Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Animizm (lat. anima – ruh) — ruhun varlığına inancı bildirən termin. Animizmə görə, insanları, heyvanları, maddi aləmin digər cism və hadisələrini ruh idarə edir. Yəni ruhların mövcudluğu, onların heyvanların, insanların həyatına , ətraf aləmin predmetinə və hadisələrinə təsir etməsinə inancdır. İbtidai insan doğum, ölüm, bayılma, yuxu, xəstəlik və s. hadisələri bədəndəki ruhun fəaliyyəti ilə bağlayırdı. Axirət dünyasına, əcdada, təbiətə pərəstiş animizmin əsas ideyasıdır. İnsanın və heyvanın ruhu onun nəfəsində, qanında, bəzi orqanlarında (ürək, baş, gözlər), kölgəsində yerləşə bilərdi. "Animizm" terminini elmə ilk dəfə 18-ci əsrin əvvəllərində alman həkimi G. Ştal gətirmişdir. 19-cu əsrdə ingilis idealist filosofları, təkamülçülük nümayəndələri E. Taylor və H. Spenser A. nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişlər. 19-cu əsrin sonu – 20-ci əsrin əvvəllərində yaranmış bir sıra nəzəriyyələrə görə, animizmdən əvvəl magiya (C. Frezer) olmuşdur. 20-ci əsrin ikinci yarısında animizm semiotika mövqeyindən öyrənilmişdir.
Animistik təsəvvürlər ibtidai cəmiyyətdə meydana gəlmişdir. Qədim insanların inancına görə, pərvanəni öldürmək olmazdı, çünki pərvanə evə gəlmiş dədə-baba ruhu sayılırdı. Animizmin bir çox ünsürlərinə xristian, islam və s. dinlərdə təsadüf edilir. Dünyanın bütün xalqlarının keçmişi üçün səciyyəvi olmuş bu dini görüşə görə dünyada hər şeyin (dağ, çay, dəniz, ağac və s.) ruhu vardır. Ona görə də qədim insanlar bu təbiət qüvvələrinə sitayiş edir və qurban kəsirdilər. Animizmin yaranmasının əsas səbəbi insanların təbiət və onun qanunları haqqında bilik ehtiyatlarının az olması olmuşdur. İnsanlar yabancı təsəvvür etdiyi kor-təbii təbiət qüvvələrinə qarşı durmağa qabil deyildilər. Bu qüvvələrin canlandırılması cəmiyyətin inkişafının müəyyən pilləsində həmin qüvvələrin mənimsəmə forması olmuşdur. Animistik təsəvvürlər bütün dini etiqadların əsasını təşkil etmişdir.
Animizm – elə bir inama əsaslanır ki, insanın, xüsusilə ölünün ruhunun əbədilik mövcudluğu ön plana çəkilir və zənn edilir ki, cismən bədən fəaliyyətini dayandırsa da, ruh real dünyada yaşamaqda davam edir, lakin məhsuldarlığını itirmiş olur. Animizm bütün varlıqlarda ruhun mövcudluğuna inancına əsaslanır.
Animizmin ilk elmi təhlilini E. Teylor vermişdir. Onun öz təlimində iki ehkamı qabardır:
- ruh varlığın məhvindən, yəni daşıdığı cismin ölümündən sonra da maddi həyatda fəaliyyətini davam etdirir;
- bədəndən ayrılıb gerçək dünyanı tərk edir və ilahi aləmin yüksəkliyinə qalxır.
Animizmdə təbiət qüvvələri, bitkilər, bir çox cansız predmetlər, heyvanlar şüurlu başlanğıca malik hesab edilir və fövqəltəbii xüsusiyyətlərin icraçılarına çevrilir. Rituallar insanlar və ruhlar arasında əlaqə saxlamaq üçün həyata keçirilir. Yerli xalqlar ruhları sakitləşdirmək və ovçuluq və müalicə kimi fəaliyyətlər zamanı onlardan kömək istəmək üçün tez-tez bu ritualları yerinə yetirirlər. Arktika bölgəsində heyvanların ruhlarına hörmət göstərmək üçün ovdan əvvəl müəyyən rituallar geniş yayılmışdır.
Qədim türk xalqlarının mənəvi həyatında animizm dini də mühüm yer tuturdu.
Animizm Azərbaycan xalq mifologiyasında
Azərbaycan ərazisində ilk animistik təsəvvürlər e.ə. 5–4-cü minilliklərdə yaranmışdır. Animistik görüşlər Azərbaycanda hər sahədə özünə geniş yer almışdır. Folklorun epik, lirik ənənəsində, mərasimlərdə, oyun və tamaşalarda, canlı danışıqda, mədəniyyətin bütün formalarına aid nümunələrdə cansız varlıqların şüurlu başlanğıca malikliyi ideyasına təsadüf edilir. Məsələn, əncir ağacını kəsəndə "Ruhu səni tutacaq" qənaətinə gəlirlər. Gecə yerə qaynar su atanda "Torpağın ruhunu incitdin" deyirlər. Quşa daş atanda "Onun ruhundan qorx!.." xəbərdarlığını edirlər. Azərbaycan xalqını formalaşdıran bəzi etnik qrupların Tanrıçılığa və İslama qədərki dini dəfn adətlərində həyatın o biri dünyada davam etdirilməsinə güclü inam var idi. "Kitabi-Dədə Qorqud"da (XI boyda) Qazan xanı əsir alıb quyuya salan türk tayfasının inamına görə, yeraltı aləmdə günlərini daha xoş keçirmələri üçün ölülər gerçək dünyanın nemətləri ilə təmin olunurdular.
Ədəbiyyat
- Əsməd Muxtarova. Türk xalqlarının tarixi. Bakı,1999, səh.248.
İstinadlar
- Koray Koto. "Animizm Nedir? Antropolojik ve Psikolojik Bağlamda Animizmin Anlamı". ULUKAYIN Türkçe (türk). 2023-04-10 tarixində . İstifadə tarixi: 9 aprel 2023.
- (PDF). 2011-10-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-14.
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 502. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Animizm lat anima ruh ruhun varligina inanci bildiren termin Animizme gore insanlari heyvanlari maddi alemin diger cism ve hadiselerini ruh idare edir Yeni ruhlarin movcudlugu onlarin heyvanlarin insanlarin heyatina etraf alemin predmetine ve hadiselerine tesir etmesine inancdir Ibtidai insan dogum olum bayilma yuxu xestelik ve s hadiseleri bedendeki ruhun fealiyyeti ile baglayirdi Axiret dunyasina ecdada tebiete perestis animizmin esas ideyasidir Insanin ve heyvanin ruhu onun nefesinde qaninda bezi orqanlarinda urek bas gozler kolgesinde yerlese bilerdi Animizm terminini elme ilk defe 18 ci esrin evvellerinde alman hekimi G Stal getirmisdir 19 cu esrde ingilis idealist filosoflari tekamulculuk numayendeleri E Taylor ve H Spenser A nezeriyyesini inkisaf etdirmisler 19 cu esrin sonu 20 ci esrin evvellerinde yaranmis bir sira nezeriyyelere gore animizmden evvel magiya C Frezer olmusdur 20 ci esrin ikinci yarisinda animizm semiotika movqeyinden oyrenilmisdir Animizmin genis sekilde yayildigi Tailandda bir ruh evi Animistik tesevvurler ibtidai cemiyyetde meydana gelmisdir Qedim insanlarin inancina gore pervaneni oldurmek olmazdi cunki pervane eve gelmis dede baba ruhu sayilirdi Animizmin bir cox unsurlerine xristian islam ve s dinlerde tesaduf edilir Dunyanin butun xalqlarinin kecmisi ucun seciyyevi olmus bu dini goruse gore dunyada her seyin dag cay deniz agac ve s ruhu vardir Ona gore de qedim insanlar bu tebiet quvvelerine sitayis edir ve qurban kesirdiler Animizmin yaranmasinin esas sebebi insanlarin tebiet ve onun qanunlari haqqinda bilik ehtiyatlarinin az olmasi olmusdur Insanlar yabanci tesevvur etdiyi kor tebii tebiet quvvelerine qarsi durmaga qabil deyildiler Bu quvvelerin canlandirilmasi cemiyyetin inkisafinin mueyyen pillesinde hemin quvvelerin menimseme formasi olmusdur Animistik tesevvurler butun dini etiqadlarin esasini teskil etmisdir Animizm ele bir inama esaslanir ki insanin xususile olunun ruhunun ebedilik movcudlugu on plana cekilir ve zenn edilir ki cismen beden fealiyyetini dayandirsa da ruh real dunyada yasamaqda davam edir lakin mehsuldarligini itirmis olur Animizm butun varliqlarda ruhun movcudluguna inancina esaslanir Animizmin ilk elmi tehlilini E Teylor vermisdir Onun oz teliminde iki ehkami qabardir ruh varligin mehvinden yeni dasidigi cismin olumunden sonra da maddi heyatda fealiyyetini davam etdirir bedenden ayrilib gercek dunyani terk edir ve ilahi alemin yuksekliyine qalxir Animizmde tebiet quvveleri bitkiler bir cox cansiz predmetler heyvanlar suurlu baslangica malik hesab edilir ve fovqeltebii xususiyyetlerin icracilarina cevrilir Rituallar insanlar ve ruhlar arasinda elaqe saxlamaq ucun heyata kecirilir Yerli xalqlar ruhlari sakitlesdirmek ve ovculuq ve mualice kimi fealiyyetler zamani onlardan komek istemek ucun tez tez bu rituallari yerine yetirirler Arktika bolgesinde heyvanlarin ruhlarina hormet gostermek ucun ovdan evvel mueyyen rituallar genis yayilmisdir Qedim turk xalqlarinin menevi heyatinda animizm dini de muhum yer tuturdu Animizm Azerbaycan xalq mifologiyasindaAzerbaycan erazisinde ilk animistik tesevvurler e e 5 4 cu minilliklerde yaranmisdir Animistik gorusler Azerbaycanda her sahede ozune genis yer almisdir Folklorun epik lirik enenesinde merasimlerde oyun ve tamasalarda canli danisiqda medeniyyetin butun formalarina aid numunelerde cansiz varliqlarin suurlu baslangica malikliyi ideyasina tesaduf edilir Meselen encir agacini kesende Ruhu seni tutacaq qenaetine gelirler Gece yere qaynar su atanda Torpagin ruhunu incitdin deyirler Qusa das atanda Onun ruhundan qorx xeberdarligini edirler Azerbaycan xalqini formalasdiran bezi etnik qruplarin Tanriciliga ve Islama qederki dini defn adetlerinde heyatin o biri dunyada davam etdirilmesine guclu inam var idi Kitabi Dede Qorqud da XI boyda Qazan xani esir alib quyuya salan turk tayfasinin inamina gore yeralti alemde gunlerini daha xos kecirmeleri ucun oluler gercek dunyanin nemetleri ile temin olunurdular EdebiyyatEsmed Muxtarova Turk xalqlarinin tarixi Baki 1999 seh 248 IstinadlarKoray Koto Animizm Nedir Antropolojik ve Psikolojik Baglamda Animizmin Anlami ULUKAYIN Turkce turk 2023 04 10 tarixinde Istifade tarixi 9 aprel 2023 PDF 2011 10 14 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 10 14 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 502 ISBN 978 9952 441 02 4