Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Arxeologiya (yun. arxayos — qədim, loqos — bilik "köhnə haqqında bilik") deməkdir. Arxeologiya qədim maddi mədəniyyət nümunələrini öyrənən elm olub, tarix fənninə kömək edir.
İlk ibtidai insanların meydana gəlməsi, inkişaf etməsi və formalaşması tarixinin öyrənilməsi arxeologiya elminin ən əsas vəzifələrindən biridir. Arxeologiya elmi insanlığın uzaq keçmişini maddi mədəniyyət qalıqları vasitəsilə öyrənir. Arxeoloji abidələr və qədim əşyalar əsas arxeoloji mənbələr olub tarixi proseslərin araşdırılmasında mühüm rol oynayır və tarixin digər tədqiqat obyektlərindən, o cümlədən yazılı mənbələrdən öz spesifikliyi ilə fərqlənir.
Arxeoloji mənbələr. Arxeoloji mənbələr öz xarakterinə və daşıdığı informasiyanın növünə uyğun olaraq xüsusi qrupa aid edilir və aşağıdakı növlərə bölünür:
- Əmək alətləri
- Silahlar
- Məişət əşyaları
- Dini-inanc xarakterli əşyalar
- Bəzək əşyaları
Arxeoloji abidələrə qədim yaşayış məskənləri, qəbirlər, qayaüstü rəsmlər- petroqliflər aid edilir.
Azərbaycanda arxeologiyanın tarixi
Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində, xalqın təşəkkülü və formalaşması prosesinin izlənilməsində arxeologiya elminin rolu son dərəcə böyükdür. Bəşər cəmiyyətinin bütün dövrlərinə aid zəngin abidələr diyarı olan Azərbaycan hələ kecən əsrdən dünyanın müxtəlif ixtisas sahiblərinin diqqətinin cəlb etmişdir. Görkəmli Azərbaycan tarixcisi A. Bakıxanov özünün "Gülüstani-İrəm" əsərində tarixi hadisələri şərh edərkən maddi-mədəniyyət abidələrindən bir mənbə kimi faydalanmışdır. A. Bakıxanovun Qəbələ, Dərbənd, Gilgilcay sədləri və başqa abidələr haqqında verdiyi məlumat öz əhəmiyyətini indiyədək saxlamışdır. Azərbaycan abidələrinə, onların yerləşməsinə, xüsusilə qədim Yunan tarixcisi Böyük Plininin "Təbiətin tarixi" adlı əsərindəki toponimik adların müasir kartoqrafiyadakı yerinə dair ilk əsaslı işi 1829-cu ildə Rusiya İmperator Arxeoloji Komissiyası tərəfindən göndərilmiş A. Yanovski görmüşdür. Onun araşdırmaları 1846-cı ildə "Qədim Qafqaz Albaniyası" haqqında adlı böyük məqalədə öz əksini tapmışdır. Sonraki dövrlər, daha doğrusu, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulanadək arxeoloji abidələrin tədqiqilə əsasən əcnəbi həvəskar arxeoloqlar məşğul olmuşdur. 1834-cü ildə İsvecrə səyyahı Dübua de Manperi indiki Xanlar rayonu ərazisində arxeoloji qazıntılar aparmış və tapdığı materialları Fransaya göndərmişdir. 1848-ci ildə görkəmli rus şərqşünası V. H. Xanıkov Azərbaycanın bir sıra orta əsr abidələri, o cümlədən Bərdə və Naxçıvan abidələri barədə, 1862-ci ildə fransız səyyahı A. Berje Muğan düzündəki bir qrup abidələr haqqında məlumat vermişlər. Naxçıvanda məktəb müfəttişi işləmiş K. A. Nikitin 1870-ci ildə buradakı duz mədənlərində istifadə olunmuş qədim daş gürz və baltalar toplanmışdır. 1871-ci ildə Gürcüstanda Qafqaz Arxeoloji Komitəsinin yaradılması Azərbaycan abidələrinə marağı artırmışdı. 1881-ci ildə Tiflisdə çağırılmış 5-ci arxeoloji qurultayın qərarlarından sonra bu maraq daha da genişlənmişdir. 1879-cu ildə, qurultaya hazırlıq dövründə İ. S. Polyakov tərəfindən Naxçıvan ərazisində, N. O. Selosani tərəfindən isə Bərdə şəhər xarabalığında axtarış işləri aparılmışdır. Özlərində kolleksiya toplamaq məqsədilə bir sıra həvəskarların Azərbaycanın zəng qəbir abidələrinin qərət etməsi də o vaxtdan başlamışdı. Məsələn, Gədəbəy və Daşkəsən mis mədənlərində çilingər işləmiş V. Belk adlı birisi 300-dən çox abidəni qarət etmiş və topladığı qiymətli yadigarları Hamburq və Münhen müzeylərinə göndərmişdir. 30-cu illərdə Azərbaycan arxeologiyasının inkişafında xüsusi mərhələ təşkil edir. Bu illərdə Mil düzünə, xüsisən Örənqala şəhər yerinə, Kiçik Qafqazın Cənub-Şərq ətəklərinə, Naxçıvan ərazisinə və Azərbaycanın qərb rayonlarına ekspedisiyalar təşkil olunur. Bu işdə yerli alimlərdən Ə. Ələkbərovun, İ. Cəfərzadənin, D. Şərifovun, S. Qazıyevin, eləcə də Y. İ. Hummelin xüsusi xidmətlərini göstərmək lazımdır.
Etimologiya
XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycandilli mənbələrdə elmi asari-ətiqə (علمی آساری-اتیقه) adlandırılmışdır.
İstinadlar
- Rəşid Göyüşov. Azərbaycan arxeoloqiyası. Bakı. 1986. səh. 7-11.
- Султан-Меджид Ганиев, Русско-татарский словарь, Баку, 1909
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Arxeologiya saytı 2011-06-15 at the Wayback Machine
- Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu
- arxeoloq.az
- Azərbaycan arxologiyası I cild, Baxşəliyev V.
- Azərbaycan arxologiyası, 6 cilddə: I cild (daş dövrü), VI cild (orta əsrlər). Bakı: Şərq-Qərb, 2008.
- Baxşəliyev V. Azərbaycan arxologiyası (ali məktəblər üçün vəsait), 6 cilddə. I cild. Bakı, 2006. 2020-01-11 at the Wayback Machine
- Göyüşov R. Azərbaycan arxeologiyası. Bakı: "İşıq" red., 186 səh.
![image]()
Vikianbarda Arxeologiya ilə əlaqəli mediafayllar var.
 | Arxeologiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Arxeologiya yun arxayos qedim loqos bilik kohne haqqinda bilik demekdir Arxeologiya qedim maddi medeniyyet numunelerini oyrenen elm olub tarix fennine komek edir Ispaniya Gran DolinaRoma Ilk ibtidai insanlarin meydana gelmesi inkisaf etmesi ve formalasmasi tarixinin oyrenilmesi arxeologiya elminin en esas vezifelerinden biridir Arxeologiya elmi insanligin uzaq kecmisini maddi medeniyyet qaliqlari vasitesile oyrenir Arxeoloji abideler ve qedim esyalar esas arxeoloji menbeler olub tarixi proseslerin arasdirilmasinda muhum rol oynayir ve tarixin diger tedqiqat obyektlerinden o cumleden yazili menbelerden oz spesifikliyi ile ferqlenir Arxeoloji menbeler Arxeoloji menbeler oz xarakterine ve dasidigi informasiyanin novune uygun olaraq xususi qrupa aid edilir ve asagidaki novlere bolunur Emek aletleri Silahlar Meiset esyalari Dini inanc xarakterli esyalar Bezek esyalari Arxeoloji abidelere qedim yasayis meskenleri qebirler qayaustu resmler petroqlifler aid edilir Azerbaycanda arxeologiyanin tarixiAzerbaycan tarixinin oyrenilmesinde xalqin tesekkulu ve formalasmasi prosesinin izlenilmesinde arxeologiya elminin rolu son derece boyukdur Beser cemiyyetinin butun dovrlerine aid zengin abideler diyari olan Azerbaycan hele kecen esrden dunyanin muxtelif ixtisas sahiblerinin diqqetinin celb etmisdir Gorkemli Azerbaycan tarixcisi A Bakixanov ozunun Gulustani Irem eserinde tarixi hadiseleri serh ederken maddi medeniyyet abidelerinden bir menbe kimi faydalanmisdir A Bakixanovun Qebele Derbend Gilgilcay sedleri ve basqa abideler haqqinda verdiyi melumat oz ehemiyyetini indiyedek saxlamisdir Azerbaycan abidelerine onlarin yerlesmesine xususile qedim Yunan tarixcisi Boyuk Plininin Tebietin tarixi adli eserindeki toponimik adlarin muasir kartoqrafiyadaki yerine dair ilk esasli isi 1829 cu ilde Rusiya Imperator Arxeoloji Komissiyasi terefinden gonderilmis A Yanovski gormusdur Onun arasdirmalari 1846 ci ilde Qedim Qafqaz Albaniyasi haqqinda adli boyuk meqalede oz eksini tapmisdir Sonraki dovrler daha dogrusu Azerbaycanda Sovet hakimiyyeti qurulanadek arxeoloji abidelerin tedqiqile esasen ecnebi heveskar arxeoloqlar mesgul olmusdur 1834 cu ilde Isvecre seyyahi Dubua de Manperi indiki Xanlar rayonu erazisinde arxeoloji qazintilar aparmis ve tapdigi materiallari Fransaya gondermisdir 1848 ci ilde gorkemli rus serqsunasi V H Xanikov Azerbaycanin bir sira orta esr abideleri o cumleden Berde ve Naxcivan abideleri barede 1862 ci ilde fransiz seyyahi A Berje Mugan duzundeki bir qrup abideler haqqinda melumat vermisler Naxcivanda mekteb mufettisi islemis K A Nikitin 1870 ci ilde buradaki duz medenlerinde istifade olunmus qedim das gurz ve baltalar toplanmisdir 1871 ci ilde Gurcustanda Qafqaz Arxeoloji Komitesinin yaradilmasi Azerbaycan abidelerine maragi artirmisdi 1881 ci ilde Tiflisde cagirilmis 5 ci arxeoloji qurultayin qerarlarindan sonra bu maraq daha da genislenmisdir 1879 cu ilde qurultaya hazirliq dovrunde I S Polyakov terefinden Naxcivan erazisinde N O Selosani terefinden ise Berde seher xarabaliginda axtaris isleri aparilmisdir Ozlerinde kolleksiya toplamaq meqsedile bir sira heveskarlarin Azerbaycanin zeng qebir abidelerinin qeret etmesi de o vaxtdan baslamisdi Meselen Gedebey ve Daskesen mis medenlerinde cilinger islemis V Belk adli birisi 300 den cox abideni qaret etmis ve topladigi qiymetli yadigarlari Hamburq ve Munhen muzeylerine gondermisdir 30 cu illerde Azerbaycan arxeologiyasinin inkisafinda xususi merhele teskil edir Bu illerde Mil duzune xusisen Orenqala seher yerine Kicik Qafqazin Cenub Serq eteklerine Naxcivan erazisine ve Azerbaycanin qerb rayonlarina ekspedisiyalar teskil olunur Bu isde yerli alimlerden E Elekberovun I Ceferzadenin D Serifovun S Qaziyevin elece de Y I Hummelin xususi xidmetlerini gostermek lazimdir EtimologiyaXX esrin evvellerine aid Azerbaycandilli menbelerde elmi asari etiqe علمی آساری اتیقه adlandirilmisdir IstinadlarResid Goyusov Azerbaycan arxeoloqiyasi Baki 1986 seh 7 11 Sultan Medzhid Ganiev Russko tatarskij slovar Baku 1909Xarici kecidlerAzerbaycan Arxeologiya sayti 2011 06 15 at the Wayback Machine Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu arxeoloq az Azerbaycan arxologiyasi I cild Baxseliyev V Azerbaycan arxologiyasi 6 cildde I cild das dovru VI cild orta esrler Baki Serq Qerb 2008 Baxseliyev V Azerbaycan arxologiyasi ali mektebler ucun vesait 6 cildde I cild Baki 2006 2020 01 11 at the Wayback Machine Goyusov R Azerbaycan arxeologiyasi Baki Isiq red 186 seh Vikianbarda Arxeologiya ile elaqeli mediafayllar var Arxeologiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin