Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Briozoylar (lat. Ectoprocta və ya Bryozoa) — İlkağızlılar yarımbölməsindən onurğasız heyvan tipi.
| Briozoylar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Tipüstü: Klad: Tip: Briozoylar | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Hazırda 4000 növü məlumdur, onlardan Xəzər dənizində 6 növ qeyd edilmişdir. , , , Xəzərdə geniş yayılmışlar. Xəzər dənizinə 1958-ci ildə Azov dənizindən gəlmişdir. Hazırda bioloji örtüklərin əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır.
Sinonim
Ectoprocta (Nitsche, 1869)
Haqqında
Briozoylar oturaq həyat tərzi keçirən dəniz heyvanları olub, nadir hallarda şirin sularda rast gəlinir. Briozoylar koloniya halında yaşayırlar, onların koloniyaları hidroid və mərcan poliplərinin əmələ gətirdikləri koloniyaları xatırladır. Koloniyalar bir neçə on santimetrlə ölçülür, koloniyanı təşkil edən hər bir fərdin ölçüsü isə 1mm- dən böyük olmur. Briozoy koloniyaları şaxəli budaq, yarpaq dəstəsi, bəzən bir müstəvi üzərində yerləşən lövhə şəklində olur. Koloniyalar polimerf və monomorf tipdə olur. Dənizdə yaşayan növlər hər iki tipdə, şirin su formaları isə yalnız monomorf olur. Monomorf koloniyadakı fərdlər quruluşca oxşar olub, eyni funksiya yerinə yetirirlər. Polimorf koloniyanın üzvləri həm quruluşuna, həm də yerinə yetirdikləri funksiyaya görə fərqlənirlər. Polimorf koloniyada bir qrup fərdlər ayırd edilir. Birinci qrup – adi fərdlər olub, lofofora, çıxıntılar tacına, cinsi məhsullar, hazırlayan sadə quruluşlu bağırsağa malikdir. Belə fərdlər koloniyada sayca üstünlük təşkil edir. Onlar qidanın tutulmasında, həzm edilməsində, mənimsənilməsində iştirak edir və bütün koloniyanı qidalandırır. Bununla əlaqədar olaraq, belə fərdlər qidalandırıcı və ya adi fərdlər adlanır. Çox vaxt bu fərdlərin üzərində və yanında oetsiya adlanan xüsusi fərdlər əmələ gəlir. Onlar yumurta hüceyrələrinin inkişaf etdiyi rüşeym kamerasına malik olurlar. İkinci qrup fərdlərin bir qismi substrata yapışmağa xidmət edir, bir qismi isə müdafiə funksiya daşıyır, koloniyanı kiçik qurdlardan, xərçənglərdən, və digər kiçik yırtıcılardan qoruyur. Belə fərdlərin arasında avikulyarilər adlanan «quş başı»na oxşar fərdlər yerləşir. Onların çıxıntıları olmadığına görə sərbəst qidalana bilmirlər, adi fərdlərin hesabına qidalanırlar. Avikulyarilərdə «alt çənəyə» oxşar törəmə inkişaf edir ki, xüsusi əzələlərin yığılması nəticəsində bu törəmə qapana bilir. Avikulyarilərin belə uyğunlaşma qabiliyyəti koloniyanı düşmənlərin təqibindən müdafiə edir. Koloniyada nadir hallarda vibrakulyarilər adlanan, müdafiə funksiyası daşıyan fərdlər olur. Vibrakulyarilərdə uzun hərəkətli qamçılar inkişaf edir ki, bunlar xüsusi əzələlərin köməyi ilə titrəyərək düşmənlərini koloniyaya yaxınlaşmağa qoymur. Avikulyarilərdə və vibrakulyarilərdə olan xüsusi hissedici törəmələr sinir sistemi ilə əlaqəlidir və düşmənin yaxınlaşmasını xəbər verir. Koloniya aktiv müdafiə edən belə fərdlərdən əlavə, əksər formaların xarici divarında passiv müdafiə orqan olan müxtəlif çıxıntılar – tikancıqlar inkişaf edir. Bir sıra formalarda bu çıxıntılar bütün koloniyanı əhatə edərək, onu tikanlı edir və düşmənlərini qorxudur. Sibir dənizlərində yayılan Uschakovia gorbunovi növündə bütün koloniya uzun tikanlı çıxıntılarla örtülmüşdür və bu da onu düşmənlərin təqibindən mühafizə edir. Bu növə 700m-ə qədər dərinlikdə, -0,9º -1,4ºC temperaturda rast gəlinir. Bu növün digər maraqlı cəhəti odur ki, koloniyanın aşağı hissəsində çıxıntılarda məhrum, cinsi məhsullar əmələ gətirməyən fərdlər yerləşir. Bu fərdlərin yuvacıqlarında ağ dənəvər kütlə toplanır. Bu özünəməxsus yuvacıqlar koloniyadakı fərdlərin şəkildəyişməsində əmələ gəlib, mürəkkəb koloniyanın böyüməsi üçün lazım olan ehtiyat qida maddələri saxlayır. Şirinsu briozoy koloniyaları az rəngarəngdir. Onlar suyun dibindəki əşyalarda, su bitkilərində budaqlanmış nazik boru şəklində yerləşirlər. Əksər hallarda sualtı əşyalarda – daşlarda, batmış ağac kötüklərində, bitkilərdə , bəzən heyvanlarda – molyusklarda, xərçənglərdə iri həcimli koloniyalar əmələ gətirirlər. Briozoy koloniyaları çoxlu kiçik fərdlərdən ibarət olur. Məsələn, Flustra foliacea koloniyasının 1 q kütləsində 1330 –a qədər fərd olur. Hər bir fərd geniş boşluğu olan ayrı-ayrı yuvacıqlarda yerləşir və zooid adlanır. Zooidin bədəni polipid adlanan ön, sistid adlnan dal hissədən ibarətdir. Sistid hissə xarici epitelinin törətdiyi kutikula qatı ilə əhatə olunmuşdur. Polipid hissə zərifdir və qalın kutikula qatından məhrumdur. Bu hissədə uzun çıxıntılarla əhatə olunmuş ağız dəliyi yerləşir. Ağız örtüyü briozoylarda dilşəkilli kiçik ağızönü pərlə və ya epistomla qapanır. Çılpaqağızlı briozoylarda isə ağız açıq olur. Çıxıntılar lotofor adlanan əsası nal şəklində olan pərin üzərində oturur. Çıxıntıların üzəri kirpikli epiteli hüceyrələri ilə örtülüdür. Polipid hissə çıxıntılarla birlikdə sistid hissənin içərisinə doğru tam çəkilə bilir. Bu çəkilmə iki əzələnin – retraktorun köməyi ilə baş verir. Retraktor bağırsağın yan tərəflərində yerləşərək, ön uca ilə polipid hissənin divarında, dal ucu ilə sistidin əsasına birləşir. Briozoylar ikinci bədən boşluğuna - seloma malik heyvanlardır. Selom nazik arakəsmələrlə üç şöbəyə ayrılır: ön şöbə kiçik ölçülü olub, epistomda yerləşir. Bədən boşluğunun orta şöbəsini udlağı əhatə edən həlqəvi kanal təşkil edir və kor şaxələrlə çıxıntıların içərisinə daxil olur. Nisbətən böyük ölçülü arxa şöbə bütün bədəni tutaraq, gövdə selomu adlanır. Bir çox briozoylarda epistom selomla birlikdə reduksiya olunur.
Həzm sistemi
Briozoylar qidasını təşkil edən detrit və ibtidai orqanizmləri çıxıntıların üzərində olan kirpikli hüceyrələrin titrək hərəkəti ilə ağıza doğru qovurlar. Ağıza düşmüş qida qısa udlağa, sonra isə uzun qida borusuna keçir. Briozoyların həzm sistemi ön, orta və dal şöbədən ibarətdir. Ön şöbəni – ağız, udlaq, qida borusu, orta şöbəni ilgək şəklində əyilmiş iri həcmli bağırsaq təşkil edir. Dal şöbə qısa dal bağırsaqdan ibarət olub anal dəliyi ilə nəhayətlənir . Anal dəliyi bədənin ön hissəsindəki çıxıntılar olan tacın arxasında yerləşir və birbaşa xaricə açılır. Bağırsağın xarici divarı peritoneal epiteli ilə örtülmüşdür. Rekraktor adlanan əzələ orta bağırsağın ilgək şəklində əyilmiş hissəsinə birləşir, onun yığılması nəticəsndə əvvəlcə bağırsaq, sonra isə polipid hissə bütövlükdə sistid hissənin içərisinə doğru çəkilir.
Sinir sistemi
Sinir sistemi oturaq həyat tərzi ilə əlaqədar çox sadədir və demək olar ki, hiss orqanlarından məhrumdur. Sinir sistemi udlaq ilə dal bağırsağın arasında yerləşən tək udlaqüstü sinir düyünündə və ondan uzanan sinirlərdən ibarətdir. Çıxıntıların üzərində hissedici tükcüklər yeganə hiss orqanlarıdır. Briozoyların tənəffüs və qan –damar sistemi yoxdur. Tənəffüs bütün bədən səthini, çıxıntılar tənəffüs orqanı rolunu oynayır. Briozoyların qan –damar sisteminin reduksiya etməsi onların kiçik ölçülü olmaları və koloniya halında yaşamaları ilə izah olunur.
İfrazat orqanları
İfrazat orqanları yoxdur. İfrazat məhsulları bağırsağın və çıxıntıların divarındakı faqosit hüceyrələr vasitəsilə xaric edilir .
Çoxalması
Cinsi orqanlar sisteminə görə briozoylar hermofrodit orqanizmlərdir. Onlar cinsi və qeyri – cinsi yolla çoxalırlar
İnkişafı
Briozoylarda cinsi məhsullar selomun epiteli hüceyrələrində əmələ gəlir. Şirinsu briozoylarının sürfələri dəniz briozoylarının sürfələrinə nisbətən daha sadə quruluşludur. Hazırda briozoyların 4000 - ə qədər növü məlumdur. Qazıntı halında tapılan növlərin sayı isə 15000 –dən çoxdur.
İstinadlar
- ZQ Z., Bock P. E., Gordon D. P. Phylum Bryozoa Ehrenberg, 1831 (ing.). // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013) / Z. Zhang 2013. Vol. 3703, Iss. 1. P. 67–74. doi:10.11646/ZOOTAXA.3703.1.14 PMID:26146682
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
- Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh.233
Mənbə
- B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı, «Təhsil» 2008, 568 səh
Xarici keçidlər
- Bryozoa - Lophophorata
- Bryozoa
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Briozoylar lat Ectoprocta ve ya Bryozoa Ilkagizlilar yarimbolmesinden onurgasiz heyvan tipi BriozoylarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarRanqsiz Tipustu SpirallilarKlad LophophorataTip BriozoylarBeynelxalq elmi adiBryozoa Ehrenb 1831Sekil axtarisiITIS 155469NCBI 10205FW 24773 Hazirda 4000 novu melumdur onlardan Xezer denizinde 6 nov qeyd edilmisdir Xezerde genis yayilmislar Xezer denizine 1958 ci ilde Azov denizinden gelmisdir Hazirda bioloji ortuklerin emele gelmesinde muhum rol oynayir SinonimEctoprocta Nitsche 1869 HaqqindaBriozoylar oturaq heyat terzi keciren deniz heyvanlari olub nadir hallarda sirin sularda rast gelinir Briozoylar koloniya halinda yasayirlar onlarin koloniyalari hidroid ve mercan poliplerinin emele getirdikleri koloniyalari xatirladir Koloniyalar bir nece on santimetrle olculur koloniyani teskil eden her bir ferdin olcusu ise 1mm den boyuk olmur Briozoy koloniyalari saxeli budaq yarpaq destesi bezen bir mustevi uzerinde yerlesen lovhe seklinde olur Koloniyalar polimerf ve monomorf tipde olur Denizde yasayan novler her iki tipde sirin su formalari ise yalniz monomorf olur Monomorf koloniyadaki ferdler qurulusca oxsar olub eyni funksiya yerine yetirirler Polimorf koloniyanin uzvleri hem qurulusuna hem de yerine yetirdikleri funksiyaya gore ferqlenirler Polimorf koloniyada bir qrup ferdler ayird edilir Birinci qrup adi ferdler olub lofofora cixintilar tacina cinsi mehsullar hazirlayan sade quruluslu bagirsaga malikdir Bele ferdler koloniyada sayca ustunluk teskil edir Onlar qidanin tutulmasinda hezm edilmesinde menimsenilmesinde istirak edir ve butun koloniyani qidalandirir Bununla elaqedar olaraq bele ferdler qidalandirici ve ya adi ferdler adlanir Cox vaxt bu ferdlerin uzerinde ve yaninda oetsiya adlanan xususi ferdler emele gelir Onlar yumurta huceyrelerinin inkisaf etdiyi ruseym kamerasina malik olurlar Ikinci qrup ferdlerin bir qismi substrata yapismaga xidmet edir bir qismi ise mudafie funksiya dasiyir koloniyani kicik qurdlardan xercenglerden ve diger kicik yirticilardan qoruyur Bele ferdlerin arasinda avikulyariler adlanan qus basi na oxsar ferdler yerlesir Onlarin cixintilari olmadigina gore serbest qidalana bilmirler adi ferdlerin hesabina qidalanirlar Avikulyarilerde alt ceneye oxsar toreme inkisaf edir ki xususi ezelelerin yigilmasi neticesinde bu toreme qapana bilir Avikulyarilerin bele uygunlasma qabiliyyeti koloniyani dusmenlerin teqibinden mudafie edir Koloniyada nadir hallarda vibrakulyariler adlanan mudafie funksiyasi dasiyan ferdler olur Vibrakulyarilerde uzun hereketli qamcilar inkisaf edir ki bunlar xususi ezelelerin komeyi ile titreyerek dusmenlerini koloniyaya yaxinlasmaga qoymur Avikulyarilerde ve vibrakulyarilerde olan xususi hissedici toremeler sinir sistemi ile elaqelidir ve dusmenin yaxinlasmasini xeber verir Koloniya aktiv mudafie eden bele ferdlerden elave ekser formalarin xarici divarinda passiv mudafie orqan olan muxtelif cixintilar tikanciqlar inkisaf edir Bir sira formalarda bu cixintilar butun koloniyani ehate ederek onu tikanli edir ve dusmenlerini qorxudur Sibir denizlerinde yayilan Uschakovia gorbunovi novunde butun koloniya uzun tikanli cixintilarla ortulmusdur ve bu da onu dusmenlerin teqibinden muhafize edir Bu nove 700m e qeder derinlikde 0 9º 1 4ºC temperaturda rast gelinir Bu novun diger maraqli ceheti odur ki koloniyanin asagi hissesinde cixintilarda mehrum cinsi mehsullar emele getirmeyen ferdler yerlesir Bu ferdlerin yuvaciqlarinda ag denever kutle toplanir Bu ozunemexsus yuvaciqlar koloniyadaki ferdlerin sekildeyismesinde emele gelib murekkeb koloniyanin boyumesi ucun lazim olan ehtiyat qida maddeleri saxlayir Sirinsu briozoy koloniyalari az rengarengdir Onlar suyun dibindeki esyalarda su bitkilerinde budaqlanmis nazik boru seklinde yerlesirler Ekser hallarda sualti esyalarda daslarda batmis agac kotuklerinde bitkilerde bezen heyvanlarda molyusklarda xercenglerde iri hecimli koloniyalar emele getirirler Briozoy koloniyalari coxlu kicik ferdlerden ibaret olur Meselen Flustra foliacea koloniyasinin 1 q kutlesinde 1330 a qeder ferd olur Her bir ferd genis boslugu olan ayri ayri yuvaciqlarda yerlesir ve zooid adlanir Zooidin bedeni polipid adlanan on sistid adlnan dal hisseden ibaretdir Sistid hisse xarici epitelinin toretdiyi kutikula qati ile ehate olunmusdur Polipid hisse zerifdir ve qalin kutikula qatindan mehrumdur Bu hissede uzun cixintilarla ehate olunmus agiz deliyi yerlesir Agiz ortuyu briozoylarda dilsekilli kicik agizonu perle ve ya epistomla qapanir Cilpaqagizli briozoylarda ise agiz aciq olur Cixintilar lotofor adlanan esasi nal seklinde olan perin uzerinde oturur Cixintilarin uzeri kirpikli epiteli huceyreleri ile ortuludur Polipid hisse cixintilarla birlikde sistid hissenin icerisine dogru tam cekile bilir Bu cekilme iki ezelenin retraktorun komeyi ile bas verir Retraktor bagirsagin yan tereflerinde yerleserek on uca ile polipid hissenin divarinda dal ucu ile sistidin esasina birlesir Briozoylar ikinci beden bosluguna seloma malik heyvanlardir Selom nazik arakesmelerle uc sobeye ayrilir on sobe kicik olculu olub epistomda yerlesir Beden boslugunun orta sobesini udlagi ehate eden helqevi kanal teskil edir ve kor saxelerle cixintilarin icerisine daxil olur Nisbeten boyuk olculu arxa sobe butun bedeni tutaraq govde selomu adlanir Bir cox briozoylarda epistom selomla birlikde reduksiya olunur Hezm sistemiBriozoylar qidasini teskil eden detrit ve ibtidai orqanizmleri cixintilarin uzerinde olan kirpikli huceyrelerin titrek hereketi ile agiza dogru qovurlar Agiza dusmus qida qisa udlaga sonra ise uzun qida borusuna kecir Briozoylarin hezm sistemi on orta ve dal sobeden ibaretdir On sobeni agiz udlaq qida borusu orta sobeni ilgek seklinde eyilmis iri hecmli bagirsaq teskil edir Dal sobe qisa dal bagirsaqdan ibaret olub anal deliyi ile nehayetlenir Anal deliyi bedenin on hissesindeki cixintilar olan tacin arxasinda yerlesir ve birbasa xarice acilir Bagirsagin xarici divari peritoneal epiteli ile ortulmusdur Rekraktor adlanan ezele orta bagirsagin ilgek seklinde eyilmis hissesine birlesir onun yigilmasi neticesnde evvelce bagirsaq sonra ise polipid hisse butovlukde sistid hissenin icerisine dogru cekilir Sinir sistemiSinir sistemi oturaq heyat terzi ile elaqedar cox sadedir ve demek olar ki hiss orqanlarindan mehrumdur Sinir sistemi udlaq ile dal bagirsagin arasinda yerlesen tek udlaqustu sinir duyununde ve ondan uzanan sinirlerden ibaretdir Cixintilarin uzerinde hissedici tukcukler yegane hiss orqanlaridir Briozoylarin teneffus ve qan damar sistemi yoxdur Teneffus butun beden sethini cixintilar teneffus orqani rolunu oynayir Briozoylarin qan damar sisteminin reduksiya etmesi onlarin kicik olculu olmalari ve koloniya halinda yasamalari ile izah olunur Ifrazat orqanlariIfrazat orqanlari yoxdur Ifrazat mehsullari bagirsagin ve cixintilarin divarindaki faqosit huceyreler vasitesile xaric edilir CoxalmasiCinsi orqanlar sistemine gore briozoylar hermofrodit orqanizmlerdir Onlar cinsi ve qeyri cinsi yolla coxalirlarInkisafiBriozoylarda cinsi mehsullar selomun epiteli huceyrelerinde emele gelir Sirinsu briozoylarinin surfeleri deniz briozoylarinin surfelerine nisbeten daha sade qurulusludur Hazirda briozoylarin 4000 e qeder novu melumdur Qazinti halinda tapilan novlerin sayi ise 15000 den coxdur IstinadlarZQ Z Bock P E Gordon D P Phylum Bryozoa Ehrenberg 1831 ing Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness Addenda 2013 Z Zhang 2013 Vol 3703 Iss 1 P 67 74 doi 10 11646 ZOOTAXA 3703 1 14 PMID 26146682 Ruggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521 Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 seh 233MenbeB I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar zoologiyasi Baki Tehsil 2008 568 sehXarici kecidlerBryozoa Lophophorata Bryozoa