olan maraq hələ də azalmamış, lüğət türkoloqların masaüstü kitabı olmuşdur.
Kitabın önsözü
Mahmud Kaşğarinin "Divanü Lüğat-it-Türk" əsəri belə başlayır:
Əsirgəyən, qoruyan Allahın adıyla
"Allahın, dövlət günəşini Türk bürclərindən doğmuş olduğunu və Türklərin ölkələsi üzərində göylərin bütün dairələrini döndərmiş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Və yer üzünə hakim qoydu. Dünya imperatorları türk irqindən çıxdı. Dünya millətlərinin yuları Türklərin əlinə verildi. Türklər Allah tərəfindən bütün millətlərə üstün qılındı. Haqdan ayrılmayan türklər, Allah tərəfindən haqq üzərinə qiymətləndirildilər. Türklər ilə birlikdə olan millətlər əziz oldu. Belə millətlər, Türklər tərəfindən hər arzularına çatdılar. Türklər, himayələrinə aldıqları millətləri, pislərin şərindən qorudular. Dünya hakimi olan türklərə hər kəs möhtacdır, onlara dərdini dinlətmək, bu surətlə hər cür arzuya nail ola bilmək üçün Türkcə öyrənmək lazımdır.."
Bölmələr
"Mən bu kitabı , seci', atalar sözü, şeir, rəcəz vəzni, nəsr kimi şeylərlə bəzəyərək heca hərfləri sırasında tərtib etdim... Bu lüğət kitabını başdan sonuna kimi səkkiz bölmədə topladım."
- Həmzə kitabı,
- Salim kitabı,
- Muzaaf kitabı,
- Misal kitabı,
- Üçlülər kitabı,
- Dördlülər kitabı,
- Gunne kitabı,
- İki hərfin birləşməsi kitabı.
Xəritə
Mahmud Kaşğari əsərində "Dünya xəritəsi" başlıqlı bir xəritə vermişdir. Burada mərkəz Balasaqunu götürərək o zaman türklərin yaşadığı bütün ərazilər qeyd olunmuşur. Dairəvi şəkildə olan xəritənin çevrəsində cəhətlər (Şimal, Şərq, Cənub, Qərb) göstərilmişdir. Bəzi çaylar və göllərin adları qeyd edilərək göy rənglə işarələnmiş, dağlar isə qırmızı xətlərlə gösərilmişdir. Sərhədlər Qərbdə İdil çayına, Cənub-Qərbdə Həbəşistana (indiki Efiopiya), Cənubda Hindistan və Şərqdə Yaponiyaya qədər işarələnmişdir.
Nəşrlər
Azərbaycanca
- Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. I cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ; PDF (az.)
- Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. II cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ; PDF (az.)
- Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. III cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ; PDF (az.)
- Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. IV cild, Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh. ; PDF (az.)
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- . 2015-03-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-14.
Mənbə
- “Dilçilik tarixi” I hissə, Ə.Rəcəbli Bakı-2007
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Dîvânu Lugâti’t-Türk
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Divanu Lugat it Turk ereb ديوان لغات الترك Turk dilleri lugeti turk dunyasinin ilk ensiklopedik eseri XI esrde yasamis boyuk turk alimi Mahmud Kasgari terefinden Bagdadda 1072 1074 cu iller arasinda yazilan turkce erebce lugetdir Divanu Lugat it Turkديوان لغات التركKitabin Azerbaycan diline tercumesinin 1 ci cildinin uz qabigiMuellif Mahmud KasgariJanr DilcilikOrijinalin dili ErebceOlke Qaraxanlilar dovletiOrijinalin nesr ili 1072 1074Tercumeci Ramiz EskerNesriyyatCild 4Sehife I 512 II III 400 IV 752Tiraj 1000Evvelki Kitabu cevahirin nehv fi lugati t turkISBN ISBN 9952 426 00 X Vikianbarda elaqeli mediafayllar Turkcenin bize melum en qedim lugetidir qiymetli ve ehemiyyetli topludur Kitab ereblerin turk dilini oyrenmesi ucun yazilmisdir Qurulus etibari ile lugetdir Lakin hikmetli sozler atalar sozleri seir nesr kimi numunelerle zengindir Sekkiz bolmeden eserde kitab ibaret eser ereb dilinin luget qaydalarina uygun yazilmisdir ElyazmasiOrijinali bilinmeyen eserin bize melum en qedim elyazmasi 1266 ci ilde Muhammed ibn Ebu Bekr ibn Ebu l Feth terefinden uzu kocurulmus ve hal hazirda Istanbul Millet Kitabxanasinda saxlanilan nusxesidir Esas melumatlarXI esrde yazilmisdir Turkcenin ilk lugeti antologiyasi ensiklopediyasi ve dil melumati kitabidir Ereblere turkce oyretmek Turk dilinin yayilmasini temin etmek ucun yazilmisdir Mahmud Kasgari o dovrde yasayan butun turk xalqlarini gezib oyrenmisdir Atalar sozleri ve seirlerden istifade edilmisdir Bu xususiyyetler indiki turk xalqlari heyatinda da ehemiyyetli bir yer tutmaqdadir Umumi 7500 turk sozunden ibaretdir Qaraxanli turkcesi ile yazilmisdir Ereb dilinde lugetler ucun xarakterik olan xususiyyeti Kasqarli Mahmudun lugetinde de goruruk Lugetde sozler elifba sirasi ile duzulmemisdir Kasqarli Mahmud lugetde muqayiseli usuldan istifade edir Eser bizim indi qebul etdiyimiz menada luget deyildir Bu ve ya diger mesele izah edildikde seir parcalari atalar sozleri xalq ifadeleri misal getirilir Muellif hansi dile aid sozun edebi dil ucun duzgun oldugunu gosterir yeri geldikce fonetik ve qrammatik qanunlari izah edir sozlerin etimologiyasini arasdirir Turk dillerinde aheng qanununun fealiyyet gosterdiyini ilk defe Kasqarli Mahmud askar etmisdir Kasqarli Mahmudun Divanu Lugat it Turk eseri turk dillerinin tarixi inkisafini tarixi leksikologiyasini oyrenmekde muqayiseli qrammatikasini tertib etmekde evezsiz ilkin menbelerden biridir Tertib edildiyi vaxtdan 900 il kecmesine baxmayaraq bu esere olan maraq hele de azalmamis luget turkoloqlarin masaustu kitabi olmusdur Kitabin onsozuMahmud Kasgarinin Divanu Lugat it Turk eseri bele baslayir Esirgeyen qoruyan Allahin adiyla Allahin dovlet gunesini Turk burclerinden dogmus oldugunu ve Turklerin olkelesi uzerinde goylerin butun dairelerini dondermis oldugunu gordum Allah onlara Turk adini verdi Ve yer uzune hakim qoydu Dunya imperatorlari turk irqinden cixdi Dunya milletlerinin yulari Turklerin eline verildi Turkler Allah terefinden butun milletlere ustun qilindi Haqdan ayrilmayan turkler Allah terefinden haqq uzerine qiymetlendirildiler Turkler ile birlikde olan milletler eziz oldu Bele milletler Turkler terefinden her arzularina catdilar Turkler himayelerine aldiqlari milletleri pislerin serinden qorudular Dunya hakimi olan turklere her kes mohtacdir onlara derdini dinletmek bu suretle her cur arzuya nail ola bilmek ucun Turkce oyrenmek lazimdir Bolmeler Men bu kitabi seci atalar sozu seir recez vezni nesr kimi seylerle bezeyerek heca herfleri sirasinda tertib etdim Bu luget kitabini basdan sonuna kimi sekkiz bolmede topladim Hemze kitabi Salim kitabi Muzaaf kitabi Misal kitabi Ucluler kitabi Dordluler kitabi Gunne kitabi Iki herfin birlesmesi kitabi Xerite Divanu Lugat it Turk de olan xerite Mahmud Kasgari eserinde Dunya xeritesi basliqli bir xerite vermisdir Burada merkez Balasaqunu goturerek o zaman turklerin yasadigi butun eraziler qeyd olunmusur Dairevi sekilde olan xeritenin cevresinde cehetler Simal Serq Cenub Qerb gosterilmisdir Bezi caylar ve gollerin adlari qeyd edilerek goy rengle isarelenmis daglar ise qirmizi xetlerle goserilmisdir Serhedler Qerbde Idil cayina Cenub Qerbde Hebesistana indiki Efiopiya Cenubda Hindistan ve Serqde Yaponiyaya qeder isarelenmisdir NesrlerAzerbaycanca Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde I cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X PDF az Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde II cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X PDF az Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde III cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X PDF az Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde IV cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X PDF az IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 2015 03 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 03 14 Menbe Dilcilik tarixi I hisse E Recebli Baki 2007Hemcinin baxKitabu cevahirin nehv fi lugati t turkXarici kecidlerDivanu Lugati t Turk