Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir.
Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur.
Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.
Tarix fəlsəfəsi
Tarix- özü bir fəlsəfədir. "Tarix" anlayışı üç müxtəlif səviyyədə və mənada istifadə olunur. Birincisi, sosial-tarixi proses – ictimai inkişaf kimi; ikincisi, ictimai-siyasi hadisələrin xronoloji ardıcıllıqla təsviri kimi və nəhayət, üçüncüsü, bu prosesin insan tərəfindən bütöv bir fenomen kimi dərk olunması mənasında – "Tarix fəlsəfəsi" kimi. Tarix fəlsəfəsi insan qəlbi və şüuruna yaxın olan problemlərə bilavasitə toxunur (onun əsas maraq və mənafelərinin tarixdə özünə uyğun necə yer tapması, onların keçmişini və gələcək taleyini müəyyən etmək kimi vəzifənin öhdəsindən gəlmək və s.). insanların maraq və mənafeləri çox rəngarəngdir, bəzən antoqonist xarakter daşıyan; ona görədə tarix fəlsəfəsi müxtəlif dünyagörüşlərin və sosial-siyasi proqramların toqquşma meydanına çevrilir.
Tarixşünaslıq
Abbasqulu ağa Bakıxanov XIX əsrin I yarısının görkəmli maarifpərvəri, yazıçısı, şairi olmuşdur. O, Azərbaycan tarixşünaslığının banisi, Azərbaycan və Dağıstan tarixinə dair xronoloji ardıcıllığı əsas tutan zəngin və rəngarəng mənbəşünaslıq bazasına malik olan ilk müntəzəm tədqiqat əsərinin müəllifidir. Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" əsərinə qədər Azərbaycan tarixinə aid yazılmış ümumi bir tarix əsərinə təsadüf etmirik. A. Bakıxanov bu sahədə birinci olaraq Azərbaycan tarixinə aid olan materialları toplamış, onları müəyyən bir sistemə salmış və təsviri yolla "Gülüstani-İrəm" əsərini yazmışdır. Bakıxanov tarix elminin əvəzi olmayan tərbiyə və əxlaq məktəbi olduğunu qeyd edərək yazırdı: "Bu elm insanı gözəl əxlaqlı və bilikli edir, ona dolanacaq və yaşayış işlərini öyrədir. Buna görə, onu mənəvi elmlərin qiymətlərindən hesab edib demək olar: tarix hökmsüz və zülmsüz elə bir hökmdardır ki, bütün adəm övladı onun əmrlərinə boyun əyməkdədir… Tarix elə bir danışmayan natiqdir ki, sələflərin vəsiyyətlərini bütün təfsilat və təriflərilə xələflərə bildirir, ehtiyac və rifah səbəblərini, tərəqqi və tənəzzül yolların anladır". A. Bakıxanov göstərirdi ki, "vətən tarixi"ni bilmək insanlarda milli təfəkkürün inkişafına vətənpərvərlik hislərinin tərbiyə edilməsinə, dostu düşməndən ayırmağa, millət üçün, vətən üçün faydalı və zərərli olanları fərqləndirməyə imkan verir.
Tarixdə dövrləşmə
Tarixin dövrləşməsi şərtidir, rahatlıq, anlaşılmaq və anlatmaq üçündür. Tarix bəşəriyyətin həyat yolu olaraq arasıkəsilməzdir, dövrləşmə isə tarixi müəyyən əlamətlərə görə aralıqlara, zaman intervallarına bölməkdir. Dövrləşmə daha qədimlərdən, daha keçmişdən yaxın zamanlara uzanan yolun döngələrini göstərir (bu döngələr mühüm görünsələr və vacib olsalar da, əsasən tarixçinin təhlil süzgəcindən keçib gələn kəşfdir, yəni subyektivdir).
Müxtəlif xalqların, mədəniyyətlərin tarixi fərqli olduğuna görə fərqli dövrləşməyə məruz qalmalıdır. Biri üçün aydınlaşdırıcı mahiyyət daşıyan dövrləşmə digərinə görə mənasız ola bilər. F. Petrarca tərəfindən daxil edilən Renessans kəlməsi sonralar bütün Avropaya aid edildi, avropalaşdırıldı. Bu, Çin və ya İslam şərqinin tarixinə xas olan dövrləşmə deyil. Əsasən İtaliya üçün uyğun olan Renessans anlayışı və onun üzərində qurulan dövrləşmə Şimali Avropa üçün belə fərqlidir və o qədər də uyğun görünmür (hansı yenidənoyanma, yenidəncanlanma, nəyin oyanması, nəyin bərpası?). Qaranlıq Çağ termini də F. Petrarca `nın (1304–1463) kəşfidir (1330-larda), Antik dövrdən sonrakı dövrü Qaranlıq Çağı bildirir. Avropalıların Qaranlıq çağı İslamın ən parlaq çağı ilə az qala üst-üstə düşür.
Orta çağ (Middle Ages) terminini 15-ci əsr İtalyan humanisti 1392–1463) daxil etdi. Tarixi antik, orta çağ və cağdaş dövr kimi üç hissəyə ayırmaq da həmin dövrdə baş verdi, bunu (1369–1444) Leonardo Da Vinçiyə aid edirlər. "Middle Ages" əvəzinə "Medieval" sözü də işlənilir.
"Çağdaş dövr" zaman boyu hərəkət etdikcə onu iki hissəyə-yeni və ən yeni tarixə ayırmağa başlanıldı — Modern History (Yeni tarix), Contemporary History (Ən yeni tarix). Bir zamanlar Konstantinopolun türklər tərəfindən fəthi (1453) Orta çağın Middle Ages sonu və Yeni çağın (Modern Era) başlanğıcı hesab olunurdu. 1789-cu il Fransız inqilabını Müasir dövrün (Modern History) başlanğıcı hesab edənlər çoxdur. Bir sıra hallarda modern dövrün Roma İmperiyasının çöküşü (Post Roma) və ya İslam mədəniyyətinin yaranması ilə başladığını söyləyirlər. Bu üçlük, yəni Qədim (Antik) dövr, Orta çağ və Müasir dövr Avropa dövrləşməsidir, dünyanın digər hissələrinə aid deyil (hərçənd ki, sırf zaman bölümü kimi bu dövrləşmədən qlobal tarixçilər də, yəni ümumdünya tarixi ilə məşğul olanlar da istifadə etməkdədirlər).
Tarixi elmlər
- Arxeologiya
- Arxeoqrafiya
- Arxivşünaslıq
- Bonistika
- Veksillologiya
- Genealogiya
- Heraldika
- Diplomatika
- Tarixi coğrafiya
- Tarixi demoqrafiya
- Mənbəşünaslıq
- Numizmatika
- Onomastika
- Paleoqrafiya
- Xronologiya
- Epiqrafika
və s.
Tarixlə bağlı olan elmlər
və s.
Həmçinin bax
Mənbələr
- Hamlet İsaxanlı. KEÇMİŞİN FƏLSƏFƏSİ VƏ YA TARİX NECƏ YAZILIR? Xəzər xəbər N 284. aprel 2010
- Professor Anar İsgəndərov "ƏN MÜASİR TARİXİN YAZILMASI İLƏ BAĞLI PROBLEMLƏR VAR" Media forum, 2010–12–13
- Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" Xatun Plyus, bakı 2010.
İstinadlar
- Mammadli B. A. THE SUBJECT OF HISTORICAL SCIENCE IN ANTIQUITY AND THE MIDDLE AGES // I International Scientific and Practical Conference "Modern science: actual problems" 2023-02-25 at the Wayback Machine January 24–25, 2023, Manchester, UK. p.28
- Qulamhüseyn Məmmədov. "Tarix və Millət". Milliyyət Araşdırmalar Mərkəzi. 15 iyul 2019 tarixində .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tarix q yun ἱstoria historia sorgu arasdirma neticesinde elde edilen bilikler kecmisde insani onun fealiyyetini dunyagorusunu ictimai munasibetleri ve s sistemli sekilde oyrenen elm kecmisin tedqiqi ve senedlesdirilmesi Menbeler uzre insan meydana gelmesi ve inkisafini muxtelif xalqlarin en qedim zamanlardan bizim dovrumuzedek nece yasamalari onlarin heyatlarinda hansi hadiselerin bas vermesi insan cemiyyetlerinin heyati nece ve niye deyisib indi movcud oldugu hala dusmesini oyrenen elmdir Herodot teq e e 484 teq e e 425 Qerb dunyasinda tarixin atasi hesab olunur Tarix hadiseler ardicilligini tarixi prosesi tesvir olunan faktlarin obyektivliyini mueyyen etmek ve hadiselerin sebebleri haqqinda netice cixarmaq ucun kecmisle bagli butun nov menbeleri oyrenen elmdir Tarixi bilmeyen insanlar kecmisin sehvlerini tekrarlamaga meyllidirler Kecmisin sehvlerini tekrarlamamaq ucun kecmisi bilmek lazimdir Tarix fennini yaxsi bilmek her birimizin borcudur Burada ise tarixi gercekliyi derk etmeye calisan alimler tarixciler on plana cixir Tarixcinin vezifesi her bir alim kimi heqiqeti axtarmaqdir Heqiqeti derk etmek prosesi qeyri adi derecede murekkeb ve cetindir bu yolda alim bezen ugursuzluqlarla qarsilasa biler Tarix felsefesi Tarix ozu bir felsefedir Tarix anlayisi uc muxtelif seviyyede ve menada istifade olunur Birincisi sosial tarixi proses ictimai inkisaf kimi ikincisi ictimai siyasi hadiselerin xronoloji ardicilliqla tesviri kimi ve nehayet ucuncusu bu prosesin insan terefinden butov bir fenomen kimi derk olunmasi menasinda Tarix felsefesi kimi Tarix felsefesi insan qelbi ve suuruna yaxin olan problemlere bilavasite toxunur onun esas maraq ve menafelerinin tarixde ozune uygun nece yer tapmasi onlarin kecmisini ve gelecek taleyini mueyyen etmek kimi vezifenin ohdesinden gelmek ve s insanlarin maraq ve menafeleri cox rengarengdir bezen antoqonist xarakter dasiyan ona gorede tarix felsefesi muxtelif dunyagoruslerin ve sosial siyasi proqramlarin toqqusma meydanina cevrilir Tarixsunasliq Abbasqulu aga Bakixanov Abbasqulu aga Bakixanov XIX esrin I yarisinin gorkemli maarifperveri yazicisi sairi olmusdur O Azerbaycan tarixsunasliginin banisi Azerbaycan ve Dagistan tarixine dair xronoloji ardicilligi esas tutan zengin ve rengareng menbesunasliq bazasina malik olan ilk muntezem tedqiqat eserinin muellifidir Abbasqulu aga Bakixanovun Gulustani Irem eserine qeder Azerbaycan tarixine aid yazilmis umumi bir tarix eserine tesaduf etmirik A Bakixanov bu sahede birinci olaraq Azerbaycan tarixine aid olan materiallari toplamis onlari mueyyen bir sisteme salmis ve tesviri yolla Gulustani Irem eserini yazmisdir Bakixanov tarix elminin evezi olmayan terbiye ve exlaq mektebi oldugunu qeyd ederek yazirdi Bu elm insani gozel exlaqli ve bilikli edir ona dolanacaq ve yasayis islerini oyredir Buna gore onu menevi elmlerin qiymetlerinden hesab edib demek olar tarix hokmsuz ve zulmsuz ele bir hokmdardir ki butun adem ovladi onun emrlerine boyun eymekdedir Tarix ele bir danismayan natiqdir ki seleflerin vesiyyetlerini butun tefsilat ve teriflerile xeleflere bildirir ehtiyac ve rifah sebeblerini tereqqi ve tenezzul yollarin anladir A Bakixanov gosterirdi ki veten tarixi ni bilmek insanlarda milli tefekkurun inkisafina vetenperverlik hislerinin terbiye edilmesine dostu dusmenden ayirmaga millet ucun veten ucun faydali ve zererli olanlari ferqlendirmeye imkan verir Tarixde dovrlesme Dovrlesmeye aid bir cedvel Tarixin dovrlesmesi sertidir rahatliq anlasilmaq ve anlatmaq ucundur Tarix beseriyyetin heyat yolu olaraq arasikesilmezdir dovrlesme ise tarixi mueyyen elametlere gore araliqlara zaman intervallarina bolmekdir Dovrlesme daha qedimlerden daha kecmisden yaxin zamanlara uzanan yolun dongelerini gosterir bu dongeler muhum gorunseler ve vacib olsalar da esasen tarixcinin tehlil suzgecinden kecib gelen kesfdir yeni subyektivdir Muxtelif xalqlarin medeniyyetlerin tarixi ferqli olduguna gore ferqli dovrlesmeye meruz qalmalidir Biri ucun aydinlasdirici mahiyyet dasiyan dovrlesme digerine gore menasiz ola biler F Petrarca terefinden daxil edilen Renessans kelmesi sonralar butun Avropaya aid edildi avropalasdirildi Bu Cin ve ya Islam serqinin tarixine xas olan dovrlesme deyil Esasen Italiya ucun uygun olan Renessans anlayisi ve onun uzerinde qurulan dovrlesme Simali Avropa ucun bele ferqlidir ve o qeder de uygun gorunmur hansi yenidenoyanma yenidencanlanma neyin oyanmasi neyin berpasi Qaranliq Cag termini de F Petrarca nin 1304 1463 kesfidir 1330 larda Antik dovrden sonraki dovru Qaranliq Cagi bildirir Avropalilarin Qaranliq cagi Islamin en parlaq cagi ile az qala ust uste dusur Orta cag Middle Ages terminini 15 ci esr Italyan humanisti 1392 1463 daxil etdi Tarixi antik orta cag ve cagdas dovr kimi uc hisseye ayirmaq da hemin dovrde bas verdi bunu 1369 1444 Leonardo Da Vinciye aid edirler Middle Ages evezine Medieval sozu de islenilir Cagdas dovr zaman boyu hereket etdikce onu iki hisseye yeni ve en yeni tarixe ayirmaga baslanildi Modern History Yeni tarix Contemporary History En yeni tarix Bir zamanlar Konstantinopolun turkler terefinden fethi 1453 Orta cagin Middle Ages sonu ve Yeni cagin Modern Era baslangici hesab olunurdu 1789 cu il Fransiz inqilabini Muasir dovrun Modern History baslangici hesab edenler coxdur Bir sira hallarda modern dovrun Roma Imperiyasinin cokusu Post Roma ve ya Islam medeniyyetinin yaranmasi ile basladigini soyleyirler Bu ucluk yeni Qedim Antik dovr Orta cag ve Muasir dovr Avropa dovrlesmesidir dunyanin diger hisselerine aid deyil hercend ki sirf zaman bolumu kimi bu dovrlesmeden qlobal tarixciler de yeni umumdunya tarixi ile mesgul olanlar da istifade etmekdedirler Tarixi elmler Arxeologiya Arxeoqrafiya Arxivsunasliq Bonistika Veksillologiya Genealogiya Heraldika Diplomatika Tarixi cografiya Tarixi demoqrafiya Menbesunasliq Numizmatika Onomastika Paleoqrafiya Xronologiya Epiqrafika ve s Tarixle bagli olan elmler Arxeologiya Numizmatika Heraldika Antropologiya Etnologiya Etnoqrafiya Tarixi demoqrafiya ve s Hemcinin baxTarixci Menbesunasliq TarixsunasliqMenbelerHamlet Isaxanli KECMISIN FELSEFESI VE YA TARIX NECE YAZILIR Xezer xeber N 284 aprel 2010 Professor Anar Isgenderov EN MUASIR TARIXIN YAZILMASI ILE BAGLI PROBLEMLER VAR Media forum 2010 12 13 Abbasqulu aga Bakixanov Gulustani Irem Xatun Plyus baki 2010 IstinadlarMammadli B A THE SUBJECT OF HISTORICAL SCIENCE IN ANTIQUITY AND THE MIDDLE AGES I International Scientific and Practical Conference Modern science actual problems 2023 02 25 at the Wayback Machine January 24 25 2023 Manchester UK p 28 Qulamhuseyn Memmedov Tarix ve Millet Milliyyet Arasdirmalar Merkezi 15 iyul 2019 tarixinde