Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qan — orqanizmin birləşdirici toxumalarına aid olub, insanların və əksər heyvanların bədənlərində dövr edən və orqanizmdə müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən qırmızı rəngli mayedir. Qan, limfa və hüceyrəarası maye ilə birlikdə orqanizmin daxili maye mühitini əmələ gətirir. Qan öz hərəkəti zamanı toxumalara oksigeni və qida maddələrini, toxumalardan isə karbon qazını, maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ağciyərlərə və böyrəklərə daşıyır və orqanizmdə öz hərəkətini böyük və kiçik qan dövranı ilə başa çatdırır. Qan embrional həyatın 3–4 həftəliyində inkişaf edir. İnsan bədənin çəkisinin orta hesabla 8%-i qan təşkil edir. Çəkisi 70 kq olan orta yaşlı adamların orqanizmində təxminən 5 l qan olur. Qan tərkibinə görə iki hissəyə ayrılır: plazma və formalı elementlər. Plazma qanın maye hissəsinə, formalı elementlər isə qanın bərk hissəsinə aiddir.
Qan orqanizmdə müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Hüceyrələrə qida maddələrini və oksigeni çatdırır, mübadilənin son məhsullarını ifrazat orqanlarına gətirir, bioloji fəal aktiv maddələrin (hormonların) sayəsində orqan və sistemlərin funksiyalarını humoral yolla tənzimləyir, bədən temperaturunun sabit saxlanılmasında iştirak edir, zəhərli maddələri və yad cisimləri kənar etməklə orqanizmi zərərli təsirlərdən qoruyur.
Qanın tərkib hissələri
Plazma və formalı elementlər
Qanın çox hissəsi (55%) şəffaf, rəngsiz mayedən — plazmadan ibarətdir. Qan plazmasının təxminən 90%-ni su, 10%-ni isə üzvi və qeyri-üzvü maddələr təşkil edir. Qan plazmasının tərkibində zülallar, yağlar, qlükoza, vitaminlər, mineral duzlar və başqa maddələr vardır. Qana müxtəlif maddələrin daxil olmasına baxmayaraq, onun kimyəvi tərkibi həmişə sabit qalır. Əgər plazmanın fiziki-kimyəvi xassələri dəyişilsə, o, orqanizmə mənfi təsir göstərə bilər. Plazmanın tərkibində olan fibrinogen zülalı qanın laxtalanmasında zəruri komponentlərdən biridir. Formalı elementlər isə qanın bərk hissəsinə aid olub, eritrositlərdən (qırmızı qan hüceyrələri), leykositlərdən (ağ qan hüceyrələri) və trombositlərdən (qan lövhəcikləri) ibarətdir. Qanın formalı elementləri qırmızı sümük iliyi hüceyrələrində əmələ gəlir.
Eritrositlər
Eritrositlər nüvəsiz, hər iki tərəfdən basıq diskəbənzər qırmızı rəngli qan hüceyrələridir. Eritrositlərin ölçüləri çox kiçikdir, orta yaşlı adamların 1mm3 qanında 4–5 milyon eritrosit olur. Eritrositlər qırmızı sümük iliyinin hüceyrə nüvələrində əmələ gəlir. Yaşama müddəti təxminən 120 gündür. Eritrositlərin əsas funksiyası qanda olan oksigen və karbon qazını daşımaqdır. Bu funksiyanı eritrositlər tərkibinə daxil olan hemoqlobin maddəsinin sayəsində yerinə yetirir. Hemoqlobin mürəkkəb qururluşlu zülaldır və eritrositlərin sitoplazmasında saxlanılır. Hemoqlobinin tərkibində dəmir elementi olduğu üçün qana qırmızı rəng verir. Qanda hemoqlobinin ümumi miqdarının və eritrositlərin sayının azalması qanazlığı (anemiya) adlanır. Eritrositlərin parçalanması qaraciyər və dalaqda baş verir.
Leykositlər
Leykositlər nüvəli, rəngsiz hüceyrələrdir. Ölçüləri eritrositlərə nisbətən çox böyük olur, lakin miqdarı eritrositlərin miqdarından xeyli azdır. Orta yaşlı adamların 1mm3 qanında 4–10 min leykosit olur. Yaşama müddəti bir neçə saatdan 10 günə kimi və daha çox olur. Bəzən leykositlər bir neçə il yaşayır. Leykositlər qırmızı sümük iliyində, dalaqda və limfa düyünlərində əmələ gəlir. Əsas funksiyası orqanizmi bakteriyalardan, zəhərli maddələrdən, yad cisimlərdən qorumaqdır. Leykositlərin parçalanması dalaqda baş verir.
Trombositlər
Eritrositlər və leykositlər kimi trombositlər də qanda müəyyən funksiya yerinə yetirir. Eritrositlərin funksiyası hüceyrə və toxumaları oksigenlə təmin edir, leykositlərin funksiyası orqanizmi yad cisimlərdən qoruyur, trombositlərin isə əsas funksiyası qanın laxtalanmasında iştirak etməkdir. Trombositlər də kürə və ya oval şəkilli olub dalaqda və sümük iliyində əmələ gəlir. Trombositlərin nüvəsi yoxdur. İnsanın 1mm3 qanında 150–400 min trombosit olur. Lakin onların miqdarı dəyişə bilər. Trombositlərin yaşama müddəti 35 gündür. Güclü əzələ işi zamanı və yaxud intensiv məşqdən sonra qan lövhəciklərinin miqdarı 35 dəfə artır. Trombositlərin parçalanması dalaqda baş verir.
Qan qrupları
Kəskin qan itirmə nəticəsində orqanizmin daxili mühitinin sabitliyi pozulur, qan təziyiqi enir, hemoqlobinin miqdarı azalır. Belə hallarda zərər çəkənə sağlam adamdan alınmış donor qanı köçürmək lazımdır. Qan köçürən zaman ilk növbədə qanın qrupları nəzə alınmalıdır.
Müəyyən edilmişdir ki, insanda 4 qan qrupu vardır. Bu qan qrupları O (I qrup), A (II qrup), B (III qrup) və AB (IV) və olaraq işarə edilir. Qan qrupları ömür boyu dəyişməz olaraq qalır və valideyndən yeni nəslə irsən verilir. Birinci qan qrupu insanlar arasında ən geniş yayılmış, dördüncü qan qrupu isə ən az yayılmış qan qrupudur. Qan qrupları ilə birlikdə qanın rezus (Rh, Rhesus) amilini də bilmək lazımdır. İnsanların 85%-ində rezus-amil müsbət, 15%-ində isə mənfi olur.
Qan vermək insanda qan hüceyrələrinin təzələnməsinə, qandakı yağın miqdarının azalmasına, baş ağrıları, stress, yüksək qan-damar təzyiqi, yorğunluq kimi narahatlıqların azalmasına yaxşı təsir edir. Qan verən insanda ürək xəstəliklərinin baş vermə riski 90% aşağı düşür. Hər dəfə qan verildikdə qan analizi edilir. 18–65 yaşları arasında, çəkisi 50 kiloqramdan çox olan hər sağlam insan qan verə bilər. Kişilər ən tez 2 aydan bir, qadınlarsa ən tez 3 aydan bir, ildə 4 dəfədən çox olmamaq şərtilə qan verə bilərlər. Hüceyrələrin yenilənməsi isə 2 aya qədər vaxt alır. Davamlı qan vermənin insan orqanizmi üçün bir çox xeyirli tərəfləri var. Qanazlığı olan insanlar donor ola bilməzlər. Anemiya qan testləri vasitəsilə müəyyən olunur. Qan vermək üçün əsas meyar hemoqlobinin dəyərləndirilməsidir. Qan verən adamın qan təzyiqi 180 mm civə sütununu keçməməlidir. Yanlız eritrosit köçürüldüyü zaman aşağıdakı qaydaya uyğun olur.
| Qan qrupları | Qan verə bilər | Qan ala bilər |
|---|---|---|
| İnsanda qan qruplarının uyğunluğu | ||
| I qrup | I, II, III, IV qruplara | I qrupdan |
| II qrup | II, IV qruplara | I, II qruplardan |
| III qrup | III, IV qruplara | I, III qruplardan |
| IV qrup | IV qrupa | I, II, III, IV qruplardan |
Kimlər qan verə bilməz
- Hepatit B – heç bir zaman qan verə bilməzlər.
- Hepatit C – heç bir zaman qan verə bilməzlər.
- AIDS – heç bir zaman qan verə bilməzlər.
- Malyariya – müalicə olunandan 3 il sonra qan verə bilərlər.
- Vərəm – müalicə olunandan 5 il sonra qan verə bilərlər.
- Hamilələr qan verə bilməzlər. Doğum və ya hamiləliyin sona çatdırılmasından 6 həftə sonra qan verə bilərlər.
- Qanama meyli olanlar ömür boyu qan verə bilməzlər.
- Bronxit-xroniki xəstələr qan verə bilməz.
- Epilepsiya xəstələri qan verə bilməzlər.
- Cərrahi əməliyyat olunmuş insanlar 6 aydan sonra qan verə bilərlər.
- Diabet — qanda şəkərin miqdarı normal olan halda qan verə bilər.
- Anemiya diaqnozu qoyulmuş insanlar donor ola bilməzlər.
Qan dövranı
Qan dövranı orqanizmdə qanın hərəkətidir. Ürəyin yığılması ilə qan ürəkdən damarlara qovulmağa başlayır. Qan öz hərəkəti ilə toxumalara oksigeni və qida maddələrini, toxumalardan isə karbon qazını və maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ağciyərlərə və böyrəklərə daşıyır. Qan dövranı böyük qan dövranı və kiçik qan dövranı olmaqla iki yerə ayrılır. Qan orqanizmdə öz hərəkətini böyük və kiçik qan dövranı ilə başa çatdırır. Qan dövranı başlanğıcı və sonu ürəkdə olan qan damarlarının yoludur. Qan dövranı sisteminə ürək, arteriyalar, venalar və kapilyar qan damarları daxildir.
Böyük qan dövranı
Qanın sol mədəcikdən çıxıb bədənin bütün arteriyaları, kapilyarları və venaları ilə sağ qulaqcığına qədər keçdiyi yola böyük qan dövranı deyilir. Böyük qan dövranında ürəkdən qovulan qan bədənin ən ucqar hissələrinə paylandıqdan sonra yenidən ürəyə qayıdır. Bu qan dövranı ürəyin sol mədəciyindən ən iri arteriya olan aorta damarı ilə başlayır. Aorta öz gedişində şaxələr əmələ gətirir, bu şaxələrdən də bir cütü ürək əzələsini qanla təhciz edir. Bu damarlara ürəyin tac damarları deyilir. Digər şaxələr isə qanı boyuna, başa və yuxarı ətraflara aparır. Döş və qarın boşluğunda aortadan ayrılan arteriya şaxələri gövdəni, döş və qarın boşluğundakı orqanları və aşağı ətrafları qanla təhciz edir. Hər bir üzvdə arteriyalar tədricən daha kiçik şaxələrə bölünərək, sıx kapilyar şəbəkəsini əmələ gətirir. Bu kapilyarlar birləşib venaları əmələ gətirir. Bunlardan qan iki böyük venaya toplanır. Yuxarı boş vena başdan, boyundan və yuxarı ətraflardan, aşağı boş vena isə bədənin digər hissələrindən, aşağı ətraflardan və gövdədən qanı ürəyə daşıyır. Hər iki boş vena ürəyin sağ qulaqcığına açılır. Sağ qulaqcıqdan venoz qan sol mədəciyə tökülür.
Kiçik qan dövranı
Qanın sağ mədəciyindən çıxıb, ağciyər arteriyalarını, kapilyarlarını və venalarını dolanaraq ürəyin sol qulaqcığına qədər keçdiyi yola kiçik qan dövranı deyilir. Kiçik qan dövranı ürəyin sağ mədəciyindən ağciyər arteriyası ilə başlayır və iki şaxə ilə ağciyərlərə gedir. Bu şaxələr ağciyərlərdə daha kiçik şaxələrə – arteriollara, bunlar da burada saysız-hesabsız alveollarını (ağciyər qovucuqlarını) sıx bürüyən kapilyarlara bölünür. Qan ağciyər kapilyarları ilə axdıqca alveollardan qana keçən oksigen eritrositlərdəki hemoqlobinlə birləşərək oksihemoqlobinə çevrilir. Beləliklə ağciyər kapilyarlarında venoz qan arteriyal qana çevrilir. Qan oksigenlə təmin olunduğu zaman buradakı karbon qazı ağciyər alveollarına keçir. Sonra qan venoz kapilyarlarını, bunlar da bir-biri birləşərək iki cüt ağciyər venalarını əmələ gətirir. Ağciyər venaları ürəyin sol qulaqcığına açılır. Qan sol qulaqcıqdan sol mədəciyə keçir.
Qan təzyiqi və nəbz
Bədənin normal həyat fəaliyyəti üçün qan damarlarında müəyyən dərəcədə təzyiq olmalıdır. Qan-damar sisteminin müxtəlif nahiyələrində qanın təzyiqi eyni deyildir. Təzyiqi yaradan mədəciklərin yığılma qüvvəsidir. Buna görə arteriya ürəyə yaxın olduqca onda qanın təzyiqi yüksək olur. Aortada qan təzyiqi daha yüksək olur. Damarlarda qan hərəkət etdikcə təzyiq tədricən azalır, yuxarı və aşağı boş venalarda təzyiq mənfi olur. Orta yaşlı sağlam adamların sakitlik dövründə qanın maksimal təzyiqi 110–120 mm, minimal təzyiqi isə 70–80 mm civə sütununa bərabərdir. Qan təzyiqinin normadan xeyli kənara çıxması xəstəlik əlamətidir. Qanın təzyiqi artarsa – hipertoniya, təzyiq azalarsa – hipotoniya adlanır.
Ürək fəaliyyəti ilə əlaqədar arteriya divarlarının ritmik dalğalanmasına nəbz deyilir. Nəbz ürəyin işini əhəmiyyətli dərəcədə əks etdirir. Sol mədəcik hər dəfə yığıldıqda qanın müəyyən hissəsini aortaya qovaraq onu genişləndirir. Sol mədəcik boşaldığı zaman isə elastikliyə malik olan aorta əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Aortanın bu ritmik dəyişiklikləri bədənin ən ucqar damarlarına, yəni arteriyalara ötürülür. Arteriyaların bədənin səthinə yaxın olduğu yerlərdə – biləyin içəri tərəfində, gicgahda, qoltuqaltında, boyunda və digər yerlərdə bu ritmik hərəkətləri yaxşı hiss etmək olur. İnsanda ürəyin bir dəqiqədə neçə dəfə döyünməsini bilmək üçün nəbz vurğularını saymaq kifayətdir. Orta yaşlı adamlarda nəbzin sayı 70–75 olur.
Qanın damarlarda hərəkəti
Qanın damarlarda hərəkəti, yəni qanın feili orqanizmdə mürəkkəb xarakter daşıyır. Qanın damarlarda fasiləsiz cərəyan etməsinə səbəb arteriya divarlarının elastiki olmasıdır. Ürək yığılaraq qanı hissə-hissə arteriyalara qovur. Qan arteriyalara qovulduğu zaman onun divarı genişlənir. Ürək boşaldığı zaman damarlar elastiki olduğundan əvvəlki vəziyyətinə qayıdır və qana təzyiq edib onu irəli itələyir. Nəticədə qanın arasıkəsilmədən axması təmin edilir.
Qan damarlarının ayrı-ayrı nahiyələrində qan müxtəlif sürətlə hərəkət edir. Onun sürəti damar yatağının ümumi enindən asılıdır. Qan damarın dar yerindən daha sürətlə axır. Damarın ümumi mənfəzi genişləndikcə qanın hərəkət sürəti də yavaşlayır. Beləliklə, qanın hərəkət sürəti qan hissəciyinin vahid zaman ərzində keçdiyi damarın en kəsiyi və uzunluğundan asılıdır. Aortada qanın hərəkət sürəti saniyədə təxminən 0,4–0,5 metrə bərabərdir. Arteriyada qanın sürəti azalaraq saniyədə 0,25 metrə çatır. Kapilyarlarda ümumi yatağın xeyli geniş olduğuna bu sürət aşağı düşərək saniyədə 0,5 mm-ə bərabər olur. Kapilyarlarda qan yavaş axdığı üçün özündəki oksigen və qida maddələrini hüceyrələrə verir, onlardan isə mübadilənin son məhsullarını alır. Venaların ümmi mənfəzi kapilyarlara nisbətən dar olduğu üçün qanın hərəkəti yenidən sürətlənir və saniyədə 0,2 metrə çatır.
Qanın laxtalanması
Qanın laxtalanma prosesi orqanizmin müdafiə funksiyalarına aiddir və orqanizmi artıq qan itirməkdən qoruyur. Orqanizm üçün qanın laxtalanmasının mühüm bioloji əhəmiyyəti vardır. Əgər qan laxtalanması olmazsa, kiçik bir zədələnmədən orqanizmdəki qan axıb gedərdi. Qanın laxtalanması mürəkkəb biokimyəvi və fizioloji bir proses olub, qanın formalı elementlərindən — trombositlər, leykositlər, plazmada olan kalsium ionları, fibrinogen zülalı və nəhayət oksigenin iştirakı ilə gedir. Laxtalanmış qan zədələnmiş və yaxud kəsilmiş qan damarının ağzını tutur və qanın axmasının qarşısını alır.
Qanın laxtalanması olduqca mürəkkəb fermentativ prosesdir. Plazmada olan fibrinogen zülalı qanın laxtalanması üçün suda həll olmayan fibrin liflərinə çevrilir. Fibrin lifləri uzun saplar şəklində qan damarlarının zədələnmiş hissəsinə çökür və tor əmələ gətirir. Fibrin toru qan hüceyrələrini özündə tutub saxlayır və trombun (qan laxtasının) əmələ gəlməsinə səbəb olur. Qanın laxtalanması 3–8 dəqiqə ərzində başa çatır. Qanın laxtalanma sürətinə xarici mühit amillərindən temperaturun yüksəlməsi, həyəcanlanma, qorxu hissləri və s. öz təsirini göstərir. Qan plazmasında olduğu kimi limfa mayesində də fibrinogen zülalı vardır. Buna görə də qanda olduğu kimi, limfada da laxtalanma prosesi gedir. Lakin qanın laxtalanmasına nisbətən limfa mayesi daha yavaş laxtalanır. Anadangəlmə hemofiliya xəstəliyi olan adamlarda qan laxtalanmır və ya çətin laxtalanır. Belə insanların qan damarlarının zədələnməsi onlar üçün çox təhlükəlidir.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qan orqanizmin birlesdirici toxumalarina aid olub insanlarin ve ekser heyvanlarin bedenlerinde dovr eden ve orqanizmde muxtelif funksiyalari yerine yetiren qirmizi rengli mayedir Qan limfa ve huceyrearasi maye ile birlikde orqanizmin daxili maye muhitini emele getirir Qan oz hereketi zamani toxumalara oksigeni ve qida maddelerini toxumalardan ise karbon qazini maddeler mubadilesinin son mehsullarini agciyerlere ve boyreklere dasiyir ve orqanizmde oz hereketini boyuk ve kicik qan dovrani ile basa catdirir Qan embrional heyatin 3 4 hefteliyinde inkisaf edir Insan bedenin cekisinin orta hesabla 8 i qan teskil edir Cekisi 70 kq olan orta yasli adamlarin orqanizminde texminen 5 l qan olur Qan terkibine gore iki hisseye ayrilir plazma ve formali elementler Plazma qanin maye hissesine formali elementler ise qanin berk hissesine aiddir Qan orqanizmde muxtelif funksiyalari yerine yetirir Huceyrelere qida maddelerini ve oksigeni catdirir mubadilenin son mehsullarini ifrazat orqanlarina getirir bioloji feal aktiv maddelerin hormonlarin sayesinde orqan ve sistemlerin funksiyalarini humoral yolla tenzimleyir beden temperaturunun sabit saxlanilmasinda istirak edir zeherli maddeleri ve yad cisimleri kenar etmekle orqanizmi zererli tesirlerden qoruyur Qanin terkib hisseleriPlazma ve formali elementler Qanin cox hissesi 55 seffaf rengsiz mayeden plazmadan ibaretdir Qan plazmasinin texminen 90 ni su 10 ni ise uzvi ve qeyri uzvu maddeler teskil edir Qan plazmasinin terkibinde zulallar yaglar qlukoza vitaminler mineral duzlar ve basqa maddeler vardir Qana muxtelif maddelerin daxil olmasina baxmayaraq onun kimyevi terkibi hemise sabit qalir Eger plazmanin fiziki kimyevi xasseleri deyisilse o orqanizme menfi tesir gostere biler Plazmanin terkibinde olan fibrinogen zulali qanin laxtalanmasinda zeruri komponentlerden biridir Formali elementler ise qanin berk hissesine aid olub eritrositlerden qirmizi qan huceyreleri leykositlerden ag qan huceyreleri ve trombositlerden qan lovhecikleri ibaretdir Qanin formali elementleri qirmizi sumuk iliyi huceyrelerinde emele gelir Eritrositler Eritrositler nuvesiz her iki terefden basiq diskebenzer qirmizi rengli qan huceyreleridir Eritrositlerin olculeri cox kicikdir orta yasli adamlarin 1mm3 qaninda 4 5 milyon eritrosit olur Eritrositler qirmizi sumuk iliyinin huceyre nuvelerinde emele gelir Yasama muddeti texminen 120 gundur Eritrositlerin esas funksiyasi qanda olan oksigen ve karbon qazini dasimaqdir Bu funksiyani eritrositler terkibine daxil olan hemoqlobin maddesinin sayesinde yerine yetirir Hemoqlobin murekkeb qururluslu zulaldir ve eritrositlerin sitoplazmasinda saxlanilir Hemoqlobinin terkibinde demir elementi oldugu ucun qana qirmizi reng verir Qanda hemoqlobinin umumi miqdarinin ve eritrositlerin sayinin azalmasi qanazligi anemiya adlanir Eritrositlerin parcalanmasi qaraciyer ve dalaqda bas verir Leykositler Leykositler nuveli rengsiz huceyrelerdir Olculeri eritrositlere nisbeten cox boyuk olur lakin miqdari eritrositlerin miqdarindan xeyli azdir Orta yasli adamlarin 1mm3 qaninda 4 10 min leykosit olur Yasama muddeti bir nece saatdan 10 gune kimi ve daha cox olur Bezen leykositler bir nece il yasayir Leykositler qirmizi sumuk iliyinde dalaqda ve limfa duyunlerinde emele gelir Esas funksiyasi orqanizmi bakteriyalardan zeherli maddelerden yad cisimlerden qorumaqdir Leykositlerin parcalanmasi dalaqda bas verir Trombositler Eritrositler ve leykositler kimi trombositler de qanda mueyyen funksiya yerine yetirir Eritrositlerin funksiyasi huceyre ve toxumalari oksigenle temin edir leykositlerin funksiyasi orqanizmi yad cisimlerden qoruyur trombositlerin ise esas funksiyasi qanin laxtalanmasinda istirak etmekdir Trombositler de kure ve ya oval sekilli olub dalaqda ve sumuk iliyinde emele gelir Trombositlerin nuvesi yoxdur Insanin 1mm3 qaninda 150 400 min trombosit olur Lakin onlarin miqdari deyise biler Trombositlerin yasama muddeti 35 gundur Guclu ezele isi zamani ve yaxud intensiv mesqden sonra qan lovheciklerinin miqdari 35 defe artir Trombositlerin parcalanmasi dalaqda bas verir Qan qruplariOrqanizmin qan qruplari Keskin qan itirme neticesinde orqanizmin daxili muhitinin sabitliyi pozulur qan teziyiqi enir hemoqlobinin miqdari azalir Bele hallarda zerer cekene saglam adamdan alinmis donor qani kocurmek lazimdir Qan kocuren zaman ilk novbede qanin qruplari neze alinmalidir Mueyyen edilmisdir ki insanda 4 qan qrupu vardir Bu qan qruplari O I qrup A II qrup B III qrup ve AB IV ve olaraq isare edilir Qan qruplari omur boyu deyismez olaraq qalir ve valideynden yeni nesle irsen verilir Birinci qan qrupu insanlar arasinda en genis yayilmis dorduncu qan qrupu ise en az yayilmis qan qrupudur Qan qruplari ile birlikde qanin rezus Rh Rhesus amilini de bilmek lazimdir Insanlarin 85 inde rezus amil musbet 15 inde ise menfi olur Qan vermek insanda qan huceyrelerinin tezelenmesine qandaki yagin miqdarinin azalmasina bas agrilari stress yuksek qan damar tezyiqi yorgunluq kimi narahatliqlarin azalmasina yaxsi tesir edir Qan veren insanda urek xesteliklerinin bas verme riski 90 asagi dusur Her defe qan verildikde qan analizi edilir 18 65 yaslari arasinda cekisi 50 kiloqramdan cox olan her saglam insan qan vere biler Kisiler en tez 2 aydan bir qadinlarsa en tez 3 aydan bir ilde 4 defeden cox olmamaq sertile qan vere bilerler Huceyrelerin yenilenmesi ise 2 aya qeder vaxt alir Davamli qan vermenin insan orqanizmi ucun bir cox xeyirli terefleri var Qanazligi olan insanlar donor ola bilmezler Anemiya qan testleri vasitesile mueyyen olunur Qan vermek ucun esas meyar hemoqlobinin deyerlendirilmesidir Qan veren adamin qan tezyiqi 180 mm cive sutununu kecmemelidir Yanliz eritrosit kocurulduyu zaman asagidaki qaydaya uygun olur Qan qruplari Qan vere biler Qan ala bilerInsanda qan qruplarinin uygunluguI qrup I II III IV qruplara I qrupdanII qrup II IV qruplara I II qruplardanIII qrup III IV qruplara I III qruplardanIV qrup IV qrupa I II III IV qruplardanKimler qan vere bilmez Hepatit B hec bir zaman qan vere bilmezler Hepatit C hec bir zaman qan vere bilmezler AIDS hec bir zaman qan vere bilmezler Malyariya mualice olunandan 3 il sonra qan vere bilerler Verem mualice olunandan 5 il sonra qan vere bilerler Hamileler qan vere bilmezler Dogum ve ya hamileliyin sona catdirilmasindan 6 hefte sonra qan vere bilerler Qanama meyli olanlar omur boyu qan vere bilmezler Bronxit xroniki xesteler qan vere bilmez Epilepsiya xesteleri qan vere bilmezler Cerrahi emeliyyat olunmus insanlar 6 aydan sonra qan vere bilerler Diabet qanda sekerin miqdari normal olan halda qan vere biler Anemiya diaqnozu qoyulmus insanlar donor ola bilmezler Qan dovraniQan dovrani orqanizmde qanin hereketidir Ureyin yigilmasi ile qan urekden damarlara qovulmaga baslayir Qan oz hereketi ile toxumalara oksigeni ve qida maddelerini toxumalardan ise karbon qazini ve maddeler mubadilesinin son mehsullarini agciyerlere ve boyreklere dasiyir Qan dovrani boyuk qan dovrani ve kicik qan dovrani olmaqla iki yere ayrilir Qan orqanizmde oz hereketini boyuk ve kicik qan dovrani ile basa catdirir Qan dovrani baslangici ve sonu urekde olan qan damarlarinin yoludur Qan dovrani sistemine urek arteriyalar venalar ve kapilyar qan damarlari daxildir Qanin insan bedeninde dovr etmesiBoyuk qan dovrani Qanin sol medecikden cixib bedenin butun arteriyalari kapilyarlari ve venalari ile sag qulaqcigina qeder kecdiyi yola boyuk qan dovrani deyilir Boyuk qan dovraninda urekden qovulan qan bedenin en ucqar hisselerine paylandiqdan sonra yeniden ureye qayidir Bu qan dovrani ureyin sol medeciyinden en iri arteriya olan aorta damari ile baslayir Aorta oz gedisinde saxeler emele getirir bu saxelerden de bir cutu urek ezelesini qanla tehciz edir Bu damarlara ureyin tac damarlari deyilir Diger saxeler ise qani boyuna basa ve yuxari etraflara aparir Dos ve qarin boslugunda aortadan ayrilan arteriya saxeleri govdeni dos ve qarin boslugundaki orqanlari ve asagi etraflari qanla tehciz edir Her bir uzvde arteriyalar tedricen daha kicik saxelere bolunerek six kapilyar sebekesini emele getirir Bu kapilyarlar birlesib venalari emele getirir Bunlardan qan iki boyuk venaya toplanir Yuxari bos vena basdan boyundan ve yuxari etraflardan asagi bos vena ise bedenin diger hisselerinden asagi etraflardan ve govdeden qani ureye dasiyir Her iki bos vena ureyin sag qulaqcigina acilir Sag qulaqciqdan venoz qan sol medeciye tokulur Kicik qan dovrani Qanin sag medeciyinden cixib agciyer arteriyalarini kapilyarlarini ve venalarini dolanaraq ureyin sol qulaqcigina qeder kecdiyi yola kicik qan dovrani deyilir Kicik qan dovrani ureyin sag medeciyinden agciyer arteriyasi ile baslayir ve iki saxe ile agciyerlere gedir Bu saxeler agciyerlerde daha kicik saxelere arteriollara bunlar da burada saysiz hesabsiz alveollarini agciyer qovucuqlarini six buruyen kapilyarlara bolunur Qan agciyer kapilyarlari ile axdiqca alveollardan qana kecen oksigen eritrositlerdeki hemoqlobinle birleserek oksihemoqlobine cevrilir Belelikle agciyer kapilyarlarinda venoz qan arteriyal qana cevrilir Qan oksigenle temin olundugu zaman buradaki karbon qazi agciyer alveollarina kecir Sonra qan venoz kapilyarlarini bunlar da bir biri birleserek iki cut agciyer venalarini emele getirir Agciyer venalari ureyin sol qulaqcigina acilir Qan sol qulaqciqdan sol medeciye kecir Qan tezyiqi ve nebzBedenin normal heyat fealiyyeti ucun qan damarlarinda mueyyen derecede tezyiq olmalidir Qan damar sisteminin muxtelif nahiyelerinde qanin tezyiqi eyni deyildir Tezyiqi yaradan medeciklerin yigilma quvvesidir Buna gore arteriya ureye yaxin olduqca onda qanin tezyiqi yuksek olur Aortada qan tezyiqi daha yuksek olur Damarlarda qan hereket etdikce tezyiq tedricen azalir yuxari ve asagi bos venalarda tezyiq menfi olur Orta yasli saglam adamlarin sakitlik dovrunde qanin maksimal tezyiqi 110 120 mm minimal tezyiqi ise 70 80 mm cive sutununa beraberdir Qan tezyiqinin normadan xeyli kenara cixmasi xestelik elametidir Qanin tezyiqi artarsa hipertoniya tezyiq azalarsa hipotoniya adlanir Urek fealiyyeti ile elaqedar arteriya divarlarinin ritmik dalgalanmasina nebz deyilir Nebz ureyin isini ehemiyyetli derecede eks etdirir Sol medecik her defe yigildiqda qanin mueyyen hissesini aortaya qovaraq onu genislendirir Sol medecik bosaldigi zaman ise elastikliye malik olan aorta evvelki veziyyetine qayidir Aortanin bu ritmik deyisiklikleri bedenin en ucqar damarlarina yeni arteriyalara oturulur Arteriyalarin bedenin sethine yaxin oldugu yerlerde bileyin iceri terefinde gicgahda qoltuqaltinda boyunda ve diger yerlerde bu ritmik hereketleri yaxsi hiss etmek olur Insanda ureyin bir deqiqede nece defe doyunmesini bilmek ucun nebz vurgularini saymaq kifayetdir Orta yasli adamlarda nebzin sayi 70 75 olur Qanin damarlarda hereketiQanin damarlarda hereketi yeni qanin feili orqanizmde murekkeb xarakter dasiyir Qanin damarlarda fasilesiz cereyan etmesine sebeb arteriya divarlarinin elastiki olmasidir Urek yigilaraq qani hisse hisse arteriyalara qovur Qan arteriyalara qovuldugu zaman onun divari genislenir Urek bosaldigi zaman damarlar elastiki oldugundan evvelki veziyyetine qayidir ve qana tezyiq edib onu ireli iteleyir Neticede qanin arasikesilmeden axmasi temin edilir Qan damarlarinin ayri ayri nahiyelerinde qan muxtelif suretle hereket edir Onun sureti damar yataginin umumi eninden asilidir Qan damarin dar yerinden daha suretle axir Damarin umumi menfezi genislendikce qanin hereket sureti de yavaslayir Belelikle qanin hereket sureti qan hisseciyinin vahid zaman erzinde kecdiyi damarin en kesiyi ve uzunlugundan asilidir Aortada qanin hereket sureti saniyede texminen 0 4 0 5 metre beraberdir Arteriyada qanin sureti azalaraq saniyede 0 25 metre catir Kapilyarlarda umumi yatagin xeyli genis olduguna bu suret asagi duserek saniyede 0 5 mm e beraber olur Kapilyarlarda qan yavas axdigi ucun ozundeki oksigen ve qida maddelerini huceyrelere verir onlardan ise mubadilenin son mehsullarini alir Venalarin ummi menfezi kapilyarlara nisbeten dar oldugu ucun qanin hereketi yeniden suretlenir ve saniyede 0 2 metre catir Qanin laxtalanmasiQanin laxtalanmasi Qanin laxtalanma prosesi orqanizmin mudafie funksiyalarina aiddir ve orqanizmi artiq qan itirmekden qoruyur Orqanizm ucun qanin laxtalanmasinin muhum bioloji ehemiyyeti vardir Eger qan laxtalanmasi olmazsa kicik bir zedelenmeden orqanizmdeki qan axib gederdi Qanin laxtalanmasi murekkeb biokimyevi ve fizioloji bir proses olub qanin formali elementlerinden trombositler leykositler plazmada olan kalsium ionlari fibrinogen zulali ve nehayet oksigenin istiraki ile gedir Laxtalanmis qan zedelenmis ve yaxud kesilmis qan damarinin agzini tutur ve qanin axmasinin qarsisini alir Qanin laxtalanmasi olduqca murekkeb fermentativ prosesdir Plazmada olan fibrinogen zulali qanin laxtalanmasi ucun suda hell olmayan fibrin liflerine cevrilir Fibrin lifleri uzun saplar seklinde qan damarlarinin zedelenmis hissesine cokur ve tor emele getirir Fibrin toru qan huceyrelerini ozunde tutub saxlayir ve trombun qan laxtasinin emele gelmesine sebeb olur Qanin laxtalanmasi 3 8 deqiqe erzinde basa catir Qanin laxtalanma suretine xarici muhit amillerinden temperaturun yukselmesi heyecanlanma qorxu hissleri ve s oz tesirini gosterir Qan plazmasinda oldugu kimi limfa mayesinde de fibrinogen zulali vardir Buna gore de qanda oldugu kimi limfada da laxtalanma prosesi gedir Lakin qanin laxtalanmasina nisbeten limfa mayesi daha yavas laxtalanir Anadangelme hemofiliya xesteliyi olan adamlarda qan laxtalanmir ve ya cetin laxtalanir Bele insanlarin qan damarlarinin zedelenmesi onlar ucun cox tehlukelidir Hemcinin baxQan dovrani Urek insan Vikianbarda Qan ile elaqeli mediafayllar var