Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mifologiya və ya Əsatir— dünya haqqında ibtidai icma cəmiyyəti insanına məxsus fantastik təsəvvür və mifləri öyrənən elm. İbtidai icma dövründə insanın özünə yaxın və doğma olan icma-tayfa münasibətlərini onu əhatə edən bütün əşya və hadisələr haqqında idi. Torpaq, səma, bitki və heyvanlar aləmi universal tayfa icması şəklində təsəvvür olunur və bu icmada bütün əşyalar təkcə canlılar kimi yox, həm də şüurlu və mütləq bir biri ilə qohum olan məxluqlar kimi anlaşılırdı. Bu təsəvvürlər mifologiyada ümumiləşirdi. Buna görə də Allah-sənətkar, allah-maldar, allah-döyüşçü, allah-əkinçi və s. mifoloji obrazlar yaranırdı. Mifologiyanın ilkin formaları fetişizm, totemizm, inkişafının daha yüksək pilləsi isə animizm idi. Yunan dilində mythos, almanlarda mythe, ingilislərdə myth, fransızlarda mythe, ruslarda və azərbaycanlılarda mif şəklində işlənən sözün hərfi mənası rəvayət, əhvalat deməkdir. Mif termini beynəlxalq aləmdə əsasən iki anlamda işlənir: birinci, mif - sözlərlə yaranan təsviri mətndir, təhkiyə hadisəsidir (sintaqmatik aspektdir); ikinci, mif - düşüncə hadisəsidir (mənaların paradiqmasıdır), dünya haqqında təsəvvürlər sistemi - gerçəkliyi dolayı şəkildə əks etdirən dünya modeli, onun ayrı-ayrı elementləri və vahidləridir. Birinci halda mif sintaqmatik, ikincidə isə paradiqmatik planda anlaşılır. Mifin sintaqmatik vahid olaraq gerçəkləşməsi təsadüfən baş verir. Mif mənanın paradiqmasına çevriləndə (mətn mədəniyyətinin digər formaları – rituallar, sosial institutlar, maddi mədəniyyət abidələri və s. ilə bir sırada) birinci və ikinci anlamlar arasında cüzi fərqlər üzə çıxsa da, miflə mifologiyanın eyniliyi inkar edilmir. Ona görə ki, mifologiya sintaqmatik (təsviredici) vahidlərin - miflərin sistemi kimi başa düşülür. Mifologiya termini isə üç anlamda işlənir: birinci, mifologiya - hər hansı bir tarixi-mədəni ənənəyə xas miflərin (təsvirlərin) toplusudur; ikinci, mifologiya - dünyanı dərk etməyin xüsusi formasıdır, düşüncə şüur hadisəsidir (mənaların paradiqması). Bu hallarda mifologiyanın mənası mif anlamına yaxınlaşır, hətta onun praqmatik aspekti ilə eyni olur. Üçüncü, mifologiya - mifləri və mifoloji sistemləri öyrənən elm sahəsidir. Məşhur nəzəriyyəçi alim A.Bayburin də göstərir ki, mifin birinci və ikinci mənaları ilə mifologiyanın birinci və ikinci mənaları üst-üstə düşdüyündən bu terminlər həmin mənalarda sinonimlər kimi işlədilir.
Xüsusiyyəti və əhəmiyyəti
Din, mifologiya və pəri hekayələrində bir yerlərdə yaşlını gənc edən, xəstəni yaxşılaşdıran, və ya ondan bir qurtum, nəfəs və ya parça dişləyəcək qədər şanslı, müdrik və ya hiyləgər olana rifah və sonsuz həyat verən bir ot, mənbə, daş, sərxoş edici içki və ya cadugər qazanında hazırlanan zəhərləyici bir qarışıq olduğu fantaziyası olduqca məşhurdur. Gilqameş dastanında Urukun görkəmli kralı sonsuz həyatın sirrini tapmaq üçün səfərə çıxar və dənizin dibində sonsuz həyat otunu tapma şansını sahib olar. Onu yerindən sökər amma diqqətsiz bir şəkildə onu ortalıqda buraxar və bir dəniz ilanı onu oğurlayar. Gilqameşin itirdiyi şeyi tapmaq üçün saysız insan çalışmışdır. Sağlamlıq, rifah və sonsuz həyatı bağışlaya bilən sehirli bir maddənin varlığı mövzusunda inanc insanların ölümə meydan oxuması qədər köhnə bir fikri diləkdir. Ölümü həyatın təbii nəticəsi olaraq qəbul etməkdən uzaq, hər yerdə insanlar ölümü cəhalət və pis niyyətin nəticəsi olaraq görmüşlər. İnsanların bir zamanlar ölümsüz olduqları və hələ də olmaları lazım olduğu inancı ölümün dünyaya necə girdiyini izah edən mifoloji əhvalatlarda ehtiva edilməkdədir. Gilqameş dastanındakı kimi bir dəniz ilanın ölümsüzlük otunu oğurlaması motivi dünyanın hər tərəfində təkrarlanmaqdadır. Hamısı bir ilan və ya dəniz canavarının müqəddəs bir ölümsüzlük mənbəs(n)i, həyat ağacı, gənclik mənbəsi, qızıl alma vs. qoruduğu MİTinin varyasyonlarıdır. Bütün bu MİTlərin arxasında tanrıların qısqanc olduğu və ölümsüzlük iksirini insanların çata bilməyəcəyi yerlərdə saxladığı qorxusu yatar. İnsanlar öz haqqı olan ölümsüzlüyü geri qazanmaq üçün tanrıları ayartmak və ya sovuşdurmaq üçün gərək fiziki, gərəksə də ruhi olaraq böyük səy göstərmişlər.
Həyat suları
Misir, hind, yunan, babil və ibrani yaradılış əfsanələrinə görə həyat, hər şeyin özünü daşıyan primitiv maddə olan sudan çıxar. Tufan əfsanələrində həyat sulara (şəkilsiz forma) geri dönər, buradan yeni şəkillərlə yenidən ortaya çıxa bilər. Baptizm mərasimi suyun həyatın qaynağı olduğu və səbəbindən yenidən doğulma və ölümsüzlüyün qaynağı olduğu inancından doğulmuşdur. Bu şəkildə su müqəddəs bir təbi maddə olmaqdadır. Təmizləyər, gəncliyi yeniləyər və bu həyatda və gələcək həyatda ölümsüzlüyü təmin edər. Bu müqəddəs "AB-ı həyat"a (həyat suyu) bir çox ad verilmişdir – soma, haoma, ambrosya, şərab – hər biri insanlara və tanrılara məlumat, güc və ölümsüzlük verə biləcək müqəddəs bir içkidir. Həm aylıq təkrarlanılmasından ötəri, həm də həyatın qaynağı su üzərindəki idarəsindən ötəri ay təkrarlanılmanın son simvoludur. Ayı dəniz suyu, yağış, bitki mənşəli həyat, dişi bərəkət, doğum, ölüm, inisiyasyon və təkrarlamağa əlaqələndirən sembolizm Neolit çağına qədər davam edər. Günəş də güclü bir təkrarlama və ölümsüzlük simvoludur.
Primitiv Qövm və Qədim Dinlər
Şamanizmin təmsil etdiyi primitiv qövm və qədim dinlərində iksirlər, birliyə psixiatrik maddələr şəklində təmin edilirdi. Şaman və təqibçilərini yaşadıqları dünyadan da daha gerçək bir ruh aləmiylə əlaqə yaratmalarını təmin edən vizyon və vəcd halları yaratma bucağında psixiatrik, hallüsinasya və çox əhəmiyyətlidir. Bu vizionlar səfalət, xəstəlik və ölümün içində olmadığı fövqəltəbii bir aləmin var olduğu inancını dəstəkləməkdədir (və bəlkə də çıxarmaqdadır). Ölümsüzlük vizionundan ölümsüzlük axtarışına keçiş kiçik bir addımdır. Vizionu yaradan maddə şəfa ritüellerinde istifadə edilirdi və ya da dərman olaraq verilirdi. Bəzən Vedik ritüellerde soma üçün və Şimal Amerika düzlük Qırmızıdərililərin istifadə etdiyi psikotik maddə "Ata Peyote" üçün edildiyi kimi onlara şəxsən tanrılaşdırıb tapınılırdı. İnsanlar bu tanrıları əllə tuta biləcəklərini və onları yeyib güc və ölümsüzlüklərini özümsəyə biləcəklərinə inanırdılar. Bunun arxasındakı inanc insan yediyi şey olduğu və heyvan, insan və ilahi gücü həzm sistemi ilə özümsəyə biləcəyi fikiri yatmaqdadır. Bu inancın ciddi və ya məcazi olaraq alınması, dəyişik dini axınlarda qurbanların məğlub olması üçün zəmin hazırlamışdır (Dionysis, Atdıq, Eleusis, Xristian). Rg Vidada izah edilən Soma ritüeli bir iksirin hazırlanmasını və istifadəsini izah edən ən köhnə qeydli dini mərasimdir. Somanın nə olduğu mövzusunda fərqli fikirlər ortaya atılmışdır. R. Gordon Wassonun araşdırmaları (1969) somanın mayesi öldürücü bir zəhər olan, amma sulandırıldığında psikotik bir maddə olan Amanıda Muscaria göbələyindən hazırlandığı ehtimalını olduqca inandırıcı etməkdədir. İçkinin səbəb olduğu ölümsüzlük vizionları içkinin özüylə qaynaşmışdır. Bu mövzuda şeirlər də yazılmışdır:
Somayı içdik və ölümsüzləşdik
Tanrıların kəşf etdiyi işığa çatdıq
Bizə artıq hansı şərlik işlər ki?
Və ölümlülərin kini bizə qarşı nə fayda ki? ey Ölümsüz Tanrı
Somanın istifadəsi Vedik dövrün sonuna qədər ortadan qalxdı. Bəzi alimlər bu inkişafı hind-Avropalıların göbələyin çat/yetişdiyi bölgələrdən uzaq yerlərə köçmələrinə ətf etməkdədirlər. Bəlkə də daha inandırıcı bir görüşə görə zamanla ruhanilər sinifin daha çox hakim olduğu təşkilatiləşmiş və daha az coşğulu bir din anlayışı yayılmışdı.
Şumer-Akkad mifologiyası
Şumer-Akkad mədəniyyəti dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərinin birində-Mesopotomiyada (İkiçayarası) yaranıb formalaşmışdır. B.e. əvvəl IV minilliyin sonu II minilliyin əvvəli bəşər tarixində Şumer dövrü hesab edilir. Amerika alimi S.Kramerin “Tarix Şumerdən başlanır” kitabı Şumerlərin kimliyi, onların mədəniyyəti və s. haqqında geniş məlumat verir. Şumerlər haqqında elm aləmində müxtəlif mübahisələr mövcud olsa da, onların yaratdıqları Ur, Uruk, Kiş şəhər-dövlətlər ən qədim sivilizasiyaların mərkəzi hesab olunur. Şumer-Akkad ədəbi nümunələri, əsasən dörd qrupa bölünür:
- Kosmoqonik və etioloji miflər
- Allahlar və mədəni qəhrəmanlar haqqında dastanlar
- Lirik mətnlər
- Didaktik, əxlaqi-tərbiyəvi əsərlər
Şumer-Akkad miflərində kainatın yaranması, onun strukturu, allahların mənşəyi, insanlara gətirdikləri fəlakət və xoşbəxtliklər və s. haqqında bəhs olunur. Şumerlərin mifoloji düşüncəsində Allahlara aid miflərin yaranmasında kahinlərin xüsusi rol oynaması mühüm yer tutur. Anu, Enlil, Enki və Ninhursaq bu mifologiyada əsas tanrılar hesab edilir. Şumerlərin mifoloji düşüncəsinə görə bütün allahlar ilkin okean ilahəsi Nammudan yaranmışdır. Enlil (“küləklər allahı”) baş allah mövqeyində çıxış edir.
Misir mifologiyası
Dünyanın ən qədim mifologiyalarından biri hesab olunur. Misirlilərin mifoloji düşüncələri “Piramida mətnləri”, “Ölülər kitabı”, “Böyük himn”, “Amduat”, “Sərdabələr mətnləri” və s. kimi ilkin yazılı mənbələrdə öz əksini tapmışdır. Misir mifologiyasında allahlar panteonu çox zəngindir. Burada allahlar heyvan başlı insan şəklində təsəvvür edilir. Öküz-Apis, Minebis; ilan, timsahSebek; şahin-Qor və s. adlarla tanınan allahlar panteonu mövcuddur. Günəş allahı Atum-Ra dünyanın, digər allahların, insanların və s. varlıqların yaradıcısı kimi təsəvvür olunur. Misir miflərini məzmununa görə bu cür qruplaşdırmaq olar: 1. Ozirislə bağlı miflər 2. Ra ilə əlaqədar miflər 3. Nilə həsr olunmuş miflər Ozirislə bağlı müxtəlif mifik mətnlər mövcuddur. Ozirislə qardaşı Setin mübarizəsində siyasi motiv əsas yer tutur. Digər bir mifdə Oziris bitkiçilik allahı kimi təsəvvür edilir. Qışda təbiət öldüyü, yazda dirildiyi üçün Oziris də ölüb-dirilən allahdır. Üçüncü qisim miflərdə Oziris ölənlərin ruhunu mühakimə edən cəhənnəm hakimidir. “Pramida mətnləri”ndə Oziris “batmış allah” adlandırılır. O, yer allahı Qebin oğlu kimi təqdim olunur. Misirlilərin Allahlar panteonunda günəş allahı Amon-Ra (Atum-Ra) xüsusi yer tutur. Bir sıra miflərdə Ranın öz düşmənləri ilə mübarizəsi təsvir olunur. Heliopol variantında Atum-Ra Xaosdan yaranır, öz toxumunu udub hamilə qalır və beləliklə, hava allahı Şu, rütubət allahı Tefnutu yaradır. Sonralar onlar da digər allahları yaradırlar. Heliopolun məşhur “Böyük allahlar doqquzluğu” belə yaranır. Bu panteona daxıldir: Atum-Ra, Şu, Tefnut, Qeb, Nut, Oziris, İzida, Set və Neftida. Nil çayı ilə əlaqədar yaranan Misir mifləri Oziris və Ra ilə bağlı miflərlə, həm də dəfn mərasimi ritualları ilə vəhdətdə mövcuddur. Xaqi adlı ilahə kimi tanınan Nilin misirlilərin həyatını təmin etmək üçün yeraltı dünyadan yerüstü dünyaya çıxarılması Oziris haqqındakı mifoloji görüşlərlə bağlıdır.
İstinadlar
- https://www.azleks.az/online-dictionary/%C9%99satir 2024-01-13 at the Wayback Machine Əsatir. Mifologiya
- Ramazan Qafarlı. Mifologiya 6 cilddə, 1 cild. Bakı: Elm və Təhsil. 2015. səh. 454.
- Avtandil Ağbaba. Mifologiya. Sumqayıt. 2008. səh. 60.
Xarici keçidlər
- Mifologiya haqqında Türkcə məlumat
- Mitler, əfsanələr və folklora dair
- Pəri nağıllarında yaşamlarımızı necə formalaşdırır
- Zamanötesi Mitler
- Encyclopedia Mythica
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mifologiya ve ya Esatir dunya haqqinda ibtidai icma cemiyyeti insanina mexsus fantastik tesevvur ve mifleri oyrenen elm Ibtidai icma dovrunde insanin ozune yaxin ve dogma olan icma tayfa munasibetlerini onu ehate eden butun esya ve hadiseler haqqinda idi Torpaq sema bitki ve heyvanlar alemi universal tayfa icmasi seklinde tesevvur olunur ve bu icmada butun esyalar tekce canlilar kimi yox hem de suurlu ve mutleq bir biri ile qohum olan mexluqlar kimi anlasilirdi Bu tesevvurler mifologiyada umumilesirdi Buna gore de Allah senetkar allah maldar allah doyuscu allah ekinci ve s mifoloji obrazlar yaranirdi Mifologiyanin ilkin formalari fetisizm totemizm inkisafinin daha yuksek pillesi ise animizm idi Yunan dilinde mythos almanlarda mythe ingilislerde myth fransizlarda mythe ruslarda ve azerbaycanlilarda mif seklinde islenen sozun herfi menasi revayet ehvalat demekdir Mif termini beynelxalq alemde esasen iki anlamda islenir birinci mif sozlerle yaranan tesviri metndir tehkiye hadisesidir sintaqmatik aspektdir ikinci mif dusunce hadisesidir menalarin paradiqmasidir dunya haqqinda tesevvurler sistemi gercekliyi dolayi sekilde eks etdiren dunya modeli onun ayri ayri elementleri ve vahidleridir Birinci halda mif sintaqmatik ikincide ise paradiqmatik planda anlasilir Mifin sintaqmatik vahid olaraq gerceklesmesi tesadufen bas verir Mif menanin paradiqmasina cevrilende metn medeniyyetinin diger formalari rituallar sosial institutlar maddi medeniyyet abideleri ve s ile bir sirada birinci ve ikinci anlamlar arasinda cuzi ferqler uze cixsa da mifle mifologiyanin eyniliyi inkar edilmir Ona gore ki mifologiya sintaqmatik tesviredici vahidlerin miflerin sistemi kimi basa dusulur Mifologiya termini ise uc anlamda islenir birinci mifologiya her hansi bir tarixi medeni eneneye xas miflerin tesvirlerin toplusudur ikinci mifologiya dunyani derk etmeyin xususi formasidir dusunce suur hadisesidir menalarin paradiqmasi Bu hallarda mifologiyanin menasi mif anlamina yaxinlasir hetta onun praqmatik aspekti ile eyni olur Ucuncu mifologiya mifleri ve mifoloji sistemleri oyrenen elm sahesidir Meshur nezeriyyeci alim A Bayburin de gosterir ki mifin birinci ve ikinci menalari ile mifologiyanin birinci ve ikinci menalari ust uste dusduyunden bu terminler hemin menalarda sinonimler kimi isledilir Qustav Moronun Prometey tablosuXususiyyeti ve ehemiyyetiDin mifologiya ve peri hekayelerinde bir yerlerde yaslini genc eden xesteni yaxsilasdiran ve ya ondan bir qurtum nefes ve ya parca disleyecek qeder sansli mudrik ve ya hiyleger olana rifah ve sonsuz heyat veren bir ot menbe das serxos edici icki ve ya caduger qazaninda hazirlanan zeherleyici bir qarisiq oldugu fantaziyasi olduqca meshurdur Gilqames dastaninda Urukun gorkemli krali sonsuz heyatin sirrini tapmaq ucun sefere cixar ve denizin dibinde sonsuz heyat otunu tapma sansini sahib olar Onu yerinden soker amma diqqetsiz bir sekilde onu ortaliqda buraxar ve bir deniz ilani onu ogurlayar Gilqamesin itirdiyi seyi tapmaq ucun saysiz insan calismisdir Saglamliq rifah ve sonsuz heyati bagislaya bilen sehirli bir maddenin varligi movzusunda inanc insanlarin olume meydan oxumasi qeder kohne bir fikri dilekdir Olumu heyatin tebii neticesi olaraq qebul etmekden uzaq her yerde insanlar olumu cehalet ve pis niyyetin neticesi olaraq gormusler Insanlarin bir zamanlar olumsuz olduqlari ve hele de olmalari lazim oldugu inanci olumun dunyaya nece girdiyini izah eden mifoloji ehvalatlarda ehtiva edilmekdedir Gilqames dastanindaki kimi bir deniz ilanin olumsuzluk otunu ogurlamasi motivi dunyanin her terefinde tekrarlanmaqdadir Hamisi bir ilan ve ya deniz canavarinin muqeddes bir olumsuzluk menbes n i heyat agaci genclik menbesi qizil alma vs qorudugu MITinin varyasyonlaridir Butun bu MITlerin arxasinda tanrilarin qisqanc oldugu ve olumsuzluk iksirini insanlarin cata bilmeyeceyi yerlerde saxladigi qorxusu yatar Insanlar oz haqqi olan olumsuzluyu geri qazanmaq ucun tanrilari ayartmak ve ya sovusdurmaq ucun gerek fiziki gerekse de ruhi olaraq boyuk sey gostermisler Heyat sulari Misir hind yunan babil ve ibrani yaradilis efsanelerine gore heyat her seyin ozunu dasiyan primitiv madde olan sudan cixar Tufan efsanelerinde heyat sulara sekilsiz forma geri doner buradan yeni sekillerle yeniden ortaya cixa biler Baptizm merasimi suyun heyatin qaynagi oldugu ve sebebinden yeniden dogulma ve olumsuzluyun qaynagi oldugu inancindan dogulmusdur Bu sekilde su muqeddes bir tebi madde olmaqdadir Temizleyer gencliyi yenileyer ve bu heyatda ve gelecek heyatda olumsuzluyu temin eder Bu muqeddes AB i heyat a heyat suyu bir cox ad verilmisdir soma haoma ambrosya serab her biri insanlara ve tanrilara melumat guc ve olumsuzluk vere bilecek muqeddes bir ickidir Hem ayliq tekrarlanilmasindan oteri hem de heyatin qaynagi su uzerindeki idaresinden oteri ay tekrarlanilmanin son simvoludur Ayi deniz suyu yagis bitki menseli heyat disi bereket dogum olum inisiyasyon ve tekrarlamaga elaqelendiren sembolizm Neolit cagina qeder davam eder Gunes de guclu bir tekrarlama ve olumsuzluk simvoludur Primitiv Qovm ve Qedim Dinler Samanizmin temsil etdiyi primitiv qovm ve qedim dinlerinde iksirler birliye psixiatrik maddeler seklinde temin edilirdi Saman ve teqibcilerini yasadiqlari dunyadan da daha gercek bir ruh alemiyle elaqe yaratmalarini temin eden vizyon ve vecd hallari yaratma bucaginda psixiatrik hallusinasya ve cox ehemiyyetlidir Bu vizionlar sefalet xestelik ve olumun icinde olmadigi fovqeltebii bir alemin var oldugu inancini desteklemekdedir ve belke de cixarmaqdadir Olumsuzluk vizionundan olumsuzluk axtarisina kecis kicik bir addimdir Vizionu yaradan madde sefa rituellerinde istifade edilirdi ve ya da derman olaraq verilirdi Bezen Vedik rituellerde soma ucun ve Simal Amerika duzluk Qirmiziderililerin istifade etdiyi psikotik madde Ata Peyote ucun edildiyi kimi onlara sexsen tanrilasdirib tapinilirdi Insanlar bu tanrilari elle tuta bileceklerini ve onlari yeyib guc ve olumsuzluklerini ozumseye bileceklerine inanirdilar Bunun arxasindaki inanc insan yediyi sey oldugu ve heyvan insan ve ilahi gucu hezm sistemi ile ozumseye bileceyi fikiri yatmaqdadir Bu inancin ciddi ve ya mecazi olaraq alinmasi deyisik dini axinlarda qurbanlarin meglub olmasi ucun zemin hazirlamisdir Dionysis Atdiq Eleusis Xristian Rg Vidada izah edilen Soma ritueli bir iksirin hazirlanmasini ve istifadesini izah eden en kohne qeydli dini merasimdir Somanin ne oldugu movzusunda ferqli fikirler ortaya atilmisdir R Gordon Wassonun arasdirmalari 1969 somanin mayesi oldurucu bir zeher olan amma sulandirildiginda psikotik bir madde olan Amanida Muscaria gobeleyinden hazirlandigi ehtimalini olduqca inandirici etmekdedir Ickinin sebeb oldugu olumsuzluk vizionlari ickinin ozuyle qaynasmisdir Bu movzuda seirler de yazilmisdir Somayi icdik ve olumsuzlesdik Tanrilarin kesf etdiyi isiga catdiq Bize artiq hansi serlik isler ki Ve olumlulerin kini bize qarsi ne fayda ki ey Olumsuz Tanri Somanin istifadesi Vedik dovrun sonuna qeder ortadan qalxdi Bezi alimler bu inkisafi hind Avropalilarin gobeleyin cat yetisdiyi bolgelerden uzaq yerlere kocmelerine etf etmekdedirler Belke de daha inandirici bir goruse gore zamanla ruhaniler sinifin daha cox hakim oldugu teskilatilesmis ve daha az cosgulu bir din anlayisi yayilmisdi Sumer Akkad mifologiyasi Sumer Akkad medeniyyeti dunyanin en qedim yasayis meskenlerinin birinde Mesopotomiyada Ikicayarasi yaranib formalasmisdir B e evvel IV minilliyin sonu II minilliyin evveli beser tarixinde Sumer dovru hesab edilir Amerika alimi S Kramerin Tarix Sumerden baslanir kitabi Sumerlerin kimliyi onlarin medeniyyeti ve s haqqinda genis melumat verir Sumerler haqqinda elm aleminde muxtelif mubahiseler movcud olsa da onlarin yaratdiqlari Ur Uruk Kis seher dovletler en qedim sivilizasiyalarin merkezi hesab olunur Sumer Akkad edebi numuneleri esasen dord qrupa bolunur Kosmoqonik ve etioloji mifler Allahlar ve medeni qehremanlar haqqinda dastanlar Lirik metnler Didaktik exlaqi terbiyevi eserler Sumer Akkad miflerinde kainatin yaranmasi onun strukturu allahlarin menseyi insanlara getirdikleri felaket ve xosbextlikler ve s haqqinda behs olunur Sumerlerin mifoloji dusuncesinde Allahlara aid miflerin yaranmasinda kahinlerin xususi rol oynamasi muhum yer tutur Anu Enlil Enki ve Ninhursaq bu mifologiyada esas tanrilar hesab edilir Sumerlerin mifoloji dusuncesine gore butun allahlar ilkin okean ilahesi Nammudan yaranmisdir Enlil kulekler allahi bas allah movqeyinde cixis edir Misir mifologiyasi Dunyanin en qedim mifologiyalarindan biri hesab olunur Misirlilerin mifoloji dusunceleri Piramida metnleri Oluler kitabi Boyuk himn Amduat Serdabeler metnleri ve s kimi ilkin yazili menbelerde oz eksini tapmisdir Misir mifologiyasinda allahlar panteonu cox zengindir Burada allahlar heyvan basli insan seklinde tesevvur edilir Okuz Apis Minebis ilan timsahSebek sahin Qor ve s adlarla taninan allahlar panteonu movcuddur Gunes allahi Atum Ra dunyanin diger allahlarin insanlarin ve s varliqlarin yaradicisi kimi tesevvur olunur Misir miflerini mezmununa gore bu cur qruplasdirmaq olar 1 Ozirisle bagli mifler 2 Ra ile elaqedar mifler 3 Nile hesr olunmus mifler Ozirisle bagli muxtelif mifik metnler movcuddur Ozirisle qardasi Setin mubarizesinde siyasi motiv esas yer tutur Diger bir mifde Oziris bitkicilik allahi kimi tesevvur edilir Qisda tebiet olduyu yazda dirildiyi ucun Oziris de olub dirilen allahdir Ucuncu qisim miflerde Oziris olenlerin ruhunu muhakime eden cehennem hakimidir Pramida metnleri nde Oziris batmis allah adlandirilir O yer allahi Qebin oglu kimi teqdim olunur Misirlilerin Allahlar panteonunda gunes allahi Amon Ra Atum Ra xususi yer tutur Bir sira miflerde Ranin oz dusmenleri ile mubarizesi tesvir olunur Heliopol variantinda Atum Ra Xaosdan yaranir oz toxumunu udub hamile qalir ve belelikle hava allahi Su rutubet allahi Tefnutu yaradir Sonralar onlar da diger allahlari yaradirlar Heliopolun meshur Boyuk allahlar doqquzlugu bele yaranir Bu panteona daxildir Atum Ra Su Tefnut Qeb Nut Oziris Izida Set ve Neftida Nil cayi ile elaqedar yaranan Misir mifleri Oziris ve Ra ile bagli miflerle hem de defn merasimi rituallari ile vehdetde movcuddur Xaqi adli ilahe kimi taninan Nilin misirlilerin heyatini temin etmek ucun yeralti dunyadan yerustu dunyaya cixarilmasi Oziris haqqindaki mifoloji goruslerle baglidir Istinadlarhttps www azleks az online dictionary C9 99satir 2024 01 13 at the Wayback Machine Esatir Mifologiya Ramazan Qafarli Mifologiya 6 cildde 1 cild Baki Elm ve Tehsil 2015 seh 454 Avtandil Agbaba Mifologiya Sumqayit 2008 seh 60 Xarici kecidlerMifologiya haqqinda Turkce melumat Mitler efsaneler ve folklora dair Peri nagillarinda yasamlarimizi nece formalasdirir Zamanotesi Mitler Encyclopedia Mythica