Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mahmud ibn Huseyn İbn Muhamməd əl-Kaşğari (ərəb: العربية: محمود بن الحسين بن محمد الكاشغري. Uyğurca: Mehmud Qeshqeri) və ya Kaşğarlı Mahmud (1008–1102) Mahmud Kaşğari "Divani lüğət-it-türk" əsərini yazmışıdır.
| Mahmud Kaşğari | |
|---|---|
| Mahmud ibn Huseyn İbn Muhamməd əl-Kaşğari | |
 Mahmud Kaşğari | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Barskon, İsıkgöl vilayəti, Qırğızıstan |
| Vəfat tarixi | |
| Milliyyəti | Türk, Özbək |
| Elm sahəsi | Dilçilik |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəcərəsi
Mahmud Kaşğarinin hökmdar nəslindən və ya ən azından əsilli bir ailədən olduğu haqqında ən mühüm mənbə onun, öz əsərində də qeyd etdiyi kimi atalarının Əmirlərdən gəlməsidir. "Bizim atalarımız olan bəylərə Hamir deyirlər, çünki Oğuzlar əmir deyə bilmirlər, əlif hərfini "h" hərfinə çevirərək deyirlər. Babamız Türk illərini Samanoğullarından alan bəydir, adına Hamir Təkin deyilir". Özünün verdiyi məlumatdan Türk tarixinin əhəmiyyətli dövlətlərindən biri olan Qaraxanlı dövlətinin xanədan sülaləsinə mənsub olduğu aydınlaşır.O Qaraxani hökümdarı II Məhəmməd Buğra xanın nəvəsi olmuşdur. "Divanü Lüğat-it-Türk"ü Özbək dilinə tərcümə edən S.Mütəllibov M.Kaşğarinin soyu haqqında belə fikir deyir: Kaşğarlı Mahmud "ə"ni "ha" kimi deyən bir qəbilənin oğludur. Bu qəbilə geniş bir ərazidə yayılmışdır və "Divan" yazılan zaman daha çox özbəklərin arasında yaşayırdılar. İndi bu qəbilə Kuramda və Fərqanənin bəzi bölgələrində, Qarabulaqda və s. yerlərdə yaşayır. Kaşğarlı Mahmud bu qəbilənin övladıdır.
Həyatı
Mahmud Kaşğari 1029-cu ildə Kaşğar elinin Azıx kəndində (indiki Özbəkistan) anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrə görə isə İsık-Kul gölünün sahilində yerləşən Barskan şəhərində (indiki Qırğızıstan ərazisi) dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini Kaşğarda Saciyə və Hamidiyyə mədrəsələri kimi elm mərkəzlərində almış, dövrünün elmləri ilə bərabər ərəb və fars dillərini mükəmməl şəkildə öyrənmişdir.Təxminən 1058-ci ildə Bağdada getmiş, bir müddət burada yaşamışdır. Bağdad həmin zaman Səlcuq imperiyasına tabe idi. Ərəblərin türkləri tanıması, onların adət və ənənələrini öyrənməsi baxımından çətinlik çəkməsi, xüsusən dil problemləri Mahmud Kaşğaridə bir əsər yazmaq ideyasını yaratdı. On il müddətində bir çox əraziləri səyahət etdikdən sonra adını tarixə həkk edən ensiklopedik əsəri "Divanü Lüğat-it-Türk" əsərini yazdı.
Təxminən 1080-ci ildə Kaşğara qayıdan alim 1105-ci ildə burada dünyasını dəyişir. Kaşğar yaxınlığında Opal kəndində dəfn olunmuşdur. Üzərində "Müqəddəs alimin məzarı" yazılmış məqbərəsi 1984-cü ildə təmir olunmuşdur. Hal-hazırda məqbərədə alimin məzarı yerləşən otaq, Qurani-Kərim oxunması üçün ayrıca bir salon və muzey bölümü vardır. Muzey hissəsində Mahmud Kaşğarinin "Divanü Lüğat-it-Türk" əsərinin əlyazması, müxtəlif dillərdə tərcümə və nəşrləri, bir neçə litoqrafik çaplı Qurani-Kərim, Mahmud Kaşğari və onun əsəri haqqında yazılmış məqalələr və kitablar nümayiş olunur. Burada həmçinin, Mahmud Kaşğarinin portreti və Qaraxanlılar dövrünə aid əşyalar da vardır.
UNESCO tərəfindən 2008-ci il "" elan olunmuşdur.
Əsərləri
Mahmud Kaşğarinin məşhur "Divanü Lüğat-it-Türk" əsəri ensiklopedik xarakter daşıyır. Türk dili, ləhcələri, tarixi, coğrafiyası, folkloru, mifologiyası, müəyyən qədər astronomiyası ilə bağlı materialları əhatə edən bir bilik xəzinəsidir. Kitab 319 səhifədən ibarətdir. Bu əsərini yazmaq üçün on ildən artıq türklər yaşayan bölgələri gəzərək material toplamışdır. 1072–1074-cü illər arasında yazdığı əsərini 1076-cı ilə qədər təkmilləşdirmiş, 1077-ci ildə Abbasi xəlifəsi Əbul Qasım Abdullaha təqdim etmişdir.
Müəllif Ensiklopediyada "Dünya xəritəsi" adlanan bir xəritə vermişdir. Bu xəritədə mərkəz Balasaqunu seçərək türklərin yaşadığı bütün ərazilər qeyd olunmuşdur. Xəritə üzərində "Əradi Azərabadkan" yer adı da qeyd edilmişdir.
Qaşqarlı, Xaqaniyə, Uygur, Oğuz, Kıpçak, Türmən, Qırğız, Çiğil, Yağma, Arqu və digər Türk soylu xalqları Türk adı altında cəmləşdirən bir türkoloqdur.
Türklərin yaşadıqları ölkələr, şəhərlər, qəsəbələr, kəndlər haqqında məlumat verərək Türk coğrafiyaşünası adına layiq görülmüşdür.
Mahmud Kaşğari "türklərin bölgələrini, kəndlərini və çöllərini qarış-qarış gəzmişdir. Uzun illər o, türk, oğuz, qırğız şəhərlərini, kəndlərini, düşərgələrini dolaşaraq onların lüğətini yazmışdır". Nəticədə M.Kaşğari Xəzərin şərq sahillərindən başlamış Lobnor gölü meridianına və İli çayı enliyindən Kaşğarın cənub sərhədlərinə qədər olan geniş ərazini öyrənmiş, Orta və Mərkəzi Asiyanın bir hissəsinin ilk rayonlaşdırılmasını aparmış, türk xalqları və abidələrinin məskunlaşma sərhədlərini və yerlərini böyük dəqiqliklə müəyyən etmişdir.
Onun məşhur "Divanü Lüğat-it-Türk" (1072–1074) əsərində türk qəbilələri, çoxlu dağ, çay, göl, ölkə və dövlətlər haqqında geniş məlumatlar toplanmışdır. Tyan-Şan və Yeddigöllük, İssık-Kul gölü, Balasaqun dağları (Qırğızıstanda), Altay vadisi və İli çayı və s. ən müfəssəl şəkildə səciyyələndirilmişdir. O, Narının yuxarı hövzəsində olmuş, Çatırgöl və Siziç (Songöl) gölünü qeydə almışdır. "Divan"ın sonuna əlavə olunmuş xəritə Mahmud Kaşqari dövründə türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərin təsvirini verən ilk xəritədir. O, bir sıra paralel formada düzülmüş Qərbi Tyan-Şan dağ sistemini öz xəritəsində daha düzgün əks etdirmişdir. Kaşqari Manqışlak (Manqıstan) yarımadası ilə də tanış idi – bu yarımadaya ilk dəfə məhz onun xəritəsində rast gəlinir.
Kaşğarinin Kitabu-cəvahirin-nəhv fi luğati-t-turk (Türk dilinin nəhv cövhərləri) adlı əsəri də vardır.
Kitabları
Haqqında
- Rəfiq Özdək. Türkün qızıl kitabı. II cild. (Azərbaycan dilinə çevirənlər: Nəsiman Yaqublu, Lətif Şüküroğlu). Bakı: "Yazıçı", 1997, 236 səh.
- Mahmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". 4 cilddə. Tərcümə və nəşrə hazırlayan Ramiz Əsgər, Bakı: "Ozan", 2006
- Bayat Fuzuli. Büyük Türk bilgin ve ansiklopedisti Kaşgarlı Mahmut.İstanbul: Ötüken. 2008. 183s.
İstinadlar
- Kaşgarlı M., Divanu Lugat-it-Turk, c.1, Ankara, 1998, s.112
- Mutallibov S., "XI Asrning buyuk filologları ve Ularning Nayab Asarlari". Kaşğariy M., Devanu Luğatit Turk, T.1, Taşkent, 1960, s.17
- Bayat Fuzuli. Büyük Türk bilgin ve ansiklopedisti Kaşgarlı Mahmut. İstanbul: "Ötüken", 2008. s.34
- UNESCO to name 2008 and 2009 after famous Turks 2014-12-13 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Kaşgarlı Mahmud 2018-10-22 at the Wayback Machine
- trtazerbaycan.com
- Kaşgarlı Mahmud ve Divanü Lügati't Türk — Yeniden Ergenekon
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mahmud ibn Huseyn Ibn Muhammed el Kasgari ereb العربية محمود بن الحسين بن محمد الكاشغري Uygurca Mehmud Qeshqeri ve ya Kasgarli Mahmud 1008 1102 Mahmud Kasgari Divani luget it turk eserini yazmisidir Mahmud KasgariMahmud ibn Huseyn Ibn Muhammed el KasgariMahmud KasgariDogum tarixi 1029Dogum yeri Barskon Isikgol vilayeti QirgizistanVefat tarixi 1101Milliyyeti Turk OzbekElm sahesi Dilcilik Vikianbarda elaqeli mediafayllarSeceresiMahmud Kasgarinin hokmdar neslinden ve ya en azindan esilli bir aileden oldugu haqqinda en muhum menbe onun oz eserinde de qeyd etdiyi kimi atalarinin Emirlerden gelmesidir Bizim atalarimiz olan beylere Hamir deyirler cunki Oguzlar emir deye bilmirler elif herfini h herfine cevirerek deyirler Babamiz Turk illerini Samanogullarindan alan beydir adina Hamir Tekin deyilir Ozunun verdiyi melumatdan Turk tarixinin ehemiyyetli dovletlerinden biri olan Qaraxanli dovletinin xanedan sulalesine mensub oldugu aydinlasir O Qaraxani hokumdari II Mehemmed Bugra xanin nevesi olmusdur Divanu Lugat it Turk u Ozbek diline tercume eden S Mutellibov M Kasgarinin soyu haqqinda bele fikir deyir Kasgarli Mahmud e ni ha kimi deyen bir qebilenin ogludur Bu qebile genis bir erazide yayilmisdir ve Divan yazilan zaman daha cox ozbeklerin arasinda yasayirdilar Indi bu qebile Kuramda ve Ferqanenin bezi bolgelerinde Qarabulaqda ve s yerlerde yasayir Kasgarli Mahmud bu qebilenin ovladidir HeyatiMahmud Kasgari 1029 cu ilde Kasgar elinin Azix kendinde indiki Ozbekistan anadan olmusdur Bezi menbelere gore ise Isik Kul golunun sahilinde yerlesen Barskan seherinde indiki Qirgizistan erazisi dunyaya gelmisdir Ilk tehsilini Kasgarda Saciye ve Hamidiyye medreseleri kimi elm merkezlerinde almis dovrunun elmleri ile beraber ereb ve fars dillerini mukemmel sekilde oyrenmisdir Texminen 1058 ci ilde Bagdada getmis bir muddet burada yasamisdir Bagdad hemin zaman Selcuq imperiyasina tabe idi Ereblerin turkleri tanimasi onlarin adet ve enenelerini oyrenmesi baximindan cetinlik cekmesi xususen dil problemleri Mahmud Kasgaride bir eser yazmaq ideyasini yaratdi On il muddetinde bir cox erazileri seyahet etdikden sonra adini tarixe hekk eden ensiklopedik eseri Divanu Lugat it Turk eserini yazdi Texminen 1080 ci ilde Kasgara qayidan alim 1105 ci ilde burada dunyasini deyisir Kasgar yaxinliginda Opal kendinde defn olunmusdur Uzerinde Muqeddes alimin mezari yazilmis meqberesi 1984 cu ilde temir olunmusdur Hal hazirda meqberede alimin mezari yerlesen otaq Qurani Kerim oxunmasi ucun ayrica bir salon ve muzey bolumu vardir Muzey hissesinde Mahmud Kasgarinin Divanu Lugat it Turk eserinin elyazmasi muxtelif dillerde tercume ve nesrleri bir nece litoqrafik capli Qurani Kerim Mahmud Kasgari ve onun eseri haqqinda yazilmis meqaleler ve kitablar numayis olunur Burada hemcinin Mahmud Kasgarinin portreti ve Qaraxanlilar dovrune aid esyalar da vardir UNESCO terefinden 2008 ci il elan olunmusdur EserleriMahmud Kasgarinin meshur Divanu Lugat it Turk eseri ensiklopedik xarakter dasiyir Turk dili lehceleri tarixi cografiyasi folkloru mifologiyasi mueyyen qeder astronomiyasi ile bagli materiallari ehate eden bir bilik xezinesidir Kitab 319 sehifeden ibaretdir Bu eserini yazmaq ucun on ilden artiq turkler yasayan bolgeleri gezerek material toplamisdir 1072 1074 cu iller arasinda yazdigi eserini 1076 ci ile qeder tekmillesdirmis 1077 ci ilde Abbasi xelifesi Ebul Qasim Abdullaha teqdim etmisdir Divanu Lugat it Turk de Dunya xeritesi Muellif Ensiklopediyada Dunya xeritesi adlanan bir xerite vermisdir Bu xeritede merkez Balasaqunu secerek turklerin yasadigi butun eraziler qeyd olunmusdur Xerite uzerinde Eradi Azerabadkan yer adi da qeyd edilmisdir Qasqarli Xaqaniye Uygur Oguz Kipcak Turmen Qirgiz Cigil Yagma Arqu ve diger Turk soylu xalqlari Turk adi altinda cemlesdiren bir turkoloqdur Turklerin yasadiqlari olkeler seherler qesebeler kendler haqqinda melumat vererek Turk cografiyasunasi adina layiq gorulmusdur Mahmud Kasgari turklerin bolgelerini kendlerini ve collerini qaris qaris gezmisdir Uzun iller o turk oguz qirgiz seherlerini kendlerini dusergelerini dolasaraq onlarin lugetini yazmisdir Neticede M Kasgari Xezerin serq sahillerinden baslamis Lobnor golu meridianina ve Ili cayi enliyinden Kasgarin cenub serhedlerine qeder olan genis erazini oyrenmis Orta ve Merkezi Asiyanin bir hissesinin ilk rayonlasdirilmasini aparmis turk xalqlari ve abidelerinin meskunlasma serhedlerini ve yerlerini boyuk deqiqlikle mueyyen etmisdir Onun meshur Divanu Lugat it Turk 1072 1074 eserinde turk qebileleri coxlu dag cay gol olke ve dovletler haqqinda genis melumatlar toplanmisdir Tyan San ve Yeddigolluk Issik Kul golu Balasaqun daglari Qirgizistanda Altay vadisi ve Ili cayi ve s en mufessel sekilde seciyyelendirilmisdir O Narinin yuxari hovzesinde olmus Catirgol ve Sizic Songol golunu qeyde almisdir Divan in sonuna elave olunmus xerite Mahmud Kasqari dovrunde turkdilli xalqlarin yasadigi erazilerin tesvirini veren ilk xeritedir O bir sira paralel formada duzulmus Qerbi Tyan San dag sistemini oz xeritesinde daha duzgun eks etdirmisdir Kasqari Manqislak Manqistan yarimadasi ile de tanis idi bu yarimadaya ilk defe mehz onun xeritesinde rast gelinir Kasgarinin Kitabu cevahirin nehv fi lugati t turk Turk dilinin nehv covherleri adli eseri de vardir Kitablari Divanu Lugat it Turk Kitabu cevahirin nehv fi lugati t turkHaqqindaRefiq Ozdek Turkun qizil kitabi II cild Azerbaycan diline cevirenler Nesiman Yaqublu Letif Sukuroglu Baki Yazici 1997 236 seh Mahmud Kasgari Divanu Lugat it Turk 4 cildde Tercume ve nesre hazirlayan Ramiz Esger Baki Ozan 2006 Bayat Fuzuli Buyuk Turk bilgin ve ansiklopedisti Kasgarli Mahmut Istanbul Otuken 2008 183s IstinadlarKasgarli M Divanu Lugat it Turk c 1 Ankara 1998 s 112 Mutallibov S XI Asrning buyuk filologlari ve Ularning Nayab Asarlari Kasgariy M Devanu Lugatit Turk T 1 Taskent 1960 s 17 Bayat Fuzuli Buyuk Turk bilgin ve ansiklopedisti Kasgarli Mahmut Istanbul Otuken 2008 s 34 UNESCO to name 2008 and 2009 after famous Turks 2014 12 13 at the Wayback MachineXarici kecidlerKasgarli Mahmud 2018 10 22 at the Wayback Machine trtazerbaycan com Kasgarli Mahmud ve Divanu Lugati t Turk Yeniden ErgenekonHemcinin baxAzerbaycan edebiyyati Turkiye edebiyyati Divanu Lugat it Turk Kitabu cevahirin nehv fi lugati t turk