Böyük Dara (E.ə. 549 - E.ə. 485, Qədim Farsca: 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁, Xerxes Dārayawauš) — E.ə. 522 - E.ə. 485 illər arasında İranı idarə edən imperator.
I Dara | |
---|---|
Əhəmənilər dövlətinin hökmdarı | |
e.ə. 522 – 482 | |
Əvvəlki | Qaumata |
Sonrakı | I Kserks |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | e.ə. 550 |
Vəfat tarixi | e.ə. 486 |
Dəfn yeri | |
Fəaliyyəti | dövlət xadimi, hərbi lider[d], monarx |
Atası | |
Həyat yoldaşları | |
Uşaqları | oğulları: I Kserks, , Artabazan, |
Ailəsi | Əhəmənilər sülaləsi |
Dini | zərdüştilik |
Rütbəsi | Ali Baş Komandan |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Müasir fars dilində adı داریوش (Dâryûsh), İbranicə mənbələrdə דַּרְיָוֶשׁ (Daryaweş) Antik Yunancada Δαρεῖος(Darios), Latınca və Romalı tarixçilərin qeydlərində isə Darius formasında keçir. Ayrıca Darius apardığı fəthlər ilə farslar üçün çox önəmli sayılır.
Dārayava(h)uš
Həyatı
I Dara e.ə.522-486-cı illərdə Əhəmənilər dövlətinin hökmdarı olub. Onun dövründə İran dünyanın ən güclü dövləti idi. Bu dövlət Egey dənizindən Hind çayına qədər və Qafqaz dağlarından Həbəşistana qədər əraziləri əhatə edirdi. Daranın hakimiyyəti altında səksənə yaxın xalq yaşayırdı. O, güclü mərkəzləşdirilmiş dövlət yaradıb ölkəni əyalətlərə - satraplıqlara bölmüşdü.Ona görə də Daraya şahlar şahı deyirdilər.
Hakimiyyətə gəlməsi
II Kir massagetlərlə döyüşdə həlak olduqdan sonra onun yerinə böyük oğlu II Kambis keçdi. Atasının yolu ilə gedən Kambis qonşu ölkələrə hücumları davam etdirirdi. Yeni hökmdar dəliqanlı və qəddar idi.Taxt-taca göz dikən olmasın deyə Kambis sui-qəsdlər təşkil edib yaxın qohumlaını qətlə yetirirdi.
Misirə yürüş edən Kambis öz adamlarına tapşırdı ki, o, Misirdə olarkən kiçik qardaşını qətlə yetirsinlər. Padşah yola düşəndən bir az sonra onun kiçik qardaşı yoxa çıxdı. Lakin onun necə öldürülməsindən heç kimin xəbəri olmadı.Bundan istifadə edən midiyalı maq Qaumata şahzadənin otağında gizlənib öz yaxın adamları vasitəsi ilə Kambisin kiçik qardaşı adından ölkəni idarə etməyə başladı.
Kambis Misirdən qayıdarkən kahinlər padşaha dedilər ki, o öz ölümünü Ekbatanda tapacaq. Kambis qərara aldı ki, bu şəhərə etməsin. Xeyli yol gedəndən sonra Kambisin qoşunu bir sakit şəhərin kənarında düşərgə saldı. Bir qədər dincəldikdən sonraKambis şəhərə adam göndərdi ki, buranın hansı şəhər olduğunu öyrənsin.Gedənlər xəbər gətirdilər ki, bu şəhərin adı Ekbatandır. Kahinlərin sözünü xatırlayan Kambis cəld yola düşməyi əmr etdi. Özü isə tələsdiyindən ata minərkən ayağını yaraladı. Yara uzun müddət sağalmadı və Kambis yoldaca dünyasını dəyişdi.
İranın paytaxtı Suzda isə Qaumata Kirin kiçik oğlu adından ölkəni idarə edirdi.Öz qızını şahzadəyə ərə vermiş Otan adından bir saray əyanı kürəkəninin üzə çıxasından şübhəyə düşdü.Qaumatanın da birdən-birə yoxa çıxması Otanın şübhələrini artırdı.Nəhayət o,qızının yanına gedib soruşdu ki,o,ərni axırıncı dəfə nə vaxt görüb.Qız dedi ki,əri gecə düşənən sonra onun otağına gəlir,heç vaxt da çırağını yandırmır.Birdən Otanın yadına düşdü ki,vaxtı ilə Kambis Qaumatanı cəzalandıraraq onun qulaqlaını kəsdirmişdir.O,qızına dedi ki,gecə əri yatandan sonra,görsün onun qulaqları yerindədirmi.
Qız atasının xahişini yerinə yetirdi və səhərisi gün ona xəbər verdi ki ərinin qulaqları yoxdur.
Otana hər şey bəlli oldu. O, yeddi ən nüfuzlu saray əyanını bir yerə yığıb məsələni onlara açdı.Əyanlardan Dara adlı birisi dedi ki,mütləq bu gecə Qaumatanın gizləndiyi otağa gedib onu öldürmək lazımdır,əgər bu işi sabaha saxlasalar, kimsə ona xəbər verəcək,onda qaumata oların axırına çıxacaq..Hamı Daranın fikri ilə razılaşdı.Onda Dara dedi:
-Gecəyə kimi heç kim bu otaqdan çıxamamalıdır..Gecə isə hamımız bir yerdə çıxıb onun otağına gedəcəyik.
Əyanlar razılaşdılar.Hamı gecəni gözlədi.Yatmaq vaxtı gələndə yeddi saray yanı otaqdan çıxıb kiçik şáhzadənin otağına yolandılar.Keşikdə duran fərraşlar nüfuzlu əyanları saxlamağa cürət etmədilər.Əyanlar qəfildən otağa girəndə ,gördülər ki,Qaumata ilə qardaşı burada oturub söhbət edirlər.Qaumata işin nə yerdə olduğunu bilib tez xəncərini götürdü və o biri otağa qaçdı.Dara ilə Otan onun dalınca tərpəndilər.Maqın qardaşı isə o biri əyanların qabağını kəsdi.
Qaranlıq otaqda Qaumata ilə tutaşan Otan gördü ki,maqa güc gələ bilmir,Daranı köməyə çağırdı.Dara isə əlində qılınc süpürəşənlərin ətrafına fırlanır,nə edəcəyini bilmirdi.Axırda Otan dözməyib Daraya qışqırdı:
-Vur da! Nə durmusan!
-Axı qorxuram qılınc sənə dəyə.
-İkimizi də vur!
Dara gözünü yumub qaranlıqda süpürüşənlərə qılıncla zərbə endirdi.Xoşbəxtlikdən qılınc Qaumataya dəydi.Midiya maqı yerindəcə canını tapşırdı.
Səhər açılanda saray əyanları farsları yığıb əhvalatı onlara danışdılar.
Kirin nəslindən padşahlıq taxtına oturmağa heç kim qalmamışdı.Odur ki,saray əyanlarından biri təklif etdi ki ,Yunanıstanda olduğu kimi ağsaqqallar şurası yaratsınlar.Qo dövləti həmin şura idarə etsin.Lakin Dara buna etiraz etdi:
-Xalq hakimiyyəti Yunanlarda qəbul olunub.Ancaq biz yunan deyilik,farsıq. Başqa xalqın adətini götürüb özümüzünkündən imtina etmək bizə yaraşmaz. Bizə padşah lazımdır.
Farslar Dara ilə razılaşdılar.Onlar bu qərara gəldilər ki, Qaumatanın öldürülməsində iştirak edən yeddi əyandan biri İranın padşahı olsun. Sözü bir yerə qoydular ki, səhər hamısı atlanıb şəhər darvazasına çıxsınlar.Şəhərdən çıxandan sonra kimin atı birinci kişnəsə,o da padşah olsun.
Daranın bir ağıllı mehtəri var idi.Məsələnin nə yerdə olduğunu bilən mehtər qərara gəldi ki,ağasına kömək etsin.Daranın ilxısındakı atlardan birinin yenicə bir balası olmuşdu.Mehtər gecə ikən bu dayçanı götürüb şəhər darvazasından çıxardı və yaxın bir yerdə gizlətdi.
Səhər açıldı, yeddi fars əyanı ata süvar olub şəhər darvazasından çıxdılar.Bir az getmişdilər ki,Daranın madyanı balasının iyini hiss etdi və kişnədi.Qalan əyanlr atdan düşüb Daranın qabağında diz çökdülər və “Əhəmənilər hökmdarı Daraya eşq olsun!” dedilər.
Daxili çəkişmə
II Kambisin bacarıqsız idarəsi nəticəsində İranda taxt əlinə keçmişdi. Ölkə iç savaşın ucuna gəldiyi sırada Kambis intihar etdi.
Ancak sarayda Smerdisin bir saxtakar olduğu fikri yayılırdı. Bəzilərinə görə taxtda oturan şəxs oğlu Smerdis değil, Qaumata adında bir məcusi kahin, maqdı. Ölümsüzlərin sərkərdəsi olan general Dara bu söyləntiləri yayaraq Smerdisə qarşı üsyan bayrağı qaldırdı. Soylularla birləşərək Smerdisi devirdi və şah oldu.
İmperianın qızıl çağı
Kir Asiyada gedə biləcəyi ən uc nöqtəyədək getmiş və orada ölmüşdü. Kambis də Afrikada ən uc nöqtəyə çatmış və ölmüşdü. Daranın imperiyası Avropa yönündə genişlətməyə qərar verdi.
Qərbi Anadoluda İonların üsyanı farsların diqqətini çəkdi. Üsyanı Yunan şəhərlərinin dəstəklədiyini başa düşdükdə Dara Egeyin qarşı yaxasına səfər etmək qərarına gəldi. Ancaq Yunanıstan gözlənəndən daha zorlu bir düşmən çıxdı, döyüşən şəhərlərin direnişi və coğrafi maneələr üzündən üzülən İran ordusu Marafonda məğlubiyyətə uğradı.
və Makedoniyanı istila edən Dara, şimal bozqırlarındaki savaşçılarının üzərinə yürüş etsə də, önəmli bir nəticə əldə edə bilmədi.
Dara dönəmində imperiya ən geniş sərhədlərinə malik oldu. Tikintisinə Böyük Kirin başladığı ticarət yolları tamamlanaraq çatdırılma asanlaşdı. Sərhədlər içindəki sülh və istiqrar sayəsində iqtisadiyyat inkişaf etdi və Aralıq dənizinin qərbinədək uzanan ticarət xətləri quruldu.
Daranın hökmü altına girən muxtəlif millətlər arasında qısmən huzur təmin edilmişdir. Yəhudilərə dini sərbəstlik verildi. Misirdə bir tapınak inşa edildi. Yunan kahinlərinə önem verildi.
Dara dönəmindəki ən böyük bayındırlık fəaliyyəti isə Persepolis adlı yeni mərkəzin inşa edilmesi oldu.
Üsyanların yatırılması
I Dara hakimiyyətə gəldikdən sonra Əhəməni dövlətinə daxil olan ölkələr üsyan qaldırdılar. İlk növbədə Elam və Babilistan müstəqillik elan etdilər. Bisütun kitabəsi Elam üsyanını belə şərh etmişdi: "Şah Dara deyir: - Mən Qaumatanı öldürəndən sonra Upadarmanın oğlu Assina adlı bir adam Elamda üsyan qaldırdı. O, camaata deyirdi: "Mən Elam hökmdarıyam". Elamlılar qiyam qaldırdılar və bu Assinanın tərəfinə keçdilər. O, Elamda hökmdar oldu". I Dara üsyanın genişlənməsinə imkan vermədi. Assinaya qarşı hərbi dəstə göndərdi. Yəqin ki, onun dəstəsi Elamda müqavimətə rast gəlmədi. Assina tutuldu, əl-qolu bağlı Daranın hüzuruna gətirildi və sonra da edam edildi. Bir müddət sonra Elamda yeni üsyan cəhdi göstərildi. Bu dəfə üsyanın başında fars Martiya dayanırdı. Lakin üsyan geniş vüsət almadı. Bisütun yazısı qeyd edir: "O, camaata deyirdi: "Mən Elam hökmdarı Ummanişəm". Bu zaman mən (yəni Dara) Elamın yanında idim. Elamlılar məndən qorxdular, başçıları Martiyanı tutdular və onu öldürdülər". Elamda baş verən üsyanlar asanlıqla yatırıldı. Elam e.ə. 520-ci ildə də üsyan qaldırdı. Bu üsyan da uğursuz oldu. Üsyan başçısını tutub edam etdilər. İlk üsyanlardan biri də Babilistanda baş verdi. Bisütun kitabəsi üsyanın başlanğıcını belə təsvir etmişdir: "Babilli Nidintu-Bel adlı bir adam Babildə üsyan qaldırdı. Camaatı o belə aldadırdı: "Mən Nabonid oğlu Navuxodnosoram". Belə olduğu təqdirdə Babil camaatı hamısı bu Nidintu-Bellin tərəfinə keçdi. Babil qiyamçı oldu, o, isə Babildə hakimiyyəti ələ keçirtdi.". I Dara Babil üsyanın yatırılmasında şəxsən iştirak etdi. Ordu Dəclə çayını keçdi. E.ə. 522-ci iİin dekabrında çay sahilində döyüş baş verdi. Üsyançılar məğlub oldular. Nidintu-Bel yeni qüvvə toplayaraq Fərat çayı yaxınlığında I Dara ilə rastlaşdı. I Dara bu döyüşdə də üsyançı dəstələrə qalib gəldi. Bisütun kitabəsi davam edir ki, "Nidintu-Bel az bir süvari dəstəsilə qaçdı və Babilə gəldi. Onda mən Babilə yola düşdüm. Ahuramazdanın iradəsi ilə mən Babili tutdum və Nidintu-Beli ələ keçirdim. Sonra mən bu Nidintu-Bel və onunla olan adamları payaya keçirtdim. Cəmi 49 adam edam etdim". I Dara Babilistanda olarkən Fars (Parsa), Midiya, Marqiana, Parfiya, Misir, Sattaqidiya, Saqartiya, Saklar üsyan qaldırdılar. Həmçinin elamlılar da artıq ikinci dəfə üsya qaldırmışdılar. Vəziyyətin bu gedişi Əhəməni dövlətinin dağılması təhlükəsi yaratmışdı.
Marqiana üsyanı
Bisütun yazılarından məlum olur ki, Əhəməni dövlətinin şərq vilayəti - Marqianada Frada adlı şəxsin başçılığı ilə üsyan qalxmışdı. O, özünü şah elan etmişdi. Güman ki, Frada Marqiana satrapı olmuşdur. Lakin Bktriya satrapı Dadarşiş I Daranın göstərişi ilə e.ə. 522-ci il oktyabrın 10-da öz qoşunları ilə üsyanı yatırdı. I Dara üsyanın yatırılmasını belə təsvir edir: “Marqiana adlandırılan ölkədə Frada adlı birisi özünü şah elan eləyərək əhalini mənə qarşı üsyana qaldırdı, Onda mən, Dardaşişı - mənim sadiq Baktriya satrpımı onların üzərinə göndərdim və dedim…get məhv elə oları… mənə tabe olmayanları. Dardaşiş qoşunla onların üzərinə getdi marqianalılar döyüşü uduzdu. Axuraməzdanın iradəsilə mənim qoşunum üsyançı qoşunu tamamilə məğlub etdi. Bu assiya ayın 23-cü günündə idi, döyüş oldu. Bundan sonra ölkə mənimlə oldu.” Üsyan nəticəsində 55200 nəfər həlak oldu, 7 minə yaxın isə əsr aparıldı sonar qul kimi satıldı. Hadisənin nəticəsi göstərir ki, Marqiana üsyanı ümumxalq hərəkatı xarakteri daşıyırdı.
Pars və Araxoziya üsyanları
Dövlətin əsas dayağı olan Pars (Fars) və Midiyanı da üsyan alovu bürümüşdü. Farsda Vahyazdata adlı bir nəfər üsyan qaldırmışdı. O, camaata deyirdi ki, "Mən Kuruşun oğlu Bardiyəm". Orada yerləşdirilmiş Əhəməni ordusu üsyançının tərəfinə keçmişdi. I Dara üsyançılara qarşı yanında olan Midiya və Pars ordularını göndərdi. Bu zaman Araxoziya da (İranın şərqində) Vaxyazdata üsyanına qoşulmuşdu. I Dara ordunun bir hissəsini e.ə. 522-ci il dekabrın 29-da bir tərəfdə Kapişakaniş qalasında Vaxyazdata qarşı, digər bir hissəsini isə Aroxis satraplığınnda qalxmış üsyanı yatırdmaq üçün onun sadiq satrapı Vivana köməyə göndərmişdi. Vaxyazdatanın verdiyi itgilərə (303 nəfər) baxmayaraq bu döyüşdə heç bir tərəf qətiyyətli qələbə qazanmadı. E.ə. 521-ci ilin fevralın 21-də Qandutava ətrafnda döyüşdə Vivana üsyançıların müqaviməti qəti olaraq qırdı. Üsyançılar bu döyüşdə xeyli (4579 nəfər) itki verərək Ərşad(Arşad) qalasına çəkildilər. Mart ayında isə Vivan üsyançıları məğlub edərək üsyançı ordunun rəhbərləri edam etdirdi. Lakin Parsda üsyan davam edirdi. Vaxyazdata həmin ilin yay aylarına kimi öz hakimiyyətini Farsda saxlaya bildi. E.ə. 521-ci il mayın 25-də İran sərkərdəsi Artavardiyanın ordusu Vaxyazdatanı ağır məğlubiyyətə uğratdı. Üsyançılar 4404 nəfər itirdilər. Vaxyazdata qaçaraq yenidən ordu topladı. E.ə. 521-ci il iyulun 6-da başvermiş döyüşdən sonra o, 10 mindən çox (6246-ölü, 4464-əsir) üsyançı itirdi. Vaxyazdata məğlub oldu və əsir düşdü. Onu ən yaxın 52nəfər silahdaşları ilə birlikdə payaya keçirtdilər. Beləlikiə, Fars üsyanı yatırıldı. Bu üsyanın əsas iştirakçıları farslar idi.
Midiya-Parfiya-Hirkaniya üsyanları
I Dara şəxsən Midiya üsyanının yatırılması ilə məşğui oldu. Bisütun kitabəsi Midiya üsyanını belə təsvir etmişdi: "Fravartiş adlı bir midiyalı adam Midiyada üsyan qaldırdı. Camaata o belə deyirdi: "Mən Fravartişəm, Huvaxıştra nəslindənəm". Onda Midiya saray ordusu məni tərk etdi və Fravartişin tərəfinə keçdi. O, Midiyanın hökmdarı oldu. I Dara sərkərdə Vidarnanı Midiya üsyanını yatırmağa göndərdi. Ona tapşırdı ki, "gedin, məni tanımayan Midiya ordusunu məhv edin". İlk döyüş e.ə. 521-ci ilin yanvarın 12-də Midiyanın Maruş şəhəri yaxınlığında baş verdi. Üsyançılar güclü müqavimət göstərdilər. Üsyan uzun müddət davam etmişdi. Vidarna üsyançılara qarşı heç bir hərbi əməliyyat apara bilmirdi və I Daranın gəlişini gözləyirdi. Həmin il mayın 7-də I Dara yeni qüvvələrlə Midiyaya daxil oldu. Kunduruş şəhəri yaxınlığında Fravartişin qoşunu ilə döyüş başlandı. Döyüşdə 34 mindən çox üsyançı həlak oldu, 18 mini isə əsir düşdü. Məğlub olmuş Fravartiş Raqa (ind. Rey) şəhərinə qaçdı. Arxasınca göndərilmiş dəstələr onu tutub Daranın yanına gətirdilər. I Dara Bisütun kitabəsində öyünür ki, "mən onun burnunu, qulaqlarını və dilini kəsdim, gözlərini çıxartdım. Onu buxovlayıb mənim darvazamın önündə qoymuşdular ki, bütün camaat görsün. Sonra Ekbatanada onu və ən görkəmli silahdaşlarını payaya keçirdim". Parfiya və Hirkaniya həmçinin üsyana qoşulmuşdular. Onlar Midiyada özünü hökmdar elan etmiş Fravartişin tərəfinə keçmişdilər. Bisütun kitabəsində I Dara bu haqda belə yazırdı: "Parfiya və Hirkaniya mənə qarşı üsyan qaldırdılar və Fravartişin tərəfinə keçdilər. Mənim atam Viştaspa Parfiyada idi. Camaat onu tərk etdi və üsyan qaldırdı". E.ə. 521-ci il martın 8-də Viştaspa üsyançılara qarşı çıxış etdi, lakin döyüş tam qələbə ilə qurtarmadı. I Dara Raqadanı atası Viştaspın köməyinə əlavə qüvvələr göndərdi. E.ə. 521-ci il iyulun 12-də Viştaspa üsyançılara qarşı yenidən döyüşə girdi. Üsyançılar məğlub oldular. 13 minə qədər üsyançı həlak oldu, 8 mindən çoxu əsir düşdü. Üsyan başçılarından 80 nəfər edam etdirildi.
Arminiya və Saqarti üsyanları
Midiya üsyanı I Dara üçün ən təhlükəli idi. Bu üsyanın digər vilayətlərə də təsiri oldu. İranın şimal-qərbində Arminiya və Saqartilər üsyan qaldırdılar. Bisütun kitabəsinin məlumatına görə, Saqarti üsyançıların başçısı Çissataxmaya deyirmiş: "Mən Saqartiyanın hökmdarıyam, Huvaxıştra nəslindənəm". I Dara bu qiyamının yatırılmasına qarşı midiyalı sərkərdə Tahmaspadanı göndərdi. Üsyançılar məğlub oldular, başçıları Çissataxmayanı isə burnunu, qulağını kəsdikdən sonra Arbela (ind. Ərbil) şəhərində onu da payaya keçirdilər. Arminiyada (keçmiş Urartu torpaqlarında) başlamış üsyanı yatırmaq üçün I Dara iki sərkərdə (Dadarşiş və Viumis) göndərməli oldu. Üsyan e.ə. 522-ci ilin dekabrında başlamış və 521-ci ilin iyun ayına kimi davam etmişdi. Bisütun yazısında nə üsyan başçısının adı, nə də üsyançıların etnik mənsubiyyəti bildirilmir. Buna görə elmi ədəbiyyatda üsyançıların skit, yaxud erməni tayfalarından ibarət olması mülahizəsi irəli sürülmüşdü. Nəzərə alınmalıdır ki, üsyan əslində keçmiş Assuriyanın şimal torpaqlarında vüsət almışdı. Burada isə tarixən hurrilər, urartlar, skit-sak və başqa etnoslar təmsil olunmuşdular. Güman etmək olar ki, bu etnoslar hələ öz etnik simalarını itirməmişdilər və üsyanda iştirak edirmişlər. E.ə. 522-ci ildə üsyançı arminilər cənuba irəliləməyə başladı və Assuriya əyalətinə soxuldular. Viumisun başçılıq etdiy I Daranın ordusu üsyançılarla dekabrın 31-də İzarın yaxınlığında qarşılaşdılar. Hərçənd Bahistun yazıları iddia edir ki, qiyamçılar tamamilə məhv edildi, lakin görünür əksinə olmuşdu. I Daranın ordusu zəifləmişdi, çünki bu döyüşdən sonra Viumisu 5 ay ərzində aktiv hərbi hərəkətlərdən yayınırdı. Buna görə də I Dara Dadarşişin başcılıq etdiyi digər ordu hissəsini Viumisun köməyinə göndəedi. E.ə 521-ci il mayın 21-də Dadarşişin dəstələri Zuza kəndində ətrafında gedən döyüşdə arminiləri dağıtdı. 6 günü sonra, mayın 27-də o, yenidən Pələng qalasında döyüşdə qələbə qazandı. İyunun 21-də o, Viama qalasında usyançıları bir daha məğlub etdi. Viumisu isə iyunun sonunda üsyançı arminlərin üzərində son qələbəni qazandı. Beləliklə, 7ay davam edən mübarizədən sonra üsyan yatırıldı. Bütün döyüşlər ərzində üsyançılardan beş mindən artıq (5097) adam həlak olmuşdu, iki mindən çox (2203) adam isə əsir düşmüşdü. Bu rəqəmlər göstərir ki, başqa üsyanlara nisbətən bu üsyan kütləvi olmamışdı.
Babilistanın növbəti üsyanı
Babilistan yenidən müstəqillik əldə etmək üçün cəhd göstərirdi. Bu dəfə üsyanın başında Araha dayanırdı. O, özünü Navuxodonosorun oğlu Nabonid kimi təqdim edirdi. Bisütun kitabəsi onu gah erməni (Arminiya ölkə adına uyğun), gah da urartulu adlandırır. Yəqin ki, o, Urartu sakini olmuşdur. Bir qədər əvvəl I Daranın burada qalxmış üsyanın yatırılmasına baxmayaraq baillilər yenidə öz müstəqilikləri uğrunda mübarizəyə qalxmışdılar. Bu haqda sənədlər göstərir ki, üsyançılar artıq e.ə. 521-ci il avqustun 16-da Babilistana birləşdirilmiş Borsipp, Sippar və Uruku tutmağa müəssər olmuşdular. I Dara e.ə. 521-ci il noyabrın 27-də Vindafarn başçılığı ilə üsyanı yatrdı, 2500 adam öldürüldü, üsyan başçısını Babilistanda payaya keçirdi. Babilistanda qalxmış ikiqat üsyanına baxmayarq I Dara onlara rəhm elədi və paytaxta toxunmadı. Yenə əvvəlki kimi sənədlər Daranın adı ilə “Babilistan şahı, düyanın hökmdarı” yazılmağa başladı. Rəsmi yazışmalar, Bisütunun surətləri və başqaları burda babilistan dilində yazılırdı. Amma Yeni il günündə tac qoymalar və çar çıxışları görünür, ləğv edilmişd. Herodot hətta bu haqda göstərir ki, Daranın niyyəti Babilistandan onun palladiumunu Mardukanın qızıl heykəlini, aparmaq idi, amma " cürət etmirdi"; başqa sözlə, hansısa birə naməlum qüvvə ona mane olurdu və o öz niyyətini – Babilistanın hakimiyyətini dağıtmğı sona qədər apara bilmirdi.
Üçüncü Elam üsyanı
E.ə. 520-ci il elamlılar yenidən üsyana qalxdılar. Bu üsyana Atamayta (elam. Attaxamiti-İnşuşinak) başçılıq edirdi. Digər üsyançılar kimi o da özünü şah ela etmişdi və özündən başqa digərlərini tanımırd. Lakin I Daranın göstərişi ilə fars sərkərdəsi Qaubaruv üsyançılar qarşı hərəkətə keçdi. Elamlılar məğlubiyyətə uğradılar. Atamayta əsir düşərək I Daranın yanına gətirildi və edam edildi.
I Daranın xarici siyasəti
I Dara böyük çətinliklə üsyanları yatırtdı. Döyüşlər zamanı 100 mindən çox üsyançı həlak oldu, əsir düşmüş üsyançılar qul halına salındı. Üsyanlar əslində kor-təbii xüsusiyyət daşıyırdı, üsyan qaldırmış ölkələr arasında birlik yox idi. Ancaq Midiya üsyanına Assuriyanın şimalı, Saqartiya, Parfiya və Hirkaniya qoşulmuşdu, lakin onlar da etiraz çıxışlarını ayrı-ayrılıqda edirdilər. Üsyanlar müdafiə xüsusiyyəti daşıyırdı. Üsyan etmiş ölkələr arasında Azərbaycan torpaqları yad edilməmişdir. Ola bilsin ki, Azərbaycan əhalisi üsyana qoşulmamışdı. Herodotun verdiyi məlumata görə, Araz çayından şimalda yaşayan xalqlar ancaq könüllü olaraq Əhəməni dövlətini tanımış və ona xərac verməyə boyun olmuşdular. Herodot yazırdı: "Qafqaz sıra dağlarınadək qonşuları kimi, Kolxidalılar da öz üzərlərinə könüllü hədiyyə verməyi götürdülər. Farsların hakimiyyəti bu sıra dağlara qədər gəlib çatır, lakin Qafqazdan şimalda yerləşən ölkələr fars hakimiyyətini tanımaq belə istəmirlər". Beləliklə, Araz çayından şimalda yaşayan xalqlar Əhəməni dövlətini tanımışdılar, lakin ona tabe deyildilər. E.ə. 522-521-ci illər ərzində Əhəməni dövlətini bürümüş üsyanlar yatırıldı və Əhəməni dövləti təxminən əvvəlki hüdudlarında bərpa edildi.
Saklara qarşı yürüş
I Daranın xarici siyasəti yad ölkələrin işğalına yönəldilmişdi. O, ilk növbədə skit və sak tayfalarına qarşı yürüşlər təşkil etdi. Elmi ədəbiyyatda I Daranın bu tayfalara qarşı hərbi yürüşlərinin istiqaməti və illəri mübahisəyə səbəb olmuşdur. Qaynaqlar sakları müxtəlif cürə adlandırırdılar: haumavarqa , tiqrahauda və dəniz arxası saklar. E.ə. 519-cu ildə I Dara tiqrahauda "şiş papaq" sakların ölkəsinə qarşı qoşun yeritdi. Bisütun kitabəsi bu haqda belə məlumat verir: "Bundan sonra mən ordu ilə Sak ölkəsinə, ucu şiş papaq qoyan saklara qarşı getdim. Çaya çatdım, onu ordu ilə keçdim. Bundan sonra sakları darmadağın etdim, qalanını əsir tutdum. Skunha adlı başçılarını tutub mənim yanıma gətirdilər. Mən başqasını onlara başçı təyin etdim, öz bildiyim kimi. Bundan sonra ölkə mənim oldu". Elmi ədəbiyyatda bu yürüş barədə müxtəlif mülahizələr irəli sürülmüşdü. Bir fikrə görə, I Dara Qara dəniz sahili skitləri ölkəsinə səfər etmişdi. Digər fikrə görə, o, Orta Asiya saklarına qarşı çıxış etmişdi. Hətta Bisitun yazılarından birində zədələnmiş halda qalmış məlumata görə I Dara Amudərya və Sırdərya çaylarına qədər olan aşağı Mesopotomiyanın ərazilərini, həçinin burada yaşayan apasiyak tayfalarını işğal etmişdi. Nəzərə almaq lazımdır ki, Araz çayından şimalda yerləşən etnoslar Əhəmənilərə könüllü itaət edirdilər. Ola bilsin ki, orada yaşayan saklar başda Skunşa olmaqla müstəqil siyasət yürüdürdülər. I Dara onları Əhəməni dövlətinə qəti tabe etmək məqsədilə müharibəyə başlamışdı. Qələbədən sonra o, ancaq sakların başçısını dəyişmiş və istədiyi adamı hakim qoymuşdu.
I Daranın Afrika səfəri
E.ə.518-ci ildə I Dara Misirə yola düşdü. Burada da daxili hərc-mərclik, Əhəməni satrapına (canişininə) qarşı narazılıq vardı. Dara Misirdə yeni satrap təyin etdi. Daranın göstərişi ilə Nil çayını Qırmızı dənizlə birləşdirmək üçün burada kanal çəkilişinə başladılar. Arxeoloji araşdırmalar zamanı Suveyş kanalı yaxınlığında Daranın kitabəsi aşkar edilmişdi. Kitabədə kanalın çəkilişi barədə məlumat verilmişdir: "Mən Darayam, - böyük şah, şahlar şahı, xeyli ölkələr şahı, bu böyük və geniş ölkənin şahı, Viştaspın oğlu, Əhəməni nəslindənəm. Şah Dara deyir: Mən farsam. Farsdan Misiri (Mudraya) tutdum. Mən Misirdə axan Nil (Pirava) çayından Farsdan (İrandan) başlayan dənizə kimi bu kanalın çəkilməsini əmr etdim. Mən əmr etdiyim kimi kanal qazıldı. Gəmilər Misirdən Farsa kanal vasitəsilə üzməyə başladılar". I Dara Aralıq dənizini Qırmızı dənizə birləşdirən kanalın çəkilişini ilk dəfə başa çatdırmış və müvafiq kitabə tərtib etdirmişdi. I Dara Misir adət-ənənəsinə hörmətlə yanaşırdı. O, məbədləri bərpa edir, qiymətli nəzir-qurban verirdi. Kahinlər Daranı Neyt ilahəsinin (Saisdə) oğlu elan etmişdilər. Dara Misirdə olduğu müddətdə Liviya və Nubiyanı işğal etmişdi. Heradotun verdiyi məlumata görə: hələ II Kamizin dövründə yunan Kirenasında (Liviya) da üsyan qalxmışdı üsyançıların başında III Arkesilay (e.ə. 530-515ci illər) və anası Feretima dururdu. E.ə. 525-ci ildə II Kambiz Misiri tutduqdan sonra Kirena da İranın bir əyalətinə çevrildi və III Arkesilay İranlılara vergi ödəmək məcburiyyətində qaldı. Lakin e.ə. 518-ci ildə III Arkesilay fars ağalığına qarşı üsyan qaldırdı. Amma üsyan amansızcasına yatırıldı, III Arkesilay və və anası Feretima Salamina krallığına - Evalfonun yanına qaçdılar. III Arkesilay Evalfonun və Samosluların (yunan ada dövlət) köməyi ilə Kerinaya qayıdaraq yenidən hakimiyyəti ələ aldı və iranlılardan qisas almağa başladı bu zaman o, Barka kralı Alazeyraya (III Arkesilay onun qızına evlənmişdi) arxalanırdı. lakin bu dəfədə də o, uğursuzluqla qarşılaşdı və e.ə. 515-ci ildə Barkaya qaçdı və orada öldürüldü. Qeyd etmək lazımdır ki, III Arkesilay öldürüldükdən sonra hakimiyyətə oğlu IV Batt gətirildi, laki faktiki olaraq hakimiyyəti Feretima idarə edirdi. Oğlunun ölümündən sonra Feretima qisas almaq üçün Misir canışıni Arianddan kömək istədi, o isə fürsətdən istifadə edib liviya tayfalarını və yunan Kirenasını tutmaq məqsədilə ona (Feretimaya) iran ordusu və donanmasını göndərdi. Farslar orduları Liviyadan keçərək Barkanı mühasirəyə aldılar. Doqquz aylıq mühasirədən sonra Barka əhalisi təslim oldu. III Arkesilayanın ölümündə gunahkar bilinənlər tutularaq Feretimaya verildi. Feretima onları şəhərin ətrafında payalara keçirtməyi, arvadlarının isə sinələrini kəsərək şəhər divarlarına asmağı əmr etdi. Bundan sonra fars qoşunu əks yola hərəkət edərək Kirenanı tutmağa yönəldilər lakin bu baş tutmadı, geridə qalmış fars ordusunun xeyli hissəsi liviyalılar tərəfindən məhv edildi. Çox güman ki, bu dövrdə Kuş (Nubiya) ölkəsi də farslarla mübarizə aparıdı. Hətta uzaq Karfagen belə I Daranın hakimiyyətini tanıyırdı. Bu barədə qədim Roma tarixçisi Yustin (Mark Yunian Yustin - b.e. III əsr) qeyd edir ki, guya fars səfiriləri Karfagenə gələrək böyük hökümdarın I Daranın -insanları qurban verməmək, itləri yeməmək, ölüləri torpağa bastırmamaq... - kimi tələblərini bildırırdılar. Karfagenlilər bu tələblərlə razılaşırdılar, lakin yunanlara qarşı birgə ittifaq bağlamaqdan boyun qaçırırdılar. Görünür bu hekayə zərdüşt dininin daha əvvəlki dövrünə aiddir.
Karfagenin fars hakimiyyətini nə dərəcədətanımalarını demək çətindir. Hər halda, "Nakşi-rustam"də tabe olunmuş afrika xalqlarının arasında Kuş, Punt, maksiyalılar(liviyalılar) və "Karka"-nın (Karfagenin) da adı çəkilir.
I Dara Hindistan yürüşü
Təxminən e.ə. 517-ci ildə Dara Hindistan ərazisinə yürüş təşkil etmişdi. Ölkənin şimal-qərb hissəsi Əhəməni torpaqlarına qatılmışdı.
Egey dənizi hövzəsin yürüş
I Dara Egey dənizi sahillərinə hərbi ekspedisiya göndərmişdi. Bu dövrdə Egey sahillərində ən güclü dövlət Samos müstəqil şəhər dövləti idi. Samos həmçinin gclü donanmaya sahib idi. E.ə. 522-ci ildə Samos tiranı Polikrat Lidiya canişini Sard Oret hiyləilə onun öldürtmüşdü. Belə ki, guya II Kambiz Oreti öldürmək istəyir, və onu öldürənə də (Oretin) xəzinəsinin yarısını vəd edib. Buna görə də Oret Polikratdan xahiş edir ki, onun xəzinələrini qəbul etsin, əks təqdirdə onu öldürəcəklər. Satrapın sözlərinə inanmayan Polikrat öz köməkçisi (katibi) Meandrı onun yanına göndərərək xəzinənin döğruluğundan əmin olur. Yalnız bundan sonra o Maqnesiyaya gedir lakin onu orada tutaraq edam edirlər. Samosda isə hakimiyyət Polikratın müavini Meandr idarə edir. E.ə. təxminən 517-ci ildə Başda Otan olmaqla (hansı ki, Qaumatanın ölümündə iştirak edən 7 nəfərdən biri idi) qəfil hücumla Samos adası işğal edildi və farsların hakimiyyəti altına keçdi. Pilokratın qardaşı, I Dara ilə hələ lap əvvəldən tanış olan Siloson adanın canişini təyin edildi. Bubun ardınca e.ə. 517-ci ildə Lemnos, və Xios adaları da Əhəmənilərin hakimiyyətini tanıdı.
Skitlərlə mübarizə
Əhəməni ordusu Hellespontu (Bosfor boğazı) keçərək Frakiya torpaqlarını tutdu. Buradan Dunay (İstr) çayına doğru hərəkət etdi, gəmilər üzərində düzəldilmiş körpünü keçərək Qara dəniz sahili skitlərinə qarşı müharibəyə başladı. Skitlər döyüşə girişməyə cürət etmədilər. Onlar ölkənin dərinliklərinə geriyə çəkilərək Daranın ordusunu öz arxasınca gəlməyə məcbur etdilər. Skitlər yol boyu bulaq, quyu və otlaqları xaraba qoyub, mal-qaranı qovaraq aparırdılar və bunula da Daranın ordusunu ərzaqdan məhrum edirdilər. Onlar hərdənbir hücuma keçir və Əhəməni dəstələrini dağıdırdılar. Herodotun verdiyi məlumata görə, skitlər Daraya quş, siçan, qurbağa və beş ox göndərdilər. Dara bunu skitlərin itaəti kimi qəbul etdi. Lakin onun silahdaşı Qobri bunu ayrı cürə yozdu. Onun yozumuna görə skitlər bununla demək istəyirlər ki, "Əgər siz farslar, quş kimi göyə uçmasanız, siçan kimi torpaq altına girməsəniz, qurbağa kimi bataqlığa hoppanmasanız bu oxlarla vurulub geri qayıda bilməyəcəksinz". I Dara müharibənin uğursuz olacağını başa düşərək, geriyə qayıtmaq qərarına gəldi. Əhəməni ordusu Dunay çayını keçib, Asiyaya qayıtdı. E.ə. 512- ci ildə skitlərə qarşı təşkil olunmuş bu yürüş uğursuz başa çatdı. Lakin İran ordusu başda Meqabiz olmaqla Frakiyanı, Makedoniyanı Əhəməni dövlətinə tabe etdi. Bu ölkələrdə İran hərbi dəstələri yerləşdirildi. I Daranın dövründə Əhəməni dövlətinin qüdrəti daha da artdı. Onun hüdudları Egey dənizindən Hindistana və Efiopiyaya kimi çatırdı. Bisütun kitabəsi onun adından qeyd edirdi: "Mənim sahib olduğum padşahlıq budur: Soqda arxasında olan skitlərdən Efiopiyaya kimi, Hindistandan Lidiyaya kimi". Əhəməni dövlətinin tərkibinə 80-dən artıq xalq daxil imiş.
İstinadlar
- https://www.britannica.com/biography/Darius-I.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
I Dara Doğum: e.ə. 550 Vəfat: e.ə. 486 | ||
Hakimiyyət titulları | ||
---|---|---|
Sələfləri Qaumata | Əhəmənilər imperiyası Şahı e.ə. 522- e.ə. 486 | Xələfləri I Kserks |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Dara E e 549 E e 485 Qedim Farsca 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁 Xerxes Darayawaus E e 522 E e 485 iller arasinda Irani idare eden imperator I DaraEhemeniler dovletinin hokmdarie e 522 482EvvelkiQaumataSonrakiI KserksSexsi melumatlarDogum tarixi e e 550Vefat tarixi e e 486Defn yeri I Daranin turbesiNeqsi RustemFealiyyeti dovlet xadimi herbi lider d monarxAtasiHeyat yoldaslariUsaqlari ogullari I Kserks Artabazan Ailesi Ehemeniler sulalesiDini zerdustilikRutbesi Ali Bas Komandan Vikianbarda elaqeli mediafayllar Muasir fars dilinde adi داریوش Daryush Ibranice menbelerde ד ר י ו ש Daryawes Antik Yunancada Dareῖos Darios Latinca ve Romali tarixcilerin qeydlerinde ise Darius formasinda kecir Ayrica Darius apardigi fethler ile farslar ucun cox onemli sayilir Darayava h usHeyatiI Dara e e 522 486 ci illerde Ehemeniler dovletinin hokmdari olub Onun dovrunde Iran dunyanin en guclu dovleti idi Bu dovlet Egey denizinden Hind cayina qeder ve Qafqaz daglarindan Hebesistana qeder erazileri ehate edirdi Daranin hakimiyyeti altinda seksene yaxin xalq yasayirdi O guclu merkezlesdirilmis dovlet yaradib olkeni eyaletlere satrapliqlara bolmusdu Ona gore de Daraya sahlar sahi deyirdiler Hakimiyyete gelmesi II Kir massagetlerle doyusde helak olduqdan sonra onun yerine boyuk oglu II Kambis kecdi Atasinin yolu ile geden Kambis qonsu olkelere hucumlari davam etdirirdi Yeni hokmdar deliqanli ve qeddar idi Taxt taca goz diken olmasin deye Kambis sui qesdler teskil edib yaxin qohumlaini qetle yetirirdi Misire yurus eden Kambis oz adamlarina tapsirdi ki o Misirde olarken kicik qardasini qetle yetirsinler Padsah yola dusenden bir az sonra onun kicik qardasi yoxa cixdi Lakin onun nece oldurulmesinden hec kimin xeberi olmadi Bundan istifade eden midiyali maq Qaumata sahzadenin otaginda gizlenib oz yaxin adamlari vasitesi ile Kambisin kicik qardasi adindan olkeni idare etmeye basladi Kambis Misirden qayidarken kahinler padsaha dediler ki o oz olumunu Ekbatanda tapacaq Kambis qerara aldi ki bu sehere etmesin Xeyli yol gedenden sonra Kambisin qosunu bir sakit seherin kenarinda duserge saldi Bir qeder dinceldikden sonraKambis sehere adam gonderdi ki buranin hansi seher oldugunu oyrensin Gedenler xeber getirdiler ki bu seherin adi Ekbatandir Kahinlerin sozunu xatirlayan Kambis celd yola dusmeyi emr etdi Ozu ise telesdiyinden ata minerken ayagini yaraladi Yara uzun muddet sagalmadi ve Kambis yoldaca dunyasini deyisdi Iranin paytaxti Suzda ise Qaumata Kirin kicik oglu adindan olkeni idare edirdi Oz qizini sahzadeye ere vermis Otan adindan bir saray eyani kurekeninin uze cixasindan subheye dusdu Qaumatanin da birden bire yoxa cixmasi Otanin subhelerini artirdi Nehayet o qizinin yanina gedib sorusdu ki o erni axirinci defe ne vaxt gorub Qiz dedi ki eri gece dusenen sonra onun otagina gelir hec vaxt da ciragini yandirmir Birden Otanin yadina dusdu ki vaxti ile Kambis Qaumatani cezalandiraraq onun qulaqlaini kesdirmisdir O qizina dedi ki gece eri yatandan sonra gorsun onun qulaqlari yerindedirmi Qiz atasinin xahisini yerine yetirdi ve seherisi gun ona xeber verdi ki erinin qulaqlari yoxdur Otana her sey belli oldu O yeddi en nufuzlu saray eyanini bir yere yigib meseleni onlara acdi Eyanlardan Dara adli birisi dedi ki mutleq bu gece Qaumatanin gizlendiyi otaga gedib onu oldurmek lazimdir eger bu isi sabaha saxlasalar kimse ona xeber verecek onda qaumata olarin axirina cixacaq Hami Daranin fikri ile razilasdi Onda Dara dedi Geceye kimi hec kim bu otaqdan cixamamalidir Gece ise hamimiz bir yerde cixib onun otagina gedeceyik Eyanlar razilasdilar Hami geceni gozledi Yatmaq vaxti gelende yeddi saray yani otaqdan cixib kicik sahzadenin otagina yolandilar Kesikde duran ferraslar nufuzlu eyanlari saxlamaga curet etmediler Eyanlar qefilden otaga girende gorduler ki Qaumata ile qardasi burada oturub sohbet edirler Qaumata isin ne yerde oldugunu bilib tez xencerini goturdu ve o biri otaga qacdi Dara ile Otan onun dalinca terpendiler Maqin qardasi ise o biri eyanlarin qabagini kesdi Qaranliq otaqda Qaumata ile tutasan Otan gordu ki maqa guc gele bilmir Darani komeye cagirdi Dara ise elinde qilinc supuresenlerin etrafina firlanir ne edeceyini bilmirdi Axirda Otan dozmeyib Daraya qisqirdi Vur da Ne durmusan Axi qorxuram qilinc sene deye Ikimizi de vur Dara gozunu yumub qaranliqda supurusenlere qilincla zerbe endirdi Xosbextlikden qilinc Qaumataya deydi Midiya maqi yerindece canini tapsirdi Seher acilanda saray eyanlari farslari yigib ehvalati onlara danisdilar Kirin neslinden padsahliq taxtina oturmaga hec kim qalmamisdi Odur ki saray eyanlarindan biri teklif etdi ki Yunanistanda oldugu kimi agsaqqallar surasi yaratsinlar Qo dovleti hemin sura idare etsin Lakin Dara buna etiraz etdi Xalq hakimiyyeti Yunanlarda qebul olunub Ancaq biz yunan deyilik farsiq Basqa xalqin adetini goturub ozumuzunkunden imtina etmek bize yarasmaz Bize padsah lazimdir Farslar Dara ile razilasdilar Onlar bu qerara geldiler ki Qaumatanin oldurulmesinde istirak eden yeddi eyandan biri Iranin padsahi olsun Sozu bir yere qoydular ki seher hamisi atlanib seher darvazasina cixsinlar Seherden cixandan sonra kimin ati birinci kisnese o da padsah olsun Daranin bir agilli mehteri var idi Meselenin ne yerde oldugunu bilen mehter qerara geldi ki agasina komek etsin Daranin ilxisindaki atlardan birinin yenice bir balasi olmusdu Mehter gece iken bu daycani goturub seher darvazasindan cixardi ve yaxin bir yerde gizletdi Seher acildi yeddi fars eyani ata suvar olub seher darvazasindan cixdilar Bir az getmisdiler ki Daranin madyani balasinin iyini hiss etdi ve kisnedi Qalan eyanlr atdan dusub Daranin qabaginda diz cokduler ve Ehemeniler hokmdari Daraya esq olsun dediler Daxili cekisme II Kambisin bacariqsiz idaresi neticesinde Iranda taxt eline kecmisdi Olke ic savasin ucuna geldiyi sirada Kambis intihar etdi Ancak sarayda Smerdisin bir saxtakar oldugu fikri yayilirdi Bezilerine gore taxtda oturan sexs oglu Smerdis degil Qaumata adinda bir mecusi kahin maqdi Olumsuzlerin serkerdesi olan general Dara bu soylentileri yayaraq Smerdise qarsi usyan bayragi qaldirdi Soylularla birleserek Smerdisi devirdi ve sah oldu Imperianin qizil cagi Kir Asiyada gede bileceyi en uc noqteyedek getmis ve orada olmusdu Kambis de Afrikada en uc noqteye catmis ve olmusdu Daranin imperiyasi Avropa yonunde genisletmeye qerar verdi Qerbi Anadoluda Ionlarin usyani farslarin diqqetini cekdi Usyani Yunan seherlerinin desteklediyini basa dusdukde Dara Egeyin qarsi yaxasina sefer etmek qerarina geldi Ancaq Yunanistan gozlenenden daha zorlu bir dusmen cixdi doyusen seherlerin direnisi ve cografi maneeler uzunden uzulen Iran ordusu Marafonda meglubiyyete ugradi ve Makedoniyani istila eden Dara simal bozqirlarindaki savascilarinin uzerine yurus etse de onemli bir netice elde ede bilmedi Dara doneminde imperiya en genis serhedlerine malik oldu Tikintisine Boyuk Kirin basladigi ticaret yollari tamamlanaraq catdirilma asanlasdi Serhedler icindeki sulh ve istiqrar sayesinde iqtisadiyyat inkisaf etdi ve Araliq denizinin qerbinedek uzanan ticaret xetleri quruldu Daranin hokmu altina giren muxtelif milletler arasinda qismen huzur temin edilmisdir Yehudilere dini serbestlik verildi Misirde bir tapinak insa edildi Yunan kahinlerine onem verildi Dara donemindeki en boyuk bayindirlik fealiyyeti ise Persepolis adli yeni merkezin insa edilmesi oldu Usyanlarin yatirilmasiI Dara hakimiyyete geldikden sonra Ehemeni dovletine daxil olan olkeler usyan qaldirdilar Ilk novbede Elam ve Babilistan musteqillik elan etdiler Bisutun kitabesi Elam usyanini bele serh etmisdi Sah Dara deyir Men Qaumatani oldurenden sonra Upadarmanin oglu Assina adli bir adam Elamda usyan qaldirdi O camaata deyirdi Men Elam hokmdariyam Elamlilar qiyam qaldirdilar ve bu Assinanin terefine kecdiler O Elamda hokmdar oldu I Dara usyanin genislenmesine imkan vermedi Assinaya qarsi herbi deste gonderdi Yeqin ki onun destesi Elamda muqavimete rast gelmedi Assina tutuldu el qolu bagli Daranin huzuruna getirildi ve sonra da edam edildi Bir muddet sonra Elamda yeni usyan cehdi gosterildi Bu defe usyanin basinda fars Martiya dayanirdi Lakin usyan genis vuset almadi Bisutun yazisi qeyd edir O camaata deyirdi Men Elam hokmdari Ummanisem Bu zaman men yeni Dara Elamin yaninda idim Elamlilar menden qorxdular bascilari Martiyani tutdular ve onu oldurduler Elamda bas veren usyanlar asanliqla yatirildi Elam e e 520 ci ilde de usyan qaldirdi Bu usyan da ugursuz oldu Usyan bascisini tutub edam etdiler Ilk usyanlardan biri de Babilistanda bas verdi Bisutun kitabesi usyanin baslangicini bele tesvir etmisdir Babilli Nidintu Bel adli bir adam Babilde usyan qaldirdi Camaati o bele aldadirdi Men Nabonid oglu Navuxodnosoram Bele oldugu teqdirde Babil camaati hamisi bu Nidintu Bellin terefine kecdi Babil qiyamci oldu o ise Babilde hakimiyyeti ele kecirtdi I Dara Babil usyanin yatirilmasinda sexsen istirak etdi Ordu Decle cayini kecdi E e 522 ci iIin dekabrinda cay sahilinde doyus bas verdi Usyancilar meglub oldular Nidintu Bel yeni quvve toplayaraq Ferat cayi yaxinliginda I Dara ile rastlasdi I Dara bu doyusde de usyanci destelere qalib geldi Bisutun kitabesi davam edir ki Nidintu Bel az bir suvari destesile qacdi ve Babile geldi Onda men Babile yola dusdum Ahuramazdanin iradesi ile men Babili tutdum ve Nidintu Beli ele kecirdim Sonra men bu Nidintu Bel ve onunla olan adamlari payaya kecirtdim Cemi 49 adam edam etdim I Dara Babilistanda olarken Fars Parsa Midiya Marqiana Parfiya Misir Sattaqidiya Saqartiya Saklar usyan qaldirdilar Hemcinin elamlilar da artiq ikinci defe usya qaldirmisdilar Veziyyetin bu gedisi Ehemeni dovletinin dagilmasi tehlukesi yaratmisdi Marqiana usyaniBisutun yazilarindan melum olur ki Ehemeni dovletinin serq vilayeti Marqianada Frada adli sexsin basciligi ile usyan qalxmisdi O ozunu sah elan etmisdi Guman ki Frada Marqiana satrapi olmusdur Lakin Bktriya satrapi Dadarsis I Daranin gosterisi ile e e 522 ci il oktyabrin 10 da oz qosunlari ile usyani yatirdi I Dara usyanin yatirilmasini bele tesvir edir Marqiana adlandirilan olkede Frada adli birisi ozunu sah elan eleyerek ehalini mene qarsi usyana qaldirdi Onda men Dardasisi menim sadiq Baktriya satrpimi onlarin uzerine gonderdim ve dedim get mehv ele olari mene tabe olmayanlari Dardasis qosunla onlarin uzerine getdi marqianalilar doyusu uduzdu Axuramezdanin iradesile menim qosunum usyanci qosunu tamamile meglub etdi Bu assiya ayin 23 cu gununde idi doyus oldu Bundan sonra olke menimle oldu Usyan neticesinde 55200 nefer helak oldu 7 mine yaxin ise esr aparildi sonar qul kimi satildi Hadisenin neticesi gosterir ki Marqiana usyani umumxalq herekati xarakteri dasiyirdi Pars ve Araxoziya usyanlariDovletin esas dayagi olan Pars Fars ve Midiyani da usyan alovu burumusdu Farsda Vahyazdata adli bir nefer usyan qaldirmisdi O camaata deyirdi ki Men Kurusun oglu Bardiyem Orada yerlesdirilmis Ehemeni ordusu usyancinin terefine kecmisdi I Dara usyancilara qarsi yaninda olan Midiya ve Pars ordularini gonderdi Bu zaman Araxoziya da Iranin serqinde Vaxyazdata usyanina qosulmusdu I Dara ordunun bir hissesini e e 522 ci il dekabrin 29 da bir terefde Kapisakanis qalasinda Vaxyazdata qarsi diger bir hissesini ise Aroxis satrapliginnda qalxmis usyani yatirdmaq ucun onun sadiq satrapi Vivana komeye gondermisdi Vaxyazdatanin verdiyi itgilere 303 nefer baxmayaraq bu doyusde hec bir teref qetiyyetli qelebe qazanmadi E e 521 ci ilin fevralin 21 de Qandutava etrafnda doyusde Vivana usyancilarin muqavimeti qeti olaraq qirdi Usyancilar bu doyusde xeyli 4579 nefer itki vererek Ersad Arsad qalasina cekildiler Mart ayinda ise Vivan usyancilari meglub ederek usyanci ordunun rehberleri edam etdirdi Lakin Parsda usyan davam edirdi Vaxyazdata hemin ilin yay aylarina kimi oz hakimiyyetini Farsda saxlaya bildi E e 521 ci il mayin 25 de Iran serkerdesi Artavardiyanin ordusu Vaxyazdatani agir meglubiyyete ugratdi Usyancilar 4404 nefer itirdiler Vaxyazdata qacaraq yeniden ordu topladi E e 521 ci il iyulun 6 da basvermis doyusden sonra o 10 minden cox 6246 olu 4464 esir usyanci itirdi Vaxyazdata meglub oldu ve esir dusdu Onu en yaxin 52nefer silahdaslari ile birlikde payaya kecirtdiler Belelikie Fars usyani yatirildi Bu usyanin esas istirakcilari farslar idi Midiya Parfiya Hirkaniya usyanlariI Dara sexsen Midiya usyaninin yatirilmasi ile mesgui oldu Bisutun kitabesi Midiya usyanini bele tesvir etmisdi Fravartis adli bir midiyali adam Midiyada usyan qaldirdi Camaata o bele deyirdi Men Fravartisem Huvaxistra neslindenem Onda Midiya saray ordusu meni terk etdi ve Fravartisin terefine kecdi O Midiyanin hokmdari oldu I Dara serkerde Vidarnani Midiya usyanini yatirmaga gonderdi Ona tapsirdi ki gedin meni tanimayan Midiya ordusunu mehv edin Ilk doyus e e 521 ci ilin yanvarin 12 de Midiyanin Marus seheri yaxinliginda bas verdi Usyancilar guclu muqavimet gosterdiler Usyan uzun muddet davam etmisdi Vidarna usyancilara qarsi hec bir herbi emeliyyat apara bilmirdi ve I Daranin gelisini gozleyirdi Hemin il mayin 7 de I Dara yeni quvvelerle Midiyaya daxil oldu Kundurus seheri yaxinliginda Fravartisin qosunu ile doyus baslandi Doyusde 34 minden cox usyanci helak oldu 18 mini ise esir dusdu Meglub olmus Fravartis Raqa ind Rey seherine qacdi Arxasinca gonderilmis desteler onu tutub Daranin yanina getirdiler I Dara Bisutun kitabesinde oyunur ki men onun burnunu qulaqlarini ve dilini kesdim gozlerini cixartdim Onu buxovlayib menim darvazamin onunde qoymusdular ki butun camaat gorsun Sonra Ekbatanada onu ve en gorkemli silahdaslarini payaya kecirdim Parfiya ve Hirkaniya hemcinin usyana qosulmusdular Onlar Midiyada ozunu hokmdar elan etmis Fravartisin terefine kecmisdiler Bisutun kitabesinde I Dara bu haqda bele yazirdi Parfiya ve Hirkaniya mene qarsi usyan qaldirdilar ve Fravartisin terefine kecdiler Menim atam Vistaspa Parfiyada idi Camaat onu terk etdi ve usyan qaldirdi E e 521 ci il martin 8 de Vistaspa usyancilara qarsi cixis etdi lakin doyus tam qelebe ile qurtarmadi I Dara Raqadani atasi Vistaspin komeyine elave quvveler gonderdi E e 521 ci il iyulun 12 de Vistaspa usyancilara qarsi yeniden doyuse girdi Usyancilar meglub oldular 13 mine qeder usyanci helak oldu 8 minden coxu esir dusdu Usyan bascilarindan 80 nefer edam etdirildi Arminiya ve Saqarti usyanlariMidiya usyani I Dara ucun en tehlukeli idi Bu usyanin diger vilayetlere de tesiri oldu Iranin simal qerbinde Arminiya ve Saqartiler usyan qaldirdilar Bisutun kitabesinin melumatina gore Saqarti usyancilarin bascisi Cissataxmaya deyirmis Men Saqartiyanin hokmdariyam Huvaxistra neslindenem I Dara bu qiyaminin yatirilmasina qarsi midiyali serkerde Tahmaspadani gonderdi Usyancilar meglub oldular bascilari Cissataxmayani ise burnunu qulagini kesdikden sonra Arbela ind Erbil seherinde onu da payaya kecirdiler Arminiyada kecmis Urartu torpaqlarinda baslamis usyani yatirmaq ucun I Dara iki serkerde Dadarsis ve Viumis gondermeli oldu Usyan e e 522 ci ilin dekabrinda baslamis ve 521 ci ilin iyun ayina kimi davam etmisdi Bisutun yazisinda ne usyan bascisinin adi ne de usyancilarin etnik mensubiyyeti bildirilmir Buna gore elmi edebiyyatda usyancilarin skit yaxud ermeni tayfalarindan ibaret olmasi mulahizesi ireli surulmusdu Nezere alinmalidir ki usyan eslinde kecmis Assuriyanin simal torpaqlarinda vuset almisdi Burada ise tarixen hurriler urartlar skit sak ve basqa etnoslar temsil olunmusdular Guman etmek olar ki bu etnoslar hele oz etnik simalarini itirmemisdiler ve usyanda istirak edirmisler E e 522 ci ilde usyanci arminiler cenuba irelilemeye basladi ve Assuriya eyaletine soxuldular Viumisun basciliq etdiy I Daranin ordusu usyancilarla dekabrin 31 de Izarin yaxinliginda qarsilasdilar Hercend Bahistun yazilari iddia edir ki qiyamcilar tamamile mehv edildi lakin gorunur eksine olmusdu I Daranin ordusu zeiflemisdi cunki bu doyusden sonra Viumisu 5 ay erzinde aktiv herbi hereketlerden yayinirdi Buna gore de I Dara Dadarsisin basciliq etdiyi diger ordu hissesini Viumisun komeyine gondeedi E e 521 ci il mayin 21 de Dadarsisin desteleri Zuza kendinde etrafinda geden doyusde arminileri dagitdi 6 gunu sonra mayin 27 de o yeniden Peleng qalasinda doyusde qelebe qazandi Iyunun 21 de o Viama qalasinda usyancilari bir daha meglub etdi Viumisu ise iyunun sonunda usyanci arminlerin uzerinde son qelebeni qazandi Belelikle 7ay davam eden mubarizeden sonra usyan yatirildi Butun doyusler erzinde usyancilardan bes minden artiq 5097 adam helak olmusdu iki minden cox 2203 adam ise esir dusmusdu Bu reqemler gosterir ki basqa usyanlara nisbeten bu usyan kutlevi olmamisdi Babilistanin novbeti usyaniBabilistan yeniden musteqillik elde etmek ucun cehd gosterirdi Bu defe usyanin basinda Araha dayanirdi O ozunu Navuxodonosorun oglu Nabonid kimi teqdim edirdi Bisutun kitabesi onu gah ermeni Arminiya olke adina uygun gah da urartulu adlandirir Yeqin ki o Urartu sakini olmusdur Bir qeder evvel I Daranin burada qalxmis usyanin yatirilmasina baxmayaraq bailliler yenide oz musteqilikleri ugrunda mubarizeye qalxmisdilar Bu haqda senedler gosterir ki usyancilar artiq e e 521 ci il avqustun 16 da Babilistana birlesdirilmis Borsipp Sippar ve Uruku tutmaga muesser olmusdular I Dara e e 521 ci il noyabrin 27 de Vindafarn basciligi ile usyani yatrdi 2500 adam olduruldu usyan bascisini Babilistanda payaya kecirdi Babilistanda qalxmis ikiqat usyanina baxmayarq I Dara onlara rehm eledi ve paytaxta toxunmadi Yene evvelki kimi senedler Daranin adi ile Babilistan sahi duyanin hokmdari yazilmaga basladi Resmi yazismalar Bisutunun suretleri ve basqalari burda babilistan dilinde yazilirdi Amma Yeni il gununde tac qoymalar ve car cixislari gorunur legv edilmisd Herodot hetta bu haqda gosterir ki Daranin niyyeti Babilistandan onun palladiumunu Mardukanin qizil heykelini aparmaq idi amma curet etmirdi basqa sozle hansisa bire namelum quvve ona mane olurdu ve o oz niyyetini Babilistanin hakimiyyetini dagitmgi sona qeder apara bilmirdi Ucuncu Elam usyani E e 520 ci il elamlilar yeniden usyana qalxdilar Bu usyana Atamayta elam Attaxamiti Insusinak basciliq edirdi Diger usyancilar kimi o da ozunu sah ela etmisdi ve ozunden basqa digerlerini tanimird Lakin I Daranin gosterisi ile fars serkerdesi Qaubaruv usyancilar qarsi herekete kecdi Elamlilar meglubiyyete ugradilar Atamayta esir duserek I Daranin yanina getirildi ve edam edildi I Daranin xarici siyasetiI Dara boyuk cetinlikle usyanlari yatirtdi Doyusler zamani 100 minden cox usyanci helak oldu esir dusmus usyancilar qul halina salindi Usyanlar eslinde kor tebii xususiyyet dasiyirdi usyan qaldirmis olkeler arasinda birlik yox idi Ancaq Midiya usyanina Assuriyanin simali Saqartiya Parfiya ve Hirkaniya qosulmusdu lakin onlar da etiraz cixislarini ayri ayriliqda edirdiler Usyanlar mudafie xususiyyeti dasiyirdi Usyan etmis olkeler arasinda Azerbaycan torpaqlari yad edilmemisdir Ola bilsin ki Azerbaycan ehalisi usyana qosulmamisdi Herodotun verdiyi melumata gore Araz cayindan simalda yasayan xalqlar ancaq konullu olaraq Ehemeni dovletini tanimis ve ona xerac vermeye boyun olmusdular Herodot yazirdi Qafqaz sira daglarinadek qonsulari kimi Kolxidalilar da oz uzerlerine konullu hediyye vermeyi goturduler Farslarin hakimiyyeti bu sira daglara qeder gelib catir lakin Qafqazdan simalda yerlesen olkeler fars hakimiyyetini tanimaq bele istemirler Belelikle Araz cayindan simalda yasayan xalqlar Ehemeni dovletini tanimisdilar lakin ona tabe deyildiler E e 522 521 ci iller erzinde Ehemeni dovletini burumus usyanlar yatirildi ve Ehemeni dovleti texminen evvelki hududlarinda berpa edildi Saklara qarsi yurusI Daranin xarici siyaseti yad olkelerin isgalina yoneldilmisdi O ilk novbede skit ve sak tayfalarina qarsi yurusler teskil etdi Elmi edebiyyatda I Daranin bu tayfalara qarsi herbi yuruslerinin istiqameti ve illeri mubahiseye sebeb olmusdur Qaynaqlar saklari muxtelif cure adlandirirdilar haumavarqa tiqrahauda ve deniz arxasi saklar E e 519 cu ilde I Dara tiqrahauda sis papaq saklarin olkesine qarsi qosun yeritdi Bisutun kitabesi bu haqda bele melumat verir Bundan sonra men ordu ile Sak olkesine ucu sis papaq qoyan saklara qarsi getdim Caya catdim onu ordu ile kecdim Bundan sonra saklari darmadagin etdim qalanini esir tutdum Skunha adli bascilarini tutub menim yanima getirdiler Men basqasini onlara basci teyin etdim oz bildiyim kimi Bundan sonra olke menim oldu Elmi edebiyyatda bu yurus barede muxtelif mulahizeler ireli surulmusdu Bir fikre gore I Dara Qara deniz sahili skitleri olkesine sefer etmisdi Diger fikre gore o Orta Asiya saklarina qarsi cixis etmisdi Hetta Bisitun yazilarindan birinde zedelenmis halda qalmis melumata gore I Dara Amuderya ve Sirderya caylarina qeder olan asagi Mesopotomiyanin erazilerini hecinin burada yasayan apasiyak tayfalarini isgal etmisdi Nezere almaq lazimdir ki Araz cayindan simalda yerlesen etnoslar Ehemenilere konullu itaet edirdiler Ola bilsin ki orada yasayan saklar basda Skunsa olmaqla musteqil siyaset yurudurduler I Dara onlari Ehemeni dovletine qeti tabe etmek meqsedile muharibeye baslamisdi Qelebeden sonra o ancaq saklarin bascisini deyismis ve istediyi adami hakim qoymusdu I Daranin Afrika seferiE e 518 ci ilde I Dara Misire yola dusdu Burada da daxili herc merclik Ehemeni satrapina canisinine qarsi naraziliq vardi Dara Misirde yeni satrap teyin etdi Daranin gosterisi ile Nil cayini Qirmizi denizle birlesdirmek ucun burada kanal cekilisine basladilar Arxeoloji arasdirmalar zamani Suveys kanali yaxinliginda Daranin kitabesi askar edilmisdi Kitabede kanalin cekilisi barede melumat verilmisdir Men Darayam boyuk sah sahlar sahi xeyli olkeler sahi bu boyuk ve genis olkenin sahi Vistaspin oglu Ehemeni neslindenem Sah Dara deyir Men farsam Farsdan Misiri Mudraya tutdum Men Misirde axan Nil Pirava cayindan Farsdan Irandan baslayan denize kimi bu kanalin cekilmesini emr etdim Men emr etdiyim kimi kanal qazildi Gemiler Misirden Farsa kanal vasitesile uzmeye basladilar I Dara Araliq denizini Qirmizi denize birlesdiren kanalin cekilisini ilk defe basa catdirmis ve muvafiq kitabe tertib etdirmisdi I Dara Misir adet enenesine hormetle yanasirdi O mebedleri berpa edir qiymetli nezir qurban verirdi Kahinler Darani Neyt ilahesinin Saisde oglu elan etmisdiler Dara Misirde oldugu muddetde Liviya ve Nubiyani isgal etmisdi Heradotun verdiyi melumata gore hele II Kamizin dovrunde yunan Kirenasinda Liviya da usyan qalxmisdi usyancilarin basinda III Arkesilay e e 530 515ci iller ve anasi Feretima dururdu E e 525 ci ilde II Kambiz Misiri tutduqdan sonra Kirena da Iranin bir eyaletine cevrildi ve III Arkesilay Iranlilara vergi odemek mecburiyyetinde qaldi Lakin e e 518 ci ilde III Arkesilay fars agaligina qarsi usyan qaldirdi Amma usyan amansizcasina yatirildi III Arkesilay ve ve anasi Feretima Salamina kralligina Evalfonun yanina qacdilar III Arkesilay Evalfonun ve Samoslularin yunan ada dovlet komeyi ile Kerinaya qayidaraq yeniden hakimiyyeti ele aldi ve iranlilardan qisas almaga basladi bu zaman o Barka krali Alazeyraya III Arkesilay onun qizina evlenmisdi arxalanirdi lakin bu defede de o ugursuzluqla qarsilasdi ve e e 515 ci ilde Barkaya qacdi ve orada olduruldu Qeyd etmek lazimdir ki III Arkesilay olduruldukden sonra hakimiyyete oglu IV Batt getirildi laki faktiki olaraq hakimiyyeti Feretima idare edirdi Oglunun olumunden sonra Feretima qisas almaq ucun Misir canisini Arianddan komek istedi o ise fursetden istifade edib liviya tayfalarini ve yunan Kirenasini tutmaq meqsedile ona Feretimaya iran ordusu ve donanmasini gonderdi Farslar ordulari Liviyadan kecerek Barkani muhasireye aldilar Doqquz ayliq muhasireden sonra Barka ehalisi teslim oldu III Arkesilayanin olumunde gunahkar bilinenler tutularaq Feretimaya verildi Feretima onlari seherin etrafinda payalara kecirtmeyi arvadlarinin ise sinelerini keserek seher divarlarina asmagi emr etdi Bundan sonra fars qosunu eks yola hereket ederek Kirenani tutmaga yoneldiler lakin bu bas tutmadi geride qalmis fars ordusunun xeyli hissesi liviyalilar terefinden mehv edildi Cox guman ki bu dovrde Kus Nubiya olkesi de farslarla mubarize aparidi Hetta uzaq Karfagen bele I Daranin hakimiyyetini taniyirdi Bu barede qedim Roma tarixcisi Yustin Mark Yunian Yustin b e III esr qeyd edir ki guya fars sefirileri Karfagene gelerek boyuk hokumdarin I Daranin insanlari qurban vermemek itleri yememek oluleri torpaga bastirmamaq kimi teleblerini bildirirdilar Karfagenliler bu teleblerle razilasirdilar lakin yunanlara qarsi birge ittifaq baglamaqdan boyun qacirirdilar Gorunur bu hekaye zerdust dininin daha evvelki dovrune aiddir Karfagenin fars hakimiyyetini ne derecedetanimalarini demek cetindir Her halda Naksi rustam de tabe olunmus afrika xalqlarinin arasinda Kus Punt maksiyalilar liviyalilar ve Karka nin Karfagenin da adi cekilir I Dara Hindistan yurusuTexminen e e 517 ci ilde Dara Hindistan erazisine yurus teskil etmisdi Olkenin simal qerb hissesi Ehemeni torpaqlarina qatilmisdi Egey denizi hovzesin yurusI Dara Egey denizi sahillerine herbi ekspedisiya gondermisdi Bu dovrde Egey sahillerinde en guclu dovlet Samos musteqil seher dovleti idi Samos hemcinin gclu donanmaya sahib idi E e 522 ci ilde Samos tirani Polikrat Lidiya canisini Sard Oret hiyleile onun oldurtmusdu Bele ki guya II Kambiz Oreti oldurmek isteyir ve onu oldurene de Oretin xezinesinin yarisini ved edib Buna gore de Oret Polikratdan xahis edir ki onun xezinelerini qebul etsin eks teqdirde onu oldurecekler Satrapin sozlerine inanmayan Polikrat oz komekcisi katibi Meandri onun yanina gondererek xezinenin dogrulugundan emin olur Yalniz bundan sonra o Maqnesiyaya gedir lakin onu orada tutaraq edam edirler Samosda ise hakimiyyet Polikratin muavini Meandr idare edir E e texminen 517 ci ilde Basda Otan olmaqla hansi ki Qaumatanin olumunde istirak eden 7 neferden biri idi qefil hucumla Samos adasi isgal edildi ve farslarin hakimiyyeti altina kecdi Pilokratin qardasi I Dara ile hele lap evvelden tanis olan Siloson adanin canisini teyin edildi Bubun ardinca e e 517 ci ilde Lemnos ve Xios adalari da Ehemenilerin hakimiyyetini tanidi Skitlerle mubarizeEhemeni ordusu Hellespontu Bosfor bogazi kecerek Frakiya torpaqlarini tutdu Buradan Dunay Istr cayina dogru hereket etdi gemiler uzerinde duzeldilmis korpunu kecerek Qara deniz sahili skitlerine qarsi muharibeye basladi Skitler doyuse girismeye curet etmediler Onlar olkenin derinliklerine geriye cekilerek Daranin ordusunu oz arxasinca gelmeye mecbur etdiler Skitler yol boyu bulaq quyu ve otlaqlari xaraba qoyub mal qarani qovaraq aparirdilar ve bunula da Daranin ordusunu erzaqdan mehrum edirdiler Onlar herdenbir hucuma kecir ve Ehemeni destelerini dagidirdilar Herodotun verdiyi melumata gore skitler Daraya qus sican qurbaga ve bes ox gonderdiler Dara bunu skitlerin itaeti kimi qebul etdi Lakin onun silahdasi Qobri bunu ayri cure yozdu Onun yozumuna gore skitler bununla demek isteyirler ki Eger siz farslar qus kimi goye ucmasaniz sican kimi torpaq altina girmeseniz qurbaga kimi bataqliga hoppanmasaniz bu oxlarla vurulub geri qayida bilmeyeceksinz I Dara muharibenin ugursuz olacagini basa duserek geriye qayitmaq qerarina geldi Ehemeni ordusu Dunay cayini kecib Asiyaya qayitdi E e 512 ci ilde skitlere qarsi teskil olunmus bu yurus ugursuz basa catdi Lakin Iran ordusu basda Meqabiz olmaqla Frakiyani Makedoniyani Ehemeni dovletine tabe etdi Bu olkelerde Iran herbi desteleri yerlesdirildi I Daranin dovrunde Ehemeni dovletinin qudreti daha da artdi Onun hududlari Egey denizinden Hindistana ve Efiopiyaya kimi catirdi Bisutun kitabesi onun adindan qeyd edirdi Menim sahib oldugum padsahliq budur Soqda arxasinda olan skitlerden Efiopiyaya kimi Hindistandan Lidiyaya kimi Ehemeni dovletinin terkibine 80 den artiq xalq daxil imis Istinadlarhttps www britannica com biography Darius I Hemcinin baxEhemeni imperiyasi Ehemeniler sulalesiXarici kecidlerI DaraEhemeniler sulalesiDogum e e 550 Vefat e e 486Hakimiyyet titullariSelefleri Qaumata Ehemeniler imperiyasi Sahi e e 522 e e 486 Xelefleri I Kserks