Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Limfa (lat. "su") limfa sistemi vasitəsilə axan maye. Limfa damarlarından (kanallardan) və ara limfa düyünlərindən ibarət olan bu sistemin funksiyası venoz sistem kimi təkrar emal ediləcək toxumalardan mayeni qaytarmaqdır.
| Limfa | |
|---|---|
 İnterstisial mayedən limfa əmələ gəlməsini göstərən diaqram (burada "Toxuma mayesi" kimi qeyd olunur). Toxuma mayesinin limfa kapilyarlarının kor uclarına necə daxil olduğuna diqqət yetirin (dərin yaşıl oxlarla göstərilir) | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Mayenin qaytarılması prosesinin başlanğıcında interstisial maye bədənin bütün toxumalarında hüceyrələr arasında olan maye limfa kapilyarlarına daxil olur. Bu limfa mayesi daha sonra limfa düyünləri vasitəsilə tədricən genişlənmiş limfa damarları vasitəsilə paylanır, burada maddələr toxuma limfositləri tərəfindən çıxarılır və dövran edən limfositlər sonda sağ və ya sol körpücükaltı venaya boşalmadan əvvəl mayeyə əlavə edilir və burada mərkəzi venoz qanla qarışır.
Tərkibi
Limfa qan və ətrafdakı hüceyrələrin daim maddələr mübadiləsi apardığı interstisial mayedən əmələ gəldiyi üçün limfanın tərkibi daim dəyişir. Ümumiyyətlə qanın maye komponenti olan qan plazmasına bənzəyir. Limfa zülalları və artıq interstisial mayeni qana qaytarır. Limfa həmçinin həzm sistemindən (süd vəzilərindən başlayaraq) yağları xilomikronlar vasitəsilə qana daşıyır.
Bakteriyalar limfa kanallarına daxil ola bilər və bakteriyaların məhv edildiyi limfa düyünlərinə nəql edilə bilər. Metastatik xərçəng hüceyrələri də limfa vasitəsilə nəql edilə bilər.
Etimologiyası
Limfa sözü qədim romalıların şirin su tanrısı olan Limfanın adından götürülmüşdür.
Strukturu
Limfa qan plazmasına bənzər, lakin eyni olmayan tərkibə malikdir. Limfa düyünlərindən gələn limfa qan plazmasından daha limfositlərlə zəngindir.
İnsanın həzm sistemində əmələ gələn çil adlı limfa trigliseridlərlə (yağ) zəngindir və tərkibindəki lipidlərə görə südlü ağ görünür.
İnkişafı
Qan qida maddələrini və mühüm metabolitləri toxuma hüceyrələrinə çatdırır və istehsal etdikləri tullantı məhsulları geri toplayır, bu da qan və toxuma hüceyrələri arasında müvafiq komponentlərin mübadiləsini tələb edir. Bu mübadilə birbaşa deyil, hüceyrələr arasındakı boşluğu tutan interstisial maye adlanan vasitəçilərlə baş verir.
Qan və ətrafdakı hüceyrələr fasiləsiz olaraq interstisial mayedən maddələr əlavə edib çıxardıqca onun tərkibi daim dəyişir. Su və həll olunan maddələr hüceyrələrarası yarıqlar adlanan kapilyar divarlardakı boşluqlardan diffuziya yolu ilə interstisial maye ilə qan arasında keçə bilər; beləliklə, qan və interstisial maye bir-biri ilə dinamik tarazlıqdadır.
İnterstisial maye kapilyarların arterial (ürəkdən gələn) ucunda arterial təzyiqin damarlara nisbətən daha yüksək olması səbəbindən əmələ gəlir və onun böyük hissəsi venoz uclarına və venulalara qayıdır; qalan hissəsi (10%-ə qədər) limfa şəklində limfa kapilyarlarına daxil olur.
Beləliklə, limfa əmələ gəldikdə interstisial maye ilə eyni tərkibə malik sulu şəffaf mayedir. Bununla belə, limfa düyünlərindən keçərkən qanla təmasda olur və daha çox hüceyrə (xüsusilə limfositlər) və zülallar toplamağa meyllidir.
Funksiyaları
Komponentləri
Limfa zülalları və artıq interstisial mayeni qana qaytarır. Limfa bakteriyaları toplaya və onları bakteriyaların məhv edildiyi limfa düyünlərinə daşıya bilər. Metastatik xərçəng hüceyrələri də limfa vasitəsilə ötürülə bilər. Limfa həmçinin həzm sistemindən (süd vəzilərindən başlayaraq) yağları xilomikronlar vasitəsilə qana daşıyır.
Dövriyyəsi
Boruvari damarlar limfanı qana qaytarır, nəticədə interstisial mayenin əmələ gəlməsi zamanı itirilmiş həcmi əvəz edir. Bu kanallar limfatik kanallar və ya sadəcə limfa damarlarıdır.
Ürək-damar sistemindən fərqli olaraq limfa sistemi qapalı deyil. Suda-quruda yaşayanların və sürünənlərin bəzi növlərində limfa sistemində limfa ürəkləri adlanan mərkəzi nasoslar vardır ki, bunlar adətən cüt-cüt olur, lakin insanlarda və digər məməlilərdə mərkəzi limfa nasosu yoxdur. Limfa surəti yavaş və sporadikdir.
Aşağı təzyiqə baxmayaraq, limfa hərəkəti peristaltika (hamar əzələ toxumasının alternativ daralması və boşalması nəticəsində limfanın hərəkəti), klapanlar və bitişik skelet əzələlərinin daralması zamanı sıxılma və arterial pulsasiya nəticəsində baş verir.
İnterstisial boşluqlardan limfa damarlarına daxil olan limfa adətən klapanların olması səbəbindən damarlardan geri axmır. Bununla belə, limfa damarlarında həddindən artıq hidrostatik təzyiq yaranarsa, bəzi mayelər interstisial boşluğa geri sızaraq şişə səbəb ola bilər.
Orta hesabla istirahət edən bir insanda ağciyərlərdə limfa axını saatda təxminən 100 ml-dir. Digər limfa damarlarında saatda başqa ~25ml ilə müşayiət olunarsa, bədəndəki ümumi limfa axını gündə təxminən 4-5 l. təşkil edir. Bu, məşq edərkən bir neçə dəfə artırıla bilər. Təxmin edilir ki, limfa axını olmasa, orta hesabla istirahət edən insan 24 saat ərzində ölür.
Böyümə mühiti kimi
1907-ci ildə zooloq Ross Granvill Harrison laxtalanmış limfada qurbağa sinir hüceyrəsi proseslərinin böyüməsini nümayiş etdirdi. Limfa düyünlərdən və qan damarlarından ibarətdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Lymph – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary". www.merriam-webster.com. 5 March 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 May 2010.
- "Fluid Physiology: 2.1 Fluid Compartments". 2005-05-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-20.
- "The Lymphatic System". Human Anatomy (Gray's Anatomy). 2 October 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 12 October 2012.
- Warwick, Roger; Peter L. Williams. Angiology (Chapter 6) // Gray's anatomy. illustrated by Richard E. M. Moore (Thirty-fifth). London: Longman. 1973 [1858]. 588–785.
- Sloop, Charles H.; Ladislav Dory; Paul S. Roheim. "Interstitial fluid lipoproteins" (PDF). Journal of Lipid Research. 28 (3). March 1987: 225–237. doi:10.1016/S0022-2275(20)38701-0. PMID 3553402. 16 December 2008 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 7 July 2008.
- "Definition of lymphatics". Webster's New World Medical Dictionary. MedicineNet.com. 5 November 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 6 July 2008.
- Hedrick, Michael S.; Hillman, Stanley S.; Drewes, Robert C.; Withers, Philip C. "Lymphatic regulation in nonmammalian vertebrates". Journal of Applied Physiology. 115 (3). 1 July 2013: 297–308. doi:10.1152/japplphysiol.00201.2013. ISSN 8750-7587. PMID 23640588. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 20 June 2023.
- Shayan, Ramin; Achen, Marc G.; Stacker, Steven A. "Lymphatic vessels in cancer metastasis: bridging the gaps". Carcinogenesis. 27 (9). 2006: 1729–38. doi:10.1093/carcin/bgl031. PMID 16597644.
- Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology. Saunders. 2010. 186, 187. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Limfa lat su limfa sistemi vasitesile axan maye Limfa damarlarindan kanallardan ve ara limfa duyunlerinden ibaret olan bu sistemin funksiyasi venoz sistem kimi tekrar emal edilecek toxumalardan mayeni qaytarmaqdir LimfaInterstisial mayeden limfa emele gelmesini gosteren diaqram burada Toxuma mayesi kimi qeyd olunur Toxuma mayesinin limfa kapilyarlarinin kor uclarina nece daxil olduguna diqqet yetirin derin yasil oxlarla gosterilir Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mayenin qaytarilmasi prosesinin baslangicinda interstisial maye bedenin butun toxumalarinda huceyreler arasinda olan maye limfa kapilyarlarina daxil olur Bu limfa mayesi daha sonra limfa duyunleri vasitesile tedricen genislenmis limfa damarlari vasitesile paylanir burada maddeler toxuma limfositleri terefinden cixarilir ve dovran eden limfositler sonda sag ve ya sol korpucukalti venaya bosalmadan evvel mayeye elave edilir ve burada merkezi venoz qanla qarisir TerkibiLimfa qan ve etrafdaki huceyrelerin daim maddeler mubadilesi apardigi interstisial mayeden emele geldiyi ucun limfanin terkibi daim deyisir Umumiyyetle qanin maye komponenti olan qan plazmasina benzeyir Limfa zulallari ve artiq interstisial mayeni qana qaytarir Limfa hemcinin hezm sisteminden sud vezilerinden baslayaraq yaglari xilomikronlar vasitesile qana dasiyir Bakteriyalar limfa kanallarina daxil ola biler ve bakteriyalarin mehv edildiyi limfa duyunlerine neql edile biler Metastatik xerceng huceyreleri de limfa vasitesile neql edile biler EtimologiyasiLimfa sozu qedim romalilarin sirin su tanrisi olan Limfanin adindan goturulmusdur StrukturuTorakal kanalin zedelenmesinden sonra elde edilen insan limfasi Limfa qan plazmasina benzer lakin eyni olmayan terkibe malikdir Limfa duyunlerinden gelen limfa qan plazmasindan daha limfositlerle zengindir Insanin hezm sisteminde emele gelen cil adli limfa trigliseridlerle yag zengindir ve terkibindeki lipidlere gore sudlu ag gorunur InkisafiQandan interstisial mayenin emele gelmesi Starling quvveleri asagidaki kimi qeyd olunur tezyiq proksimal olaraq daha yuksekdir mayeni xarice iteleyir onkotik quvveler distal bolgede daha yuksekdir mayeni iceriye cekir Qan qida maddelerini ve muhum metabolitleri toxuma huceyrelerine catdirir ve istehsal etdikleri tullanti mehsullari geri toplayir bu da qan ve toxuma huceyreleri arasinda muvafiq komponentlerin mubadilesini teleb edir Bu mubadile birbasa deyil huceyreler arasindaki boslugu tutan interstisial maye adlanan vasitecilerle bas verir Qan ve etrafdaki huceyreler fasilesiz olaraq interstisial mayeden maddeler elave edib cixardiqca onun terkibi daim deyisir Su ve hell olunan maddeler huceyrelerarasi yariqlar adlanan kapilyar divarlardaki bosluqlardan diffuziya yolu ile interstisial maye ile qan arasinda kece biler belelikle qan ve interstisial maye bir biri ile dinamik tarazliqdadir Interstisial maye kapilyarlarin arterial urekden gelen ucunda arterial tezyiqin damarlara nisbeten daha yuksek olmasi sebebinden emele gelir ve onun boyuk hissesi venoz uclarina ve venulalara qayidir qalan hissesi 10 e qeder limfa seklinde limfa kapilyarlarina daxil olur Belelikle limfa emele geldikde interstisial maye ile eyni terkibe malik sulu seffaf mayedir Bununla bele limfa duyunlerinden kecerken qanla temasda olur ve daha cox huceyre xususile limfositler ve zulallar toplamaga meyllidir FunksiyalariKomponentleri Limfa zulallari ve artiq interstisial mayeni qana qaytarir Limfa bakteriyalari toplaya ve onlari bakteriyalarin mehv edildiyi limfa duyunlerine dasiya biler Metastatik xerceng huceyreleri de limfa vasitesile oturule biler Limfa hemcinin hezm sisteminden sud vezilerinden baslayaraq yaglari xilomikronlar vasitesile qana dasiyir Dovriyyesi Boruvari damarlar limfani qana qaytarir neticede interstisial mayenin emele gelmesi zamani itirilmis hecmi evez edir Bu kanallar limfatik kanallar ve ya sadece limfa damarlaridir Urek damar sisteminden ferqli olaraq limfa sistemi qapali deyil Suda quruda yasayanlarin ve surunenlerin bezi novlerinde limfa sisteminde limfa urekleri adlanan merkezi nasoslar vardir ki bunlar adeten cut cut olur lakin insanlarda ve diger memelilerde merkezi limfa nasosu yoxdur Limfa sureti yavas ve sporadikdir Asagi tezyiqe baxmayaraq limfa hereketi peristaltika hamar ezele toxumasinin alternativ daralmasi ve bosalmasi neticesinde limfanin hereketi klapanlar ve bitisik skelet ezelelerinin daralmasi zamani sixilma ve arterial pulsasiya neticesinde bas verir Interstisial bosluqlardan limfa damarlarina daxil olan limfa adeten klapanlarin olmasi sebebinden damarlardan geri axmir Bununla bele limfa damarlarinda heddinden artiq hidrostatik tezyiq yaranarsa bezi mayeler interstisial bosluga geri sizaraq sise sebeb ola biler Orta hesabla istirahet eden bir insanda agciyerlerde limfa axini saatda texminen 100 ml dir Diger limfa damarlarinda saatda basqa 25ml ile musayiet olunarsa bedendeki umumi limfa axini gunde texminen 4 5 l teskil edir Bu mesq ederken bir nece defe artirila biler Texmin edilir ki limfa axini olmasa orta hesabla istirahet eden insan 24 saat erzinde olur Boyume muhiti kimi1907 ci ilde zooloq Ross Granvill Harrison laxtalanmis limfada qurbaga sinir huceyresi proseslerinin boyumesini numayis etdirdi Limfa duyunlerden ve qan damarlarindan ibaretdir Hemcinin baxSumuk HemolimfaIstinadlar Lymph Definition and More from the Free Merriam Webster Dictionary www merriam webster com 5 March 2020 tarixinde Istifade tarixi 29 May 2010 Fluid Physiology 2 1 Fluid Compartments 2005 05 03 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 20 The Lymphatic System Human Anatomy Gray s Anatomy 2 October 2009 tarixinde Istifade tarixi 12 October 2012 Warwick Roger Peter L Williams Angiology Chapter 6 Gray s anatomy illustrated by Richard E M Moore Thirty fifth London Longman 1973 1858 588 785 Sloop Charles H Ladislav Dory Paul S Roheim Interstitial fluid lipoproteins PDF Journal of Lipid Research 28 3 March 1987 225 237 doi 10 1016 S0022 2275 20 38701 0 PMID 3553402 16 December 2008 tarixinde PDF Istifade tarixi 7 July 2008 Definition of lymphatics Webster s New World Medical Dictionary MedicineNet com 5 November 2013 tarixinde Istifade tarixi 6 July 2008 Hedrick Michael S Hillman Stanley S Drewes Robert C Withers Philip C Lymphatic regulation in nonmammalian vertebrates Journal of Applied Physiology 115 3 1 July 2013 297 308 doi 10 1152 japplphysiol 00201 2013 ISSN 8750 7587 PMID 23640588 3 August 2020 tarixinde Istifade tarixi 20 June 2023 Shayan Ramin Achen Marc G Stacker Steven A Lymphatic vessels in cancer metastasis bridging the gaps Carcinogenesis 27 9 2006 1729 38 doi 10 1093 carcin bgl031 PMID 16597644 Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology Saunders 2010 186 187 ISBN 978 1416045748 Xarici kecidler