Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | kadmium, Cd, 48 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 12, 5, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 112.411 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Kr] 5s2 4d10 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 321.07 °C (594.22 K, 609.93 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 767 °C (1040 K, 1413 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Kadmium (Cd) – D.İ.Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 48-ci element. Bitkilərdə kadmiumun miqdarı quru qalığa görə 0,001%-dir, bitki hüceyrələrində kadmiumun miqdarı kütləcə 10–6 %-dır.
Kadmium təbiətdə
Kadmium əsasən köklərdə daha az miqdarda isə gövdədə, qələmlərdə və yarpaqlarda əsasən damarlarında lokallaşır.
Mühitdə kadmiumun mqidarı kəskin artdıqca onun kökləridə qatılığı yer üstü kütlədə olduğundan bir neçə dəfə çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, xlorofill kadmiumu bitki toxumalarında toplamaq qabiliyyətinə malikdir. Kadmiumun bitkilərdə miqdarı artıq olduqda aşağıdakı görünən simptomlar baş verir – yarpaqların xlorozu, onların kənarlarında qırmızı-qonur rəng, həmçinin böyümənin ləngiməsi və kök sisteminin zədələnməsi. Kadmiumun fitozəhərliliyi həmçinin fotosintezə ləngidici təsir, karbon qazının transpirasiyası və fiksə olunmasının pozulması, həmçinin hüceyrə membranlarının keçiriciliyini dəyişməsi ilə əlaqədardır. Kadmiumun bioloji reduksiyanın effektiv və spesifik inhibitorudur.
Kadmiumun insan orqanizminə təsiri
Kadmium zəhərli metallara aiddir. Qida ilə orqanizmə daxil olan kadmiumun sorulması gedən nazik bağırsaqda orqanizmə daxil olan kadmiumun cəmi 5%-i adsorbsiya olunur. Kadmiumun sorulmasına kalsium, sink və misin iştirakı təsir edir. Kadmium əsasən qara ciyərdə, onikibarmaq bağırsaqda toplanır. Böyrəklər kadmium ilə daha çox zəngindir. Insan yaşlandıqca orqanizmində kadmiumun miqdarı artır.
Qeyd edək ki, kadmiumun orqanizmə daxil olan miqdarı normadan artıq olduqda “io-io” adlanan xəstəlik yaranır. Bu xəstəlik ilk dəfə olaraq Yaponiyada aşkar edilmişdir. Belə ki, kadmium flizi yatağının mənimsənilməsi zamanı əmələ gələn su düyü plantasiyalarında istifadə olunmuş və bu plantasiyaların düyüsünü istifadə edən insanların sümüklərində kövrəklik əmələ gəlmişdir. Suda olan kadmium sümüyə keçərək oradan kalsiumu çıxarmışdır. Nəticədə kövrəkləşmiş sümük kiçik mexaniki təsir və ya bir qədər ağır yük təsiri ilə qırılmışdır. Bu, o deməkdir ki, tərkibində kadmium çox olan suları bitkiləri suvarma üçün istifadə etmək olmaz, onlar su hövzələrinə tökmək yolverilməzdir.
Kadmiumun fiziologiyası kifayət qədər öyrənilməmişdir. Kadmium maddələrin karbohidrat mübadiləsinə, qara ciyərdə gippur turşusunun sintezinə, bəzi fermentlərin aktivliyinə təsir edir. Kadmium ağır metalları insan orqanizmində əlaqələndirən nəql edən və onların detoksikasiyasınında iştirak edən xüsusi zülalların tərkibinə daxildir.
Kadmium tərəvəzlər və qara ciyər istifadə etdikdə orqanizmə daxil olur.
Kadmiumun daha geniş məlum olan və insanlar tərəfindən daha geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
CdO – kadmium oksid
CdS – kadmium sulfid, qrinokit
CdSO4 – kadium sulfat
Tarixi
Kadmium 1817-ci ildə Maqdeburqun dairə həkimi İohan Rolov təxmin etmişdir ki, Germanın Şqnebekdeki fabrikindeə istehsal olunan sink oksiddə zəhərli qarışıq - arsen var. Həqiqətən də, bu fabrikdə istehsal olunmuş sink oksidin turşuda həll edilməsindən alınmış məhluldan hidrogen-sulfid keçirdikdə arsen-sulfidə A2S3 cox oxşayan sarı rəngli çqküntü əmələ gəlirdi. German isə onun istehsal etdiyi maddədə arsenin olmadığını təkid edirdi. Mübahisəni aradan qaldırmaq üçün Hannover əcazaxanalarının baş müfəttişi Fridrix Ştromeyer(1776-1835) dəvət olundu. O, həm də Göttingen universitetinin kimya kafedrasında işləyirdi. Ştomeyer oksidin alındığı sink karbonatı közərtdikdə onun çox açıq sarımtıl rəngə malik olduğuna diqqət yetirmişdi. ZnO-in qələvidə həll olmasından sonra yerdə qalan qəhvəyi maddə əvvəllər məlum olmayan elementin oksidi olmuşdur. Bu element kadmium adlandırılmışdır və xüsusi məşhur elementlər siyahısına daxil deyil. Flizlərdə kadmiuma sink ilə birlikdə rast gəlinir və adını da buradan almışdır. Yunan sözü olan “cadmea” – sink flizi deməkdir.
Insan bədənində kadmium atomlarının sayı 1,6·1020, bir insan hüceyrəsində 1,6·106 ədəddir.
Kadmiumun orta miqdarı kişilərin böyrəklərində 44mkq/q, qadınların böyrəklərində 29 mkq/q olur.
Estrogenlər (qadın cinsi hormonları) kadmiumun orqanizmindən xaric olmasını gücləndirir.
Qida məhsulları ilə kadmiumun orqanizmə daxil olan sutkalıq miqdarı 0,15 mq-dır.
Kadmiumsulfat CdSO4 tibbdə qanın laxtalanmasını tədqiq edərkən yoxlanılır.
Kadmiumun orqanizmdə yarımçıxma dövrü 13-47 ildir.
Kadmiumun birləşmələri zəhərlidirlər. Insan üçün zəhərlilik həddi sutkada 30 mkq-dır.
Kadmium suda və zəif turşu məhlulunda həll olan duzlarının hamısı zəhərlidir. Kadmium oksid “tüstüsünə” malik hava ilə nəfəs almaq təhlükəlidir.
Kadmium sulfid CdS sarı rənglidir, sarı boyaq və rəngli şüşələr hazırlamaq üçün istifadə olunur.
Fiziki-kimyəvi xassələri
Kadmium sinkə nisbətən daha asan əriyən və uçucu (tər=321oC, tqay=767oC), gümüşü-ağ rəngli metaldır. Əgər onu nazik folqa şəklinə salsaq, folqanı işığa tutduqda, o yaşıl rəngdə olacaq. kadmiumun qızılla ərintisi - yeganə yaşıl rəngli metal ərintidir. Kadmium sinklə birlikdə alınır, sonra isə qovma ilə ondan ayrılır. Elektrokimyəvi metoddan istifadə etdikdə elektrolizin müvafiq şəraitini seçməklə onu sinkdən əvvəl ayırırlar. Kadmium kifayət qədər aktiv metaldır. O turçularla reaksiyaya girərək hidrogen ayırır, havada qızdırıldıqda isə yanaraq qəhvəyi rəngli CdO əmələ gətirir. Kadmium hidroksid amfoter sink hidroksiddən fərqli olaraq, əsasən, özəl xassələrə malikdir.
Kadmiumun istehsalı
Dunyada kadmium7un istehsalı nisbətən azdır: ildə 20 min tona yaxın. Bunun demek olar ki, üçdə iki hissəsi nikel-kadmium akkumulyatorlarında istifadə olunur (bunlar qələvi akkumlyatorları adlanır, çünki onlarda elektrolit rolunu qələvi məhlulu oynayır).
Mənbə
- Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report) (англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Vol. 85, no. 5. — P. 1047—1078. — DOI:10.1351/PAC-REP-13-03-02.
- Химическая энциклопедия: в 5-ти т. / Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.). — М.: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 280. — 671 с. — 100 000 экз.
- Кадмий в продуктах питания
- Кадмий
- D.İ.Mendeleyev. "Kimyanın əsasları"
- Uşaqlar üçün ensiklopediya. Kimya. Bakı, 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
48 gumus kadmium indiumZn Cd Hg dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre kadmium Cd 48Qrup Dovr Blok 12 5 dXarici gorunusuAtom kutlesi 112 411 q molElektron formulu Kr 5s2 4d10Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 321 07 C 594 22 K 609 93 F Qaynama temperaturu 767 C 1040 K 1413 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Kadmium Cd D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 48 ci element Bitkilerde kadmiumun miqdari quru qaliga gore 0 001 dir bitki huceyrelerinde kadmiumun miqdari kutlece 10 6 dir Kadmium tebietdeKadmium esasen koklerde daha az miqdarda ise govdede qelemlerde ve yarpaqlarda esasen damarlarinda lokallasir Muhitde kadmiumun mqidari keskin artdiqca onun kokleride qatiligi yer ustu kutlede oldugundan bir nece defe cox olur Mueyyen edilmisdir ki xlorofill kadmiumu bitki toxumalarinda toplamaq qabiliyyetine malikdir Kadmiumun bitkilerde miqdari artiq olduqda asagidaki gorunen simptomlar bas verir yarpaqlarin xlorozu onlarin kenarlarinda qirmizi qonur reng hemcinin boyumenin lengimesi ve kok sisteminin zedelenmesi Kadmiumun fitozeherliliyi hemcinin fotosinteze lengidici tesir karbon qazinin transpirasiyasi ve fikse olunmasinin pozulmasi hemcinin huceyre membranlarinin keciriciliyini deyismesi ile elaqedardir Kadmiumun bioloji reduksiyanin effektiv ve spesifik inhibitorudur Kadmiumun insan orqanizmine tesiriKadmium zeherli metallara aiddir Qida ile orqanizme daxil olan kadmiumun sorulmasi geden nazik bagirsaqda orqanizme daxil olan kadmiumun cemi 5 i adsorbsiya olunur Kadmiumun sorulmasina kalsium sink ve misin istiraki tesir edir Kadmium esasen qara ciyerde onikibarmaq bagirsaqda toplanir Boyrekler kadmium ile daha cox zengindir Insan yaslandiqca orqanizminde kadmiumun miqdari artir Qeyd edek ki kadmiumun orqanizme daxil olan miqdari normadan artiq olduqda io io adlanan xestelik yaranir Bu xestelik ilk defe olaraq Yaponiyada askar edilmisdir Bele ki kadmium flizi yataginin menimsenilmesi zamani emele gelen su duyu plantasiyalarinda istifade olunmus ve bu plantasiyalarin duyusunu istifade eden insanlarin sumuklerinde kovreklik emele gelmisdir Suda olan kadmium sumuye kecerek oradan kalsiumu cixarmisdir Neticede kovreklesmis sumuk kicik mexaniki tesir ve ya bir qeder agir yuk tesiri ile qirilmisdir Bu o demekdir ki terkibinde kadmium cox olan sulari bitkileri suvarma ucun istifade etmek olmaz onlar su hovzelerine tokmek yolverilmezdir Kadmiumun fiziologiyasi kifayet qeder oyrenilmemisdir Kadmium maddelerin karbohidrat mubadilesine qara ciyerde gippur tursusunun sintezine bezi fermentlerin aktivliyine tesir edir Kadmium agir metallari insan orqanizminde elaqelendiren neql eden ve onlarin detoksikasiyasininda istirak eden xususi zulallarin terkibine daxildir Kadmium terevezler ve qara ciyer istifade etdikde orqanizme daxil olur Kadmiumun daha genis melum olan ve insanlar terefinden daha genis istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir CdO kadmium oksid CdS kadmium sulfid qrinokit CdSO4 kadium sulfatTarixiKadmium 1817 ci ilde Maqdeburqun daire hekimi Iohan Rolov texmin etmisdir ki Germanin Sqnebekdeki fabrikindee istehsal olunan sink oksidde zeherli qarisiq arsen var Heqiqeten de bu fabrikde istehsal olunmus sink oksidin tursuda hell edilmesinden alinmis mehluldan hidrogen sulfid kecirdikde arsen sulfide A2S3 cox oxsayan sari rengli cqkuntu emele gelirdi German ise onun istehsal etdiyi maddede arsenin olmadigini tekid edirdi Mubahiseni aradan qaldirmaq ucun Hannover ecazaxanalarinin bas mufettisi Fridrix Stromeyer 1776 1835 devet olundu O hem de Gottingen universitetinin kimya kafedrasinda isleyirdi Stomeyer oksidin alindigi sink karbonati kozertdikde onun cox aciq sarimtil renge malik olduguna diqqet yetirmisdi ZnO in qelevide hell olmasindan sonra yerde qalan qehveyi madde evveller melum olmayan elementin oksidi olmusdur Bu element kadmium adlandirilmisdir ve xususi meshur elementler siyahisina daxil deyil Flizlerde kadmiuma sink ile birlikde rast gelinir ve adini da buradan almisdir Yunan sozu olan cadmea sink flizi demekdir Insan bedeninde kadmium atomlarinin sayi 1 6 1020 bir insan huceyresinde 1 6 106 ededdir Kadmiumun orta miqdari kisilerin boyreklerinde 44mkq q qadinlarin boyreklerinde 29 mkq q olur Estrogenler qadin cinsi hormonlari kadmiumun orqanizminden xaric olmasini guclendirir Qida mehsullari ile kadmiumun orqanizme daxil olan sutkaliq miqdari 0 15 mq dir Kadmiumsulfat CdSO4 tibbde qanin laxtalanmasini tedqiq ederken yoxlanilir Kadmiumun orqanizmde yarimcixma dovru 13 47 ildir Kadmiumun birlesmeleri zeherlidirler Insan ucun zeherlilik heddi sutkada 30 mkq dir Kadmium suda ve zeif tursu mehlulunda hell olan duzlarinin hamisi zeherlidir Kadmium oksid tustusune malik hava ile nefes almaq tehlukelidir Kadmium sulfid CdS sari renglidir sari boyaq ve rengli suseler hazirlamaq ucun istifade olunur Fiziki kimyevi xasseleriKadmium sinke nisbeten daha asan eriyen ve ucucu ter 321oC tqay 767oC gumusu ag rengli metaldir Eger onu nazik folqa sekline salsaq folqani isiga tutduqda o yasil rengde olacaq kadmiumun qizilla erintisi yegane yasil rengli metal erintidir Kadmium sinkle birlikde alinir sonra ise qovma ile ondan ayrilir Elektrokimyevi metoddan istifade etdikde elektrolizin muvafiq seraitini secmekle onu sinkden evvel ayirirlar Kadmium kifayet qeder aktiv metaldir O turcularla reaksiyaya girerek hidrogen ayirir havada qizdirildiqda ise yanaraq qehveyi rengli CdO emele getirir Kadmium hidroksid amfoter sink hidroksidden ferqli olaraq esasen ozel xasselere malikdir Kadmiumun istehsaliDunyada kadmium7un istehsali nisbeten azdir ilde 20 min tona yaxin Bunun demek olar ki ucde iki hissesi nikel kadmium akkumulyatorlarinda istifade olunur bunlar qelevi akkumlyatorlari adlanir cunki onlarda elektrolit rolunu qelevi mehlulu oynayir MenbeMichael E Wieser Norman Holden Tyler B Coplen John K Bohlke Michael Berglund Willi A Brand Paul De Bievre Manfred Groning Robert D Loss Juris Meija Takafumi Hirata Thomas Prohaska Ronny Schoenberg Glenda O Connor Thomas Walczyk Shige Yoneda Xiang Kun Zhu Atomic weights of the elements 2011 IUPAC Technical Report angl Pure and Applied Chemistry 2013 Vol 85 no 5 P 1047 1078 DOI 10 1351 PAC REP 13 03 02 Himicheskaya enciklopediya v 5 ti t Redkol Knunyanc I L gl red M Sovetskaya enciklopediya 1990 T 2 S 280 671 s 100 000 ekz Kadmij v produktah pitaniya Kadmij D I Mendeleyev Kimyanin esaslari Usaqlar ucun ensiklopediya Kimya Baki 2008 Vikianbarda Kadmium ile elaqeli mediafayllar var