Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Roma imperiyası (lat. Imperium Romanum) — e.ə. 27 — e. 395-ci illərində tarix səhnəsində Roma Respublikasını əvəz etmiş və Qədim Dünya, o cümlədən Qədim Roma tarixində əhəmiyyətli yer tutmuş dövlət.
| |
 Senat və Roma xalqı |
| Dövrlər |
| Roma çarlığı |
| Roma Respublikası |
| Roma İmperiyası ( e. ə. 27 — 1453-cü illər) |
| Respublika konstitusiyası |
| Magistratlar |
| Fövqəladə magistratlar |
| Titullar |
| Sülalələr |
| Əhali, inzibati və sosial tərkib |
| Qədim Romada hüquq |
Romanın ərazisi Respublika zamanında genişlənməyə başlamış və İmperator Trayanın hakimiyyəti dövründə ən yüksək nöqtəsinə — 5 900 000 km² çatmışdır. İmperiyanın bir neçə əsr ərzində belə nəhəng əraziyə malik olması nəticəsində, indiyədək müxtəlif millətlərin dillərində, dinlərində, mədəniyyətlərində, memarlıq abidələrində, fəlsəfələrində və qanunlarında Romanın dərin tarixi təsiri müşahidə olunur.
Tarixi
İmperiyanın tarixi qədim Roma dövlətində imperator Avqustun hakimiyyətini və ondan sonrakı dövrü əhatə edir. İmperiya dövründən əvvəl 500 il ərzində mövcud olmuş Roma Respublikası bir neçə vətəndaş müharibəsi nəticəsində zəifləmişdir. O dövrdə Qədim Romada baş vermiş bəzi hadisələr — Yuli Sezarın ömürlük diktator (e.ə. 44) təyin edilməsi, Oktavianın Aktium döyüşündə qələbəsi (2 sentyabr e.ə. 31) və Roma Senatının onu şərəfli Avqust adı ilə təltif etməsi (16 yanvar e.ə. 27) artıq Roma Respublikasının avtokratik imperiyaya keçidi ilə əlamətdardır. E.ə. 31-ci ildən başlayaraq Roma tarixinin yeni səhifəsi olan imperiya dövrü başlanır. Roma ən qüdrətli imperiyaya çevrilir. Bu imperiya öz tərkibinə şərqi Aralıq dənizi, Şimali Afrika, Avropanın xeyli hissəsini daxil etmişdir. Oktavion Avqustun dövründən etibarən Roma dövləti imperiya adlanmağa başlandı. Mark Trayanın dövründə Romanın ərazisi daha da genişləndi. Trayan Qara dənizlə Adriatik dənizi arasındakı torpaqları, Mesopotamiyanı, Kiçik Asiyada Kilikiyanı, Ərəbistan yarəmadasında bir çox əraziləri işğal etdi. O, Parfiyayada yürüş etdi və onun paytaxtı Ktesifonu tutdu, lakin işğal olunmuş ərazilərdə baş verən üsyanlar onu geri qayıtmağa məcbur etdi. Beləliklə, Trayan Parfiyanın fəthini başa çatdıra bilmədi.
Dövlət quruluşu
Ordu
Roma ordusu dövrünə görə çox güclü təlim keçmiş, əsas gücü piyadalardan ibarət olan bir ordu idi. Hər 4500 nəfərlik dəstə "Legion" adlanırdı. Roma ordusunun döyüş qaydasına görə döyüşü yüngül silahlı döyüşçülər başlayırdılar. Onlar düşmən sıralarını pozmaq üçün ox, mızra atırdılar. Legionun əsas gücü ağır silahlı piyadalardan ibarət idi. Onlar nizə və qılıncla silahlanır, zirehli paltar geyirdilər. Süvarilər piyadaları cinahlardan qoruyur, qaçan düşməni təqib edirdilər. Legion hər bir şəraitdə(meşədə, dağlıq yerdə və s.)vuruşa bilən xırda hissələrə bölünürdü. Orduda sərt-nizam intizama riayət olunurdu. Silahı itirmək, keşikdə yatmaq üstündə edam cəzası tətbiq olunurdu. Roma ordusunda süvari dəstələr olsa da onlar piyadalar qədər güclü deyildilər. Ümumiyyətlə Romada hökmdarlıq etmiş bir çox şəxslər özlərinə uyğun ordular yaratmışlarki, bunların adları Roma Total War kompyüter oyununda görmək olar. Romada yaşları ötmüş, xidmət müddəti başa çatmış döyüşçülərdən veteran hərbi dəstələri yaradılırdıki, onlarda imperiyaya tabe olan şəhərlərdə asayişi qorumaqlar məşğul olurdular.
Qədim Romada din xristianlıq olmuşdur.1-ci əsr də xristianlı meydana gəlmişdir. Xristian icmalarını birləşdirən və yepiskoplar tərəfindən idarə olunan xristian təşkilatı yarandı. Onu kilsə adlandırırdılar.
İqtisadiyyat
Mədəniyyət
Roma dövləti imperiyaya çevrildikdən sonra onun paytaxtı Roma çox böyük şəhərə çevrildi. Roma Aralıq dənizi sahillərində ən iri şəhər oldu. Eramızın ilk illərində bu şəhərdə 1 milyondan artıq əhali yaşayırdı. Roma Tibr çayının hər iki sahilində geniş ərazi tuturdu. İki sahil bir neçə körpü ilə birləşşirdi. Dağ bulaqlarından on bir kəmərlə şəhərə öz axını ilə su gəlirdi, su kəmərləri çökək yerlərdən və çaylardan daş körpülər vasitəsilə keçirdi. Şəhər küçələri Romanın qədim mərkəzi olan forumda qovuşurdu. İmperatorlar Sezardan başlayaraq özlərini və paytaxtlarını şöhrətləndirmək üçün Roma forumunda və onun ətrafında abidələr ucaldır, möhtəşəm məbədlər və başqa binalar tikdirirdilər. Trayanın Dunay çayı sahilindəki qələbələri şərəfinə Romada təqribən 40 metr hündürlüyündə sütun ucaldılmışdı. Mərmər relyef bu sütuna aşağıdan yuxarıyadək lent kimi sarınmışdı. Bu relyefdə qoşunların Dunay çayından keçməsi, vuruşma səhnələri, əsir tutulması və müharibənin başqa səhnələri təsvir edilmişdi. Sütunun üstündə imperatorun heykəli qoyulmuşdu.
Zəfər (triumf) tağları xüsusilə geniş yayılmış abidələr idi. Zəfər bayramlarında imperatorlar bu tağların altından keçirdilər. Bunlar imperatorların qələbələrini şöhrətləndirmək üçün tikilirdi. Ən qədim Romada adi bazar olmuş forum paytaxtın gözəl tikilmiş və bəzədilmiş mərkəzinə çevrilmişdi. O, imperiyanın zəngin sərvətləri və məğlubedilməzliyi haqqında fikir yaratmalı idi. Forumun yaxınlığında ucalırdı. Burada imperatorların zərdən və mərmərdən bərq vuran sarayları tikilmişdi. İmperator saraylarının yaxınlığında varlı quldarların evləri yerləşirdi. Bu evlərdəki otaqların divarları freskalarla bəzədilmiş, döşəmələri mozaika ilə örtülmüşdü. Heyvan və bitkilərin tuncdan, qızıldan və bədii təsvirləri mebellərin üzərini bəzəyirdi. Otaqlarda və daxili həyət-bağda yunan və Roma heykəltaraşlarının hazırladıqları heykəllər və büstlər qoyulurdu. Varlı romalıya yüzlərlə qul xidmət edirdi. Onların arasında bir çox hallarda ağaların özlərindən daha savadlı olan həkimlər, müəllimlər, musiqiçilər, rəssamlar var idi, bunlar adətən, yunanlar idilər. Küçədə qullar adlı-sanlı romalıları taxt-rəvanda aparırdılar. Evin alaqapısında zəncirli it əvəzinə divara zəncirlənmiş qapıçı qul otururdu. Varlıların ziyafətlərinə imperiyanın müxtəlif yerlərindən diri balıq, nadir meyvə və şərab gətirilirdi.
Romada gözqamaşdırıcı cah-cəlalla yanaşı, ən acınacaqlı dilənçilik də hökm sürürdü. Şəhərin bütov rayonlarında beş və altımərtəbəli evlər tikilmişdi. Burada küçələr çox dar idi. Yoxsullar bu evlərin balaca otaqlarında, çardaqlarında və zirzəmilərdə yaşayırdılar. Pis tikilmiş evlər çox vaxt uçurdu, yanğınlar daha tez-tez baş verirdi. Sakinlər uçan evlərin altında və ya alovun içərisində həlak olurdular. Yoxsulların çoxunun evi olmadığından onlar küçələrdə gecələyirdilər.
Romada teatr
Roma teatrlarında yunan və Roma müəlliflərinin tragediyalarını və komediyalarını tamaşaya qoyurdular. Yunanıstanda teatrlarla tanış olmuş Pompey onların nümunəsində Romada daşdan ilk teatr tiktirdi. Lakin həm varlıların, həm də yoxsulların sevdiyi tamaşa qladiator döyüşləri və döyüş arabalarının ötüşməsi idi. İmperiya dövründə bu yarışmalar respublika dövründəkinə nisbətən daha əzəmətli oldu. İmperator Avqustun əmrilə Romanın ətrafında göl yaradılmışdı. Bir dəfə burada keçirilən döyüşdə 30 iri və bir çox kiçik gəmilərdə 3000 adam vuruşmuşdu. 1-ci əsrdə Romada 50.000 nəfər tamaşaçı tutan tikildi. İmperator Trayan tərəfindən təşkil edilən bayram şənlikləri 123 gün davam etmişdi. Amfiteatrların səhnəsinə 11.000 vəhşi heyvan buraxılmışdı. Romalıları əyləndirməkdən ötrü 10.000 qladiator bir-birilə və vəhşi heyvanlarla vuruşurdu. Hələ ən qədim Romada Palatin yüksəkliyindən cənuba doğru geniş düzənlikdə cıdır yarışları keçirilirdi. İmperator dövründə burada on minlərlə tamaşaçı üçün tribunaları, imperator və onun əyanları üçün bər-bəzəkli lojaları olan nəhəng sirk (cıdır meydanı) yerləşirdi. Sirkin qaçış yollarında yüngül döyüş arabalarına qoşulmuş at yarışları keçirilirdi.
Roma imperator sülalərinin zaman xətti
Roma imperiyasının süqutu
Romada sərkərdələr arasında gedən mübarizədə Konstantin (306–337) qalib gəldi. O, Romanı sevmirdi və şərqdə yaşayırdı. Konstantin Bosfor boğazının Avropa hissəsində yerləşən qədim Vizanti (Bizans) yunan şəhərini paytaxt seçdi. 330-cu ildə paytaxt Vizantiyə köçürüldü. Şəhər Konstantinopol (indiki İstanbul) adlandı.
IV əsrin sonlarından başlayaraq barbarların Roma imperiyasına hücumu gücləndi. Roma imperatorları barbarlara xərac verməyə məcbur olurdular, bəzən barbar tayfalarından muzdla istifadə edirdilər. IV əsrin sonunda Xəzərətrafı çöllərdən hunlar qərbə doğru hərəkət etdilər. Onlar Qara dənizin şimalında yaşayan ostqot tayfalarını qərbə sıxışdırdılar. Ostqotlar Dunay sahillərinə çəkildilər. Roma imperatoru imperiyanın sərhədlərini müdafiə etmək üçün ostqotlara imperiya sərhədlərində məskən salmağa icazə verdi və onları ərzaqla təmin etməyi öhdəsinə götürdü. Lakin imperator vədini yerinə yetirmədi, bir parça çörək üçün oğlunu və özünü satmağa məcbur olan ostqotlar üsyan etdilər. 378-ci ildə üsyançılar imperator qoşununu məğlub etdi və imperator Valenti öldürdülər. Yeni imperator Böyük Fedosi üsyançıların başçısını ələ alıb üsyanı yatırdı. Qotları Balkan yarımadasının şimal-qərbində yerləşdirdi. İmperator Böyük Fedosi ölümündən əvvəl imperiyanı iki oğlu arasında bölüşdürmüşdü. 395-ci ildə Roma imperiyası Qərb və Şərq imperiyalarına ayrıldı. Balkan yarımadası, Misir və Asiyadakı Roma torpaqları Şərq imperiyasına, yəni Bizansa daxil idi. Paytaxt Konstantinopol oldu. Bizansın başında kiçik qardaş Arkadi dururdu. Qərb imperiyasına İtaliya, Qərbi Avropa və şimali Afrikadakı qərb əyalətləri daxil idi. Ona böyük qardaş Honori başçılıq edirdi.
Qədim Roma imperiyasının 2 yerə parçalanması
Roma imperiyasının zəifləməsindən istifadə edən Alarixin başçılığı ilə qotlar Yunanıstan və Makedoniyanı tutdular. Onlar təcrübəli döyüşçü Alarixin başçılığı altında hücumu davam etdirib İtaliyaya soxuldular. 410-cu ildə onlar Romanı tutdular. Avropa, Asiya, Afrika xalqlarını itaətdə saxlayan Roma barbarların hücumuna dözə bilmədi. Qullar, kəndlilər və kolonlar barbarlara kömək edirdilər. Şəhər üç gün qarət edildikdən sonra qotlar çıxıb getdilər. Qotlarla yanaşı, Roma imperiyasına başqa xalqlar da hücum edirdi. Vandallar Qalliyanı, daha sonra İspaniyanı tutdular, daha sonra Afrikaya köç edib burada Vandal Alan krallığı yaratdılar. V əsrin əvvəllərində hunlar Romaya hücum etdilər. 451-ci ildə hun imperatoru Atilla ilə Roma sərkərdəsi Aetüs arasında Fransa ərazisində gedən Katalaun vuruşmasında hər iki tərəf böyük itki verdi. Bir ildən sonra 452-ci ildə Atilla Roma şəhərini mühasirəyə aldı. Roma papası I Leon başda olmaqla nümayəndə heyəti şəhərə aman verilməsini xahiş etdilər. Atilla onların xahişini yerinə yetirdi. Bandal-Alan kralı Kayzerix 455-ci ildə Afrikadan İtaliyaya keçib Romanı ələ keçirdi və talan etdi. Vandallar heykəlləri sındırır, kitabları yandırır, incəsənət əsərlərini məhv edirdilər. Vandalların hücumundan sonra Romada cəmi 7 min əhali qalmışdı. Romanın qarət edilməsindən sonra "vandalizm" sözü meydana gəldi. Bu söz, incəsənət və digər maddi-mədəniyyət abidələrinin amansızlıqla məhv edilməsi mənasında işlənir.
Roma imperiyasında ağalıq edən barbar başçıları imperatorlarla oyuncaq kimi rəftar edirdilər. Onlar imperiyada istədikləri kimi davranır, imperatorlara məhəl qoymurdular. 476-cı ildə german qoşununun başçısı Odoakr sonuncu Roma imperatoru Romul Avqustu taxtdan saldı, imperatorluq nişanını Şərqi Roma imperiyasına göndərdi və Roma imperiyasının məhv olduğunu elan etdi. Bizans imperiyası isə çətinliklə olsa da, barbarlara qarşı müqavimət göstərir və öz varlığını qoruyub saxlayırdı.
476-cı ildə Qədim Roma imperiyası süqut etdi, beləliklə, Qərbi Romada quldarlıq quruluşu dağıldı, qədim dünya tarixi sona çatdı. Orta əsrlər tarixi başlandı.
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Identifiants et Référentiels (fr.). ABES, 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Roma deqiqlesdirme Roma imperiyasi lat Imperium Romanum e e 27 e 395 ci illerinde tarix sehnesinde Roma Respublikasini evez etmis ve Qedim Dunya o cumleden Qedim Roma tarixinde ehemiyyetli yer tutmus dovlet ImperiyaRoma imperiyasilat Imperium Romanum yun Basileia ῬwmaiwnBayraq d Gerb d Gerb lat Senatus Populusque Romanus SPQR Roma Xalqi ve Senati Roma Respublikasi Roma imperiyasi Bizans Imperiyasi Qerbi Roma imperiyasi 17 yanvar 395Paytaxt Roma Konstantinopol Ravenna MilanDilleri latin dili Qedim yunan diliResmi dilleri Latin dili ve Yunan diliDovlet dini Paqanizm E e 27 E 313 Arian xristianligi 313 361 xristianligi 361 395 Erazisi 5 957 000 km Ehalisi 55 120 milyonIdareetme formasi Mutleq monarxiyaImperator e e 27 14 Oktavian Avqust ilk 379 395 I Feodosi Vahid Romanin son imperatoru 475 476 Qerbi Roma imperiyasinin son imperatoru Romul Avqust 1449 1453 Serqi Roma imperiyasinin son imperatoru XI KonstantinDavamiyyet Italiya Fransa Almaniya Ingiltere Sotlandiya Uels Ispaniya Portuqaliya Andorra Monako San Marino Vatikan Isvecre Avstriya Macaristan Luksemburq Cexiya Slovakiya Sloveniya Bosniya ve Herseqovina Xorvatiya Serbiya Kosovo Monteneqro Albaniya Simali Makedoniya Yunanistan Cenubi Kipr Bolqaristan Ruminiya Moldova Ukrayna Rusiya Gurcustan Turkiye Simali Kipr Suriya Livan Iraq Israil Iordaniya Misir Liviya Elcezair Tunis Merakes Vikianbarda elaqeli mediafayllarQedim Roma tarixilat Senatus Populusque Romanus Senat ve Roma xalqiDovrlerRoma carligi e e 754 e e 509 Roma Respublikasi e e 509 e e 27 Roma Imperiyasi e e 27 1453 cu iller Prinsipat Qerbi Roma Dominat BizansRespublika konstitusiyasiS P Q R Senat Komisia MagistraturaMagistratlarKonsul Pretor Senzor Kurullu Edil Kvestor Xalq tribunu Qubernator PropretorFovqelade magistratlarDiktator Suvariler reisi Magister equitum Herbi tribun Car Interreks Triumvirat DesemvirlerTitullarLeqat Duks Prefekt Vikar Liktor Herbi magistr Imperator Prinseps Bas pontifik Avqust Sezar TetrarxSulalelerYuliler Klavdiler e e 27 68 Flaviler 69 96 Nerva Antonin 96 192 Konstantinler 305 363 Valentinler 364 378 Feodosiya 378 395 Yustinianlar 518 602 Irakliler 610 695 705 711 Ehali inzibati ve sosial terkibLatinlar Sabinler Patrisiler Plebeyler Pretorianlar Barbarlar Qladiator Kuriya Senturiya Triba Vestal bakiresi MatronaQedim Romada huquqXatirenin lenetlenmesi Damnatio memoriae Roma vetendasligi Ferqlenme kursu Cursus honorum Digesta KonkubinatbaxredakteEramizin 117 ci ilinde imperator Trayanin dovrunde Roma imperiyasinin erazisi Romanin erazisi Respublika zamaninda genislenmeye baslamis ve Imperator Trayanin hakimiyyeti dovrunde en yuksek noqtesine 5 900 000 km catmisdir Imperiyanin bir nece esr erzinde bele neheng eraziye malik olmasi neticesinde indiyedek muxtelif milletlerin dillerinde dinlerinde medeniyyetlerinde memarliq abidelerinde felsefelerinde ve qanunlarinda Romanin derin tarixi tesiri musahide olunur TarixiImperiyanin tarixi qedim Roma dovletinde imperator Avqustun hakimiyyetini ve ondan sonraki dovru ehate edir Imperiya dovrunden evvel 500 il erzinde movcud olmus Roma Respublikasi bir nece vetendas muharibesi neticesinde zeiflemisdir O dovrde Qedim Romada bas vermis bezi hadiseler Yuli Sezarin omurluk diktator e e 44 teyin edilmesi Oktavianin Aktium doyusunde qelebesi 2 sentyabr e e 31 ve Roma Senatinin onu serefli Avqust adi ile teltif etmesi 16 yanvar e e 27 artiq Roma Respublikasinin avtokratik imperiyaya kecidi ile elametdardir E e 31 ci ilden baslayaraq Roma tarixinin yeni sehifesi olan imperiya dovru baslanir Roma en qudretli imperiyaya cevrilir Bu imperiya oz terkibine serqi Araliq denizi Simali Afrika Avropanin xeyli hissesini daxil etmisdir Oktavion Avqustun dovrunden etibaren Roma dovleti imperiya adlanmaga baslandi Mark Trayanin dovrunde Romanin erazisi daha da genislendi Trayan Qara denizle Adriatik denizi arasindaki torpaqlari Mesopotamiyani Kicik Asiyada Kilikiyani Erebistan yaremadasinda bir cox erazileri isgal etdi O Parfiyayada yurus etdi ve onun paytaxti Ktesifonu tutdu lakin isgal olunmus erazilerde bas veren usyanlar onu geri qayitmaga mecbur etdi Belelikle Trayan Parfiyanin fethini basa catdira bilmedi Dovlet qurulusuOrduRoma ordusu dovrune gore cox guclu telim kecmis esas gucu piyadalardan ibaret olan bir ordu idi Her 4500 neferlik deste Legion adlanirdi Roma ordusunun doyus qaydasina gore doyusu yungul silahli doyusculer baslayirdilar Onlar dusmen siralarini pozmaq ucun ox mizra atirdilar Legionun esas gucu agir silahli piyadalardan ibaret idi Onlar nize ve qilincla silahlanir zirehli paltar geyirdiler Suvariler piyadalari cinahlardan qoruyur qacan dusmeni teqib edirdiler Legion her bir seraitde mesede dagliq yerde ve s vurusa bilen xirda hisselere bolunurdu Orduda sert nizam intizama riayet olunurdu Silahi itirmek kesikde yatmaq ustunde edam cezasi tetbiq olunurdu Roma ordusunda suvari desteler olsa da onlar piyadalar qeder guclu deyildiler Umumiyyetle Romada hokmdarliq etmis bir cox sexsler ozlerine uygun ordular yaratmislarki bunlarin adlari Roma Total War kompyuter oyununda gormek olar Romada yaslari otmus xidmet muddeti basa catmis doyusculerden veteran herbi desteleri yaradilirdiki onlarda imperiyaya tabe olan seherlerde asayisi qorumaqlar mesgul olurdular Qedim Romada din xristianliq olmusdur 1 ci esr de xristianli meydana gelmisdir Xristian icmalarini birlesdiren ve yepiskoplar terefinden idare olunan xristian teskilati yarandi Onu kilse adlandirirdilar IqtisadiyyatMedeniyyetRoma dovleti imperiyaya cevrildikden sonra onun paytaxti Roma cox boyuk sehere cevrildi Roma Araliq denizi sahillerinde en iri seher oldu Eramizin ilk illerinde bu seherde 1 milyondan artiq ehali yasayirdi Roma Tibr cayinin her iki sahilinde genis erazi tuturdu Iki sahil bir nece korpu ile birlessirdi Dag bulaqlarindan on bir kemerle sehere oz axini ile su gelirdi su kemerleri cokek yerlerden ve caylardan das korpuler vasitesile kecirdi Seher kuceleri Romanin qedim merkezi olan forumda qovusurdu Imperatorlar Sezardan baslayaraq ozlerini ve paytaxtlarini sohretlendirmek ucun Roma forumunda ve onun etrafinda abideler ucaldir mohtesem mebedler ve basqa binalar tikdirirdiler Trayanin Dunay cayi sahilindeki qelebeleri serefine Romada teqriben 40 metr hundurluyunde sutun ucaldilmisdi Mermer relyef bu sutuna asagidan yuxariyadek lent kimi sarinmisdi Bu relyefde qosunlarin Dunay cayindan kecmesi vurusma sehneleri esir tutulmasi ve muharibenin basqa sehneleri tesvir edilmisdi Sutunun ustunde imperatorun heykeli qoyulmusdu Zefer triumf taglari xususile genis yayilmis abideler idi Zefer bayramlarinda imperatorlar bu taglarin altindan kecirdiler Bunlar imperatorlarin qelebelerini sohretlendirmek ucun tikilirdi En qedim Romada adi bazar olmus forum paytaxtin gozel tikilmis ve bezedilmis merkezine cevrilmisdi O imperiyanin zengin servetleri ve meglubedilmezliyi haqqinda fikir yaratmali idi Forumun yaxinliginda ucalirdi Burada imperatorlarin zerden ve mermerden berq vuran saraylari tikilmisdi Imperator saraylarinin yaxinliginda varli quldarlarin evleri yerlesirdi Bu evlerdeki otaqlarin divarlari freskalarla bezedilmis dosemeleri mozaika ile ortulmusdu Heyvan ve bitkilerin tuncdan qizildan ve bedii tesvirleri mebellerin uzerini bezeyirdi Otaqlarda ve daxili heyet bagda yunan ve Roma heykeltaraslarinin hazirladiqlari heykeller ve bustler qoyulurdu Varli romaliya yuzlerle qul xidmet edirdi Onlarin arasinda bir cox hallarda agalarin ozlerinden daha savadli olan hekimler muellimler musiqiciler ressamlar var idi bunlar adeten yunanlar idiler Kucede qullar adli sanli romalilari taxt revanda aparirdilar Evin alaqapisinda zencirli it evezine divara zencirlenmis qapici qul otururdu Varlilarin ziyafetlerine imperiyanin muxtelif yerlerinden diri baliq nadir meyve ve serab getirilirdi Romada gozqamasdirici cah celalla yanasi en acinacaqli dilencilik de hokm sururdu Seherin butov rayonlarinda bes ve altimertebeli evler tikilmisdi Burada kuceler cox dar idi Yoxsullar bu evlerin balaca otaqlarinda cardaqlarinda ve zirzemilerde yasayirdilar Pis tikilmis evler cox vaxt ucurdu yanginlar daha tez tez bas verirdi Sakinler ucan evlerin altinda ve ya alovun icerisinde helak olurdular Yoxsullarin coxunun evi olmadigindan onlar kucelerde geceleyirdiler Romada teatrRoma teatrlarinda yunan ve Roma muelliflerinin tragediyalarini ve komediyalarini tamasaya qoyurdular Yunanistanda teatrlarla tanis olmus Pompey onlarin numunesinde Romada dasdan ilk teatr tiktirdi Lakin hem varlilarin hem de yoxsullarin sevdiyi tamasa qladiator doyusleri ve doyus arabalarinin otusmesi idi Imperiya dovrunde bu yarismalar respublika dovrundekine nisbeten daha ezemetli oldu Imperator Avqustun emrile Romanin etrafinda gol yaradilmisdi Bir defe burada kecirilen doyusde 30 iri ve bir cox kicik gemilerde 3000 adam vurusmusdu 1 ci esrde Romada 50 000 nefer tamasaci tutan tikildi Imperator Trayan terefinden teskil edilen bayram senlikleri 123 gun davam etmisdi Amfiteatrlarin sehnesine 11 000 vehsi heyvan buraxilmisdi Romalilari eylendirmekden otru 10 000 qladiator bir birile ve vehsi heyvanlarla vurusurdu Hele en qedim Romada Palatin yuksekliyinden cenuba dogru genis duzenlikde cidir yarislari kecirilirdi Imperator dovrunde burada on minlerle tamasaci ucun tribunalari imperator ve onun eyanlari ucun ber bezekli lojalari olan neheng sirk cidir meydani yerlesirdi Sirkin qacis yollarinda yungul doyus arabalarina qosulmus at yarislari kecirilirdi Roma imperator sulalerinin zaman xettiRoma imperiyasinin suqutuRomada serkerdeler arasinda geden mubarizede Konstantin 306 337 qalib geldi O Romani sevmirdi ve serqde yasayirdi Konstantin Bosfor bogazinin Avropa hissesinde yerlesen qedim Vizanti Bizans yunan seherini paytaxt secdi 330 cu ilde paytaxt Vizantiye kocuruldu Seher Konstantinopol indiki Istanbul adlandi IV esrin sonlarindan baslayaraq barbarlarin Roma imperiyasina hucumu guclendi Roma imperatorlari barbarlara xerac vermeye mecbur olurdular bezen barbar tayfalarindan muzdla istifade edirdiler IV esrin sonunda Xezeretrafi collerden hunlar qerbe dogru hereket etdiler Onlar Qara denizin simalinda yasayan ostqot tayfalarini qerbe sixisdirdilar Ostqotlar Dunay sahillerine cekildiler Roma imperatoru imperiyanin serhedlerini mudafie etmek ucun ostqotlara imperiya serhedlerinde mesken salmaga icaze verdi ve onlari erzaqla temin etmeyi ohdesine goturdu Lakin imperator vedini yerine yetirmedi bir parca corek ucun oglunu ve ozunu satmaga mecbur olan ostqotlar usyan etdiler 378 ci ilde usyancilar imperator qosununu meglub etdi ve imperator Valenti oldurduler Yeni imperator Boyuk Fedosi usyancilarin bascisini ele alib usyani yatirdi Qotlari Balkan yarimadasinin simal qerbinde yerlesdirdi Imperator Boyuk Fedosi olumunden evvel imperiyani iki oglu arasinda bolusdurmusdu 395 ci ilde Roma imperiyasi Qerb ve Serq imperiyalarina ayrildi Balkan yarimadasi Misir ve Asiyadaki Roma torpaqlari Serq imperiyasina yeni Bizansa daxil idi Paytaxt Konstantinopol oldu Bizansin basinda kicik qardas Arkadi dururdu Qerb imperiyasina Italiya Qerbi Avropa ve simali Afrikadaki qerb eyaletleri daxil idi Ona boyuk qardas Honori basciliq edirdi Qedim Roma imperiyasinin 2 yere parcalanmasi Roma imperiyasinin zeiflemesinden istifade eden Alarixin basciligi ile qotlar Yunanistan ve Makedoniyani tutdular Onlar tecrubeli doyuscu Alarixin basciligi altinda hucumu davam etdirib Italiyaya soxuldular 410 cu ilde onlar Romani tutdular Avropa Asiya Afrika xalqlarini itaetde saxlayan Roma barbarlarin hucumuna doze bilmedi Qullar kendliler ve kolonlar barbarlara komek edirdiler Seher uc gun qaret edildikden sonra qotlar cixib getdiler Qotlarla yanasi Roma imperiyasina basqa xalqlar da hucum edirdi Vandallar Qalliyani daha sonra Ispaniyani tutdular daha sonra Afrikaya koc edib burada Vandal Alan kralligi yaratdilar V esrin evvellerinde hunlar Romaya hucum etdiler 451 ci ilde hun imperatoru Atilla ile Roma serkerdesi Aetus arasinda Fransa erazisinde geden Katalaun vurusmasinda her iki teref boyuk itki verdi Bir ilden sonra 452 ci ilde Atilla Roma seherini muhasireye aldi Roma papasi I Leon basda olmaqla numayende heyeti sehere aman verilmesini xahis etdiler Atilla onlarin xahisini yerine yetirdi Bandal Alan krali Kayzerix 455 ci ilde Afrikadan Italiyaya kecib Romani ele kecirdi ve talan etdi Vandallar heykelleri sindirir kitablari yandirir incesenet eserlerini mehv edirdiler Vandallarin hucumundan sonra Romada cemi 7 min ehali qalmisdi Romanin qaret edilmesinden sonra vandalizm sozu meydana geldi Bu soz incesenet ve diger maddi medeniyyet abidelerinin amansizliqla mehv edilmesi menasinda islenir Roma imperiyasinda agaliq eden barbar bascilari imperatorlarla oyuncaq kimi reftar edirdiler Onlar imperiyada istedikleri kimi davranir imperatorlara mehel qoymurdular 476 ci ilde german qosununun bascisi Odoakr sonuncu Roma imperatoru Romul Avqustu taxtdan saldi imperatorluq nisanini Serqi Roma imperiyasina gonderdi ve Roma imperiyasinin mehv oldugunu elan etdi Bizans imperiyasi ise cetinlikle olsa da barbarlara qarsi muqavimet gosterir ve oz varligini qoruyub saxlayirdi 476 ci ilde Qedim Roma imperiyasi suqut etdi belelikle Qerbi Romada quldarliq qurulusu dagildi qedim dunya tarixi sona catdi Orta esrler tarixi baslandi Vikianbarda elaqeli media fayllar Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Identifiants et Referentiels fr ABES 2011