Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Heyvanlar (lat. Animalia və ya lat. Metazoa) — orqanizmlər toplusu, bioloji məkan, zoologiya elminin tədqiq obyekti.
| Heyvanlar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Ənənəvi olaraq heyvanlar hazır üzvi birləşləmələrlə qidalalanlar və daima hərəkət edənlər olaraq iki qrupa ayrılır. Heyvanlar həm də xarici və daxili quruluşuna, çoxalma və inkişafına, davranışına görə müxtəlifdir. Bu müxtəlifliyi aydın təsəvvür etmək üçün fili, tısbağanı, köpəkbalığı və ağcaqanadı müqayisə etmək kifayətdir. Heyvanlar hər yerdə – Yer üzərində, torpaqda, suda, havada yaşamağa uyğunlaşmışdır. Bir çox heyvanlar bitkilərdə, digər heyvan orqanizmlərində, hətta insan orqanizmində yaşayır. Bütün heyvanlar yaşadıqları mühit şəraitinə uyğunlaşmışdır. Hava həyat tərzi (uçmaq həyatı) ilə əlaqədar quşlarda, yarasalarda, cücülərdə qanadlar inkişaf etmişdir, su həyatı ilə əlaqədar olaraq sürüşkən bədən forması, üzgəclər (balıqlarda) və ya kürəkşəkilli ətraf (balinada, suitidə) inkişaf etmişdir. Ona görə də heyvanın xarici quruluşuna gorə onun hansı mühitdə yaşamasını, necə hərəkət etməsini və qidasını necə tapmasını müəyyən etmək mümkündür.
Heyvanlar aləmindən bəhs edən elm zoologiya adlanır. Yunanca zoon – heyvan, loqos – elm, təlim deməkdir. Zoologiya heyvanlar aləminin müxtəlifliyini, onların quruluşunu və həyat fəaliyyətini, yaşadıqları mühitlə əlaqəsini, fərdi və tarixi inkişaf qanuna uyğunluqlarını öyrənir. Heyvanları quruluşunun sadə və mürəkkəbliyinə, mənşəyinə görə müxtəlif sistematik qruplara ayırmışlar. Heyvanlar aləmində ən ali sistematik vahid tip adlanır. Hazırda heyvanlar 23 tipə ayrılır. Hər tip isə bir və ya bir neçə sinfə bölünür. Bu qayda üzrə siniflər dəstələrə, dəstələr fəsilələrə, fəsilələr cinslərə, cinslər də növlərə ayrılır. Məsələn, məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinə itlər, pişiklər və ayılar fəsilələri daxildir. Heyvanların təbii təsnifatı ilə heyvanların sistematikası məşğul olur. Bu elm heyvanlar aləminin təkamülünü əks etdirir. Heyvanların morfologiya və fiziologiyasını sadədən mürəkkəbə doğru (ibtidaidən aliyə doğru) öyrəndikcə, təbiətdə gedən təkamül prosesinin reallığını dərk etmək olar. Zoologiya heyvanlar aləminin qorunmasının və onlardan səmərəli istifadə edilməsinin elmi əsasını təşkil edir.
Azərbaycanda heyvanlar aləmi
Azərbaycan Respublikası ərazisinin təbii şəraiti müxtəlif olduğundan, onun heyvanlar aləmi də çox rəngarəngdir. Burada 101 məməli, 365 quş, 52 sürünən, 10 suda-quruda yaşayan, 101 balıq, 25 minə qədər həşərat, 1100-dən çox hörümçəkkimilər, 181 ilbiz, 360 xərçəngkimilər, 287 dəniz qurdları, 3131 fitohelmint (bitki parazitləri), 1200 helmint (heyvan parazitləri), 1500-dən artıq sərbəst yaşayan, insanlarda və heyvanlarda parazitlik edən ibtidai (protozoa) heyvan növləri məlumdur. 101 növ məməli heyvandan 13-ü cücüyeyən, 28-i yarasa, 29-u gəmirici, 2-si dovşankimilər, 19-u , 9-u dırnaqlı, 31 növü isə .
Heyvan növlərinin respublika ərazisində yayılma arealı müxtəlifdir. Bəzi heyvanlar çox məhdud (göl, çay, dağın bir hissəsi, digərləri isə geniş ərazilərdə yayılmışdır. Məs., sərçəkimilər dəstəsinə daxil olan quşlara respublikanın bütün ərazisində rast gəlmək olar. Parazit ibtidailər, qurdlar qidalandıqları orqanizmlərin – sahiblərinin (kənd təsərrüfatı heyvanları, ev quşları və s.) arealından asılı olaraq respublikanın bütün zonalarında qeyd edilir. Məməlilərdən ceyran düzənlik, yarımsəhra, kiçik təpəlikli dağətəyi ərazilərdə, Dağıstan turu Böyük Qafqaz dağlarının c.və şimal-şərq yamaclarında (Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, İsmayıllı, Quba, Qusar) və yüksək dağlıq ərazilərdə məskunlaşmışlar. Quşların bir çox növü meşələrdə, dağlıq və düzənlik ərazilərdə, digərləri su hövzələrində, zərərverici cücülər müxtəlif aqrosenozlarda, ölkə faunasına daxil olan başqa növlər tarixən uyğunlaşdıqları müxtəlif ekosistemlərdə yayılmışdır.
Çöldonuzuna Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz və Talış dağlarındakı meşələrdə, həmçinin Kür ətrafındakı tuqay meşələrində, Mil, Muğan düzü və Şirvan düzlərinin qamışlıqlarında daha çox rast gəlinir. Dovşanlar, əsasən, Kür-Araz ovalığının becərilən sahələrində, ümumiyyətlə isə respublikanın subalp və alp qurşaqlarından başqa hər yerdə yayılmışdır. Göstərilən heyvanların sayı azaldığından onların ovlanma miqdarı tənzimlənir. Bəzi heyvan və quşların ovlanma vaxtı məhdudlaşdırılmış, sayı azalmaqda olan qiymətli heyvan və quşların ceyran, cüyür, maral, turac və s. ovlanması, heyvanları və insanları zəhərləyən kimyəvi maddələrdən istifadə edilməsi qadağan edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitab"ına 108 növ heyvanın adı daxil edilmişdir. Onlardan 14-ü məməli, 36-sı quş, 13-ü sürünən və suda-quruda yaşayan, 5-i balıq və 40 növü cücülərdir.
Xəzli heyvanların əksəriyyəti (bataqlıq qunduzu, tülkü, yenot, dovşan, az miqdarda dələ, porsuq, meşəpişiyi, ayı, çaqqal, canavar və s.) Azərbaycanın bütün müvafiq ərazilərində, o cümlədən,
Böyük və Kiçik Qafqazın meşə və dağlıq hissələrində məskunlaşmışdır. Bataqlıq qunduzu Kür ətrafındakı qamışlı göllərdə, Varvara su anbarında, Qızılağac körfəzində, Dəvəçi limanında, bir sözlə, qamışlıq, bataqlıq və cəngəllik olan sulu biotoplarda məskunlaşmışdır.
Azərbaycan Respublikasında heyvanları qorumaq, eləcə də artmasını təmin etmək üçün qoruqlar, yasaqlıqlar və milli parklar yaradılır, ov qaydaları nizama salınır. Hirkan Milli Parkı ərazisində 14–17 baş xallı maral qalmışdır. Berkut məhdud sahədə, əsasən, dağ meşələrində məskunlaşmışdır. Qafqaz tetrasına Böyük və Kiçik Qafqazın subalp qurşaqlarında, yaşılbaş ördəyə Xəzərin sahilində və başqa sututarlarda rast gəlinir. Qayakeçisi (bezoar keçisi) və dağ qoyunu (Asiya muflonu) hazırda Naxçıvan MR-in yüksək dağlıq ərazilərində, Dağıstan turu (dağkeçisi) Böyük Qafqazın c. yamaclarında, ceyran Şirvan Milli Parkında və Korçay yasaqlığında yayılmışdır.
Xüsusiyyətlər
Heyvanların digər canlılardan fərqləndirən bir neçə xüsusiyyəti var. Heyvanlar eukaryotik və çoxhüceyrəlidir. Öz qidalarını istehsal edən bitkilərdən və yosunlardan fərqli olaraq heyvanlar heterotrofikdir, üzvi maddələrlə qidalanır və daxildə həzm edir. Çox az istisna olmaqla, heyvanlar aerobik olaraq tənəffüs edir. Bütün heyvanlar həyat dövrünün ən azı bir hissəsində hərəkətlidirlər (bədənlərini özbaşına hərəkət etdirə bilirlər), lakin süngərlər, mərcan, midye və quşlar kimi bəzi heyvanlar sonradan oturaqlaşırlar. Blastula, embrional inkişaf mərhələsindəki bənzərsiz heyvanlardır, (bəzilərində itirilmiş olsa da) hüceyrələrin xüsusi toxumalara və orqanlara ayrılmasına imkan verir.
Quruluş
Bütün heyvanlar kollagen və elastik qlikoproteinlərdən ibarət xarakterik bir hüceyrədaxili matrislə əhatə olunmuş hüceyrələrdən ibarətdir. İnkişaf zamanı, hüceyrə xaricindəki matris, hüceyrələrin hərəkət edə biləcəyi və yenidən qurula biləcəyi nisbətən çevik bir çərçivə meydana gətirərək, kompleks strukturların meydana gəlməsini mümkün edir. Bu, mərmi, sümük və sümük kimi strukturlar əmələ gətirərək kalsifikasiya oluna bilər. Bunun əksinə olaraq, digər çoxhüceyrəli orqanizmlərin hüceyrələri (ilk növbədə yosunlar, bitkilər və göbələklər) hüceyrə divarları tərəfindən tutulur və bu səbəbdən mütərəqqi böyümə ilə inkişaf edir. Heyvan hüceyrələri özünəməxsus olaraq sıx qovşaqlar, boşluq qovşaqları və desmosomlar adlanan hüceyrə qovşaqlarına malikdir.
Bir neçə istisna istisna olmaqla — xüsusilə süngərlər və plasozoanlar — heyvan orqanizmləri toxumalara bölünür. Bunlara hərəkəti təmin edən əzələlər və siqnal ötürən və bədəni koordinasiya edən sinir toxumaları daxildir. Tipik olaraq, ya bir açılı (Ctenophora, Cnidaria və yassı qurdlarda) və ya iki delikli (əksər bilateriyalılarda) daxili həzm kamerası da var.
Reproduksiya və inkişaf
Demək olar ki, bütün heyvanlar cinsi çoxalmanın bir növündən istifadə edirlər. Meyoz yolu ilə haploid gametlər əmələ gətirirlər; daha kiçik, hərəkətli gametlər spermatozoidlərdir və daha böyük, hərəkətsiz gametlər yumurtadır. Bu birləşmələr mitoz yolu ilə blastula adlanan boş bir kürəyə çevrilən zigotları əmələ gətirir. Süngerlərdə blastula sürfələri yeni bir yerə üzür, dənizin dibinə bağlanır və yeni bir süngər halına gəlir. Digər qrupların əksəriyyətində blastula daha mürəkkəb yenidən qurulmaya məruz qalır. Əvvəlcə həzm kamerası və iki ayrı mikrob təbəqəsi olan xarici ektoderma və daxili endoderma olan bir qastrula meydana gətirir. Əksər hallarda, aralarında üçüncü bir mikrob təbəqəsi mezoderm də əmələ gəlir. Bu mikrob təbəqələri daha sonra toxumalar və orqanlar meydana gətirmək üçün fərqlənir.
Cinsi çoxalma zamanı yaxın qohumu ilə dəfələrlə cütləşmə halları, ümumiyyətlə zərərli resessiv xüsusiyyətlərin artması səbəbindən bir populyasiyada qohumluq əlaqəli depressiyaya səbəb olur. Heyvanlar yaxın qohumlaşmanın qarşısını almaq üçün çoxsaylı mexanizmlər inkişaf etdirmişlər.
Bəzi heyvanlar aseksual çoxalma qabiliyyətinə malikdirlər ki, bu da tez -tez valideynin genetik klonu ilə nəticələnir. Bu, parçalanma yolu ilə baş verə bilər; Hydra və digər cnidarians kimi qönçələnmə; və ya partenogenez, məhsuldar yumurtaların aphidlərdə olduğu kimi cütləşmədən istehsal edildiyi.
Heyvanların təbiətdə rolu və insan həyatında əhəmiyyəti
Təbiətdə yaşayan müxtəlif növ heyvanların hər biri özü üçün həm qidalanma, həm də gizlənmə yeri tutur.
Heyvanlar ümumi canlılar aləminin təkamülündə bitkilərin çarpaz tozlanmasında, onların toxumlarının yayılmasında, torpaq əmələgəlmə prosesində, onun üzvi maddələrlə zənginləşməsində mühüm rol oynayır. Heyvanlar ölmüş heyvan cəmdəklərini, bitki qalıqlarını yeməklə, həmçinin bir çox su heyvanları (biofiltratorlar) suyu təmizləməklə təbiətdə sanitar fəaliyyəti göstərir.
Heyvanlar insan həyatında da böyük rol oynayır. Hələ ibtidai insanlar heyvanların ətindən, dərisindən, sümüyundən istifadə edirdilər. Zaman keçdikcə insanlar tədricən müxtəlif heyvanları əhliləşdirmiş və onların nəslindən maldarlıq, qoyunçuluq, quşçuluq, arıçılıq, ipəkçilik və s. təsərrüfatlar yaratmışlar. Bu təsərrüfatlar cəmiyyəti ərzaq və yüngül sənaye xammalı ilə təmin edir. Heyvanlar həmçinin təbiətə gözəllik verən, onu zəngin estetik zövq mənbəyinə çevirən canlı varlıqlardır. Təbiətdə onların qorunub saxlanılması, artırılması və cəmiyyət üçün səmərəli istifadə edilməsi çox vacib məsələdir.
Bununla belə meşələrə, tarlalara, bağlara, ev heyvanlarına, hətta insan səhhətinə zərər verən heyvanlar da az deyildir. Təbiət üçün və insana faydalı olan heyvanların sayını artırmaq, qorumaq və onlara düzgün qulluq etmək, həmçinin zərərli heyvanlara qarşı mübarizə aparmaq üçün heyvanların həyatını və onların təbiətdəki rolunu yaxşı bilmək lazımdır. O da məlumdur ki, heyvanların insan həyatında rolu zaman keçdikcə dəyişmişdir. Məsələn, vəhşi heyvanların insan üçün qida mənbəyi kimi əhəmiyyəti xeyli azalmış, bunun əvəzində müxtəlif heyvandarlıq təsərrüfatları inkişaf etdirilmişdir.
Müasir təbabəti zooloji tədqiqatlarsız təsəvvür etmək olmaz, çünki bir çox xəstəliklərin törədiciləri (qoturluq gənəsi, malyariya paraziti, qaraciyər sorucusu, öküz soliteri, exinokok və s. heyvanlardır. Əlbəttə, bu xəstəliklərə qarşı mübarizə aparmaq üçün onların törədiciləri və keçiricilərinin növ tərkibi, morfoloji, bioloji və ekoloji xüsusiyyətləri dərindən tədqiq edilməlidir. Digər tərəfdən, insan üçün xeyirli heyvanların qorunub saxlanması, onlardan təsərrüfatda səmərəli istifadə olunması və ümümiyyətlə, vəhşi heyvanların qorunub saxlanması çox mühüm məsələdir.
Heyvanların və bitkilərin oxşarlığı və fərqi
Heyvanlar bitkilər ilə bir çox oxşarlığa malikdir. Həm heyvanlar, həm də bitkilər hüceyrəli quruluşa malikdir, hər ikisində hüceyrələr toxumaları, toxumalar isə orqanları əmələ gətirir. Heyvanlar da, bitkilər də qidalanır, tənəffüs edir, çoxalır, böyüyür və inkişaf edir. Bununla bərabər, heyvanlarla bitkilər arasında mühüm fərqlər da vardır. Heyvanlar hazır üzvi maddələrlə qidalanır, əksər bitkilər isə üzvi maddələri qeyri-üzvi maddələrdən özləri hazırlayır. Bitkilərdən fərqli olaraq, əksər heyvanlarda sinir sistemi mövcuddur və heyvanlar hərəkət edir. Göstərilən oxşar və fərqli cəhətlərlə yanaşı, ibtidai quruluşa malik orqanizmlərin bəzən heyvanlar aləminə, yoxsa bitkilər aləminə aid edilməsi çətinlik törədir.
Heyvanlarla bitkilər arasında olan böyük oxşarlıqlar tasadüfi olmayıb, onlarn bir əcdaddan inkişaf etdiklərini göstərir.
Müxtəliflik
Ölçü
Mavi balina (Balaenoptera musculus) indiyə qədər yaşamış ən böyük heyvandır, ən azı 190 ton ağırlığında və 33,6 metr (110 fut) uzunluğundadır. Ən böyük yerüstü heyvanı Afrika kol filidir (Loxodonta africana), çəkisi 12,25 tona qədər və uzunluğu 10,67 metrə (35,0 fut) qədərdir. İndiyə qədər yaşamış ən böyük quru heyvanları Argentinosaurus kimi titanosaur sauropod dinozavrları idi və onların çəkisi 73 tona çata bilər. Bir neçə heyvan mikroskopikdir; bəzi Myxozoa (Cnidaria daxilində məcburi parazitlər) heç vaxt 20 µm-dən çox böyümür və ən kiçik növlərdən biri (Myxobolus şekel) tam böyüdükdə 8,5 µm-dən çox deyil.
Növlərinin sayı və yaşayış yerləri
Aşağıdakı cədvəldə ən çox növə malik heyvan qrupları üçün təsvir edilmiş mövcud növlərin təxmini sayları, onların əsas yaşayış yerləri (quru, şirin su və dəniz) və sərbəst həyat tərzi və ya parazit həyat tərzi verilmişdir. Burada göstərilən növ təxminləri elmi olaraq təsvir edilən rəqəmlərə əsaslanır; daha böyük təxminlər müxtəlif proqnozlaşdırma vasitələri əsasında hesablanmışdır və bunlar vəhşicəsinə dəyişə bilər. Məsələn, təxminən 25,000–27,000 nematod növləri təsvir edilmişdir, nematod növlərinin ümumi sayına dair nəşr edilmiş təxminlərə 10,000–20,000 daxildir; 500.000; 10 milyon; və 100 mln. Taksonomik iyerarxiyadakı nümunələrdən istifadə edərək, heyvan növlərinin ümumi sayı, o cümlədən hələ təsvir olunmayanlar — 2011-ci ildə təxminən 7,77 milyon olduğu hesablanmışdır.
| Tip (taksonomik kateqoriya) | Misal | Növlərin sayı | İçməli su | Azad yaşamaq | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Həlqəvi qurdlar |  | 17,000 | Bəli (soil) | Bəli | 1,750 | Bəli | 400 |
| Buğumayaqlılar |  | 1,257,000 | 1,000,000 (insects) | >40,000 (Malac- ostraca) | 94,000 | Bəli | >45,000 |
| Briozoylar |  | 6,000 | Bəli | 60–80 | Bəli | ||
| Xordalılar |  | >70,000 | 23,000 | 13,000 | 18,000 9,000 | Bəli | 40 (catfish) |
| Dalayıcılar |  | 16,000 | Bəli | Bəli (few) | Bəli | >1,350 (Myxozoa) | |
| Dərisitikanlılar |  | 7,500 | 7,500 | Bəli | |||
| Molyusklar |  | 85,000 107,000 | 35,000 | 60,000 | 5,000 12,000 | Bəli | >5,600 |
| Yumru qurdlar |  | 25,000 | Bəli (soil) | 4,000 | 2,000 | 11,000 | 14,000 |
| Yastı qurdlar |  | 29,500 | Bəli | Bəli | 1,300 | Bəli 3,000–6,500 | >40,000 4,000–25,000 |
| Rotatorilər |  | 2,000 | >400 | 2,000 | Bəli | ||
| Süngərlər |  | 10,800 | Bəli | 200–300 | Bəli | Bəli | |
Total number of described extant species 2013 tarixinə olan məlumata əsasən,: 1,525,728 | |||||||
Stenoterm heyvanlar
Stenoterm heyvanlar, yalnız müəyyən və ya az dəyişkən temperaturda yaşamaq qabiliyyəti olan dəniz və torpaq heyvanları. Mühitin temperaturuna uyğunlaşan Stenoterm heyvanlarda həmin mühitin temperaturu müxtəlif növ üçün müxtəlifdir: istisevən heyvanlar yalnız nisbətən yüksək temperaturda (adətən 20 °C-dən az olmayan), soyuq sevən heyvanlar aşağı temperaturda (bəzən 0 °C yaxın) yaşaya bilərlər. Stenoterm heyvanlar evriterm heyvanlarla müqayisə edilir.
Stenotermiya
Temperatur faktorunun dar intervalda tərəddüdünə adaptasiya olunan orqanizmlər.
Stenotermofillər
Stenoxorlar — temperaturun yalnız dar diapazon tərəddüdündə yaşamağa qabil olan heyvanlar.
Stenotermofillərə yeraltı və dərin su şəraitində, isti qaynaqlardakı (yüksək enliklərdə) bütün orqanizmlər daxildir.
Təsnifatı
- Eumetazoylar yarımaləmi
- Bağırsaqboşluqlular (Coelenterata) bölməsi
- Dalayıcılar (Cnidaria) tipi
- Daraqlılar (Ctenophora) tipi
- Trilobozoa tipi (Nəsli kəsilib)
- İkitərəflisimmetriyalılar (Bilateria) bölməsi
- İlkağızlılar (Protostomia) yarımbölməsi
- Bağırsaqboşluqlular (Coelenterata) bölməsi
- I hipotez (İlkağızlılar)
- Ecdysozoa (Ecdysozoa) tipüstü
- Yumru qurdlar (Nematoda) tipi
- Onixoforlar (Onychophora) tipi
- †Lobopodlar (Lobopodia) tipi
- Qılqurdlar (Nematomorpha) tipi
- Xortumbaşlar (Cephalorhyncha) tipi
- Ərincəklilər (Tardigrada) tipi
- Buğumayaqlılar (Arthropoda) tipi
- Spirallılar (Lophotrochozoa) tipüstü
- Molyusklar (Mollusca) tipi
- Nemertinlər (Nemertea) tipi
- Həlqəvi qurdlar (Annelida) tipi
- Briozoylar (Bryozoa) tipi
- Çiyinayaqlılar (Brachiopoda) tipi
- Kisəvarilər (Echiura) tipi
- Trubkalılar (Phoronida) tipi
- Sipunkulidlər (Sipuncula) tipi
- Platyzoa üst tipi
- Yastı qurdlar (Plathelminthes) tipi
- Kirpikliqarın qurdlar (Gastrotricha) tipi
- Qnatostomulidlər (Gnathostomulida) tipi
- Mikroçənəlilər (Micrognathozoa) tipi
- Rotatorilər (Rotatoria) tipi
- Cycliophora tipi
- Tikanbaşlılar və ya başıtikanlılar (Acanthocephala) tipi
- Entoprocta tipi
- Acoelomorpha .
- Ecdysozoa (Ecdysozoa) tipüstü
- II hipotez (İlkağızlılar)
- Yastı qurdlar (Plathelminthes) tipi
- Kirpikliqarın qurdlar (Gastrotricha) tipi
- Qnatostomulidlər (Gnathostomulida) tipi
- Mikroçənəlilər (Micrognathozoa) tipi
- Rotatorilər (Rotatoria) tipi
- Tikanbaşlılar (və ya başıtikanlılar) (Acanthocephala) tipi
- Yumru qurdlar (Nematoda) tipi
- Xortumbaşlar (Cephalorhyncha) tipi
- Qılqurdlar (Nematomorpha) sinfi
- Priapulidlər (Priapulida) sinfi
- Kinorinxlər (Kinorhyncha) sinfi
- Lorisiferlər (Loricifera) sinfi
- Coelomata
- Trochozoa
- Cycliophora tipi
- Entoprocta tipi
- Molyusklar (Mollusca) tipi
- Sipunkulidlər (Sipuncula) tipi
- ?Buğumlular Articulata
- Kisəvarilər (Echiura) tipi
- Həlqəvi qurdlar (Annelida (Pogonophora da daxildir)) tipi
- Panarthropoda
- Onixoforlar (Onychophora) tipi
- Ərincəklilər (Tardigrada) tipi
- Buğumayaqlılar (Arthropoda) tipi
- Tentaculata
- Briozoylar (Bryozoa) tipi
- Trubkalılar (Phoronida) tipi
- Çiyinayaqlılar (Brachiopoda) tipi
- Trochozoa
- Sonağızlılar (Deuterostomia) yarımbölməsi
- Dərisitikanlılar (Echinodermata) tipi
- Çənəsiqıllılar (Chaetognatha) tipi
- Ksenoturbellidlər (Xenoturbellida) tipi
- Yarımxordalılar (Hemichordata) tipi
- Xordalılar (Chordata) tipi
- Prometazoylar yarımaləmi
Qeydlər
- Not including .
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Avila, Vernon L. Biology: Investigating Life on Earth. . 1995. 767–. ISBN .
- "Palaeos:Metazoa". Palaeos. 28 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 25 February 2018.
- Davidson, Michael W. "Animal Cell Structure". 20 September 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 20 September 2007.
- Bergman, Jennifer. . 29 August 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 September 2007.
- Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter. Molecular Biology of the Cell (4th). . 2002. ISBN . 23 December 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 29 August 2017.
- Sangwal, Keshra. Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications. . 2007. səh. 212. ISBN .
- Becker, Wayne M. The world of the cell. Benjamin/Cummings. 1991. ISBN .
- Magloire, Kim. Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition. . 2004. səh. 45. ISBN .
- Starr, Cecie. Biology: Concepts and Applications without Physiology. Cengage Learning. 2007. 362, 365. ISBN . 2020-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-21.
- Hillmer, Gero; Lehmann, Ulrich. Fossil Invertebrates. Translated by J. Lettau. CUP Archive. 1983. səh. 54. ISBN . 7 May 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 8 January 2016.
- Knobil, Ernst. Encyclopedia of reproduction, Volume 1. Academic Press. 1998. səh. 315. ISBN .
- ; Stoffolano, J. G. The science of entomology. WCB McGraw-Hill. 1998. səh. 156. ISBN .
- Charlesworth, D.; Willis, J. H. "The genetics of inbreeding depression". . 10 (11). 2009: 783–796. doi:10.1038/nrg2664. PMID 19834483.
- Bernstein, H.; Hopf, F. A.; Michod, R. E. The molecular basis of the evolution of sex. Advances in Genetics. 24. 1987. 323–370. doi:10.1016/s0065-2660(08)60012-7. ISBN . PMID 3324702.
- Pusey, Anne; Wolf, Marisa. "Inbreeding avoidance in animals". Trends Ecol. Evol. 11 (5). 1996: 201–206. doi:10.1016/0169-5347(96)10028-8. PMID 21237809.
- Adiyodi, K. G.; Hughes, Roger N.; Adiyodi, Rita G. Reproductive Biology of Invertebrates, Volume 11, Progress in Asexual Reproduction. Wiley. July 2002. səh. 116. ISBN .
- Schatz, Phil. "Concepts of Biology: How Animals Reproduce". OpenStax College. 6 March 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 5 March 2018.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Zhang2013adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Hogenboom2016adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Balian2008adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Poulin2007adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Stork, Nigel E. "How Many Species of Insects and Other Terrestrial Arthropods Are There on Earth?". Annual Review of Entomology. 63 (1). January 2018: 31–45. doi:10.1146/annurev-ento-020117-043348. PMID 28938083. Stork notes that 1m insects have been named, making much larger predicted estimates.
- Poore, Hugh F. Introduction // Crustacea: Malacostraca. Zoological catalogue of Australia. 19.2A. . 2002. 1–7. ISBN .
- Uetz, P. "A Quarter Century of Reptile and Amphibian Databases". Herpetological Review. 52: 246–255. 2022-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-17 – ResearchGate vasitəsilə.
- Reaka-Kudla, Marjorie L.; Wilson, Don E.; Biodiversity II: Understanding and Protecting Our Biological Resources. Joseph Henry Press. 1996. səh. 90. ISBN .
- Burton, Derek; Burton, Margaret. Essential Fish Biology: Diversity, Structure and Function. Oxford University Press. 2017. 281–282. ISBN .
... includes obligate parasitic fish. Thus 17 genera from 2 subfamilies, ; 4 genera, 9spp. and ; 13 genera, 31 spp. are parasites on gills (Vandelliinae) or skin (stegophilines) of fish.
- Nicol, David. "The Number of Living Species of Molluscs". Systematic Zoology. 18 (2). June 1969: 251–254. doi:10.2307/2412618. JSTOR 2412618.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Felder2009adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Sluys, R. "Global diversity of land planarians (Platyhelminthes, Tricladida, Terricola): a new indicator-taxon in biodiversity and conservation studies". Biodiversity and Conservation. 8 (12). 1999: 1663–1681. doi:10.1023/A:1008994925673.
- Pandian, T. J. Reproduction and Development in Platyhelminthes. CRC Press. 2020. 13–14. ISBN . 2020-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-17.
- Fontaneto, Diego. "Marine Rotifers | An Unexplored World of Richness" (PDF). JMBA Global Marine Environment. 4–5. 2 March 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 March 2018.
- Morand, Serge; Krasnov, Boris R.; Littlewood, D. Timothy J. Parasite Diversity and Diversification. Cambridge University Press. 2015. səh. 44. ISBN . 12 December 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2018.
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Heyvanlar lat Animalia ve ya lat Metazoa orqanizmler toplusu bioloji mekan zoologiya elminin tedqiq obyekti HeyvanlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarBeynelxalq elmi adiAnimalia L 1758Sekil axtarisiITIS 202423EOL 1FW 325038 Enenevi olaraq heyvanlar hazir uzvi birleslemelerle qidalalanlar ve daima hereket edenler olaraq iki qrupa ayrilir Heyvanlar hem de xarici ve daxili qurulusuna coxalma ve inkisafina davranisina gore muxtelifdir Bu muxtelifliyi aydin tesevvur etmek ucun fili tisbagani kopekbaligi ve agcaqanadi muqayise etmek kifayetdir Heyvanlar her yerde Yer uzerinde torpaqda suda havada yasamaga uygunlasmisdir Bir cox heyvanlar bitkilerde diger heyvan orqanizmlerinde hetta insan orqanizminde yasayir Butun heyvanlar yasadiqlari muhit seraitine uygunlasmisdir Hava heyat terzi ucmaq heyati ile elaqedar quslarda yarasalarda cuculerde qanadlar inkisaf etmisdir su heyati ile elaqedar olaraq surusken beden formasi uzgecler baliqlarda ve ya kureksekilli etraf balinada suitide inkisaf etmisdir Ona gore de heyvanin xarici qurulusuna gore onun hansi muhitde yasamasini nece hereket etmesini ve qidasini nece tapmasini mueyyen etmek mumkundur Heyvanlar aleminden behs eden elm zoologiya adlanir Yunanca zoon heyvan loqos elm telim demekdir Zoologiya heyvanlar aleminin muxtelifliyini onlarin qurulusunu ve heyat fealiyyetini yasadiqlari muhitle elaqesini ferdi ve tarixi inkisaf qanuna uygunluqlarini oyrenir Heyvanlari qurulusunun sade ve murekkebliyine menseyine gore muxtelif sistematik qruplara ayirmislar Heyvanlar aleminde en ali sistematik vahid tip adlanir Hazirda heyvanlar 23 tipe ayrilir Her tip ise bir ve ya bir nece sinfe bolunur Bu qayda uzre sinifler destelere desteler fesilelere fesileler cinslere cinsler de novlere ayrilir Meselen memeliler sinfinin yirticilar destesine itler pisikler ve ayilar fesileleri daxildir Heyvanlarin tebii tesnifati ile heyvanlarin sistematikasi mesgul olur Bu elm heyvanlar aleminin tekamulunu eks etdirir Heyvanlarin morfologiya ve fiziologiyasini sadeden murekkebe dogru ibtidaiden aliye dogru oyrendikce tebietde geden tekamul prosesinin realligini derk etmek olar Zoologiya heyvanlar aleminin qorunmasinin ve onlardan semereli istifade edilmesinin elmi esasini teskil edir Azerbaycanda heyvanlar alemiAzerbaycan Respublikasi erazisinin tebii seraiti muxtelif oldugundan onun heyvanlar alemi de cox rengarengdir Burada 101 memeli 365 qus 52 surunen 10 suda quruda yasayan 101 baliq 25 mine qeder heserat 1100 den cox horumcekkimiler 181 ilbiz 360 xercengkimiler 287 deniz qurdlari 3131 fitohelmint bitki parazitleri 1200 helmint heyvan parazitleri 1500 den artiq serbest yasayan insanlarda ve heyvanlarda parazitlik eden ibtidai protozoa heyvan novleri melumdur 101 nov memeli heyvandan 13 u cucuyeyen 28 i yarasa 29 u gemirici 2 si dovsankimiler 19 u 9 u dirnaqli 31 novu ise Heyvan novlerinin respublika erazisinde yayilma areali muxtelifdir Bezi heyvanlar cox mehdud gol cay dagin bir hissesi digerleri ise genis erazilerde yayilmisdir Mes sercekimiler destesine daxil olan quslara respublikanin butun erazisinde rast gelmek olar Parazit ibtidailer qurdlar qidalandiqlari orqanizmlerin sahiblerinin kend teserrufati heyvanlari ev quslari ve s arealindan asili olaraq respublikanin butun zonalarinda qeyd edilir Memelilerden ceyran duzenlik yarimsehra kicik tepelikli dageteyi erazilerde Dagistan turu Boyuk Qafqaz daglarinin c ve simal serq yamaclarinda Balaken Zaqatala Qax Seki Oguz Ismayilli Quba Qusar ve yuksek dagliq erazilerde meskunlasmislar Quslarin bir cox novu meselerde dagliq ve duzenlik erazilerde digerleri su hovzelerinde zererverici cuculer muxtelif aqrosenozlarda olke faunasina daxil olan basqa novler tarixen uygunlasdiqlari muxtelif ekosistemlerde yayilmisdir Coldonuzuna Boyuk Qafqaz Kicik Qafqaz ve Talis daglarindaki meselerde hemcinin Kur etrafindaki tuqay meselerinde Mil Mugan duzu ve Sirvan duzlerinin qamisliqlarinda daha cox rast gelinir Dovsanlar esasen Kur Araz ovaliginin becerilen sahelerinde umumiyyetle ise respublikanin subalp ve alp qursaqlarindan basqa her yerde yayilmisdir Gosterilen heyvanlarin sayi azaldigindan onlarin ovlanma miqdari tenzimlenir Bezi heyvan ve quslarin ovlanma vaxti mehdudlasdirilmis sayi azalmaqda olan qiymetli heyvan ve quslarin ceyran cuyur maral turac ve s ovlanmasi heyvanlari ve insanlari zeherleyen kimyevi maddelerden istifade edilmesi qadagan edilmisdir Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitab ina 108 nov heyvanin adi daxil edilmisdir Onlardan 14 u memeli 36 si qus 13 u surunen ve suda quruda yasayan 5 i baliq ve 40 novu cuculerdir Xezli heyvanlarin ekseriyyeti bataqliq qunduzu tulku yenot dovsan az miqdarda dele porsuq mesepisiyi ayi caqqal canavar ve s Azerbaycanin butun muvafiq erazilerinde o cumleden Boyuk ve Kicik Qafqazin mese ve dagliq hisselerinde meskunlasmisdir Bataqliq qunduzu Kur etrafindaki qamisli gollerde Varvara su anbarinda Qizilagac korfezinde Deveci limaninda bir sozle qamisliq bataqliq ve cengellik olan sulu biotoplarda meskunlasmisdir Azerbaycan Respublikasinda heyvanlari qorumaq elece de artmasini temin etmek ucun qoruqlar yasaqliqlar ve milli parklar yaradilir ov qaydalari nizama salinir Hirkan Milli Parki erazisinde 14 17 bas xalli maral qalmisdir Berkut mehdud sahede esasen dag meselerinde meskunlasmisdir Qafqaz tetrasina Boyuk ve Kicik Qafqazin subalp qursaqlarinda yasilbas ordeye Xezerin sahilinde ve basqa sututarlarda rast gelinir Qayakecisi bezoar kecisi ve dag qoyunu Asiya muflonu hazirda Naxcivan MR in yuksek dagliq erazilerinde Dagistan turu dagkecisi Boyuk Qafqazin c yamaclarinda ceyran Sirvan Milli Parkinda ve Korcay yasaqliginda yayilmisdir Bu ultramarine milcek tutucu Ficedula superciliaris kimi yirticilar diger heyvanlarla qidalanir XususiyyetlerAnimals are unique in having the ball of cells of the early 1 develop into a hollow ball or blastula 2 Heyvanlarin diger canlilardan ferqlendiren bir nece xususiyyeti var Heyvanlar eukaryotik ve coxhuceyrelidir Oz qidalarini istehsal eden bitkilerden ve yosunlardan ferqli olaraq heyvanlar heterotrofikdir uzvi maddelerle qidalanir ve daxilde hezm edir Cox az istisna olmaqla heyvanlar aerobik olaraq teneffus edir Butun heyvanlar heyat dovrunun en azi bir hissesinde hereketlidirler bedenlerini ozbasina hereket etdire bilirler lakin sungerler mercan midye ve quslar kimi bezi heyvanlar sonradan oturaqlasirlar Blastula embrional inkisaf merhelesindeki benzersiz heyvanlardir bezilerinde itirilmis olsa da huceyrelerin xususi toxumalara ve orqanlara ayrilmasina imkan verir Qurulus Butun heyvanlar kollagen ve elastik qlikoproteinlerden ibaret xarakterik bir huceyredaxili matrisle ehate olunmus huceyrelerden ibaretdir Inkisaf zamani huceyre xaricindeki matris huceyrelerin hereket ede bileceyi ve yeniden qurula bileceyi nisbeten cevik bir cercive meydana getirerek kompleks strukturlarin meydana gelmesini mumkun edir Bu mermi sumuk ve sumuk kimi strukturlar emele getirerek kalsifikasiya oluna biler Bunun eksine olaraq diger coxhuceyreli orqanizmlerin huceyreleri ilk novbede yosunlar bitkiler ve gobelekler huceyre divarlari terefinden tutulur ve bu sebebden mutereqqi boyume ile inkisaf edir Heyvan huceyreleri ozunemexsus olaraq six qovsaqlar bosluq qovsaqlari ve desmosomlar adlanan huceyre qovsaqlarina malikdir Bir nece istisna istisna olmaqla xususile sungerler ve plasozoanlar heyvan orqanizmleri toxumalara bolunur Bunlara hereketi temin eden ezeleler ve siqnal oturen ve bedeni koordinasiya eden sinir toxumalari daxildir Tipik olaraq ya bir acili Ctenophora Cnidaria ve yassi qurdlarda ve ya iki delikli ekser bilateriyalilarda daxili hezm kamerasi da var Reproduksiya ve inkisaf Demek olar ki butun heyvanlar cinsi coxalmanin bir novunden istifade edirler Meyoz yolu ile haploid gametler emele getirirler daha kicik hereketli gametler spermatozoidlerdir ve daha boyuk hereketsiz gametler yumurtadir Bu birlesmeler mitoz yolu ile blastula adlanan bos bir kureye cevrilen zigotlari emele getirir Sungerlerde blastula surfeleri yeni bir yere uzur denizin dibine baglanir ve yeni bir sunger halina gelir Diger qruplarin ekseriyyetinde blastula daha murekkeb yeniden qurulmaya meruz qalir Evvelce hezm kamerasi ve iki ayri mikrob tebeqesi olan xarici ektoderma ve daxili endoderma olan bir qastrula meydana getirir Ekser hallarda aralarinda ucuncu bir mikrob tebeqesi mezoderm de emele gelir Bu mikrob tebeqeleri daha sonra toxumalar ve orqanlar meydana getirmek ucun ferqlenir Cinsi coxalma zamani yaxin qohumu ile defelerle cutlesme hallari umumiyyetle zererli resessiv xususiyyetlerin artmasi sebebinden bir populyasiyada qohumluq elaqeli depressiyaya sebeb olur Heyvanlar yaxin qohumlasmanin qarsisini almaq ucun coxsayli mexanizmler inkisaf etdirmisler Bezi heyvanlar aseksual coxalma qabiliyyetine malikdirler ki bu da tez tez valideynin genetik klonu ile neticelenir Bu parcalanma yolu ile bas vere biler Hydra ve diger cnidarians kimi qoncelenme ve ya partenogenez mehsuldar yumurtalarin aphidlerde oldugu kimi cutlesmeden istehsal edildiyi Heyvanlarin tebietde rolu ve insan heyatinda ehemiyyetiTebietde yasayan muxtelif nov heyvanlarin her biri ozu ucun hem qidalanma hem de gizlenme yeri tutur Heyvanlar umumi canlilar aleminin tekamulunde bitkilerin carpaz tozlanmasinda onlarin toxumlarinin yayilmasinda torpaq emelegelme prosesinde onun uzvi maddelerle zenginlesmesinde muhum rol oynayir Heyvanlar olmus heyvan cemdeklerini bitki qaliqlarini yemekle hemcinin bir cox su heyvanlari biofiltratorlar suyu temizlemekle tebietde sanitar fealiyyeti gosterir Heyvanlar insan heyatinda da boyuk rol oynayir Hele ibtidai insanlar heyvanlarin etinden derisinden sumuyunden istifade edirdiler Zaman kecdikce insanlar tedricen muxtelif heyvanlari ehlilesdirmis ve onlarin neslinden maldarliq qoyunculuq qusculuq ariciliq ipekcilik ve s teserrufatlar yaratmislar Bu teserrufatlar cemiyyeti erzaq ve yungul senaye xammali ile temin edir Heyvanlar hemcinin tebiete gozellik veren onu zengin estetik zovq menbeyine ceviren canli varliqlardir Tebietde onlarin qorunub saxlanilmasi artirilmasi ve cemiyyet ucun semereli istifade edilmesi cox vacib meseledir Bununla bele meselere tarlalara baglara ev heyvanlarina hetta insan sehhetine zerer veren heyvanlar da az deyildir Tebiet ucun ve insana faydali olan heyvanlarin sayini artirmaq qorumaq ve onlara duzgun qulluq etmek hemcinin zererli heyvanlara qarsi mubarize aparmaq ucun heyvanlarin heyatini ve onlarin tebietdeki rolunu yaxsi bilmek lazimdir O da melumdur ki heyvanlarin insan heyatinda rolu zaman kecdikce deyismisdir Meselen vehsi heyvanlarin insan ucun qida menbeyi kimi ehemiyyeti xeyli azalmis bunun evezinde muxtelif heyvandarliq teserrufatlari inkisaf etdirilmisdir Muasir tebabeti zooloji tedqiqatlarsiz tesevvur etmek olmaz cunki bir cox xesteliklerin toredicileri qoturluq genesi malyariya paraziti qaraciyer sorucusu okuz soliteri exinokok ve s heyvanlardir Elbette bu xesteliklere qarsi mubarize aparmaq ucun onlarin toredicileri ve keciricilerinin nov terkibi morfoloji bioloji ve ekoloji xususiyyetleri derinden tedqiq edilmelidir Diger terefden insan ucun xeyirli heyvanlarin qorunub saxlanmasi onlardan teserrufatda semereli istifade olunmasi ve umumiyyetle vehsi heyvanlarin qorunub saxlanmasi cox muhum meseledir Heyvanlarin ve bitkilerin oxsarligi ve ferqiHeyvanlar bitkiler ile bir cox oxsarliga malikdir Hem heyvanlar hem de bitkiler huceyreli qurulusa malikdir her ikisinde huceyreler toxumalari toxumalar ise orqanlari emele getirir Heyvanlar da bitkiler de qidalanir teneffus edir coxalir boyuyur ve inkisaf edir Bununla beraber heyvanlarla bitkiler arasinda muhum ferqler da vardir Heyvanlar hazir uzvi maddelerle qidalanir ekser bitkiler ise uzvi maddeleri qeyri uzvi maddelerden ozleri hazirlayir Bitkilerden ferqli olaraq ekser heyvanlarda sinir sistemi movcuddur ve heyvanlar hereket edir Gosterilen oxsar ve ferqli cehetlerle yanasi ibtidai qurulusa malik orqanizmlerin bezen heyvanlar alemine yoxsa bitkiler alemine aid edilmesi cetinlik toredir Heyvanlarla bitkiler arasinda olan boyuk oxsarliqlar tasadufi olmayib onlarn bir ecdaddan inkisaf etdiklerini gosterir MuxteliflikOlcu Mavi balina indiye qeder yasamis en boyuk heyvandir Mavi balina Balaenoptera musculus indiye qeder yasamis en boyuk heyvandir en azi 190 ton agirliginda ve 33 6 metr 110 fut uzunlugundadir En boyuk yerustu heyvani Afrika kol filidir Loxodonta africana cekisi 12 25 tona qeder ve uzunlugu 10 67 metre 35 0 fut qederdir Indiye qeder yasamis en boyuk quru heyvanlari Argentinosaurus kimi titanosaur sauropod dinozavrlari idi ve onlarin cekisi 73 tona cata biler Bir nece heyvan mikroskopikdir bezi Myxozoa Cnidaria daxilinde mecburi parazitler hec vaxt 20 µm den cox boyumur ve en kicik novlerden biri Myxobolus sekel tam boyudukde 8 5 µm den cox deyil Novlerinin sayi ve yasayis yerleri Asagidaki cedvelde en cox nove malik heyvan qruplari ucun tesvir edilmis movcud novlerin texmini saylari onlarin esas yasayis yerleri quru sirin su ve deniz ve serbest heyat terzi ve ya parazit heyat terzi verilmisdir Burada gosterilen nov texminleri elmi olaraq tesvir edilen reqemlere esaslanir daha boyuk texminler muxtelif proqnozlasdirma vasiteleri esasinda hesablanmisdir ve bunlar vehsicesine deyise biler Meselen texminen 25 000 27 000 nematod novleri tesvir edilmisdir nematod novlerinin umumi sayina dair nesr edilmis texminlere 10 000 20 000 daxildir 500 000 10 milyon ve 100 mln Taksonomik iyerarxiyadaki numunelerden istifade ederek heyvan novlerinin umumi sayi o cumleden hele tesvir olunmayanlar 2011 ci ilde texminen 7 77 milyon oldugu hesablanmisdir Tip taksonomik kateqoriya Misal Novlerin sayi Icmeli su Azad yasamaqHelqevi qurdlar 17 000 Beli soil Beli 1 750 Beli 400Bugumayaqlilar 1 257 000 1 000 000 insects gt 40 000 Malac ostraca 94 000 Beli gt 45 000Briozoylar 6 000 Beli 60 80 BeliXordalilar gt 70 000 23 000 13 000 18 000 9 000 Beli 40 catfish Dalayicilar 16 000 Beli Beli few Beli gt 1 350 Myxozoa Derisitikanlilar 7 500 7 500 BeliMolyusklar 85 000 107 000 35 000 60 000 5 000 12 000 Beli gt 5 600Yumru qurdlar 25 000 Beli soil 4 000 2 000 11 000 14 000Yasti qurdlar 29 500 Beli Beli 1 300 Beli 3 000 6 500 gt 40 000 4 000 25 000Rotatoriler 2 000 gt 400 2 000 BeliSungerler 10 800 Beli 200 300 Beli BeliTotal number of described extant species 2013 2013 tarixine olan melumata esasen 1 525 728Stenoterm heyvanlarStenoterm heyvanlar yalniz mueyyen ve ya az deyisken temperaturda yasamaq qabiliyyeti olan deniz ve torpaq heyvanlari Muhitin temperaturuna uygunlasan Stenoterm heyvanlarda hemin muhitin temperaturu muxtelif nov ucun muxtelifdir istiseven heyvanlar yalniz nisbeten yuksek temperaturda adeten 20 C den az olmayan soyuq seven heyvanlar asagi temperaturda bezen 0 C yaxin yasaya bilerler Stenoterm heyvanlar evriterm heyvanlarla muqayise edilir StenotermiyaTemperatur faktorunun dar intervalda tereddudune adaptasiya olunan orqanizmler StenotermofillerStenoxorlar temperaturun yalniz dar diapazon tereddudunde yasamaga qabil olan heyvanlar Stenotermofillere yeralti ve derin su seraitinde isti qaynaqlardaki yuksek enliklerde butun orqanizmler daxildir TesnifatiEumetazoylar yarimalemi Bagirsaqbosluqlular Coelenterata bolmesi Dalayicilar Cnidaria tipi Daraqlilar Ctenophora tipi Trilobozoa tipi Nesli kesilib Ikitereflisimmetriyalilar Bilateria bolmesi Ilkagizlilar Protostomia yarimbolmesiI hipotez Ilkagizlilar dd dd Ecdysozoa Ecdysozoa tipustu Yumru qurdlar Nematoda tipi Onixoforlar Onychophora tipi Lobopodlar Lobopodia tipi Qilqurdlar Nematomorpha tipi Xortumbaslar Cephalorhyncha tipi Erincekliler Tardigrada tipi Bugumayaqlilar Arthropoda tipi Spirallilar Lophotrochozoa tipustu Molyusklar Mollusca tipi Nemertinler Nemertea tipi Helqevi qurdlar Annelida tipi Briozoylar Bryozoa tipi Ciyinayaqlilar Brachiopoda tipi Kisevariler Echiura tipi Trubkalilar Phoronida tipi Sipunkulidler Sipuncula tipi Platyzoa ust tipi Yasti qurdlar Plathelminthes tipi Kirpikliqarin qurdlar Gastrotricha tipi Qnatostomulidler Gnathostomulida tipi Mikroceneliler Micrognathozoa tipi Rotatoriler Rotatoria tipi Cycliophora tipi Tikanbaslilar ve ya basitikanlilar Acanthocephala tipi Entoprocta tipi Acoelomorpha II hipotez Ilkagizlilar dd dd Yasti qurdlar Plathelminthes tipi Kirpikliqarin qurdlar Gastrotricha tipi Qnatostomulidler Gnathostomulida tipi Mikroceneliler Micrognathozoa tipi Rotatoriler Rotatoria tipi Tikanbaslilar ve ya basitikanlilar Acanthocephala tipi Yumru qurdlar Nematoda tipi Xortumbaslar Cephalorhyncha tipi Qilqurdlar Nematomorpha sinfi Priapulidler Priapulida sinfi Kinorinxler Kinorhyncha sinfi Lorisiferler Loricifera sinfi Coelomata Trochozoa Cycliophora tipi Entoprocta tipi Molyusklar Mollusca tipi Sipunkulidler Sipuncula tipi Bugumlular Articulata Kisevariler Echiura tipi Helqevi qurdlar Annelida Pogonophora da daxildir tipi Panarthropoda Onixoforlar Onychophora tipi Erincekliler Tardigrada tipi Bugumayaqlilar Arthropoda tipi Tentaculata Briozoylar Bryozoa tipi Trubkalilar Phoronida tipi Ciyinayaqlilar Brachiopoda tipi Sonagizlilar Deuterostomia yarimbolmesi Derisitikanlilar Echinodermata tipi Cenesiqillilar Chaetognatha tipi Ksenoturbellidler Xenoturbellida tipi Yarimxordalilar Hemichordata tipi Xordalilar Chordata tipi Prometazoylar yarimalemi Sungerler LovhecikkimilerQeydlerNot including IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Avila Vernon L Biology Investigating Life on Earth 1995 767 ISBN 978 0 86720 942 6 Palaeos Metazoa Palaeos 28 February 2018 tarixinde Istifade tarixi 25 February 2018 Davidson Michael W Animal Cell Structure 20 September 2007 tarixinde Istifade tarixi 20 September 2007 Bergman Jennifer 29 August 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 September 2007 Alberts Bruce Johnson Alexander Lewis Julian Raff Martin Roberts Keith Walter Peter Molecular Biology of the Cell 4th 2002 ISBN 978 0 8153 3218 3 23 December 2016 tarixinde Istifade tarixi 29 August 2017 Sangwal Keshra Additives and crystallization processes from fundamentals to applications 2007 seh 212 ISBN 978 0 470 06153 4 Becker Wayne M The world of the cell Benjamin Cummings 1991 ISBN 978 0 8053 0870 9 Magloire Kim Cracking the AP Biology Exam 2004 2005 Edition 2004 seh 45 ISBN 978 0 375 76393 9 Starr Cecie Biology Concepts and Applications without Physiology Cengage Learning 2007 362 365 ISBN 978 0 495 38150 1 2020 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 21 Hillmer Gero Lehmann Ulrich Fossil Invertebrates Translated by J Lettau CUP Archive 1983 seh 54 ISBN 978 0 521 27028 1 7 May 2016 tarixinde Istifade tarixi 8 January 2016 Knobil Ernst Encyclopedia of reproduction Volume 1 Academic Press 1998 seh 315 ISBN 978 0 12 227020 8 Stoffolano J G The science of entomology WCB McGraw Hill 1998 seh 156 ISBN 978 0 697 22848 2 Charlesworth D Willis J H The genetics of inbreeding depression 10 11 2009 783 796 doi 10 1038 nrg2664 PMID 19834483 Bernstein H Hopf F A Michod R E The molecular basis of the evolution of sex Advances in Genetics 24 1987 323 370 doi 10 1016 s0065 2660 08 60012 7 ISBN 978 0 12 017624 3 PMID 3324702 Pusey Anne Wolf Marisa Inbreeding avoidance in animals Trends Ecol Evol 11 5 1996 201 206 doi 10 1016 0169 5347 96 10028 8 PMID 21237809 Adiyodi K G Hughes Roger N Adiyodi Rita G Reproductive Biology of Invertebrates Volume 11 Progress in Asexual Reproduction Wiley July 2002 seh 116 ISBN 978 0 471 48968 9 Schatz Phil Concepts of Biology How Animals Reproduce OpenStax College 6 March 2018 tarixinde Istifade tarixi 5 March 2018 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Zhang2013 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Hogenboom2016 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Balian2008 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Poulin2007 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Stork Nigel E How Many Species of Insects and Other Terrestrial Arthropods Are There on Earth Annual Review of Entomology 63 1 January 2018 31 45 doi 10 1146 annurev ento 020117 043348 PMID 28938083 Stork notes that 1m insects have been named making much larger predicted estimates Poore Hugh F Introduction Crustacea Malacostraca Zoological catalogue of Australia 19 2A 2002 1 7 ISBN 978 0 643 06901 5 Uetz P A Quarter Century of Reptile and Amphibian Databases Herpetological Review 52 246 255 2022 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 17 ResearchGate vasitesile Reaka Kudla Marjorie L Wilson Don E Biodiversity II Understanding and Protecting Our Biological Resources Joseph Henry Press 1996 seh 90 ISBN 978 0 309 52075 1 Burton Derek Burton Margaret Essential Fish Biology Diversity Structure and Function Oxford University Press 2017 281 282 ISBN 978 0 19 878555 2 includes obligate parasitic fish Thus 17 genera from 2 subfamilies 4 genera 9spp and 13 genera 31 spp are parasites on gills Vandelliinae or skin stegophilines of fish Nicol David The Number of Living Species of Molluscs Systematic Zoology 18 2 June 1969 251 254 doi 10 2307 2412618 JSTOR 2412618 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Felder2009 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sluys R Global diversity of land planarians Platyhelminthes Tricladida Terricola a new indicator taxon in biodiversity and conservation studies Biodiversity and Conservation 8 12 1999 1663 1681 doi 10 1023 A 1008994925673 Pandian T J Reproduction and Development in Platyhelminthes CRC Press 2020 13 14 ISBN 978 1 000 05490 3 2020 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 17 Fontaneto Diego Marine Rotifers An Unexplored World of Richness PDF JMBA Global Marine Environment 4 5 2 March 2018 tarixinde PDF Istifade tarixi 2 March 2018 Morand Serge Krasnov Boris R Littlewood D Timothy J Parasite Diversity and Diversification Cambridge University Press 2015 seh 44 ISBN 978 1 107 03765 6 12 December 2018 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2018 Memmedov Q S Xelilov M Y Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008