Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğu — Azərbaycanın şimal-qərbində, Ağstafa rayonunda, Kür çayının sol sahilində yerləşən qoruq.
| Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğu | |
|---|---|
BTMB kateqoriyası — Ia (Ciddi Təbiət Qoruğu) | |
| Sahəsi | 4,86 min ha |
| Yaradılma tarixi | 1978, 2 mart |
| İdarəetmə orqanı | AETSN |
| Çay | Kür |
| Meşə | Tuqay |
| Faunası | Maral, qunduz, dələ, gəlincik, dovşan, çöl donuzu, tülkü, çaqqal, porsuq, çöl pişiyi, süleysin, qırqovul |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Ağstafa |
| Yerləşməsi | Kiçik Qafqaz |
| Yaxın şəhər | Ağstafa, Qazax |
| | |
| | |
Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğu 1978-ci il mart ayının 2-də təşkil olunmuşdur. Ümumi sahəsi 4,86 min ha, o cümlədən meşəlik sahəsi 3,48 ha-dır. Qoruğun sahəsini əsasən Tuqay meşələri, keçmiş əkin, örüş yerləri və boş sahələr təşkil edir. Ağstafa meşə təsərrüfatının Kürətrafı meşələrində 6000 hektara yaxın ərazidə yaradılmışdır, lakin sonra qoruğun meşəli və meşəsiz ərazisindən 1119 hektar torpaq fondu Qazax rayonunun Sadıqlı üzümçülük sovxozuna verildi və 4855 hektar ərazisi qaldı. 2003-cü ildə qoruğun ərazisi genişləndirilərək 9658 hektara çatdırıldı. Qoruqda məşhur Qarayazı meşələrinin təbiət kompleksi qorunur.
Qarayazı meşələri
Qoruqda məşhur Qarayazı meşələrinin təbiət kompleksi qorunur. Azərbaycanın düzən meşələrinin xeyli hissəsi Kür çayı boyunca yerləşmişdir. Bu meşələr uzun müddət ciddi mühafizə edilməmiş, qırılma, otarılma və Kürün hidroloji rejiminin dəyişməsilə əlaqədar olaraq sahəsi azalmış, seyrəlmiş, ağacların cins tərkibi xeyli dəyişilmişdir. Qoruğun yaradılmsasında əsas məqsəd Kür qırağı-Qarayazı düzündə Tuqay meşələrinin mühafizəsi və bərpası olmuşdur. Sahəsi 4855-ha-dır. Azərbaycanda Tuqay meşəsinin çox hissəsi bu qoruqda saxlanılmışdır. Burada qorunan obyekt əsasən nadir və tükənməkdə olan Tuqay ekoloji sistemdir. Orada hətta qorunan ağac növlərinin yaşı müəyyənləşmişdi. Beləki, Tuqay şəraitində qiymətli yaşı 100 ildən artıqdır.elə qovaq ağacları vardır ki, onun yaşı 80–100 il arasında dəyişir. Kürətrafı meşələrin mühafizəsi üçün tədbirlər ilk dəfə Ağstafa rayonundakı Qarayazı meşələri sahəsində həyata keçirilməyə başlanmışdır. Qarayazı dövlət təbiət qoruğu Kür çayı boyunca onun yatağının sol sahillərini və Qarayazı düzünün xeyli hissəsini əhatə edir. Qoruğun şərqə davamı [[Qarayazı-Ağstafa Dövlət Təbiət Yasaqlığı]]dır. Qərbdə Gürcüstan, şimalda , cənubda Kür çayı ilə sərhədlənir.
Qoruğun ərazisi əsasən meşəlikdən ibarətdir, bunun da çox hissəsini meşə ilə örtülü, az hissəsini isə meşə ilə örtülü olmayan sahə təşkil edir. Qoruğun ərazisinin mikrorelyefi, geomorfoloji xüsusiyyətləri, Kür çayının təsiri, qrunt suyunun səthə yaxın olması, bitki örtüyünün müxtəlifliyi və s. burada allüvial-bataqlı, , allüvial-çəmən-meşə və çəmən-şabalıdı torpaqların əmələ gəlməsinə şərait yaratmışdır. Kür çayı boyu kolluqlar, söyüd kolluqları, iydə kolları, yemişan və sonra bitkilər əhatə edir. Bunlardan başqa burada külli miqdarda ağaclar: qovaq, palıd, qızılağac, ağ akasiya və s. də var.
Kürün sahilindən uzaqlaşdıqca bitki örtüyünün dəyişməsi nəzərə çarpır: çay yatağının sahili boyunca söyüd, böyürtkən, iydə, zirinc kimi kollar inkişaf etmişdir. Sahildən uzaqlaşdıqda onları tipik tuqay meşələri əvəz edir. Burada tuqay meşələrinə xüsusi görkəm verən lianlara da rast gəlinir.
Meşələrin mühafizəsi üçün tədbir məqsədi
Kürətrafı meşələrin mühafizəsi üçün tədbirlər ilk dəfə Ağstafa rayonundakı Qarayazı meşələri sahəsində həyata keçirilməyə başlanmışdır. Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğu Kür çayı boyunca onun yatağının sol sahillərini və Qarayazı düzünün xeyli hissəsini əhatə edir. Qoruğun şərqə davamı Qarayazı-Ağstafa Dövlət Yasaqlığıdır. Qərbdə Gürcüstan, şimalda Bakı-Tbilisi dəmir yolu, cənubda Kür çayı ilə sərhədlənir. Qoruğun ərazisi əsasən meşəlikdən ibarətdir, bunun da çox hissəsini meşə ilə örtülü, az hissəsini isə meşə ilə örtülü olmayan sahə təşkil edir. Meşəsiz sahə əsasən qumluqlardan, su sahələrindən, bataqlıqlardan və s. ibarətdir. Ərazidə qışı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru bozqır iqlim tipi hakimdir. Bu iqlim tipi qışın quraq və mülayim, yayın isə quraq və isti keçməsi ilə fərqlənir. Havanın orta illik temperaturu 12,2°- dir; yalnız yanvarın orta temperaturu 0-dan aşağı (-0,10) düşür. İllik yağıntının miqdarı 400 mm olduğu halda, illik buxarlanma bundan 2,3 dəfə artıqdır. Qoruğun ərazisinin mikrorelyefi, geomorfoloji xüsusiyyətləri, Kür çayının təsiri, qrunt suyunun səthə yaxın olması, bitki örtüyünün müxtəlifliyi və digər xüsusiyyətləri burada allüvial-bataqlı, allüvial-çəmən, allüvial-çəmən-meşə və çəmən-şabalıdı torpaqların əmələ gəlməsinə şərait yaratmışdır. Kürün sahilindən uzaqlaşdıqca bitki örtüyünün dəyişməsi nəzərə çarpır: çay yatağının saili boyunca söyüd, böyürtkən, iydə, zirinc kimi kollar inkişaf etmişdir, onların əmələ gətirdiyi kolluqların eni bir neçə metrə çatır. Sahildən uzaqlaşdıqda onları tipik tuqay meşələri əvəz edir. Bu meşələr çoxyarusludur. Birinci yarusu ağyarpaq qovaq, ikinci yarusu isə palıd, qızılağac təşkil edir. Burada tuqay meşələrinə xüsusi görkəm verən lianlara da rast gəlinir. Meşəaltı kollar, cavan ağaclar meşənin nisbətən seyrək yerlərində daha çox inkişaf etmişdir. Bunlar əsasən ağyarpaq qovaq, palıd, yemişan, böyürtkən, amorf, söyüd, qaramurdarça, iydə, göyəm və s. ibarətdir.
Fauna
Heyvanlar aləminin zənginliyi cəhətdən Qarayazı meşələri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Burada maral, qunduz, dələ, gəlincik, dovşan, çöl donuzu, tülkü, çaqqal, porsuq, çöl pişiyi, süleysin və s. məməlilər məskunlaşmışdır. Ərazi daimi yaşayan və köçəri quşlarla da zəngindir. Quşlardan qırqovul, göyərçin, alabaxta, qaratoyuq, ağacdələn, sığırçın daha çox olub, sayı 500-dən 2000-ə qədərdir. Ördək, su fərəsi və s. suya maraq göstərən quşlar da az deyildir; burada, hətta həmişə sevilən bülbül də qorunur. Suda-quruda yaşayanlardan göl və quru qurbağaları, bataqlıq tısbağası, sürünənlərdən müxtəlif ilanlar və kərtənkələlər vardır. Qoruq ərazisində şəmayı, çapaq, naxa, şirbit və s. balıqlar Kürün daimi sakinləridir. Qoruğun əsas vəzifələrindən biri də buradakı heyvanlar aləmini qorumaq, onların təbii yolla çoxalmaları üçün əlverişli şəraiti mühafizə edib yaxşılaşdırmaqdır. Heyvanlar aləminin zənginliyi cəhətdən Qarayazı meşələri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Burada maral, qunduz, dələ, gəlinçik, dovşan, çöl donuzu, tülkü, çaqqal, porsuq, çöl pişiyi, süleysün və s. məməlilər məskunlaşmışdır. Ərazi daimi yaşayan və köçəri quşlarla da zəngindir. Onlar sıx meşələrdə və müxtəlif kolluqlarda daha çox məskən salmışlar. Quşlardan qırqovul, göyərçin, alabaxta, qaratoyuq, ağacdələn, sığırçın daha çox olub, sayı 500-dən 2000-ə qədərdir. Ördək, su fərəsi və s. suya maraq göstərən quşlar da az deyildir; burada, hətta həmişə sevilən bülbül də qorunur. Suda-quruda yaşayanlardan göl və quru qurbağaları, bataqlıq tısbağası, sürünənlərdən müxtəlif ilanlar və kərtənkələlər vardır. Qoruq ərazisində şəmayı, çapaq, naxa, şirbit və s. balıqlar Kürün daimi sakinləridir. Qoruğun əsas funksiyalarından biri də buradakı heyvanlar aləmini qorumaq, onların təbii yolla çoxalmaları üçün əlverişli şəraiti mühafizə edib yaxşılaşdırmaqdır.
Mənbə
- QORUQLAR (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident kitabxanası)
- Qoruqlar
Xarici keçidlər
- Mühafizə olunan ərazilərin statusu, yerləşməsi və əhatə edilməsi
- Qoruqlar haqqında ümumi məlumat 2012-01-11 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
İstinadlar
- Məzahir Təhməzov. Ensiklopedik məlumatlar.toponimlər xəritələr, fotoşəkillər
- İbrahimov Tahir . Azərbaycanın qoruqları. Bakı 2015.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qarayazi Dovlet Tebiet Qorugu Azerbaycanin simal qerbinde Agstafa rayonunda Kur cayinin sol sahilinde yerlesen qoruq Qarayazi Dovlet Tebiet QoruguBTMB kateqoriyasi Ia Ciddi Tebiet Qorugu Sahesi 4 86 min haYaradilma tarixi 1978 2 martIdareetme orqani AETSNCay KurMese TuqayFaunasi Maral qunduz dele gelincik dovsan col donuzu tulku caqqal porsuq col pisiyi suleysin qirqovulYerlesmesi41 19 17 sm e 45 09 34 s u Olke AzerbaycanRayon AgstafaYerlesmesi Kicik QafqazYaxin seher Agstafa QazaxQarayazi Dovlet Tebiet QoruguQarayazi Dovlet Tebiet Qorugu Qarayazi Dovlet Tebiet Qorugu 1978 ci il mart ayinin 2 de teskil olunmusdur Umumi sahesi 4 86 min ha o cumleden meselik sahesi 3 48 ha dir Qorugun sahesini esasen Tuqay meseleri kecmis ekin orus yerleri ve bos saheler teskil edir Agstafa mese teserrufatinin Kuretrafi meselerinde 6000 hektara yaxin erazide yaradilmisdir lakin sonra qorugun meseli ve mesesiz erazisinden 1119 hektar torpaq fondu Qazax rayonunun Sadiqli uzumculuk sovxozuna verildi ve 4855 hektar erazisi qaldi 2003 cu ilde qorugun erazisi genislendirilerek 9658 hektara catdirildi Qoruqda meshur Qarayazi meselerinin tebiet kompleksi qorunur Qarayazi meseleriQoruqda meshur Qarayazi meselerinin tebiet kompleksi qorunur Azerbaycanin duzen meselerinin xeyli hissesi Kur cayi boyunca yerlesmisdir Bu meseler uzun muddet ciddi muhafize edilmemis qirilma otarilma ve Kurun hidroloji rejiminin deyismesile elaqedar olaraq sahesi azalmis seyrelmis agaclarin cins terkibi xeyli deyisilmisdir Qorugun yaradilmsasinda esas meqsed Kur qiragi Qarayazi duzunde Tuqay meselerinin muhafizesi ve berpasi olmusdur Sahesi 4855 ha dir Azerbaycanda Tuqay mesesinin cox hissesi bu qoruqda saxlanilmisdir Burada qorunan obyekt esasen nadir ve tukenmekde olan Tuqay ekoloji sistemdir Orada hetta qorunan agac novlerinin yasi mueyyenlesmisdi Beleki Tuqay seraitinde qiymetli yasi 100 ilden artiqdir ele qovaq agaclari vardir ki onun yasi 80 100 il arasinda deyisir Kuretrafi meselerin muhafizesi ucun tedbirler ilk defe Agstafa rayonundaki Qarayazi meseleri sahesinde heyata kecirilmeye baslanmisdir Qarayazi dovlet tebiet qorugu Kur cayi boyunca onun yataginin sol sahillerini ve Qarayazi duzunun xeyli hissesini ehate edir Qorugun serqe davami Qarayazi Agstafa Dovlet Tebiet Yasaqligi dir Qerbde Gurcustan simalda cenubda Kur cayi ile serhedlenir Qorugun erazisi esasen meselikden ibaretdir bunun da cox hissesini mese ile ortulu az hissesini ise mese ile ortulu olmayan sahe teskil edir Qorugun erazisinin mikrorelyefi geomorfoloji xususiyyetleri Kur cayinin tesiri qrunt suyunun sethe yaxin olmasi bitki ortuyunun muxtelifliyi ve s burada alluvial bataqli alluvial cemen mese ve cemen sabalidi torpaqlarin emele gelmesine serait yaratmisdir Kur cayi boyu kolluqlar soyud kolluqlari iyde kollari yemisan ve sonra bitkiler ehate edir Bunlardan basqa burada kulli miqdarda agaclar qovaq palid qizilagac ag akasiya ve s de var Kurun sahilinden uzaqlasdiqca bitki ortuyunun deyismesi nezere carpir cay yataginin sahili boyunca soyud boyurtken iyde zirinc kimi kollar inkisaf etmisdir Sahilden uzaqlasdiqda onlari tipik tuqay meseleri evez edir Burada tuqay meselerine xususi gorkem veren lianlara da rast gelinir Meselerin muhafizesi ucun tedbir meqsediKuretrafi meselerin muhafizesi ucun tedbirler ilk defe Agstafa rayonundaki Qarayazi meseleri sahesinde heyata kecirilmeye baslanmisdir Qarayazi Dovlet Tebiet Qorugu Kur cayi boyunca onun yataginin sol sahillerini ve Qarayazi duzunun xeyli hissesini ehate edir Qorugun serqe davami Qarayazi Agstafa Dovlet Yasaqligidir Qerbde Gurcustan simalda Baki Tbilisi demir yolu cenubda Kur cayi ile serhedlenir Qorugun erazisi esasen meselikden ibaretdir bunun da cox hissesini mese ile ortulu az hissesini ise mese ile ortulu olmayan sahe teskil edir Mesesiz sahe esasen qumluqlardan su sahelerinden bataqliqlardan ve s ibaretdir Erazide qisi quraq kecen mulayim isti yarimsehra ve quru bozqir iqlim tipi hakimdir Bu iqlim tipi qisin quraq ve mulayim yayin ise quraq ve isti kecmesi ile ferqlenir Havanin orta illik temperaturu 12 2 dir yalniz yanvarin orta temperaturu 0 dan asagi 0 10 dusur Illik yagintinin miqdari 400 mm oldugu halda illik buxarlanma bundan 2 3 defe artiqdir Qorugun erazisinin mikrorelyefi geomorfoloji xususiyyetleri Kur cayinin tesiri qrunt suyunun sethe yaxin olmasi bitki ortuyunun muxtelifliyi ve diger xususiyyetleri burada alluvial bataqli alluvial cemen alluvial cemen mese ve cemen sabalidi torpaqlarin emele gelmesine serait yaratmisdir Kurun sahilinden uzaqlasdiqca bitki ortuyunun deyismesi nezere carpir cay yataginin saili boyunca soyud boyurtken iyde zirinc kimi kollar inkisaf etmisdir onlarin emele getirdiyi kolluqlarin eni bir nece metre catir Sahilden uzaqlasdiqda onlari tipik tuqay meseleri evez edir Bu meseler coxyarusludur Birinci yarusu agyarpaq qovaq ikinci yarusu ise palid qizilagac teskil edir Burada tuqay meselerine xususi gorkem veren lianlara da rast gelinir Mesealti kollar cavan agaclar mesenin nisbeten seyrek yerlerinde daha cox inkisaf etmisdir Bunlar esasen agyarpaq qovaq palid yemisan boyurtken amorf soyud qaramurdarca iyde goyem ve s ibaretdir FaunaHeyvanlar aleminin zenginliyi cehetden Qarayazi meseleri xususi ehemiyyete malikdir Burada maral qunduz dele gelincik dovsan col donuzu tulku caqqal porsuq col pisiyi suleysin ve s memeliler meskunlasmisdir Erazi daimi yasayan ve koceri quslarla da zengindir Quslardan qirqovul goyercin alabaxta qaratoyuq agacdelen sigircin daha cox olub sayi 500 den 2000 e qederdir Ordek su feresi ve s suya maraq gosteren quslar da az deyildir burada hetta hemise sevilen bulbul de qorunur Suda quruda yasayanlardan gol ve quru qurbagalari bataqliq tisbagasi surunenlerden muxtelif ilanlar ve kertenkeleler vardir Qoruq erazisinde semayi capaq naxa sirbit ve s baliqlar Kurun daimi sakinleridir Qorugun esas vezifelerinden biri de buradaki heyvanlar alemini qorumaq onlarin tebii yolla coxalmalari ucun elverisli seraiti muhafize edib yaxsilasdirmaqdir Heyvanlar aleminin zenginliyi cehetden Qarayazi meseleri xususi ehemiyyete malikdir Burada maral qunduz dele gelincik dovsan col donuzu tulku caqqal porsuq col pisiyi suleysun ve s memeliler meskunlasmisdir Erazi daimi yasayan ve koceri quslarla da zengindir Onlar six meselerde ve muxtelif kolluqlarda daha cox mesken salmislar Quslardan qirqovul goyercin alabaxta qaratoyuq agacdelen sigircin daha cox olub sayi 500 den 2000 e qederdir Ordek su feresi ve s suya maraq gosteren quslar da az deyildir burada hetta hemise sevilen bulbul de qorunur Suda quruda yasayanlardan gol ve quru qurbagalari bataqliq tisbagasi surunenlerden muxtelif ilanlar ve kertenkeleler vardir Qoruq erazisinde semayi capaq naxa sirbit ve s baliqlar Kurun daimi sakinleridir Qorugun esas funksiyalarindan biri de buradaki heyvanlar alemini qorumaq onlarin tebii yolla coxalmalari ucun elverisli seraiti muhafize edib yaxsilasdirmaqdir MenbeQORUQLAR Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident kitabxanasi QoruqlarXarici kecidlerMuhafize olunan erazilerin statusu yerlesmesi ve ehate edilmesi Qoruqlar haqqinda umumi melumat 2012 01 11 at the Wayback MachineHemcinin baxQarayazi Agstafa Dovlet Tebiet Yasaqligi Qazax AgstafaIstinadlarMezahir Tehmezov Ensiklopedik melumatlar toponimler xeriteler fotosekiller Ibrahimov Tahir Azerbaycanin qoruqlari Baki 2015