Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarmatlar — Azərbaycanlıların etnogenezində iştirak etmiş atlı köçəri qədim türkdilli xalqlarından biridir. Sarmatlar iskit dilində danışırdılar və daha geniş İskif mədəniyyətlərinin bir hissəsi idilər.
Etnik kimlikləri haqqda nəzəriyyələr
XIX yüzilliyə kimi bütün tarixçilər skifləri, sarmatları, alanları türk hesab edirdilər. XIX-XX əsrdə osetin tarixçisi irandilli nəzəriyyənin bünövrəsini qoydu və Avropada, Rusiyada antitürkçülüyün yayıldığı dövrdə sevildi və təbliğ olunmağa başlandı.
İran nəzəriyyəsi
İranşünas tarixçilərin əksəriyəti sarmatları irandilli xalq sayılırdılar. İranistlər, bir qayda olaraq, yazdıqları məqalələrdə, elmi işlərdə skiflərin, sarmatların, alanların hind-avropalılarda olmayan etnik xüsusiyyətlərini və qədim tarixçilərin verdikləri məlumatları nəzərə almırlar.
Türk nəzəriyyəsi
Herodotdan başlayaraq antik müəlliflər cənub-Şərqi Avropa çöllərində, sarmat və savromat adlı etnosun yaşadığını və türk olduğunu yazırlar. Bu atlı xalqları hind-avropalılardan fərqləndirən özəllikləri var idi:
- Kütləvi şəkildə mahir at miniciləri idilər, körpəlikdən at sürürdülər.
- At əti yeyirdilər.
- Qımız (at südü) içirdilər.
- Qədim tarixyazarlar onları İran xalqları hesab etmirdi.
Antik müəlliflər (Siciliyalı Diodor, Böyük Plini, və b.) sarmatların madaylarla qohum olduqlarını yazırlar. Burada əlbəttə ki, madayların sonrakı nəsilləri olan nəzərdə tutulurlar. Bu zaman ortaya belə bir sual çıxır: Əgər sarmatlar irandillidilərsə onda nəyə görə farslarla deyil madaylar və atropatenlilərlə qohumdurlar? Madayların və atropatenlilərin isə türk mənşəli tayfalar olmaları və Azərbaycan türklərinin təşəkkülündə iştirak etmələri birmənalı olaraq sübut edilmişdir.
Antik müəllif eranın əvvəllərində yazır:
 | Heyvan dəriləri və enli şalvarlarla onlar özlərini soyuqdan qoruyurlar. Onların dəhşətli üzləri tüklə örtülmüşdür. |  |
Bu məlumatda "dəhşətli üzləri" ifadəsi monqoloid irqə mənsub fizionomiyaya aiddir. İrandillilər arasında isə monqoloid irqinin yayılmaması heç kəsdə şübhə doğurmur.
adlı müəllif sarmatların Tamarak şəhəri haqqında məlumat verir. Bu toponim qədim türkcə "tam"-qala divarı, "örək" - qala sözlərindən ibarətdir.
Antik müəllif Pomponi Mela yazır ki, sarmatlarda "qadınlar kişilərlə bərabər döyüşdə iştirak edirlər". Başqa bir müəllif qeyd edir ki,"savromatlarda qız bir düşmən öldürməmiş ərə verilmir."Qeyd edək ki,indiyə qədər iranşünasların heç biri bu adətin iran xalqlarında olması haqqında bircə dənə də olsun fakt göstərə bilməmişlər. Halbuki skiflərdə və saklarda, qafqaz albanlarında, daha sonra isə hunlar və oğuzlarda bu adətin olması haqqında istənilən qədər tarixi mənbələrdə faktlar var.
II əsrdə yaşamış antik müəllif yazır ki, sarmatlarda bir çar Medoask adlanır. Bu ad qədim türkcə "mat"-mətin, "sak", "çak"-ayıq-sayıq sözlərindən ibarətdir ki, bu da quruluşca saklarda Taksak adı ilə eynidir.
Sarmatlar çoxlu tayfadan ibarət idi. Onların içərisində türk, sirak (şirak), dandar (dondar), qarqar və b. vardı. Göstərilən tayfaların hamısı türkmənşəli tayfalardır və onlar haqqında mənbələrdə kifayət qədər məlumat var.
Herodot yazır ki, savromatlar danışırlar. Skiflərin türkmənşəli olması isə kifayət qədər tutarlı faktlarla sübut edilmişdir.
Göstərilən faktlar sarmatların türkmənşəli olduğunu deməyə əsas verir. Bütün bu faktların əksinə iranşünaslar sarmatların irandilli olmasına dair fakt göstərə bilməyiblər.
İstinadlar
- The significance of the nomadic Iranian peoples, the Cimmerii, Scythians and Sarmatians, emerges with ever-increasing clarity from the point of view of the evolution of Slav culture and ethnic characteristics. János Harmatta. Studies in the History and Language of the Sarmatians 2022-05-15 at the Wayback Machine. 1970. 7 Səh.
- Michael Rostovtzeff. Iranians & Greeks in South Russia 1969 2022-05-15 at the Wayback Machine. Səh 114.
- (William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)
- The Encyclopedia of religion
- "Encyclopædia Britannica Online: "Sarmatian"". 2008-01-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-12-10.
- Zakiev M. Z., Problems of the history and language, Who are the Alans? 2012-02-10 at the Wayback Machine, Kazan, 1995
- Zaur Həsənov – Çar Skifləri
- Qiyasəddin Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən
- Qiyasəddin Qeybullayev – Azərbaycanlıların etnogenezindən
- Qiyasəddin Qeybullayev – Qədim türklər və Ermənistan
- Firudin Cəlilov – Azər Xalqı
- Pomponi Mela. Zemleopisaniye, III kitab, 4, 35
- Poliney. Hərbi fəndlər, VIII, 56
- Böyük Pliniy, VI, 15
- Herodot. IV, 117
Mənbə
- Q.Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən,Bakı,1994
- Q.Qeybullayev-Azərbaycanlıların etnogenezindən,Bakı,1991(I cild)
- E.V.Sevortyan-Türk dillərinin etimoloji lüğəti(I.II,III cildlər),Moskva,1974,1978,1982(rusca)
Həmçinin bax
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sarmatlar Azerbaycanlilarin etnogenezinde istirak etmis atli koceri qedim turkdilli xalqlarindan biridir Sarmatlar iskit dilinde danisirdilar ve daha genis Iskif medeniyyetlerinin bir hissesi idiler Etnik kimlikleri haqqda nezeriyyelerXIX yuzilliye kimi butun tarixciler skifleri sarmatlari alanlari turk hesab edirdiler XIX XX esrde osetin tarixcisi irandilli nezeriyyenin bunovresini qoydu ve Avropada Rusiyada antiturkculuyun yayildigi dovrde sevildi ve teblig olunmaga baslandi Iran nezeriyyesi Iransunas tarixcilerin ekseriyeti sarmatlari irandilli xalq sayilirdilar Iranistler bir qayda olaraq yazdiqlari meqalelerde elmi islerde skiflerin sarmatlarin alanlarin hind avropalilarda olmayan etnik xususiyyetlerini ve qedim tarixcilerin verdikleri melumatlari nezere almirlar Turk nezeriyyesi Herodotdan baslayaraq antik muellifler cenub Serqi Avropa collerinde sarmat ve savromat adli etnosun yasadigini ve turk oldugunu yazirlar Bu atli xalqlari hind avropalilardan ferqlendiren ozellikleri var idi Kutlevi sekilde mahir at minicileri idiler korpelikden at sururduler At eti yeyirdiler Qimiz at sudu icirdiler Qedim tarixyazarlar onlari Iran xalqlari hesab etmirdi Antik muellifler Siciliyali Diodor Boyuk Plini ve b sarmatlarin madaylarla qohum olduqlarini yazirlar Burada elbette ki madaylarin sonraki nesilleri olan nezerde tutulurlar Bu zaman ortaya bele bir sual cixir Eger sarmatlar irandillidilerse onda neye gore farslarla deyil madaylar ve atropatenlilerle qohumdurlar Madaylarin ve atropatenlilerin ise turk menseli tayfalar olmalari ve Azerbaycan turklerinin tesekkulunde istirak etmeleri birmenali olaraq subut edilmisdir Antik muellif eranin evvellerinde yazir Heyvan derileri ve enli salvarlarla onlar ozlerini soyuqdan qoruyurlar Onlarin dehsetli uzleri tukle ortulmusdur Bu melumatda dehsetli uzleri ifadesi monqoloid irqe mensub fizionomiyaya aiddir Irandilliler arasinda ise monqoloid irqinin yayilmamasi hec kesde subhe dogurmur adli muellif sarmatlarin Tamarak seheri haqqinda melumat verir Bu toponim qedim turkce tam qala divari orek qala sozlerinden ibaretdir Antik muellif Pomponi Mela yazir ki sarmatlarda qadinlar kisilerle beraber doyusde istirak edirler Basqa bir muellif qeyd edir ki savromatlarda qiz bir dusmen oldurmemis ere verilmir Qeyd edek ki indiye qeder iransunaslarin hec biri bu adetin iran xalqlarinda olmasi haqqinda birce dene de olsun fakt gostere bilmemisler Halbuki skiflerde ve saklarda qafqaz albanlarinda daha sonra ise hunlar ve oguzlarda bu adetin olmasi haqqinda istenilen qeder tarixi menbelerde faktlar var II esrde yasamis antik muellif yazir ki sarmatlarda bir car Medoask adlanir Bu ad qedim turkce mat metin sak cak ayiq sayiq sozlerinden ibaretdir ki bu da qurulusca saklarda Taksak adi ile eynidir Sarmatlar coxlu tayfadan ibaret idi Onlarin icerisinde turk sirak sirak dandar dondar qarqar ve b vardi Gosterilen tayfalarin hamisi turkmenseli tayfalardir ve onlar haqqinda menbelerde kifayet qeder melumat var Herodot yazir ki savromatlar danisirlar Skiflerin turkmenseli olmasi ise kifayet qeder tutarli faktlarla subut edilmisdir Gosterilen faktlar sarmatlarin turkmenseli oldugunu demeye esas verir Butun bu faktlarin eksine iransunaslar sarmatlarin irandilli olmasina dair fakt gostere bilmeyibler IstinadlarThe significance of the nomadic Iranian peoples the Cimmerii Scythians and Sarmatians emerges with ever increasing clarity from the point of view of the evolution of Slav culture and ethnic characteristics Janos Harmatta Studies in the History and Language of the Sarmatians 2022 05 15 at the Wayback Machine 1970 7 Seh Michael Rostovtzeff Iranians amp Greeks in South Russia 1969 2022 05 15 at the Wayback Machine Seh 114 William Hearth ORMUS Timeline of Ancients 2007 s 174 The Encyclopedia of religion Encyclopaedia Britannica Online Sarmatian 2008 01 09 tarixinde Istifade tarixi 2012 12 10 Zakiev M Z Problems of the history and language Who are the Alans 2012 02 10 at the Wayback Machine Kazan 1995 Zaur Hesenov Car Skifleri Qiyaseddin Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Qiyaseddin Qeybullayev Azerbaycanlilarin etnogenezinden Qiyaseddin Qeybullayev Qedim turkler ve Ermenistan Firudin Celilov Azer Xalqi Pomponi Mela Zemleopisaniye III kitab 4 35 Poliney Herbi fendler VIII 56 Boyuk Pliniy VI 15 Herodot IV 117MenbeQ Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994 Q Qeybullayev Azerbaycanlilarin etnogenezinden Baki 1991 I cild E V Sevortyan Turk dillerinin etimoloji lugeti I II III cildler Moskva 1974 1978 1982 rusca Hemcinin baxAtli xalqlar Saklar Skifler Madaylar Irandilli xalqlar Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin