Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Farslar — əsasən İranda yaşayan xalq.
| Özünüadlandırma | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| fars. فارسها | |||||||||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||||||||
| 50.000 000 (2018) | |||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||||||||
Məskunlaşmaları və sayları
Dünyada sayları 2013-cü ilə olan təxminə əsasən 83 milyondan çoxdur. Onlardan 59 milyonu İranda, qalanları Türkiyədə, BƏƏ-də, İraqda, Qətərdə, Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Almaniyada, Kanadada, Fransada, Böyük Britaniyada, Küveytdə, İsveçdə və digər ölkələrdə yaşayırlar. Fars dilində danışırlar. Dindarların əksəriyyəti şiə, azlığı sünni, bəhai, zərdüşti və sairədir.
Fars xalqının mənşəyi və "fars" sözünün mənası
Fars sözünə İlk dəfə e.ə. IX əsrə aid qədim Aşşur kitabələrində rast gəlinmişdir. Fars sözü qədim pəhləvi dilində "iti","cəld" anlamını ifadə edir.
Farslar e.ə. II minillikdə Şərqi Avropa düzəngahlarından kütləvi şəkildə köç edərək Orta Asiyada, oradan da Fars körfəzinin şimal-şərq ərazilərdəki qədim yurdlarına qayıdaraq məskunlaşmışlar. Bu ərazi onların adı ilə Parsa (Persiya, Persiana, müasir dövrdə Fars ostanı) adlanırdı. E.ə. IX əsrin II yarısında isə farslar tayfa ittifaqı yaratmışlar. Ona Əhəmənilər sülaləsi başçılıq etmişdir. Sülalənin banisi də olmuşdur. Onlar əvvəl Aşşurun, sonra Midiyanın tərkibində olmuşlar. E.ə. 550-ci ildə Midiyada hakimiyyəti ələ alan Parsa hakimi II Kir (Kuruş) Əhəmənilər dövlətinin əsasını qoymuşdur. Əhəməni Fars imperiyası e.ə.331-ci ilə qədər mövcud olmuş və fars xalqının formalaşmasında müstəsna rol oynamışdır.
Tarixdə farslar
Tarixdə fars sülalələrinin iri hakimiyyəti mövcud olmuşdur: Əhəməni (e.ə.550–331), Pont(e.ə.281-b.e.62), Sasani (226–651), Buveyhi(935–1055), Pəhləvi (1925–1979) və digər böyük imperiyalar.
E.ə.547-ci ildə Kiçik Asiyada Lidiyanı, az sonra buradakı yunan məskənlərini, e.ə.539-cu ildə Babili fəth edən Əhəmənilər demək olar ki, bütün regionunu özlərinə tabe etmişlər. E.ə. 530-cu ildə II Kirin ölümündən sonra yerinə oğlu II Kambiz keçdi və o, e.ə. 525-ci ildə döyüşündə Misir ordularını məğlub etdi və Misiri tam tabe etdi. Bu döyüşdən sonra Əhəmənilərin ərazisi Misirdən Hindistana, Fars körfəzindən Böyük Qafqaza qədər uzanmışdır. E.ə.522-ci ildə Əhəməni taxtına I Dara əyləşdi. O, vahid pul islahatı keçirdi. Dövlətin ərazisi 20 satraplığa bölündü. Onun dövründə bütün Şimali Hindistan və Şərqi Avropa tabe edildi.I Daranın dövründə Fars imperiyasının ərazisi 9.000.000 kv.km-ə çatırdı. Əhəmənilər dövləti e.ə. 330-cu ildə Makedoniyalı İsgəndər tərəfindən süquta uğradıldı. E.ə.323-cü ildə İsgəndər öldükdən sonra onun imperiyası parçalanmış və Parsa e.ə. 250-ci ilə qədər Selevkilər dövlətinin, e.ə.250–226-cı illərdə isə Parfiya dövlətinin tərkibində olmuşdur. 226-cı ildə isə Parfiyada Arşakilər sülaləsini fars Sasanilər sülaləsi əvəz etmişlər. Sasanilər dövləti 651-ci ilə qədər yaşamışdır. VII əsrin ortalarında isə İran ərəb işğallarına məruz qalmış və Sasanilərin əlində olan bütün ərazilər Ərəb Xilafətinə keçmişdir. Bununla da fars xalqının həyatında əsaslı dönüş baş vermişdir. Bu dönüşün əsasını farsların İslam dinini qəbul etməsi təşkil edir. Farslar İslamı qəbul etdikdən və ərəblər tərəfindən işğal edildikdən sonra fars mədəniyyəti çöküş dövrünə qədəm qoymuş, yalnız IX əsrdə dirçələ bilmişdir.
Türkləşmə və yenidən farslaşma
Ərəb Xilafətinin tənəzzül etdiyi IX–XI əsrlərdə İran ərazisində müxtəlif dövlətlər, o cümlədən iri feodal dövlətləri meydana gəlmişdir. 1040–1054-cü illərdə İran ərazisi türk Səlcuqilərin yürüşlərinə məruz qalmışdır. Bu da həmin ərazinin tam şəkildə vahid dövlətin tərkibində birləşməsinə şərait yaratmışdır. Bu dövr həm də farsların türkləşməsi dövrü kimi də təsnif edilir. 1136–1225-ci illərdə Atabəylər, 1225–1231-ci ilərdə Xarəzmşahlar, 1258–1357-ci illərdə Elxanlılar, XIV əsrin əvvəllərindən 1501-ci ilədək müxtəlif vaxtlarda Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Cəlairilər və s. dövlətlərin tərkibində olan İran ərazisi 1501-ci ildə Səfəvilər dövlətinin yaranması ilə Səfəvi dövlətinin tərkibində olmuşdur. 1736-cı ildə Səfəvilərin hakimiyyəti sona yetir və Nadir şah Əfşar hakimiyyətə gəlir. 1747-ci ildə Nadir şahın ölümündən sonra isə İranda mərkəzi hakimiyyət uğrunda Urmiya xanı Fətəli xan Əfşarın, Məhəmmədhəsən xan Qacarın və Zəndilər sülaləsindən Kərim xan Zəndin mübarizəsi başlamışdır. Təxminən yarım əsrlik Zənd hakimiyyətindən sonra Ağa Məhəmməd Xan Qacar qalib gəlmiş və 1796-cı ildə özünü şah elan etmişdir. Türk hakimiyyəti 1925-ci ilə qədər davam etmişdir. 1921-ci ildə İranda baş vermiş dövlət çevrilişi nəticəsində yenidən farslar hakimiyyətə gəlmiş, 1925-ci ildə Rza Pəhləvi özünü şah elan etmiş və Qacarlar sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyulmuşdur.
Məşhur farslar
-Kürüş – fars Əhəməni dövlətinin qurucusu
-Dara – Əhəməni hökmdarı
-Xerx () – Əhəməni hökmdarı
- – fars Sasani dövlətinin qurucusu və eyni adlı sülalənin banisi
-Xosrov Pərviz Ənuşirəvan – fars Sasani dövləti hökmdarı
- – fars Sasani dövləti hökmdarı
-Bəhram şah – fars Sasani dövləti hökmdarı
-Hafiz Şirazi – şair
-Sədi Şirazi – şair
-Nima Yişic – şair
-Peyman Bəxtiyar – şair
- – şair
-General Zahid – siyasi xadim,hökumət başçısı
— Ruhullah Xomeyni – İran İslam Respublikasının ilk ali lideri
İstinadlar
- "of Iran". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-18.
- "Persian of Turkey". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-18.
- "Persian of United Arab Emirates". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-18.
- "Persian of Iraq". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-18.
- "Persian of United States". 2019-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-18.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Farslar esasen Iranda yasayan xalq Farslar Ozunuadlandirmafars فارس ها Umumi sayi50 000 000 2018 Yasadigi erazilerIran 45 000 000 2018 Turkiye 612 000 2013 BEE 406 000 2013 Iraq 500 000 2013 ABS 4 441 000 2013 DiliFars diliQohum xalqlarIrandilli xalqlarMeskunlasmalari ve saylariDunyada saylari 2013 cu ile olan texmine esasen 83 milyondan coxdur Onlardan 59 milyonu Iranda qalanlari Turkiyede BEE de Iraqda Qeterde Amerika Birlesmis Statlarinda Almaniyada Kanadada Fransada Boyuk Britaniyada Kuveytde Isvecde ve diger olkelerde yasayirlar Fars dilinde danisirlar Dindarlarin ekseriyyeti sie azligi sunni behai zerdusti ve sairedir Fars xalqinin menseyi ve fars sozunun menasiFars sozune Ilk defe e e IX esre aid qedim Assur kitabelerinde rast gelinmisdir Fars sozu qedim pehlevi dilinde iti celd anlamini ifade edir Farslar e e II minillikde Serqi Avropa duzengahlarindan kutlevi sekilde koc ederek Orta Asiyada oradan da Fars korfezinin simal serq erazilerdeki qedim yurdlarina qayidaraq meskunlasmislar Bu erazi onlarin adi ile Parsa Persiya Persiana muasir dovrde Fars ostani adlanirdi E e IX esrin II yarisinda ise farslar tayfa ittifaqi yaratmislar Ona Ehemeniler sulalesi basciliq etmisdir Sulalenin banisi de olmusdur Onlar evvel Assurun sonra Midiyanin terkibinde olmuslar E e 550 ci ilde Midiyada hakimiyyeti ele alan Parsa hakimi II Kir Kurus Ehemeniler dovletinin esasini qoymusdur Ehemeni Fars imperiyasi e e 331 ci ile qeder movcud olmus ve fars xalqinin formalasmasinda mustesna rol oynamisdir Tarixde farslarTarixde fars sulalelerinin iri hakimiyyeti movcud olmusdur Ehemeni e e 550 331 Pont e e 281 b e 62 Sasani 226 651 Buveyhi 935 1055 Pehlevi 1925 1979 ve diger boyuk imperiyalar E e 547 ci ilde Kicik Asiyada Lidiyani az sonra buradaki yunan meskenlerini e e 539 cu ilde Babili feth eden Ehemeniler demek olar ki butun regionunu ozlerine tabe etmisler E e 530 cu ilde II Kirin olumunden sonra yerine oglu II Kambiz kecdi ve o e e 525 ci ilde doyusunde Misir ordularini meglub etdi ve Misiri tam tabe etdi Bu doyusden sonra Ehemenilerin erazisi Misirden Hindistana Fars korfezinden Boyuk Qafqaza qeder uzanmisdir E e 522 ci ilde Ehemeni taxtina I Dara eylesdi O vahid pul islahati kecirdi Dovletin erazisi 20 satrapliga bolundu Onun dovrunde butun Simali Hindistan ve Serqi Avropa tabe edildi I Daranin dovrunde Fars imperiyasinin erazisi 9 000 000 kv km e catirdi Ehemeniler dovleti e e 330 cu ilde Makedoniyali Isgender terefinden suquta ugradildi E e 323 cu ilde Isgender oldukden sonra onun imperiyasi parcalanmis ve Parsa e e 250 ci ile qeder Selevkiler dovletinin e e 250 226 ci illerde ise Parfiya dovletinin terkibinde olmusdur 226 ci ilde ise Parfiyada Arsakiler sulalesini fars Sasaniler sulalesi evez etmisler Sasaniler dovleti 651 ci ile qeder yasamisdir VII esrin ortalarinda ise Iran ereb isgallarina meruz qalmis ve Sasanilerin elinde olan butun eraziler Ereb Xilafetine kecmisdir Bununla da fars xalqinin heyatinda esasli donus bas vermisdir Bu donusun esasini farslarin Islam dinini qebul etmesi teskil edir Farslar Islami qebul etdikden ve erebler terefinden isgal edildikden sonra fars medeniyyeti cokus dovrune qedem qoymus yalniz IX esrde dircele bilmisdir Turklesme ve yeniden farslasmaEreb Xilafetinin tenezzul etdiyi IX XI esrlerde Iran erazisinde muxtelif dovletler o cumleden iri feodal dovletleri meydana gelmisdir 1040 1054 cu illerde Iran erazisi turk Selcuqilerin yuruslerine meruz qalmisdir Bu da hemin erazinin tam sekilde vahid dovletin terkibinde birlesmesine serait yaratmisdir Bu dovr hem de farslarin turklesmesi dovru kimi de tesnif edilir 1136 1225 ci illerde Atabeyler 1225 1231 ci ilerde Xarezmsahlar 1258 1357 ci illerde Elxanlilar XIV esrin evvellerinden 1501 ci iledek muxtelif vaxtlarda Qaraqoyunlular Agqoyunlular Celairiler ve s dovletlerin terkibinde olan Iran erazisi 1501 ci ilde Sefeviler dovletinin yaranmasi ile Sefevi dovletinin terkibinde olmusdur 1736 ci ilde Sefevilerin hakimiyyeti sona yetir ve Nadir sah Efsar hakimiyyete gelir 1747 ci ilde Nadir sahin olumunden sonra ise Iranda merkezi hakimiyyet ugrunda Urmiya xani Feteli xan Efsarin Mehemmedhesen xan Qacarin ve Zendiler sulalesinden Kerim xan Zendin mubarizesi baslamisdir Texminen yarim esrlik Zend hakimiyyetinden sonra Aga Mehemmed Xan Qacar qalib gelmis ve 1796 ci ilde ozunu sah elan etmisdir Turk hakimiyyeti 1925 ci ile qeder davam etmisdir 1921 ci ilde Iranda bas vermis dovlet cevrilisi neticesinde yeniden farslar hakimiyyete gelmis 1925 ci ilde Rza Pehlevi ozunu sah elan etmis ve Qacarlar sulalesinin hakimiyyetine son qoyulmusdur Meshur farslar Kurus fars Ehemeni dovletinin qurucusu Dara Ehemeni hokmdari Xerx Ehemeni hokmdari fars Sasani dovletinin qurucusu ve eyni adli sulalenin banisi Xosrov Perviz Enusirevan fars Sasani dovleti hokmdari fars Sasani dovleti hokmdari Behram sah fars Sasani dovleti hokmdari Hafiz Sirazi sair Sedi Sirazi sair Nima Yisic sair Peyman Bextiyar sair sair General Zahid siyasi xadim hokumet bascisi Ruhullah Xomeyni Iran Islam Respublikasinin ilk ali lideriIstinadlar of Iran 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 18 Persian of Turkey 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 18 Persian of United Arab Emirates 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 18 Persian of Iraq 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 18 Persian of United States 2019 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 18 Xarici kecidlerHemcinin bax