Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rotatorilər (lat. Rotifera və ya lat. Rotatoria) — 1500-ə qədər növü olub, əksəriyyəti , bir qismi isə yaşayır. Bədən ölçüləri 0.04-2.5 mm-ə qədərdir.
| Rotatorilər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Rotatorilər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Ümumi xarakteristika
Rotatorilər qabarıq, yumurtaşəkilli və ya iyşəkilli bədən formasına malikdir. Plankton formaların bədən örtüyü üzərində müxtəlif çıxıntılar vardır.Bəzi rotatorilərin örtüyü həlməşikşəkilli maddədən ibarətdir. Bu canlıların əksəriyyəti sərbəst hərəkətlidir, bəziləri isə oturaq həyat tərzi keçirir.
Xarici quruluşu
Rotatorilərin bədəni baş, gövdə, quyruq şöbə və ya ayaqdan ibarətdir. Ağız dəliyi baş şöbənin qarın hissəsində yerləşir. Ağızın önündə və arxa tərəfində iki kirpik həlqəsi yerləşir. Bəzi rotatorilərin baş şöbəsində topa şəklində hissetmə qılları, bir və ya iki ədəd piqmentli gözcük olur. Gövdə qalın kutikula ilə örtülmüşdür. Bir çox rotatorilərdə kutikula müxtəlif törəmələrlə təchiz olunmuş möhkəm zireh əmələ gətirir. Zireh formasına, quruluşuna və şəklinə görə müxtəlif olur. Boru rotatorilərin müdafiə olunmasına xidmət edir. Quyruq şöbə və ya ayaq bədənin çıxıntısı olub, əyilmək qabiliyyətinə malikdir. Bu hissə çəngəl şəklində iki yerə haçalanır. Haçaların qurtaracağı yapışqanlı maddə ifraz edən vəzilərlə təchiz olunmuşdur. Bu orqanlar vasitəsilə oturaq həyat tərzi keçirən rotatorilər müəyyən subsrata yapışa bilirlər.Rotatorilərdə dəri-əzələ kisəsi yoxdur.
Daxili quruluşu
Həzm sistemi üç hissədən ibarətdir. Ağız ən uca yaxın fırlanan aparatın kirpiki tacları arasında, qarın tərəfdə yerləşir. O ağız boşluğuna, ağız boşluğu isə getdikcə genişlənib əzələvi udlağa keçir. Udlağın divarlarında yerləşən iki cüt möhkəm dişcikli xitin lövhədən ibarət çeynəyici aparatı vardır. O bir cüt çəkiccik və bir cüt zindancıqdan ibarətdir. Rotatorilərin qidasını əsasən qamçılılar və birhüceyrəli təşkil edir. Rotatorilərin mədəsində qida çox az müddətdə qalır. Qidanın tutulduğu andan defekasiyaya qədər 2-dən 20 dəqiqəyə qədər vaxt keçir. Sinir sistemi - nisbətən sadədir. Bir udlaqüstü sinir düyünündən və ondan hər tərəfə gedən sinirlərdən ibarətdir. Digər sinirlərdən xeyli böyük olan iki sinir beyindən arxaya doğru, bağırsağın yan tərəfləri ilə bədən boyu ayağa qədər uzanır. Rotatorilərdə hiss orqanları rolunu çıxıntılar yerinə yetirir Onlardan ikisi qarında, biri isə beldə tək olur. Əksər rotatorilərdə bir cüt və ya yalnız bir göz olur. Gözlər bilavasitə udlaqüstü düyündə və ya onun üstündə yerləşir. Göz bir olduqda o, piqment qədəhlərinin qabarıq tərəfləri ilə qarşı-qarşıya duran iki gözcüyün birləşməsidir. Rotatorilərdə və tənəffüs sistemi yoxdur. İfrazat sistemi protonefridial tipdədir. Bağırsağın yanlarında, bədən boşluğunda iki zəif şaxələnmiş kanal vardır. Onlar kloakaya açılır. Kanallardakı şaxələrin ucları qapalı olur. Şaxələrin sayı 4-dən 50-yə qədər olur. Cinsi sistem - Rotatorilər ayrıcinslidir və cinsi dimorfizmlə fərqlənirlər. Dişilər erkəklərdən daha çox təsadüf olunur. Yumurtalıq iki hissəyə bölünmüşdür. Erkəklər dişilərdən nisbətən kiçikdir, onların bağırsağı reduksiya etmişdir. Erkəklər mayalanmadan dərhal sonra ölür. Erkək cinsi sistem yeganə toxumluqdan ibarətdir.
Həyat dövriyyəsi və inkişafı
Rotatorilərin həyat dövriyyəsi əsl cinsi nəslin nəsil ilə növbələşməsindən ibarətdir. Heteroqoniya xarakteri daşıyır. Qışlamış yumurtadan yazda partogenetik dişilər çıxır, onlar isə partogenetik dişilərə başlanğıc verir. Partogenetik dişi nəsillərindən biri indiyə qədər qoyulmuş yumurtalardan həcmcə 2-3 dəfə kiçik yumurtalar qoymağa başlayır. Yumurtalardan tezliklə dişi nəsil çıxır və tezliklə cinsi nəslin dişiləri ilə cütləşir. Partogenetik yol ilə erkəkləri törədən dişilər cütləşmədən sonra xüsusi mayalanmış yumurtalar əmələ gətirir. Onlar iridir, bir neçə xüsusi möhkəm təbəqə ilə örtülüdür və sakitlik dövrü keçirir. Mayalanmış yumurtalar gələcəkdə partogenetik dişilərin ilk nəslini verir. Rotatorilərin dövrülüyü bir çox növlərdə, çoxalmanın xarakteri ilə əlaqədar olmayan mövsümi səbəblər üzündən dəyişilir. Rotatorilərin erkək fərdlərində regenerasiya qabiliyyəti vardır.
Ekologiyası
Rotatorilər kosmopolit heyvanlardır.Əksər rotatorilər şirin sularda yaşayır və onlar dib və plankton formalara bölünür. Dibdə yaşayan rotatorilər əksər hallarda suyun dibində sürünür və ya üzür, oturaq növləri də vardır. Tipik plankton rotatorilərdə heyvanın bədən səthini böyüdən müxtəlif tipli çıxıntılar vardır. Şirinsu rotatoriləri daha iri şirinsu orqanizmləri üçün qida mənbəyi kimi mühüm rol oynayır. Dəniz rotatoriləri nisbətən azdır. Quru, eləcə də bəzi su rotatoriləri məhv olmadan tamamilə quruyana qədər dözürlər. Bu zaman onlar anabiotik vəziyyətə düşür, lakin ehtiyatla islatdıqda dirilirlər. Rotatorilərin dirilməsi ilk dəfə 1701-ci ildə tərəfindən kəşf edilmişdir. Bundan əlavə, qurumuş rotatorilər 4 saat ərzində -270 °C-yə qədər aşağı temperatura və 5 dəqiqə ərzində +100 °C-yə qədər yuxarı temperatura dözə bilir.
Filogeniyası
Rotatorilərin əmələ gəlməsi haqqında müxtəlif fərziyyələr mövcud olmuşdur. Uzun müddət Rotatoria-ların Polychaeta-ların sürfəsi olan oxşarlığı əsasında olan həlqəvi qurdların neotenik sürfələri hesab edirdilər. Rotatoria qrupunun təkamül yolu isə düzbağırsaqlı turbellarilərdən başlanır. Rotatoria-ların turbellarilərlə yaxınlığının onlarda protonefridinin primitiv quruluşu və ağızın qarın tərəfdə yerləşməsi sübut edir.
Azərbaycanda yayılması
Onlardan Xəzər dənizində 67 növü qeyd edilmişdir, əsasən Volqa çayının dənizə tökülən hissəsində rast gəlinir. Onları dənizə çay axını gətirir. , və s. əsasən şirin sularda, bəzi növləri isə Xəzərin dayaz və duzluluğu az olan yerlərində yaşayırlar. Şortəhər sularda yaşayan kimi növlər Xəzər dənizinin endemik rotatoriləridir.
Araz su anbarının zooplanktonunda 38 növ rotatori yayılmışdır1. Növmüxtəlifliyinin zənginliyi bir tərəfdən sututarın ekoloji-coğrafi vəziyyəti, digər tərəfdən isə rotatorilər faunasının ətraflı öyrənilməsi ilə bağlıdır. Son məlumatlara görə, Mingəçevir su anbarında cəmi 15 növ rotatorinin yayıldığı müəyyən edilmişdir.
Təsnifatı
Ədəbiyyat
- Dogel. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı: 2007.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
- Bəhlul Ağayev, Zülfiyyə Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı: 2008.
- Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007
- Bayramov A.B., Məhərrəmov M.M. Araz su anbarının hidrofaunası. Naxçıvan: Əcəmi, 2017, s. 43-109.
- Əhmədov İ.Ə. Mingəçevir su anbarının zooplanktonu. Son beşillik (2001-2005-ci illər) tədqiqatın nəticələri // Zoologiya İnstitutunun əsərləri. XXVIII bur., Bakı: Elm, 2006, s. 181-190.
Xarici keçidlər
- Avropa faunası 2014-08-18 at the Wayback Machine
- DiscoverLife
- BioLib
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rotatoriler lat Rotifera ve ya lat Rotatoria 1500 e qeder novu olub ekseriyyeti bir qismi ise yasayir Beden olculeri 0 04 2 5 mm e qederdir RotatorilerElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir RotatorilerBeynelxalq elmi adiRotifera Cuvier 1817Sekil axtarisiITIS 58239NCBI 10190EOL 6851FW 67114Umumi xarakteristikaRotatoriler qabariq yumurtasekilli ve ya iysekilli beden formasina malikdir Plankton formalarin beden ortuyu uzerinde muxtelif cixintilar vardir Bezi rotatorilerin ortuyu helmesiksekilli maddeden ibaretdir Bu canlilarin ekseriyyeti serbest hereketlidir bezileri ise oturaq heyat terzi kecirir Xarici qurulusuRotatorilerin bedeni bas govde quyruq sobe ve ya ayaqdan ibaretdir Agiz deliyi bas sobenin qarin hissesinde yerlesir Agizin onunde ve arxa terefinde iki kirpik helqesi yerlesir Bezi rotatorilerin bas sobesinde topa seklinde hissetme qillari bir ve ya iki eded piqmentli gozcuk olur Govde qalin kutikula ile ortulmusdur Bir cox rotatorilerde kutikula muxtelif toremelerle techiz olunmus mohkem zireh emele getirir Zireh formasina qurulusuna ve sekline gore muxtelif olur Boru rotatorilerin mudafie olunmasina xidmet edir Quyruq sobe ve ya ayaq bedenin cixintisi olub eyilmek qabiliyyetine malikdir Bu hisse cengel seklinde iki yere hacalanir Hacalarin qurtaracagi yapisqanli madde ifraz eden vezilerle techiz olunmusdur Bu orqanlar vasitesile oturaq heyat terzi keciren rotatoriler mueyyen subsrata yapisa bilirler Rotatorilerde deri ezele kisesi yoxdur Daxili qurulusuHezm sistemi uc hisseden ibaretdir Agiz en uca yaxin firlanan aparatin kirpiki taclari arasinda qarin terefde yerlesir O agiz bosluguna agiz boslugu ise getdikce genislenib ezelevi udlaga kecir Udlagin divarlarinda yerlesen iki cut mohkem discikli xitin lovheden ibaret ceyneyici aparati vardir O bir cut cekiccik ve bir cut zindanciqdan ibaretdir Rotatorilerin qidasini esasen qamcililar ve birhuceyreli teskil edir Rotatorilerin medesinde qida cox az muddetde qalir Qidanin tutuldugu andan defekasiyaya qeder 2 den 20 deqiqeye qeder vaxt kecir Sinir sistemi nisbeten sadedir Bir udlaqustu sinir duyununden ve ondan her terefe geden sinirlerden ibaretdir Diger sinirlerden xeyli boyuk olan iki sinir beyinden arxaya dogru bagirsagin yan terefleri ile beden boyu ayaga qeder uzanir Rotatorilerde hiss orqanlari rolunu cixintilar yerine yetirir Onlardan ikisi qarinda biri ise belde tek olur Ekser rotatorilerde bir cut ve ya yalniz bir goz olur Gozler bilavasite udlaqustu duyunde ve ya onun ustunde yerlesir Goz bir olduqda o piqment qedehlerinin qabariq terefleri ile qarsi qarsiya duran iki gozcuyun birlesmesidir Rotatorilerde ve teneffus sistemi yoxdur Ifrazat sistemi protonefridial tipdedir Bagirsagin yanlarinda beden boslugunda iki zeif saxelenmis kanal vardir Onlar kloakaya acilir Kanallardaki saxelerin uclari qapali olur Saxelerin sayi 4 den 50 ye qeder olur Cinsi sistem Rotatoriler ayricinslidir ve cinsi dimorfizmle ferqlenirler Disiler erkeklerden daha cox tesaduf olunur Yumurtaliq iki hisseye bolunmusdur Erkekler disilerden nisbeten kicikdir onlarin bagirsagi reduksiya etmisdir Erkekler mayalanmadan derhal sonra olur Erkek cinsi sistem yegane toxumluqdan ibaretdir Heyat dovriyyesi ve inkisafiRotatorilerin heyat dovriyyesi esl cinsi neslin nesil ile novbelesmesinden ibaretdir Heteroqoniya xarakteri dasiyir Qislamis yumurtadan yazda partogenetik disiler cixir onlar ise partogenetik disilere baslangic verir Partogenetik disi nesillerinden biri indiye qeder qoyulmus yumurtalardan hecmce 2 3 defe kicik yumurtalar qoymaga baslayir Yumurtalardan tezlikle disi nesil cixir ve tezlikle cinsi neslin disileri ile cutlesir Partogenetik yol ile erkekleri toreden disiler cutlesmeden sonra xususi mayalanmis yumurtalar emele getirir Onlar iridir bir nece xususi mohkem tebeqe ile ortuludur ve sakitlik dovru kecirir Mayalanmis yumurtalar gelecekde partogenetik disilerin ilk neslini verir Rotatorilerin dovruluyu bir cox novlerde coxalmanin xarakteri ile elaqedar olmayan movsumi sebebler uzunden deyisilir Rotatorilerin erkek ferdlerinde regenerasiya qabiliyyeti vardir EkologiyasiRotatoriler kosmopolit heyvanlardir Ekser rotatoriler sirin sularda yasayir ve onlar dib ve plankton formalara bolunur Dibde yasayan rotatoriler ekser hallarda suyun dibinde surunur ve ya uzur oturaq novleri de vardir Tipik plankton rotatorilerde heyvanin beden sethini boyuden muxtelif tipli cixintilar vardir Sirinsu rotatorileri daha iri sirinsu orqanizmleri ucun qida menbeyi kimi muhum rol oynayir Deniz rotatorileri nisbeten azdir Quru elece de bezi su rotatorileri mehv olmadan tamamile quruyana qeder dozurler Bu zaman onlar anabiotik veziyyete dusur lakin ehtiyatla islatdiqda dirilirler Rotatorilerin dirilmesi ilk defe 1701 ci ilde terefinden kesf edilmisdir Bundan elave qurumus rotatoriler 4 saat erzinde 270 C ye qeder asagi temperatura ve 5 deqiqe erzinde 100 C ye qeder yuxari temperatura doze bilir FilogeniyasiRotatorilerin emele gelmesi haqqinda muxtelif ferziyyeler movcud olmusdur Uzun muddet Rotatoria larin Polychaeta larin surfesi olan oxsarligi esasinda olan helqevi qurdlarin neotenik surfeleri hesab edirdiler Rotatoria qrupunun tekamul yolu ise duzbagirsaqli turbellarilerden baslanir Rotatoria larin turbellarilerle yaxinliginin onlarda protonefridinin primitiv qurulusu ve agizin qarin terefde yerlesmesi subut edir Azerbaycanda yayilmasiOnlardan Xezer denizinde 67 novu qeyd edilmisdir esasen Volqa cayinin denize tokulen hissesinde rast gelinir Onlari denize cay axini getirir ve s esasen sirin sularda bezi novleri ise Xezerin dayaz ve duzlulugu az olan yerlerinde yasayirlar Sorteher sularda yasayan kimi novler Xezer denizinin endemik rotatorileridir Araz su anbarinin zooplanktonunda 38 nov rotatori yayilmisdir1 Novmuxtelifliyinin zenginliyi bir terefden sututarin ekoloji cografi veziyyeti diger terefden ise rotatoriler faunasinin etrafli oyrenilmesi ile baglidir Son melumatlara gore Mingecevir su anbarinda cemi 15 nov rotatorinin yayildigi mueyyen edilmisdir TesnifatiEdebiyyatDogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Ruggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521 Behlul Agayev Zulfiyye Zeynalova Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2008 Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 Bayramov A B Meherremov M M Araz su anbarinin hidrofaunasi Naxcivan Ecemi 2017 s 43 109 Ehmedov I E Mingecevir su anbarinin zooplanktonu Son besillik 2001 2005 ci iller tedqiqatin neticeleri Zoologiya Institutunun eserleri XXVIII bur Baki Elm 2006 s 181 190 Xarici kecidlerAvropa faunasi 2014 08 18 at the Wayback Machine DiscoverLife BioLibHemcinin baxDeyirmi qurdlar Nematodlar Qarnikirpikliler