Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kür (türk. Kura; gürc. მტკვარი, translit. Mtkvari; erm. Կուր, translit. Kur; q.yun. Κῦρος, translit. Kiros; fars. کوروش, translit. Kuruş) — Qafqazda çay. Uzunluğu 1515 km olub üç ölkənin, Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanın ərazisindən axır. Kür öz başlanğıcını Türkiyənin şimal-şərqindəki buzlaqlardan götürür, Türkiyə və Gürcüstandan keçərək Azərbaycan ərazisinə daxil olur. Burada Kür özünün ən böyük qolu olan Araz çayı ilə Sabirabad şəhəri yaxınlığında birləşir və Neftçala rayonu ərazisində Xəzər dənizinə tökülür.
| Kür çayı | |
|---|---|
| azərb. Kür türk. Kura gürc. მტკვარი erm. Կուր q.yun. Κῦρος fars. کوروش | |
 Kosmosdan Kür deltasının görünüşü | |
| Ölkələr | |
| Şəhərlər | |
| Mənbəyi | Şərqi Anadolu bölgəsi |
| • Yüksəkliyi | 2,740 m (8,990 ft) |
| Mənsəbi | Xəzər dənizi |
| • Yüksəkliyi | −26.5 m (−87 ft) |
| Uzunluğu | 1,515 km (941 mil) |
| Su sərfi | 443 m³/s |
| Su hövzəsi | 198,300 km2 (76,600 kv. mil) |
| Hövzəsinin sahəsi | 188 000 km² |
| Faunası | Qaz, ördək, durna, qaşqaldaq, , qutan, qırqovul,qaban, canavar, qamışlıq pişiyi, porsuq, susamuru, tülkü, maral, qunduz, dələ, Gəlincik, dovşan, çaqqal,çöl pişiyi, süleysin |
| Qoruqlar | Qızılağac, Qarayazı |
| Göl | Sarısu |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kürün Qafqaz ərazisindən axdığı yerlərdə insanlar bir neçə min il əvvəldən məskunlaşıblar. Kürün vadisində kənd təsərrüfatı işlərinin hesablamalara görə təxminən 4 500 il tarixi vardır. Kür vadisində yaşayan xalqlar böyük və inkişaf etmiş mədəniyyət yaratmağa müvəffəq olmuşlar. Lakin, eramızdan təxminən 1200 il əvvəl bu xalqların yaşadıqları ərazilərdəki yaşayış mədəniyyətlərinin bir çoxu ya təbii fəlakətlər nəticəsində dağılmış, ya da köçəri tayfaların basqınları nəticəsində məhv edilmişdir. XX əsrdə Kürdə daşqınların sayı daha da çoxalmağa başladı. Buna görə həmin əsrin 50-ci illərindən başlayaraq Kürdə çox sayda su anbarları və orada kanallar inşa edilməyə başlandı. Əvvəllər Xəzər dənizindən Kür çayı vasitəsilə Tiflis şəhərinə qədər gəmi vasitəsilə üzərək getmək mümkün idisə, hazırda bu yol çay üzərində su elektrik stansiyalarının inşasından sonra mümkün deyildir.
Etimologiyası
Kürün adı, Əhəmənilər İmperiyasının imperatoru olmuş II Kirin adı ilə bağlıdır. Bu hidronimin adını Kür formasında ilk dəfə Strabon (I əsr) çəkmişdir (Strabon, XI, 2). Lakin e.ə. VIII əsrə aid Urartu mənbəsində Kuriaini adlı ölkənin adı çəkilir. Tədqiqatçılar bu ölkəni Türkiyə ərazisindəki Çaldıran gölünün hövzəsində, Kür çayının yuxarı axınında lokalizə edir və onun Kür çayının adını əks etdirdiyini yazırlar. Əgər bu fikir həqiqəti əks etdirirsə, onda belə qənaətə gəlmək olar ki, Kür hidronimi e.ə. VIII əsrdə aiddir.
Azərbaycanda bu adın mənası haqqında iki fikir söylənilmişdir. A.Axundov onu Udi dilindəki kur — "quyu", K.H.Əliyev isə qrız dilində kur -"çay" sözləri ilə bağlamışdır. Lakin araşdırmalar onun türk dillərindəki kür -"bol (sulu)", "qüvvətli", "sürətli", "sarsılmaz", "məğrur" sözündən ibarət olduğunu göstərmişdir. Həqiqətdə də Cənubi Qafqazda Kür ən böyük və bol sulu çaydır. Kür etnoniminin türk mənşəli olduğunu göstərən bir fakt da vardır. XIX əsrdə Şimali Qafqazda (Maykopda, Mozdokda və Kubanda) Kür adlı üç çay vardı. Aydındır ki, oralarda nə Udilər, nə də qrızlılar çay adları yarada bilməzdilər.
Kür çayının gürcü dilindəki adı olan Mt'k'vari (qədim gürcü dilində Mt'k'uari) sözü gürcü dilindəki "yaxşı su" yaxud meqrel dilinin gürcüləşmiş variantı tkvar-ua, yəni "dağları yarıb keçən çay" mənasını verir. Kür yaxud Kura adı ilk dəfə ruslar və daha sonra avropalılar tərəfindən istifadə olunmağa başlandı. Avropa sərhədlərinin bəzi təyinatlarında Kür çayı Avropa ilə sərhədi kimi göstərilir.
Axını
Kür çayı Türkiyə ərazisindəki Allahuekber dağının şimal-şərq yamacından, 2740 m hündürlükdən başlanır. Sonra qərbə doğru, Ardahandan şimala və şərqə axır və Gürcüstana keçir. Şimal-qərbdə, daha sonra Akhaltsikhe yaxınlığında bir kanyona yayılır, buradan başlayaraq şimal-şərqə təxminən 75 km məsafədə Xaşuri yaxınlığında dağlarda dərəyə axır. Daha sonra şərqə doğru axır və təxminən 120 kilometr məsafədə şərq-cənub-şərqdən axmağa başlayır, Qorini keçir və sonra Mtsxeta yaxınlığında, qısa bir kanyondan cənuba və regiondakı ən böyük şəhər olan Tiflisin qərb tərəfi boyunca axır. Çay dərin axınlarla cənub-şərqdən Rustaviyə axır və Xrami çayı ilə qovuşmasından sonra şərqə doğru dönür, Gürcüstan-Azərbaycan xəttini keçərək otlaq sahələri arasında Şəmkir su anbarına və sonra Yenikənd su anbarına axır.
Daha sonra Kür Azərbaycanda ən böyük su hövzəsi olan Mingəçevir su anbarına axır. İori (Qabırrıçay kimi də tanınır) və Alazan çayları əvvəllər Kürə tökülürdülər, lakin onların sonları indi gölə axır. Barajdan ayrıldıqdan sonra çay axını cənub-şərqə qədər uzanır və Bərdə rayonunda özünün ən böyük qolu olan Tərtərçayı qarşılayır və bir neçə yüz kilometr boyunca geniş bir suvarılan düzənliyə doğru davam edir, Sarısu gölünün yaxınlığında şərqə dönür və bir qədər sonra Sabirabad şəhərində Suqovuşan adlanan yerdə ən böyük qolu olan Arazı ilə birləşir. Sonra cənuba doğru 60 km axan çay Neftçala ərazisində Xəzər dənizinə tökülür.
Hövzəsi
Kür Gürcüstanın ərazisindən keçərək Azərbaycan ərazisinə daxil olur. Kür-Araz ovalığı ilə axaraq Xəzər dənizinə tökülür. Töküldüyü yerdə delta əmələ gətirir. Dənizə töküldüyü hissədə çay iki qola ayrılır: Ana kür və Bala kür. Ana Kür suyunu kiçik körfəz olan Qoltuq körfəzinə axıdır. Kür çayının ümumi uzunluğu 1515 km-dir. Onun 906 km-i Azərbaycan Respublikası ərazisindən keçir. Hövzəsinin sahəsi 188 min km²-dir.
Azərbaycan ərazisindəki Qanıxçay, Qabırrıçay, Türyançay, Ağstafaçay, Tovuzçay, Zəyəmçay, Şəmkirçay, Tərtərçay, Xaçınçay və s. çaylar Kür hövzəsinin çaylardır.
İqtisadi əhəmiyyət
Kür çayı sahilində yerləşən şəhərlər: Borjomi, Qori, Mtsxeta, Tiflis, Rustavi, Mingəçevir, Yevlax, Zərdab, Sabirabad, Şirvan, Salyan Neftçala. Çayın deltasında uzunburun, ağ balıq, nərə, ilanbalığı və başqa balıqlar ovlanır. Sovet vaxtında çayın Tiflisə qədər olan hissəsi yuxarı ərazilərdən meşə materiallarının axıntı boyunca daşınmasında istifadə olunurdu. Çay Yevlaxdan Xəzər dənizinə qədər 480 kilometr boyunca gəmiçilik fəaliyyəti üçün yararlıdır. Kür çayı üzərində Mingəçevir, Şəmkir və Yenikənd su bəndləri və hidroelektrik stansiyaları inşa edilmiş, nəhəng su anbarları yaradılmışdır. Bundan başqa, Azərbaycan ərazisində Kürün suyu suvarma üçün intensiv şəkildə istifadə olunur. İntensiv suvarma Kürün səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olur.
Ekoloji vəziyyəti
Kür çayına əvvəlcə Gürcüstanın Axalsixe, Borjomi, Xaşuri, Kareli, Qori, Kaspi şəhərlərinin və çayın sahilində olan digər yaşayış məntəqələrinin sənaye müəssisələri və kommunal-məişət tullantıları hesabına sutkada 3 milyon m³ –ə qədər çirkab suları buraxılır. Daha sonra 40 km məsafədə Tbilisi şəhəri daxilində axan Kür burada daha ciddi çirklənməyə məruz qalır. Gürcüstan Respublikası Təbiəti Mühafizə Komitəsinin su müfəttişliyinin məlumatlarına görə (1989), şəhər daxilində çay suyunda olan zərərli üzvi maddələrin miqdarı qəbul olunmuş son həddən 20 dəfə, fenol 300 dəfə, neft məhsulları 330 dəfə, xrom 600 dəfə, mis və kadmium 10 dəfə, sink 13 dəfə, azot 8 dəfə, mədə bağırsaq basilləri 238 dəfə, saprofit bakteriyaları isə 300 dəfə artıqdır. Tbilisidə olan 30-dan çox küçənin leysan kollektorları şəhərin bir çox sənaye müəssisələrinin ("Elektroaparat", "Dəzgahqayırma", "Baxtrioni", "Kruanisi", "Ekran" Dimitrov adına aviasiya, dəri istehsalat birlikləri, avtomobil təmiri, elektrik qaynağı, kənd təsərrüfatı maşınları, cihazqayırma, sabitləşdirmə zavodları, bir çox başqa sənaye müəssisələri, avtomobil parkları və xəstəxanalar) çirkab sularını birbaşa Kürə axıdır. Şəhər daxilində çayın qəbul etdiyi kiçik qolların (Xevdzmara, Vere, Diqmula, Loçino) çirklənmə dərəcəsi Kürün özündən də çoxdur. Bu çaylar əslində çirkab sularını axıdan kanalizasiya kollektorlarına çevrilmişdir. Tbilisi daxilində sutkada daha 1 mln. m³ çirkab suları qəbul edən Kür çayı 20 km məsafədən sonra Rustavi şəhərində yenidən ciddi çirklənməyə məruz qalır və sutka ərzində yüz min kub metrlərlə sənaye və təsərrüfat-məişət tullantılarından ibarət çirkab sularını qəbul edir.
Həmçinin bax
Kür hövzəsinin şəkilləri
-
![image]()
-
![image]()
Kür çayı Gürcüstanın Qori rayonu ərazisində -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kür çayı Tbilisi şəhəri ərazisində -
![image]()
Kür çayı Şirvan şəhəri ərazisində -
![image]()
Kür çayı Salyan rayonu ərazisində -
![image]()
Sabirabadda Kür Araz qovşağı -
![image]()
Kür çayı Mingəçevir şəhəri ərazisində
İstinadlar
- Guluzada, Lidiya. "Kura River—Transboundary Watercourse of Caucasus" (PDF). Fondazione Eni Enrico Mattei. 2016-10-21 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2010-03-12.
- "General Background". Caspian Environment Programme. 2004-11-06. 2001-04-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-12.
- . Environmental Conservation and Management. United Nations Development Programme. 2002. November 20, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-12.
- Mamedova, N. (PDF). Department of General Geography, Baku State University, Azerbaijan. International Society for Photogrammetry and Remote Sensing. 2011-07-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-13.
- Allen, William Edward David. A history of the Georgian people: from the beginning down to the Russian conquest in the nineteenth century 2022-03-31 at the Wayback Machine, Routledge & Kegan Paul, 1971, p.8. ISBN
- Gachechiladze, Revaz. The New Georgia[ölü keçid], TAMU Press, 1996, p.18. ISBN
- Мешшанинов И.А. Предположительные сведения о движении халдов в пределах Азербайджана. Известия Азербайджанского Археологического Комитета. 1926, III, c.36; Меликишвили Г.А. Урартские клинообразные надписи, с.438
- B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti
- Axundov A. Kür sözünün etimologiyasına dair. "S.M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin əsərləri", 1956, № 3
- Алиев К.Г. О названии реки Кура. "Доклады АН Азерб. ССР". 1959, № 4.
- Pospelov, E.M. Geograficheskie nazvaniya mira (Moskva, 1998), p. 231.
- . 2018-05-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-06.
- . AQUASTAT. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2010-06-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-18.
- Megvinetukhutsest, Nutsa. (PDF) (Xəritə). Cartography by Trans-Boundary River Management Phase II for the Kura River basin—Armenia, Georgia, Azerbaijan. European Union. 2010-10-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-12.
- Xəlilov Ş. B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri. Bakı 2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Kur deqiqlesdirme Kur turk Kura gurc მტკვარი translit Mtkvari erm Կուր translit Kur q yun Kῦros translit Kiros fars کوروش translit Kurus Qafqazda cay Uzunlugu 1515 km olub uc olkenin Azerbaycan Turkiye ve Gurcustanin erazisinden axir Kur oz baslangicini Turkiyenin simal serqindeki buzlaqlardan goturur Turkiye ve Gurcustandan kecerek Azerbaycan erazisine daxil olur Burada Kur ozunun en boyuk qolu olan Araz cayi ile Sabirabad seheri yaxinliginda birlesir ve Neftcala rayonu erazisinde Xezer denizine tokulur Kur cayiazerb Kur turk Kura gurc მტკვარი erm Կուր q yun Kῦros fars کوروش Kosmosdan Kur deltasinin gorunusuOlkeler Turkiye Gurcustan AzerbaycanSeherler XasuriQoriBorjomiTbilisiRustaviMingecevirYevlaxSabirabadSalyanNeftcalaMenbeyi Serqi Anadolu bolgesi Yuksekliyi 2 740 m 8 990 ft Mensebi Xezer denizi Yuksekliyi 26 5 m 87 ft Uzunlugu 1 515 km 941 mil Su serfi 443 m sSu hovzesi 198 300 km2 76 600 kv mil Hovzesinin sahesi 188 000 km Faunasi Qaz ordek durna qasqaldaq qutan qirqovul qaban canavar qamisliq pisiyi porsuq susamuru tulku maral qunduz dele Gelincik dovsan caqqal col pisiyi suleysinQoruqlar Qizilagac QarayaziGol Sarisumenbeyi mensebiKur cayi Qafqazin fiziki xeritesinde 40 50 sm e 42 49 s u 39 21 29 sm e 49 20 27 s u Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kurun Qafqaz erazisinden axdigi yerlerde insanlar bir nece min il evvelden meskunlasiblar Kurun vadisinde kend teserrufati islerinin hesablamalara gore texminen 4 500 il tarixi vardir Kur vadisinde yasayan xalqlar boyuk ve inkisaf etmis medeniyyet yaratmaga muveffeq olmuslar Lakin eramizdan texminen 1200 il evvel bu xalqlarin yasadiqlari erazilerdeki yasayis medeniyyetlerinin bir coxu ya tebii felaketler neticesinde dagilmis ya da koceri tayfalarin basqinlari neticesinde mehv edilmisdir XX esrde Kurde dasqinlarin sayi daha da coxalmaga basladi Buna gore hemin esrin 50 ci illerinden baslayaraq Kurde cox sayda su anbarlari ve orada kanallar insa edilmeye baslandi Evveller Xezer denizinden Kur cayi vasitesile Tiflis seherine qeder gemi vasitesile uzerek getmek mumkun idise hazirda bu yol cay uzerinde su elektrik stansiyalarinin insasindan sonra mumkun deyildir EtimologiyasiKurun adi Ehemeniler Imperiyasinin imperatoru olmus II Kirin adi ile baglidir Bu hidronimin adini Kur formasinda ilk defe Strabon I esr cekmisdir Strabon XI 2 Lakin e e VIII esre aid Urartu menbesinde Kuriaini adli olkenin adi cekilir Tedqiqatcilar bu olkeni Turkiye erazisindeki Caldiran golunun hovzesinde Kur cayinin yuxari axininda lokalize edir ve onun Kur cayinin adini eks etdirdiyini yazirlar Eger bu fikir heqiqeti eks etdirirse onda bele qenaete gelmek olar ki Kur hidronimi e e VIII esrde aiddir Azerbaycanda bu adin menasi haqqinda iki fikir soylenilmisdir A Axundov onu Udi dilindeki kur quyu K H Eliyev ise qriz dilinde kur cay sozleri ile baglamisdir Lakin arasdirmalar onun turk dillerindeki kur bol sulu quvvetli suretli sarsilmaz megrur sozunden ibaret oldugunu gostermisdir Heqiqetde de Cenubi Qafqazda Kur en boyuk ve bol sulu caydir Kur etnoniminin turk menseli oldugunu gosteren bir fakt da vardir XIX esrde Simali Qafqazda Maykopda Mozdokda ve Kubanda Kur adli uc cay vardi Aydindir ki oralarda ne Udiler ne de qrizlilar cay adlari yarada bilmezdiler Kur cayinin gurcu dilindeki adi olan Mt k vari qedim gurcu dilinde Mt k uari sozu gurcu dilindeki yaxsi su yaxud meqrel dilinin gurculesmis varianti tkvar ua yeni daglari yarib kecen cay menasini verir Kur yaxud Kura adi ilk defe ruslar ve daha sonra avropalilar terefinden istifade olunmaga baslandi Avropa serhedlerinin bezi teyinatlarinda Kur cayi Avropa ile serhedi kimi gosterilir AxiniKur cayi Turkiye erazisindeki Allahuekber daginin simal serq yamacindan 2740 m hundurlukden baslanir Sonra qerbe dogru Ardahandan simala ve serqe axir ve Gurcustana kecir Simal qerbde daha sonra Akhaltsikhe yaxinliginda bir kanyona yayilir buradan baslayaraq simal serqe texminen 75 km mesafede Xasuri yaxinliginda daglarda dereye axir Daha sonra serqe dogru axir ve texminen 120 kilometr mesafede serq cenub serqden axmaga baslayir Qorini kecir ve sonra Mtsxeta yaxinliginda qisa bir kanyondan cenuba ve regiondaki en boyuk seher olan Tiflisin qerb terefi boyunca axir Cay derin axinlarla cenub serqden Rustaviye axir ve Xrami cayi ile qovusmasindan sonra serqe dogru donur Gurcustan Azerbaycan xettini kecerek otlaq saheleri arasinda Semkir su anbarina ve sonra Yenikend su anbarina axir Daha sonra Kur Azerbaycanda en boyuk su hovzesi olan Mingecevir su anbarina axir Iori Qabirricay kimi de taninir ve Alazan caylari evveller Kure tokulurduler lakin onlarin sonlari indi gole axir Barajdan ayrildiqdan sonra cay axini cenub serqe qeder uzanir ve Berde rayonunda ozunun en boyuk qolu olan Tertercayi qarsilayir ve bir nece yuz kilometr boyunca genis bir suvarilan duzenliye dogru davam edir Sarisu golunun yaxinliginda serqe donur ve bir qeder sonra Sabirabad seherinde Suqovusan adlanan yerde en boyuk qolu olan Arazi ile birlesir Sonra cenuba dogru 60 km axan cay Neftcala erazisinde Xezer denizine tokulur HovzesiKur cayi hovzesi Kur Gurcustanin erazisinden kecerek Azerbaycan erazisine daxil olur Kur Araz ovaligi ile axaraq Xezer denizine tokulur Tokulduyu yerde delta emele getirir Denize tokulduyu hissede cay iki qola ayrilir Ana kur ve Bala kur Ana Kur suyunu kicik korfez olan Qoltuq korfezine axidir Kur cayinin umumi uzunlugu 1515 km dir Onun 906 km i Azerbaycan Respublikasi erazisinden kecir Hovzesinin sahesi 188 min km dir Azerbaycan erazisindeki Qanixcay Qabirricay Turyancay Agstafacay Tovuzcay Zeyemcay Semkircay Tertercay Xacincay ve s caylar Kur hovzesinin caylardir Iqtisadi ehemiyyetKur cayi sahilinde yerlesen seherler Borjomi Qori Mtsxeta Tiflis Rustavi Mingecevir Yevlax Zerdab Sabirabad Sirvan Salyan Neftcala Cayin deltasinda uzunburun ag baliq nere ilanbaligi ve basqa baliqlar ovlanir Sovet vaxtinda cayin Tiflise qeder olan hissesi yuxari erazilerden mese materiallarinin axinti boyunca dasinmasinda istifade olunurdu Cay Yevlaxdan Xezer denizine qeder 480 kilometr boyunca gemicilik fealiyyeti ucun yararlidir Kur cayi uzerinde Mingecevir Semkir ve Yenikend su bendleri ve hidroelektrik stansiyalari insa edilmis neheng su anbarlari yaradilmisdir Bundan basqa Azerbaycan erazisinde Kurun suyu suvarma ucun intensiv sekilde istifade olunur Intensiv suvarma Kurun seviyyesinin asagi dusmesine sebeb olur Ekoloji veziyyetiKur cayina evvelce Gurcustanin Axalsixe Borjomi Xasuri Kareli Qori Kaspi seherlerinin ve cayin sahilinde olan diger yasayis menteqelerinin senaye muessiseleri ve kommunal meiset tullantilari hesabina sutkada 3 milyon m e qeder cirkab sulari buraxilir Daha sonra 40 km mesafede Tbilisi seheri daxilinde axan Kur burada daha ciddi cirklenmeye meruz qalir Gurcustan Respublikasi Tebieti Muhafize Komitesinin su mufettisliyinin melumatlarina gore 1989 seher daxilinde cay suyunda olan zererli uzvi maddelerin miqdari qebul olunmus son hedden 20 defe fenol 300 defe neft mehsullari 330 defe xrom 600 defe mis ve kadmium 10 defe sink 13 defe azot 8 defe mede bagirsaq basilleri 238 defe saprofit bakteriyalari ise 300 defe artiqdir Tbiliside olan 30 dan cox kucenin leysan kollektorlari seherin bir cox senaye muessiselerinin Elektroaparat Dezgahqayirma Baxtrioni Kruanisi Ekran Dimitrov adina aviasiya deri istehsalat birlikleri avtomobil temiri elektrik qaynagi kend teserrufati masinlari cihazqayirma sabitlesdirme zavodlari bir cox basqa senaye muessiseleri avtomobil parklari ve xestexanalar cirkab sularini birbasa Kure axidir Seher daxilinde cayin qebul etdiyi kicik qollarin Xevdzmara Vere Diqmula Locino cirklenme derecesi Kurun ozunden de coxdur Bu caylar eslinde cirkab sularini axidan kanalizasiya kollektorlarina cevrilmisdir Tbilisi daxilinde sutkada daha 1 mln m cirkab sulari qebul eden Kur cayi 20 km mesafeden sonra Rustavi seherinde yeniden ciddi cirklenmeye meruz qalir ve sutka erzinde yuz min kub metrlerle senaye ve teserrufat meiset tullantilarindan ibaret cirkab sularini qebul edir Hemcinin baxAzerbaycan caylariKur hovzesinin sekilleriKur cayi Gurcustanin Qori rayonu erazisinde Kur cayi Tbilisi seheri erazisinde Kur cayi Sirvan seheri erazisinde Kur cayi Salyan rayonu erazisinde Sabirabadda Kur Araz qovsagi Kur cayi Mingecevir seheri erazisindeIstinadlarGuluzada Lidiya Kura River Transboundary Watercourse of Caucasus PDF Fondazione Eni Enrico Mattei 2016 10 21 tarixinde PDF Istifade tarixi 2010 03 12 General Background Caspian Environment Programme 2004 11 06 2001 04 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 12 Environmental Conservation and Management United Nations Development Programme 2002 November 20 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 12 Mamedova N PDF Department of General Geography Baku State University Azerbaijan International Society for Photogrammetry and Remote Sensing 2011 07 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 13 Allen William Edward David A history of the Georgian people from the beginning down to the Russian conquest in the nineteenth century 2022 03 31 at the Wayback Machine Routledge amp Kegan Paul 1971 p 8 ISBN 978 0 7100 6959 7 Gachechiladze Revaz The New Georgia olu kecid TAMU Press 1996 p 18 ISBN 978 0 89096 703 4 Meshshaninov I A Predpolozhitelnye svedeniya o dvizhenii haldov v predelah Azerbajdzhana Izvestiya Azerbajdzhanskogo Arheologicheskogo Komiteta 1926 III c 36 Melikishvili G A Urartskie klinoobraznye nadpisi s 438 B E Budaqov Q E Qeybullayev Ermenistanda Azerbaycan menseli toponimlerin izahli lugeti Axundov A Kur sozunun etimologiyasina dair S M Kirov adina Azerbaycan Dovlet Universitetinin eserleri 1956 3 Aliev K G O nazvanii reki Kura Doklady AN Azerb SSR 1959 4 Pospelov E M Geograficheskie nazvaniya mira Moskva 1998 p 231 2018 05 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 03 06 AQUASTAT Food and Agriculture Organization of the United Nations 2010 06 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 18 Megvinetukhutsest Nutsa PDF Xerite Cartography by Trans Boundary River Management Phase II for the Kura River basin Armenia Georgia Azerbaijan European Union 2010 10 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 12 Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006