Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | qızıl, Au, 79 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 11, 6, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 196.966569 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 4f14 5d10 6s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 1064.18 °C (1337.33 K, 1947.52 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 2856 °C (3129 K, 5173 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Qızıl (Au) — təbiətdə saf şəkildə rast gəlinən əlvan metal. Kimyəvi elementlərdən biridir. Kimyəvi elementlərin dövri cədvəlində 79-cu elementdir. Təmiz halda qızılın rəngi samanı-sarıdır və metallik parıltıya malikdir, qarışıqlıqların tərkibindən asılı olaraq müxtəlif rəng alır. Qızılda gümüşün yüksək miqdarı olduqda onun rəngi açıq-sarı, mis olduqda yaşımtıl sarı olur. Palladiumun qarışığı qızılı ağ rəngə boyayır. Məhz buna görə də qızılın tərkibində palladiumun miqdarı 25% olduqda ona "ağ qızıl" deyilir. Qızıl parlaq sarı rəngi və parıldaması ilə diqqəti cəlb edən çox ağır metaldır. Üstəlik, asanlıqla reaksiya verməyən çox stabil bir element olduğu üçün hava və sudan təsirlənmir. Buna görə də heç vaxt paslanmır, ləkələnmir və matlaşmır. Başqa bir xüsusiyyəti odur ki, təmiz vəziyyətdə çox yumşaqdır, ona görə də o, asanlıqla formaya salına bilər. Bütün bu xüsusiyyətləri ilə qızıl tarix boyu ən qiymətli metallardan biri hesab edilmişdir. Qızıl əksər turşulara davamlıdır, baxmayaraq ki, suda (azot turşusu və xlorid turşusunun qarışığı) həll oluna bilən tetraxloroaurat anionunu əmələ gətirir. Qızıl yalnız nitrat turşusunda həll olunmur, bu da gümüşü və əsas metalları həll edir, uzun müddət qızılı saflaşdırmaq və metal maddələrdə qızılın mövcudluğunu təsdiqləmək üçün istifadə edilən bir xüsusiyyət, "turşu testi" termininin yaranmasına səbəb olur. Qızıl mədən və elektrokaplamada istifadə olunan sianidin qələvi məhlullarında həll olunur. Qızıl da civədə həll olunaraq amalgam ərintiləri əmələ gətirir və qızıl sadəcə həll olunan maddə kimi çıxış etdiyi üçün bu kimyəvi reaksiya deyil.
Tarixi
Tarixdə məlum olan qeydlərə görə, Misir hökmdarlarının hakimiyyəti dövründə, təxminən eramızdan əvvəl 3200-cü illərdə qızıl eyni uzunluqda külçələrdə zərbxanalarda pul kimi istifadə olunurdu. Au simvolu latın aurum sözündən gəlir, "qızıl" deməkdir.
Peruda eramızdan əvvəl 2000-ci ilə aid qızıl bəzək qalıqları tapılıb və məlumdur ki, Amerika qitəsindəki Aztek və İnklər də qızıla həvəs göstərirdilər.
Qızıla əhəmiyyət verən qədim sivilizasiyalar arasında; yunanları, farsları, makedonları, assurları, şumerləri və lidiyalıları saymaq yerinə düşərdi.
Eramızdan əvvəl 550-ci ildə Lidiya kralı Krezos qızılı pul (sikkə) kimi çap edirdi və qızılın pul kimi çapı ilə ticarət artdı. Şəhərlər çiçəkləndi və dünya yeni tərəqqi dövrünə qədəm qoydu.
Məlumdur ki, skiflər və sarmatlar (e.ə. 1000-ci il) milli qəhrəmanlar haqqında qızıl toqqaların hazırlanmasında irəliləmişlər. IV–IX əsrlər arasında qızıl kasa və vaza sənətinin ən yaxşı nümunələrini verdilər. Bu əsərlərdən bəziləri Nyu-Yorkun Morgan kolleksiyasında sərgilənir.
Kəşfi
Qızıl dünyanın böyük bir hissəsində aşağı konsentrasiyalarda tapılır. O, yer kürəsinin təxmini 0,001 ppm (milyonda birini) təşkil edir. İz miqdarı mis və qurğuşun minerallarında, həmçinin kalaverit (Au2Te4), silvanit (Au2Ag2Te6) və krennerit (Au8Te6) minerallarında tapıla bilər. Vulkanik kvarsda, çayların qumlu yataqlarında, toz və külçə şəklində tapılır.
2006-cı ilin sonuna olan məlumata görə, tarix boyu hasil edilən qızılın 158.000 ton olduğu təxmin edilir. Oxşar fikir National Geographic jurnalının 2009-cu ilin yanvar sayında "Tarix boyu cəmi 161.000 ton qızıl hasil edilib ki, bu da iki olimpiya hovuzunu doldurmağa kifayət edir" şərhi ilə göstərilmişdir. Qeyd olunan qızıl miqdarının həcmi kənarlarının uzunluğu 20,28 metr olan kuba bərabərdir. Bir unsiya $1000 hesablansa, kubun dəyəri təxminən $5,2 trilyon olardı.
İstifadəsi
Bugünə qədər yerdən çıxarılan qızılın yarısından çoxu hökumətlərin və mərkəzi bankların əlindədir. Həm hər bir ölkədə kağız pul emissiyasının qarantiyası, həm də beynəlxalq ödəniş aləti kimi həmişə böyük əhəmiyyət kəsb edən qızıl metalla işləyən sənətkarların gözündə öz dəyərini qoruyub saxlayır. Zərgərlikdə əsasən qızılın gümüşlü, palladiumlu, misli və ya platinli ərintiləri istifadə olunur. Yüksək elektrik keçiriciliyinə (gümüş və misdən sonra) malik olan və kimyəvi reaksiyaya asanlıqla girməyən qızıldan ən çox elektrik və elektron sənayesində örtmə birləşmələri, terminallar, çap sxemləri, tranzistorlar və yarımkeçirici sistemlər üçün istifadə olunur. Üzərinə düşən infraqırmızı şüaların təxminən 98 faizini əks etdirə və rədd edə bilən nazik qızıl təbəqələr kosmos kostyumlarının başındakı göz dəliklərində zərərli şüalardan qorunma təmin edir və süni peyklərin səthlərində temperaturu idarə edir. Böyük ofis binalarının pəncərələrində nazik qızıl təbəqələrin istifadəsi təkcə estetika ilə bağlı deyil, həm də bu əks etdirən səthin ətraf mühitlə istilik mübadiləsini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Qranat şüşələrinə parlaq qırmızı rəng verən şüşəvari kütlədə koloidal şəkildə dağılmış çox az miqdarda qızıldır. Ancaq insanlar daha çox zərgərlik və bəzək əşyalarında istifadə edirlər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . Archived from the original on 2023-03-15.
- . 3 mart 2023. Archived from the original on 2023-04-13.
- AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ. Bakı 2015. səh 7,18
- . Archived from the original on 2023-04-13.
- Aida İsaq. . 6 yanvar 2021. Archived from the original on 2023-04-13.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qizil deqiqlesdirme 79 platin qizil civeAg Au Rg dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre qizil Au 79Qrup Dovr Blok 11 6 dXarici gorunusuAtom kutlesi 196 966569 q molElektron formulu 4f14 5d10 6s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 1064 18 C 1337 33 K 1947 52 F Qaynama temperaturu 2856 C 3129 K 5173 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Qizil Au tebietde saf sekilde rast gelinen elvan metal Kimyevi elementlerden biridir Kimyevi elementlerin dovri cedvelinde 79 cu elementdir Temiz halda qizilin rengi samani saridir ve metallik pariltiya malikdir qarisiqliqlarin terkibinden asili olaraq muxtelif reng alir Qizilda gumusun yuksek miqdari olduqda onun rengi aciq sari mis olduqda yasimtil sari olur Palladiumun qarisigi qizili ag renge boyayir Mehz buna gore de qizilin terkibinde palladiumun miqdari 25 olduqda ona ag qizil deyilir Qizil parlaq sari rengi ve parildamasi ile diqqeti celb eden cox agir metaldir Ustelik asanliqla reaksiya vermeyen cox stabil bir element oldugu ucun hava ve sudan tesirlenmir Buna gore de hec vaxt paslanmir lekelenmir ve matlasmir Basqa bir xususiyyeti odur ki temiz veziyyetde cox yumsaqdir ona gore de o asanliqla formaya salina biler Butun bu xususiyyetleri ile qizil tarix boyu en qiymetli metallardan biri hesab edilmisdir Qizil ekser tursulara davamlidir baxmayaraq ki suda azot tursusu ve xlorid tursusunun qarisigi hell oluna bilen tetraxloroaurat anionunu emele getirir Qizil yalniz nitrat tursusunda hell olunmur bu da gumusu ve esas metallari hell edir uzun muddet qizili saflasdirmaq ve metal maddelerde qizilin movcudlugunu tesdiqlemek ucun istifade edilen bir xususiyyet tursu testi termininin yaranmasina sebeb olur Qizil meden ve elektrokaplamada istifade olunan sianidin qelevi mehlullarinda hell olunur Qizil da civede hell olunaraq amalgam erintileri emele getirir ve qizil sadece hell olunan madde kimi cixis etdiyi ucun bu kimyevi reaksiya deyil TarixiTarixde melum olan qeydlere gore Misir hokmdarlarinin hakimiyyeti dovrunde texminen eramizdan evvel 3200 cu illerde qizil eyni uzunluqda kulcelerde zerbxanalarda pul kimi istifade olunurdu Au simvolu latin aurum sozunden gelir qizil demekdir Peruda eramizdan evvel 2000 ci ile aid qizil bezek qaliqlari tapilib ve melumdur ki Amerika qitesindeki Aztek ve Inkler de qizila heves gosterirdiler Qizila ehemiyyet veren qedim sivilizasiyalar arasinda yunanlari farslari makedonlari assurlari sumerleri ve lidiyalilari saymaq yerine duserdi Eramizdan evvel 550 ci ilde Lidiya krali Krezos qizili pul sikke kimi cap edirdi ve qizilin pul kimi capi ile ticaret artdi Seherler ciceklendi ve dunya yeni tereqqi dovrune qedem qoydu Melumdur ki skifler ve sarmatlar e e 1000 ci il milli qehremanlar haqqinda qizil toqqalarin hazirlanmasinda irelilemisler IV IX esrler arasinda qizil kasa ve vaza senetinin en yaxsi numunelerini verdiler Bu eserlerden bezileri Nyu Yorkun Morgan kolleksiyasinda sergilenir KesfiQizil dunyanin boyuk bir hissesinde asagi konsentrasiyalarda tapilir O yer kuresinin texmini 0 001 ppm milyonda birini teskil edir Iz miqdari mis ve qurgusun minerallarinda hemcinin kalaverit Au2Te4 silvanit Au2Ag2Te6 ve krennerit Au8Te6 minerallarinda tapila biler Vulkanik kvarsda caylarin qumlu yataqlarinda toz ve kulce seklinde tapilir 2006 ci ilin sonuna olan melumata gore tarix boyu hasil edilen qizilin 158 000 ton oldugu texmin edilir Oxsar fikir National Geographic jurnalinin 2009 cu ilin yanvar sayinda Tarix boyu cemi 161 000 ton qizil hasil edilib ki bu da iki olimpiya hovuzunu doldurmaga kifayet edir serhi ile gosterilmisdir Qeyd olunan qizil miqdarinin hecmi kenarlarinin uzunlugu 20 28 metr olan kuba beraberdir Bir unsiya 1000 hesablansa kubun deyeri texminen 5 2 trilyon olardi IstifadesiBugune qeder yerden cixarilan qizilin yarisindan coxu hokumetlerin ve merkezi banklarin elindedir Hem her bir olkede kagiz pul emissiyasinin qarantiyasi hem de beynelxalq odenis aleti kimi hemise boyuk ehemiyyet kesb eden qizil metalla isleyen senetkarlarin gozunde oz deyerini qoruyub saxlayir Zergerlikde esasen qizilin gumuslu palladiumlu misli ve ya platinli erintileri istifade olunur Yuksek elektrik keciriciliyine gumus ve misden sonra malik olan ve kimyevi reaksiyaya asanliqla girmeyen qizildan en cox elektrik ve elektron senayesinde ortme birlesmeleri terminallar cap sxemleri tranzistorlar ve yarimkecirici sistemler ucun istifade olunur Uzerine dusen infraqirmizi sualarin texminen 98 faizini eks etdire ve redd ede bilen nazik qizil tebeqeler kosmos kostyumlarinin basindaki goz deliklerinde zererli sualardan qorunma temin edir ve suni peyklerin sethlerinde temperaturu idare edir Boyuk ofis binalarinin pencerelerinde nazik qizil tebeqelerin istifadesi tekce estetika ile bagli deyil hem de bu eks etdiren sethin etraf muhitle istilik mubadilesini ehemiyyetli derecede azaldir Qranat suselerine parlaq qirmizi reng veren susevari kutlede koloidal sekilde dagilmis cox az miqdarda qizildir Ancaq insanlar daha cox zergerlik ve bezek esyalarinda istifade edirler Hemcinin baxGumus Kimyevi elementIstinadlar Archived from the original on 2023 03 15 3 mart 2023 Archived from the original on 2023 04 13 AZERBAYCAN DOVLET IQTISAD UNIVERSITETI Baki 2015 seh 7 18 Archived from the original on 2023 04 13 Aida Isaq 6 yanvar 2021 Archived from the original on 2023 04 13 Xarici kecidler