Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | civə, Hg, 80 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 12, 6, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 200.59 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 4f14 5d10 6s2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | -38.83 °C (234.32 K, -37.89 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 356.73 °C (629.88 K, 674.11 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Civə (Hg) (farsca: جیوه-jive)– D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 80-ci element.
Civənin tarixi
İtalyadakı Monte-Amyata civə yatağı Qədim Roma dövründən istifadə olunur. Civənin bu qədər qədimdən məlum olmasının səbəbi onunla əlaqədardır ki, orada çıxarılan kinovar (civə-sulfid HgS) havada qızdırıldıqda asanlıqla parçalanaraq metallik civə buxarları əmələ gətirir:
- HgS+O2→Hg+SO2
Civə e.ə. II minillikdə insanlara məlum idi. Əlkimyaçılar onu maddələrin qadın başlanğıcı, metalların anası, fəlsəfə daşının əsası hesab edirdilər. Onlar civəni argentium vivum ("CANLI GÜMÜŞ"), hidrargirum ("maye gümüş") və ya Mercurius adlandıraraq onun metalların şahı qızılla yaxınlığını nəzərə çatdırırdılar (işarəsi qızıl olan Merkuri planeti Günəşə ən yaxın planetdir).
Civə təhlükəlidir
.Civə ağır metal, birləşmələri olduqca təhlükəli maddələr olub atmosferi, suyu, qida məhsullarını çirkləndirir. Tərkibində civə olan üzvi birləşmələr, xüsusən metal-civə daha təhlükəlidir.
Civə ən toksik metallardan biri olub, ətraf mühitdə geniş yayılmışdır, trofik zəncirdə bioakkumlyasiya və hərəkət etmə qabiliyyətinə malikdir. Civənin qida zənciri üzrə hərəkətini sadə şəkildə aşağıdakı kimi göstərmək olar: su – dib çöküntüləri – biota (bentos, fito – zooplankton), balıqla qidalanan balıqlar və quşlar. Biokimyəvi metilləşmə prosesləri nəticəsində su sistemlərində əmələ gələn qurğuşunun üzvi birləşmələri daha təhlükəlidir.
Civə ətraf mühitə civə tərkibli filizlərin çıxarılması və əridilməsi, sulfid filizlərindən əridib əlvan metalların alınması, filizdən qızıl əldə edildiyi, sellülozun ağardılması, xlor, kaustik, vinilxlorid, elektrik avadanlıqlarının (lampa, müxtəlif cərəyan mənbələri), ölçü və nəzarət cihazlarının (termometr, monometr), civətərkibli tibb preparatlarının, sementin istehsalı, civətərkibli pestisidlərin istifadəsi, daş kömür və mazutun yandırılması zamanı daxil olur. Tullantıların yandırılması zamanı da ətraf mühitə xeyli miqdarda civə daxil olur. Metallik civə istənilən növ həyat üçün yüksək zəhərlidir. Ekoloji təsirlər hər şeydən əvvəl su mühitində özünü göstərir – bir hüceyrəli dəniz yosunlarının həyat fəaliyyəti dayanır, fotosintez pozulur, nitratlar, fosfatlar, ammonium birləşmələri assimilyasiya olunur.
Heyvan və insan orqanizmində civənin miqdarı
Heyvanların orqanizmində civənin miqdarı kütlə ilə 0,00001 – 0,000001%-ə qədər olur. Dəniz balıqlarında, dəniz məhsullarında daha çox civə olur.
Insan orqanizmində civənin miqdarı 0,0001-dən 0,045 mq/kq-a qədər olur. Orta hesabla sutka ərzində qida məhsulları ilə insan orqanizminə 0,02–0,05 mq civə daxil olur. Civə insan orqanizminin orqanlarının toxumlarının hamısında aşkar olunmuşdur. Civə insan qanında orta hesabla 0,0023 mq/l miqdarında olur.
Civə ionları və onun birləşmələri fermentlərin sulfhidril qrupları ilə əlaqələnərək onları passivləşdirə bilir. Orqanizmə düşdükdə civə Cu, Zn,Cd, Se kimi elementlərin udulmasına və mübadiləsinə təsir edə bilir.
Suların çoxlu sayda sənaye tullantıları ilə çirklənməsi hesabına əksər xərçəngəbənzərlərdə və balıqlarda civənin miqdarı yüksək olur (başlıca olaraq civənin üzvi birləşmələri şəklində) Metallik civənin buxarları əsasən təhlükəni yaradır. Havanın temperaturu artdıqca onun açıq səthlərdən civənin ayrılması artır. Nəfəs aldıqca civə qana keçir. Orqanizmdə civə qan ilə dövr edir, zülallarla birləşərək qismən qara ciyərdə, böyrəklərdə, dalaqda, beyin toxumalarında toplanır. Insan üçün civənin zəhərlilik dozası 0,4 mq, öldürücü dozası >150 mq-dır. Civə ilə zəhərlənmənin simptomları aşağıdakılardır: emosional davamsızlıq, qıcıqlanma, yuxunun pozulması, əllərin barmaqlarının əsməsi, baş ağrıları, iş qabiliyyətinin azalması. Orqanizimdən civə böyrəklər, bağırsaq, tər vəziləri vasitəsi ilə xaric olunur.
Civə ilə zəhərlənmə
Civə ilə zəhərlənmənin əlamətləri müşahidə edildikdə aşağıdakıları etmək lazımdır:
1. Mədəni su ilə yumaq (bir stəkan suya 20–30q aktivləşmiş kömür əlavə olunur).
2. Süd içmək və ya qırılmış çiy yumurtanı su ilə içmək.
3. Mütləq həkimə müraciət etmək.
Qəribədir ki, metallik civə daxilə qəbul edildikdə praktiki olaraq təhlükəli deyil.
Əgər siz tibbi civə termometrini qırmısınızsa və civə yerə tökülübsə, aşağıdakıları etmək məsləhətdir:
- Otaqdan bütün kənar şeyləri çıxarmaq.
- Havanı dəyişmək üçün pəncərələri və qapını açmaq.
- Pambıq-cuna sarğı, rezin əlcəklər və ayaqqabı geyinmək.
- Civəni yığmaq (skrebka, şotka, tozsoran,skoç, sprinsobka və ya nəm kağız ilə təmizləyin. (Daha dəqiq məlumat üçün internetdə "fhn civə" axtarın).
- Civədən təmizlənmiş yeri qaynar sabun mayesi ilə yumaq (və ya kalium permanqanat məhlulu ilə).
- Otağı dəqiq yığışdırdıqdan sonra əlləri sabunla qaynar su ilə yumaq lazımdır.
- Yığılmış civəni germetik bağlanan taraya (banka, konteyner və s.) yerləşdirib otaqların və ərazilərin civəsizləşdirilməsi üzrə təşkilata xəbər vermək lazımdır.
- Sağlamlığınızın vəziyyəti pisləşdikdə həkimə müraciət edin. Civə orqanizmə aşağıdakı əsas mənbələr vasitəsilə daxil olur:
Bitki mənşəli məhsullar: düyü, kələm. Heyvan mənşəli məhsullar: ət, dəniz balıqları, dəniz məhsulları. Ətraf mühitin kimyəvi tullantılarla çirkləndiriciləri.
Civənin birləşmələri
Civənin ən geniş tanınan və insan tərəfindən geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
HgS – civə (II) sulfid, kinovar
HgCl2 – civə (II), sulema
Hg2Cl2 – civə (I) xlorid, kalomel.
Civə çox qədimdən insanlara məlumdur. Onun əsas mineralı kinovarı HgS qızdırdıqda alınır. Civə öz adını merkuri planetinin şərəfinə almışdır (latın dilində, "hidrarqyrum" – maye gümüş deməkdir).
Qida məhsulları ilə civənin orqanizmə sutkalıq qəbulu 0,015 mq-dır. Civə termometrlərdə, manometrlərdə, civə-kvars lampalarda və digər tibbi cihazlarda istifadə olunur.
Civənin birləşmələri də onun özü kimi zəhərlidir. Civə termometr zədələndikdə üzərinə kükürd səpmək lazımdır ki, civə (II) sulfid əmələ gəlsin.
Kalomel – civə (I) xlorid rəngsiz, suda az həll olan kristallardır. Kalmel qalvanik elektrodlar hazırlanmasında istifadə olunur. Onun mikrob əleyhinə təsiri də məlumdur.
Kinovar insanın istifadə etdiyi ilk mineral boyaqlardan biridir. Qədim dünyada ondan demək olar ki, hər yerdə istifadə olunmuşdur – Misirdə, Hindistanda, Çində, Mesopotamiyada, Roma imperyasında, Frakiyada.
Rusiyada sənaye müəssisələrindən atmosferə atılan civənin miqdarı təxminən ildə 10 ton təşkil edir (Revic, Avaliani, Tixonova, 2004). Bu sənaye cəhətdən inkişaf etmiş digər ölkələrin sənayesi tərəfindən atılan civənin miqdarına uyğun gəlir. Atmosfer havasında civənin YVK 0,3 mkq/m, içməli suda 0,5 mkq/l, torpaqda isə 2,1 mq/kq təşkil edir.
Mənbə
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
- (PDF). 2012-07-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-20.
 | Kimyəvi element haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale kimyevi element haqqindadir Marvel Comics personaji ucun baxin Cive Marvel Comics 80 qizil cive talliumCd Hg Cn dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre cive Hg 80Qrup Dovr Blok 12 6 dXarici gorunusuAtom kutlesi 200 59 q molElektron formulu 4f14 5d10 6s2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 38 83 C 234 32 K 37 89 F Qaynama temperaturu 356 73 C 629 88 K 674 11 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Cive Hg farsca جیوه jive D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 80 ci element Civenin tarixiItalyadaki Monte Amyata cive yatagi Qedim Roma dovrunden istifade olunur Civenin bu qeder qedimden melum olmasinin sebebi onunla elaqedardir ki orada cixarilan kinovar cive sulfid HgS havada qizdirildiqda asanliqla parcalanaraq metallik cive buxarlari emele getirir HgS O2 Hg SO2Astronomlar terefinden Merkuri planetinin isarelenmesi Cive e e II minillikde insanlara melum idi Elkimyacilar onu maddelerin qadin baslangici metallarin anasi felsefe dasinin esasi hesab edirdiler Onlar civeni argentium vivum CANLI GUMUS hidrargirum maye gumus ve ya Mercurius adlandiraraq onun metallarin sahi qizilla yaxinligini nezere catdirirdilar isaresi qizil olan Merkuri planeti Gunese en yaxin planetdir Cive tehlukelidir Cive agir metal birlesmeleri olduqca tehlukeli maddeler olub atmosferi suyu qida mehsullarini cirklendirir Terkibinde cive olan uzvi birlesmeler xususen metal cive daha tehlukelidir Cive Cive en toksik metallardan biri olub etraf muhitde genis yayilmisdir trofik zencirde bioakkumlyasiya ve hereket etme qabiliyyetine malikdir Civenin qida zenciri uzre hereketini sade sekilde asagidaki kimi gostermek olar su dib cokuntuleri biota bentos fito zooplankton baliqla qidalanan baliqlar ve quslar Biokimyevi metillesme prosesleri neticesinde su sistemlerinde emele gelen qurgusunun uzvi birlesmeleri daha tehlukelidir Cive etraf muhite cive terkibli filizlerin cixarilmasi ve eridilmesi sulfid filizlerinden eridib elvan metallarin alinmasi filizden qizil elde edildiyi sellulozun agardilmasi xlor kaustik vinilxlorid elektrik avadanliqlarinin lampa muxtelif cereyan menbeleri olcu ve nezaret cihazlarinin termometr monometr civeterkibli tibb preparatlarinin sementin istehsali civeterkibli pestisidlerin istifadesi das komur ve mazutun yandirilmasi zamani daxil olur Tullantilarin yandirilmasi zamani da etraf muhite xeyli miqdarda cive daxil olur Metallik cive istenilen nov heyat ucun yuksek zeherlidir Ekoloji tesirler her seyden evvel su muhitinde ozunu gosterir bir huceyreli deniz yosunlarinin heyat fealiyyeti dayanir fotosintez pozulur nitratlar fosfatlar ammonium birlesmeleri assimilyasiya olunur Heyvan ve insan orqanizminde civenin miqdariHeyvanlarin orqanizminde civenin miqdari kutle ile 0 00001 0 000001 e qeder olur Deniz baliqlarinda deniz mehsullarinda daha cox cive olur Insan orqanizminde civenin miqdari 0 0001 den 0 045 mq kq a qeder olur Orta hesabla sutka erzinde qida mehsullari ile insan orqanizmine 0 02 0 05 mq cive daxil olur Cive insan orqanizminin orqanlarinin toxumlarinin hamisinda askar olunmusdur Cive insan qaninda orta hesabla 0 0023 mq l miqdarinda olur Cive ionlari ve onun birlesmeleri fermentlerin sulfhidril qruplari ile elaqelenerek onlari passivlesdire bilir Orqanizme dusdukde cive Cu Zn Cd Se kimi elementlerin udulmasina ve mubadilesine tesir ede bilir Sularin coxlu sayda senaye tullantilari ile cirklenmesi hesabina ekser xercengebenzerlerde ve baliqlarda civenin miqdari yuksek olur baslica olaraq civenin uzvi birlesmeleri seklinde Metallik civenin buxarlari esasen tehlukeni yaradir Havanin temperaturu artdiqca onun aciq sethlerden civenin ayrilmasi artir Nefes aldiqca cive qana kecir Orqanizmde cive qan ile dovr edir zulallarla birleserek qismen qara ciyerde boyreklerde dalaqda beyin toxumalarinda toplanir Insan ucun civenin zeherlilik dozasi 0 4 mq oldurucu dozasi gt 150 mq dir Cive ile zeherlenmenin simptomlari asagidakilardir emosional davamsizliq qiciqlanma yuxunun pozulmasi ellerin barmaqlarinin esmesi bas agrilari is qabiliyyetinin azalmasi Orqanizimden cive boyrekler bagirsaq ter vezileri vasitesi ile xaric olunur Cive ile zeherlenmeCive ile zeherlenmenin elametleri musahide edildikde asagidakilari etmek lazimdir 1 Medeni su ile yumaq bir stekan suya 20 30q aktivlesmis komur elave olunur 2 Sud icmek ve ya qirilmis ciy yumurtani su ile icmek 3 Mutleq hekime muraciet etmek Qeribedir ki metallik cive daxile qebul edildikde praktiki olaraq tehlukeli deyil Eger siz tibbi cive termometrini qirmisinizsa ve cive yere tokulubse asagidakilari etmek meslehetdir Otaqdan butun kenar seyleri cixarmaq Havani deyismek ucun pencereleri ve qapini acmaq Pambiq cuna sargi rezin elcekler ve ayaqqabi geyinmek Civeni yigmaq skrebka sotka tozsoran skoc sprinsobka ve ya nem kagiz ile temizleyin Daha deqiq melumat ucun internetde fhn cive axtarin Civeden temizlenmis yeri qaynar sabun mayesi ile yumaq ve ya kalium permanqanat mehlulu ile Otagi deqiq yigisdirdiqdan sonra elleri sabunla qaynar su ile yumaq lazimdir Yigilmis civeni germetik baglanan taraya banka konteyner ve s yerlesdirib otaqlarin ve erazilerin civesizlesdirilmesi uzre teskilata xeber vermek lazimdir Saglamliginizin veziyyeti pislesdikde hekime muraciet edin Cive orqanizme asagidaki esas menbeler vasitesile daxil olur Bitki menseli mehsullar duyu kelem Heyvan menseli mehsullar et deniz baliqlari deniz mehsullari Etraf muhitin kimyevi tullantilarla cirklendiricileri Civenin birlesmeleriCivenin en genis taninan ve insan terefinden genis istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir HgS cive II sulfid kinovar HgCl2 cive II sulema Hg2Cl2 cive I xlorid kalomel Cive cox qedimden insanlara melumdur Onun esas minerali kinovari HgS qizdirdiqda alinir Cive oz adini merkuri planetinin serefine almisdir latin dilinde hidrarqyrum maye gumus demekdir Qida mehsullari ile civenin orqanizme sutkaliq qebulu 0 015 mq dir Cive termometrlerde manometrlerde cive kvars lampalarda ve diger tibbi cihazlarda istifade olunur Civenin birlesmeleri de onun ozu kimi zeherlidir Cive termometr zedelendikde uzerine kukurd sepmek lazimdir ki cive II sulfid emele gelsin Kalomel cive I xlorid rengsiz suda az hell olan kristallardir Kalmel qalvanik elektrodlar hazirlanmasinda istifade olunur Onun mikrob eleyhine tesiri de melumdur Kinovar insanin istifade etdiyi ilk mineral boyaqlardan biridir Qedim dunyada ondan demek olar ki her yerde istifade olunmusdur Misirde Hindistanda Cinde Mesopotamiyada Roma imperyasinda Frakiyada Rusiyada senaye muessiselerinden atmosfere atilan civenin miqdari texminen ilde 10 ton teskil edir Revic Avaliani Tixonova 2004 Bu senaye cehetden inkisaf etmis diger olkelerin senayesi terefinden atilan civenin miqdarina uygun gelir Atmosfer havasinda civenin YVK 0 3 mkq m icmeli suda 0 5 mkq l torpaqda ise 2 1 mq kq teskil edir MenbeMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s PDF 2012 07 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 06 20 Vikianbarda Cive ile elaqeli mediafayllar var Kimyevi element haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin