Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

Bu məqalənin neytrallığı şübhə doğurur Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan və doğruluğu sübut edilməyən

Massagetlər

Massagetlər
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az
Bu məqalənin şübhə doğurur.
Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan və doğruluğu sübut edilməyən fikirlərin olduğu iddia edilir. Xahiş olunur, bu məsələ ilə əlaqədar iştirak edəsiniz.

Massagetlər (yun. Μασσᾰγέται, lat. Massagetae) — Mərkəzi Asiya çöllərində məskunlaşmış və daha geniş skif mədəniyyətlərinin bir hissəsi olmuş qədim köçəri xalq.

image
E.ə. 323-cü ildə massagetlərin Mərkəzi Asiyada yaşadığı ərazi.

Mənşə

Massagetlərin mənşəyini qəti şəkildə ortaya qoyan tapıntılar olmasa da, iki mühüm yanaşma var.

Massagetlərin İrandilli xalqlardan olması haqqında bir çox fərziyyələr də vardır. Digər tərəfdən, onların qədim türklərdən ibarət və qədim türklər ilə əlaqəli olduqlarına dair fikirlər və iddialar var. Bundan başqa, İrandilli icmaların üstünlük təşkil etdiyi konfederasiya olması haqqında iddialar da var. Əldə edilən mənbələrlə turanlı elementləri də eyniləşdirilir.

Ərazi

Qədim yunan mənbələrində Xəzər dənizinin şərq sahillərində Amudərya və Sırdərya çayları arasındakı ərazidə yaşamış xalq kimi təsvir edilmişdir. Lakin bir çox tarixçilərə görə bu çarlıq Orta Asiyada yerləşir. Bəzi mənbələrdə isə onları skif tayfalarından issuerlar. Bu tarixi coğrafiyanın təsdiqi və təsviri Tomirisin məhz Orta Asiyalı oldüğunu sübut edir.

Herodotun əlyazmaları

Yunan tarixçisi Herodotun "" əsərindəki məlumatına görə "bu xalq çoxsaylı və cəsur idi". Massagetlər köçəri həyat tərzi keçirmişlər.

image

Bu massagetlər, deyilənlərə görə, çoxsaylı və cəsur xalq idi. Onlar qərbdə günəşin qalxmasına doğru issedonların əksinə axan Araks çayı ətrafında yaşayırlar. Həmçinin, bəziləri onları skif tayfası hesab edirlər.

 image
image

Massagetlər skiflərə bənzər paltar geyinirlər və onlara bənzər həyat sürürlər. Onlar atlarda döyüşə gedirlər. Onlarda adi ox, qılınc və nizə vardır. Massagetlər bu silahları misdən hazırlayırdılar. Baş geyimlərini isə qızılla bəziyirlər. Dəmir və gümüş burada yox idi. Lakin qızıl bu ölkədə çox idi.

 image
image

Massagetlər çörək yemirlər və Araks çayından balıq ovlayaraq qidalanırlar. Onlar süd içirlər. Bu tayfanın yeganə allahı Günəşdir. Onlar yeganə tanrıları olan Günəş allahına atı qurban kəsirdilər ki, dünyanın ən tez allahına dünyanın ən tez insanı qurban verməlidir.

 image

Mədəniyyət

E.ə. V əsrdə yaşamış qədim yunan tarixçisi Herodotun (b.e.ə. 484–425) doqquz hissədən ibarət "Tarix" (yun. Ἱστορίαι) əsəri yunan-fars müharibələrinə və bu müharibələrin ətrafında baş verən hadisələrə həsr olunmuşdur. Herodot "Tarix" əsərində massagetlərin təsvirinə böyük yer ayırmışdır. Massagetlər köçəri həyat tərzi sürür, əsasən maldarlıqla məşğul idilər. Mal-qara, süd, ət, yun, dəri məhsulları istehsal edən massagetlər qonşu xalqlarla ticarət əlaqələri qurur, məhsullarını onlara satır, özlərində olmayan məhsulları isə onlardan alırdılar. Köçəri həyat tərzi sürmələrinə baxmayaraq sənətkarlıq yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdı. Massagetlər ölülərini torpaq qəbirlərdə dəfn edir, axirət dünyasına, ölümdən sonrakı həyata inandıqlarına görə mərhumun yanına qab-qacaq, silah, bəzək əşyaları qoyurdular. Ən hörmətli şəxslərin qəbirləri üzərində kurqan ucaldılırdı. Belə kurqan qəbirlərə yüzlərcə müxtəlif bahalı əşyalar — qızıl və gümüş qab-qacaq, daş-qaşlarla bəzədilmiş bilərziklər, boyunbağılar, üzüklər, silahlar qoyulurdu. Massagetlərdə hər bir həddi-büluğa çatmış kişi döyüşçü hesab olunurdu. Həmçinin, qadınlar və yeniyetmələr də silah işlətməyi bacarırdılar. Massagetlərin ordusu təkcə süvarilərdən ibarət idi.

Tarixi

Əhəməni dövləti ilə münasibətlər

E.ə. VI əsrin 40-cı illərində massagetlərin tayfa başçısı vəfat etmiş, onun oğlu kiçik olduğundan, müvəqqəti olaraq tayfa başçısı vəzifəsinə onun dul qadını Tomris (b.e.ə. 570–520) seçilmişdir. Massagetlərdə qadınların hüquqları kişilərin hüquqları ilə eyni olmuşdur. İran Əhəməni dövlətinin banisi II Kir (b.e.ə. 559–530) işğalçı siyasət yürüdərək qısa müddət ərzində Aralıq dənizindən başlamış Xəzər dənizinədək əraziləri zəbt etmişdir. Yüz minlərlə döyüşçüsü olan Əhəməni ordusunda süvarilər, piyadalar, dəvə süvari dəstələri, daşatan qurğular da var idi. Midiya, Lidiya, Babil kimi dövrün möhtəşəm dövlətlərinin mövcudluğuna son qoyan II Kir dünyanın hakimi olmaq fikrinə düşmüşdü. Qərbdəki olan rəqiblərini məğlub etdikdən sonra o, şimala — Araz çayına doğru üz tutur. Onun fikri burada yaşayan massagetləri məğlubiyyətə uğradıb Şimali Azərbaycanı zəbt etmək idi.

Əhəməni hökmdarı II Kir öz elçilərini göndərərək, Tomrislə evlənmək istədiyini bildirir. Ancaq Tomris anlayır ki, Kir onunla evlənmək yox, bu yolla Massaget çarlığını ələ keçirmək istəyir. Elə buna görə də Tomris Xatın həmin təklifi rədd edir. Belə olduqda II Kir hiyləsinin baş tutmadığını görüb, massagetlər üzərinə açıq hücuma keçməyi lazım bilir.

Tarixi məxəzlərdə qey edilir ki, Massagetlərin qoşununu yeyib-içdikdən sonra döyüşçüləri yuxu tutur. Onlar yuxuda ikən farsların hücumuna məruz qalırlar. Bir çoxları qətlə yetirilir, bəziləri əsir götürülür. Massagetlərin sərkərdəsi, Tomrisin oğlu Sparqapis də əsirlərin içərisində olur. Qoşununun və oğlunun aqibətindən xəbər tutan Tomris Kirin yanına çapar göndərir. Çapar onun sözlərini II Kirə çatdırır:

image

"Qaniçən Kir! Öz hünərinlə öyünmə! Əgər hiylə ilə qələbə çalmasaydınız, şərəfli döyüşdə silah gücünə heç nə eləyə bilməzdiniz. İndi gəl oğlumu qaytar və necə gəlmisənsə, eləcə də sağ-salamat çıx get. Əgər bunu etməsən, and olsun bütün massagetlərin pənahı olan Günəş allahına ki, mən səni qan gölündə boğaram".

 image

Lakin II Kir bu sözlərə əhəmiyyət vermir və ordusunu toplayaraq onların üzərinə hücuma keçir. Şərabın dumanı başından çəkilən Tomrisin oğlu Sparqapis hansı vəziyyətə düşdüyünü anlayır və Kirdən əllərini açdırmasını istəyir. Əlləri açılan şahzadə özünü öldürür. Oğlunun ölüm xəbərini alan Tomris qoşunu yığıb farsların üzərinə hücuma keçir. Bu döyüş Herodota görə, barbarların tayfalarının düşmənə qarşı ən böyük və ən qanlı döyüşü issuelır. Döyüşün gedişini tarixçilər belə təsvir edirlər:

image

"Əvvəlcə düşmən qoşunları üz-üzə duraraq, uzaqdan bir-birini oxa tutdular. Sonra nizə və xəncərlə əlbəyaxa döyüşə keçdilər. Döyüş uzanır, heç kim geri çəkilmək istəmirdi. Nəhayət, massagetlər qələbə çaldılar. Az qala farsların hamısı döyüş meydanında həlak oldu.

 image

Geriyə qayıtmağa çalışan II Kirin ordusu ilə massagetlərin arasında ağır döyüş baş verir. İşğal məqsədi ilə Azərbaycana gəlmiş Əhəməni döyüşçüləri isə canlarını xilas edib Arazı keçməyə çalışırlar. Əhəməni qoşunları darmadağın edilir və II Kirin 29 illik hakimiyyətinə son qoyularaq öldürülür. Döyüşdən sonra Tomris şərab piyaləsini insan qanı ilə dolduraraq, II Kirin cəsədini tapmağı əmr etdi. II Kirin cəsədini tapdırır və onun boynunu vurdurur. Tomrisin əmri ilə II Kirin kəsilmiş başı qanla dolu piyalənin içinə atılır və bu zaman o, məşhur kəlamını deyir:

image

"Mən sağ qalsam da, sən məni məhv etdin. Mən demişdim ki, sənə qan içirdəcəyəm. İndi nə qədər istəyirsən, iç bu insan qanından."

 image

Tomris və onun döyüşçüləri böyük qurbanlar hesabına olsa da torpaqlarını düşmən tapdağına vermirlər.

Massaget çarlığı

Tomris xatunun rəhbərlik etdiyi Massaget çarlığı (Quba ərazisindəki Maskut və ya Müşkür ilə eyniləşdirilir) isə onun adı bizə bəlli olmayan həyat yoldaşı tərəfindən təxminən Əhəmənilər dövləti ilə eyni dövrdə Dərbənddən Şirvana qədər olan Azərbaycan torpaqlarında yaradılmışdı. Şirvan ərazisində yerləşən Massaget çarlığının hökmdarı Tomris Əhəməni hökmdarı II Kirə qalib gəlir Belə ki, massagetlər əvvəlcə Midiya dövlətinə tabe idilər. Buna baxmayaraq, Əhəmənilər madayların hakimiyyətini zəbt etdikdən sonra massagetlər onlara tabe olmayaraq özlərinin müstəqil bəyliklərini qurmuşdular. Mərkəzləşdirilmiş Qafqaz Albaniyası yaradıldığı zaman isə massagetlər Qafqaz albanlarına tabe olmuşdular.

İstinadlar

  1. Массагеты. // БРЭ. — М., 2011. Т. 19.
  2. Grousset, René. The Empire of the Steppes. Rutgers University Press, 1989, , s.547.
  3. Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Boyle, John Andrew; Yarshater, Ehsan; Frye, Richard Nelson (1968). The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. p. 48. ISBN 9780521200912.
  4. DURMUŞ, İ . "MASSAGETLER". Bilig (1996 ): 86-91
  5. MEMİŞ, Ekrem 1987 İskitlerin Tarihi. Konya Selçuk Üniversitesi Yayınları,s, 9-16
  6. TOGAN, A. ZekiVelidi 1987 "Sakalar (VI)", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. 23, 29- 34.
  7. BAKIR, A , ŞENOL, F . "AZERBAYCAN'IN GÖZBEBEĞİ BAKÜ ŞEHRİNE GENEL BİR BAKIŞ (ESKİ ÇAĞLARDAN ORTA ÇAĞ’IN SONUNA KADAR)". Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (2020 ): 87-122
  8. Türkler, Cilt: 1 İLK ÇAĞ. YENİ TÜRKİYE YAYINLARI 2002 ANKARA. S: 963-970
  9. Massagettai",HERRMANN, Albert 1930 “Massagettai”, Paulys Real Encyclopâdie der Classischen Altertumsvrissenschaft XIV,2,2123-2129
  10. Wilcox, Peter. Rome's Enemies: Parthians and Sassanids. Osprey Publishing, 1986, ISBN , p. 9-15
  11. "The Scythians: discovering the nomad-warriors of Siberia". World Archaeology (ingilis). 25 Temmuz 2017. 26 Ağustos 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  12. "Scythian | People, History, & Facts | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 15 Haziran 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  13. "Google Akademik". scholar.google.com. 12 Kasım 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  14. "Google Akademik". scholar.google.com. 14 Kasım 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  15. Gorder, A. Christian Van. Christianity in Persia and the Status of Non-muslims in Iran (ingilis). Rowman & Littlefield. 2010. ISBN . 29 Mayıs 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  16. "Profile for Tomyris (Massagetean Queen) from The Histories (page 1)". www.goodreads.com. 28 Ekim 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  17. Salam‐Liebich, Hayat. "Masterpieces of Persian Textiles from the Montreal Museum of Fine Arts Collection". Iranian Studies (1–2). 1992: 19-29. doi:10.1080/00210869208701765. ISSN 0021-0862. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-25.
  18. Kessler, P. L. "Kingdoms of Central Asia - Massagetae". www.historyfiles.co.uk (ingilis). 24 Ocak 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  19. "Massagetes - Livius". www.livius.org. 16 Kasım 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  20. Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (ingilis). 10 Nisan 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2022.
  21. "Massagetae". Encyclopaedia of Islam, THREE. 5 Ağustos 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ağustos 2022.
  22. "Archäologische Mitteilungen aus Iran". Orientalistische Literaturzeitung (1). Ocak 1992. doi:10.1524/olzg.1992.87.1.49a. ISSN 2196-6877. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-25.
  23. The Cambridge history of Iran. Cambridge,: University Press. 1968-1991. ISBN . OCLC 745412. 26 Mart 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ağustos 2022.
  24. Grousset, René. The empire of the steppes : a history of central Asia. New Brunswick, N.J. 1970. ISBN . OCLC 90972. 22 Ekim 2022 tarixində .
  25. Gera, Deborah Levine. Warrior women : the anonymous Tractatus de mulieribus. Leiden: E.J. Brill. 1997. ISBN . OCLC 605398940.
  26. The Cambridge ancient history. Cambridge [England]. 1970-<2005>. ISBN . OCLC 121060. 8 Eylül 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ağustos 2022.
  27. Vogelsang, W. J. The rise and organisation of the Achaemenid Empire : the eastern Iranian evidence. Leiden: Brill. 1992. ISBN . OCLC 26158953.
  28. History of civilizations of Central Asia. Paris: Unesco. 1992-2005. ISBN . OCLC 28186754. 26 Temmuz 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ağustos 2022.
  29. İlyas Kara: Fedâi, Çatı Kitapları, 2008, s.17 2023-07-27 at the Wayback Machine
  30. The Turks. Volume 1: Early Ages. Part 3: Old nomads of the steppes: Scythian age in Eurasia. Prof. Dr. A. Chay — Prof. Dr. I. Durmus, Scythians, Yeni Türkiye, Ankara 2002, S.147–166 2013-10-16 at the Wayback Machine,
  31. İbrahim Ateş, Sadi Bayram, Mehmet Narince: 10. Vakıf Haftası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1993, s.147
  32. Ümit Hassan, Sina Akşin: Türkiye tarihi: Osmanlı devletine kadar Türkler, Cem Yayınevi, 1987, s.140
  33. Türk Kültürünü Araştırma Enstitütü. Türk kültürü: aylık dergi yayınlayan Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 11'ci Cilt, 1972, s.618 2023-07-27 at the Wayback Machine
  34. Куклина И. В. Этнография Скифии по античным источникам. — Л., 1985. С. — 114–117.
  35. Azərbaycan | Tarix və şəxsiyyətlər | Massaget hökmdarı Tomris Xatun 2017-03-07 at the Wayback Machine Yoxlanılıb: 18 sentyabr 2014
  36. Массагеты 2022-08-27 at the Wayback Machine. // Советская историческая энциклопедия.
  37. Herodot, I, 201
  38. Herodot, I, 215
  39. Herodot, I, 216.
  40. Herodotus (1987). The History, translated by David Grene. University of Chicago Press. .
  41. "А. Л. Вассоевич. ПО ПОВОДУ СТАТЬИ М. М. ПОСТНИКОВА И "КУЛЬТУРНО-ИСТОРИЧЕСКИХ" ПУБЛИКАЦИЙ ЕГО ПОСЛЕДОВАТЕЛЕЙ. Вопросы истории естествознания и техники. 1984, N 2". 2010-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  42. Arnold, John H. (2000). History: A Very Short Introduction. Oxford University Press. 17. ISBN 0–19-285352-X.
  43. F. Altheim und R. Stiehl. Geschichte Mittelasiens im Altertum. Berlin, 1970.
  44. . 2010-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  45. . 2009-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  46. "Геродот. История. Книга I "Клио", § 125". 2015-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  47. "Страбон. География. Книга XV, Глава III, § 3 (с. 729)". 2015-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  48. "Геродот. История. Книга I "Клио", § 214". 2015-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  49. Геродот. История (I, 214). Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в "Истории" Геродота. — М., 1982. С. 91.
  50. "Диодор Сицилийский. Историческая библиотека. Книга IX (фрагменты), 21". 2013-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-18.
  51. Геродот. История (I, 214). 2015-02-09 at the Wayback Machine Перевод Г. А. Стратановского.
  52. Mayor, pp. 157–9.
  53. Tomris 2021-08-12 at the Wayback Machine Azerbaijans.com, saytında, Yoxlanılıb: 18 sentyabr 2014
  54. Геродот. История (I, 214). Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. — М., 1982. — С. 91.
  55. More Women Rulers. // Women in World History Curriculum 2012-07-22 at the Wayback Machine.
  56. Azərbaycan xalçaları / şİRVAN QRUPU 2016-03-04 at the Wayback Machine Yoxlanılıb: 18 sentyabr 2014

Xarici keçidlər

  • Herodotus Histories
  • Ammianus Marcellinus

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Massagetler yun Massᾰgetai lat Massagetae Merkezi Asiya collerinde meskunlasmis ve daha genis skif medeniyyetlerinin bir hissesi olmus qedim koceri xalq E e 323 cu ilde massagetlerin Merkezi Asiyada yasadigi erazi MenseMassagetlerin menseyini qeti sekilde ortaya qoyan tapintilar olmasa da iki muhum yanasma var Massagetlerin Irandilli xalqlardan olmasi haqqinda bir cox ferziyyeler de vardir Diger terefden onlarin qedim turklerden ibaret ve qedim turkler ile elaqeli olduqlarina dair fikirler ve iddialar var Bundan basqa Irandilli icmalarin ustunluk teskil etdiyi konfederasiya olmasi haqqinda iddialar da var Elde edilen menbelerle turanli elementleri de eynilesdirilir EraziQedim yunan menbelerinde Xezer denizinin serq sahillerinde Amuderya ve Sirderya caylari arasindaki erazide yasamis xalq kimi tesvir edilmisdir Lakin bir cox tarixcilere gore bu carliq Orta Asiyada yerlesir Bezi menbelerde ise onlari skif tayfalarindan issuerlar Bu tarixi cografiyanin tesdiqi ve tesviri Tomirisin mehz Orta Asiyali oldugunu subut edir Herodotun elyazmalariYunan tarixcisi Herodotun eserindeki melumatina gore bu xalq coxsayli ve cesur idi Massagetler koceri heyat terzi kecirmisler Bu massagetler deyilenlere gore coxsayli ve cesur xalq idi Onlar qerbde gunesin qalxmasina dogru issedonlarin eksine axan Araks cayi etrafinda yasayirlar Hemcinin bezileri onlari skif tayfasi hesab edirler Massagetler skiflere benzer paltar geyinirler ve onlara benzer heyat sururler Onlar atlarda doyuse gedirler Onlarda adi ox qilinc ve nize vardir Massagetler bu silahlari misden hazirlayirdilar Bas geyimlerini ise qizilla beziyirler Demir ve gumus burada yox idi Lakin qizil bu olkede cox idi Massagetler corek yemirler ve Araks cayindan baliq ovlayaraq qidalanirlar Onlar sud icirler Bu tayfanin yegane allahi Gunesdir Onlar yegane tanrilari olan Gunes allahina ati qurban kesirdiler ki dunyanin en tez allahina dunyanin en tez insani qurban vermelidir MedeniyyetE e V esrde yasamis qedim yunan tarixcisi Herodotun b e e 484 425 doqquz hisseden ibaret Tarix yun Ἱstoriai eseri yunan fars muharibelerine ve bu muharibelerin etrafinda bas veren hadiselere hesr olunmusdur Herodot Tarix eserinde massagetlerin tesvirine boyuk yer ayirmisdir Massagetler koceri heyat terzi surur esasen maldarliqla mesgul idiler Mal qara sud et yun deri mehsullari istehsal eden massagetler qonsu xalqlarla ticaret elaqeleri qurur mehsullarini onlara satir ozlerinde olmayan mehsullari ise onlardan alirdilar Koceri heyat terzi surmelerine baxmayaraq senetkarliq yuksek inkisaf seviyyesine catmisdi Massagetler olulerini torpaq qebirlerde defn edir axiret dunyasina olumden sonraki heyata inandiqlarina gore merhumun yanina qab qacaq silah bezek esyalari qoyurdular En hormetli sexslerin qebirleri uzerinde kurqan ucaldilirdi Bele kurqan qebirlere yuzlerce muxtelif bahali esyalar qizil ve gumus qab qacaq das qaslarla bezedilmis bilerzikler boyunbagilar uzukler silahlar qoyulurdu Massagetlerde her bir heddi buluga catmis kisi doyuscu hesab olunurdu Hemcinin qadinlar ve yeniyetmeler de silah isletmeyi bacarirdilar Massagetlerin ordusu tekce suvarilerden ibaret idi TarixiEhemeni dovleti ile munasibetler E e VI esrin 40 ci illerinde massagetlerin tayfa bascisi vefat etmis onun oglu kicik oldugundan muveqqeti olaraq tayfa bascisi vezifesine onun dul qadini Tomris b e e 570 520 secilmisdir Massagetlerde qadinlarin huquqlari kisilerin huquqlari ile eyni olmusdur Iran Ehemeni dovletinin banisi II Kir b e e 559 530 isgalci siyaset yuruderek qisa muddet erzinde Araliq denizinden baslamis Xezer denizinedek erazileri zebt etmisdir Yuz minlerle doyuscusu olan Ehemeni ordusunda suvariler piyadalar deve suvari desteleri dasatan qurgular da var idi Midiya Lidiya Babil kimi dovrun mohtesem dovletlerinin movcudluguna son qoyan II Kir dunyanin hakimi olmaq fikrine dusmusdu Qerbdeki olan reqiblerini meglub etdikden sonra o simala Araz cayina dogru uz tutur Onun fikri burada yasayan massagetleri meglubiyyete ugradib Simali Azerbaycani zebt etmek idi Ehemeni hokmdari II Kir oz elcilerini gondererek Tomrisle evlenmek istediyini bildirir Ancaq Tomris anlayir ki Kir onunla evlenmek yox bu yolla Massaget carligini ele kecirmek isteyir Ele buna gore de Tomris Xatin hemin teklifi redd edir Bele olduqda II Kir hiylesinin bas tutmadigini gorub massagetler uzerine aciq hucuma kecmeyi lazim bilir Tarixi mexezlerde qey edilir ki Massagetlerin qosununu yeyib icdikden sonra doyusculeri yuxu tutur Onlar yuxuda iken farslarin hucumuna meruz qalirlar Bir coxlari qetle yetirilir bezileri esir goturulur Massagetlerin serkerdesi Tomrisin oglu Sparqapis de esirlerin icerisinde olur Qosununun ve oglunun aqibetinden xeber tutan Tomris Kirin yanina capar gonderir Capar onun sozlerini II Kire catdirir Qanicen Kir Oz hunerinle oyunme Eger hiyle ile qelebe calmasaydiniz serefli doyusde silah gucune hec ne eleye bilmezdiniz Indi gel oglumu qaytar ve nece gelmisense elece de sag salamat cix get Eger bunu etmesen and olsun butun massagetlerin penahi olan Gunes allahina ki men seni qan golunde bogaram Lakin II Kir bu sozlere ehemiyyet vermir ve ordusunu toplayaraq onlarin uzerine hucuma kecir Serabin dumani basindan cekilen Tomrisin oglu Sparqapis hansi veziyyete dusduyunu anlayir ve Kirden ellerini acdirmasini isteyir Elleri acilan sahzade ozunu oldurur Oglunun olum xeberini alan Tomris qosunu yigib farslarin uzerine hucuma kecir Bu doyus Herodota gore barbarlarin tayfalarinin dusmene qarsi en boyuk ve en qanli doyusu issuelir Doyusun gedisini tarixciler bele tesvir edirler Evvelce dusmen qosunlari uz uze duraraq uzaqdan bir birini oxa tutdular Sonra nize ve xencerle elbeyaxa doyuse kecdiler Doyus uzanir hec kim geri cekilmek istemirdi Nehayet massagetler qelebe caldilar Az qala farslarin hamisi doyus meydaninda helak oldu Geriye qayitmaga calisan II Kirin ordusu ile massagetlerin arasinda agir doyus bas verir Isgal meqsedi ile Azerbaycana gelmis Ehemeni doyusculeri ise canlarini xilas edib Arazi kecmeye calisirlar Ehemeni qosunlari darmadagin edilir ve II Kirin 29 illik hakimiyyetine son qoyularaq oldurulur Doyusden sonra Tomris serab piyalesini insan qani ile dolduraraq II Kirin cesedini tapmagi emr etdi II Kirin cesedini tapdirir ve onun boynunu vurdurur Tomrisin emri ile II Kirin kesilmis basi qanla dolu piyalenin icine atilir ve bu zaman o meshur kelamini deyir Men sag qalsam da sen meni mehv etdin Men demisdim ki sene qan icirdeceyem Indi ne qeder isteyirsen ic bu insan qanindan Tomris ve onun doyusculeri boyuk qurbanlar hesabina olsa da torpaqlarini dusmen tapdagina vermirler Massaget carligi Tomris xatunun rehberlik etdiyi Massaget carligi Quba erazisindeki Maskut ve ya Muskur ile eynilesdirilir ise onun adi bize belli olmayan heyat yoldasi terefinden texminen Ehemeniler dovleti ile eyni dovrde Derbendden Sirvana qeder olan Azerbaycan torpaqlarinda yaradilmisdi Sirvan erazisinde yerlesen Massaget carliginin hokmdari Tomris Ehemeni hokmdari II Kire qalib gelir Bele ki massagetler evvelce Midiya dovletine tabe idiler Buna baxmayaraq Ehemeniler madaylarin hakimiyyetini zebt etdikden sonra massagetler onlara tabe olmayaraq ozlerinin musteqil beyliklerini qurmusdular Merkezlesdirilmis Qafqaz Albaniyasi yaradildigi zaman ise massagetler Qafqaz albanlarina tabe olmusdular IstinadlarMassagety BRE M 2011 T 19 Grousset Rene The Empire of the Steppes Rutgers University Press 1989 ISBN 0 8135 1304 9 s 547 Gershevitch I Fisher William Bayne Boyle John Andrew Yarshater Ehsan Frye Richard Nelson 1968 The Cambridge History of Iran Cambridge University Press p 48 ISBN 9780521200912 DURMUS I MASSAGETLER Bilig 1996 86 91 MEMIS Ekrem 1987 Iskitlerin Tarihi Konya Selcuk Universitesi Yayinlari s 9 16 TOGAN A ZekiVelidi 1987 Sakalar VI Belgelerle Turk Tarihi Dergisi 23 29 34 BAKIR A SENOL F AZERBAYCAN IN GOZBEBEGI BAKU SEHRINE GENEL BIR BAKIS ESKI CAGLARDAN ORTA CAG IN SONUNA KADAR Genel Turk Tarihi Arastirmalari Dergisi 2 2020 87 122 Turkler Cilt 1 ILK CAG YENI TURKIYE YAYINLARI 2002 ANKARA S 963 970 Massagettai HERRMANN Albert 1930 Massagettai Paulys Real Encyclopadie der Classischen Altertumsvrissenschaft XIV 2 2123 2129 Wilcox Peter Rome s Enemies Parthians and Sassanids Osprey Publishing 1986 ISBN 0 85045 688 6 p 9 15 The Scythians discovering the nomad warriors of Siberia World Archaeology ingilis 25 Temmuz 2017 26 Agustos 2018 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Scythian People History amp Facts Britannica www britannica com ingilis 15 Haziran 2015 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Google Akademik scholar google com 12 Kasim 2020 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Google Akademik scholar google com 14 Kasim 2020 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Gorder A Christian Van Christianity in Persia and the Status of Non muslims in Iran ingilis Rowman amp Littlefield 2010 ISBN 978 0 7391 3609 6 29 Mayis 2022 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Profile for Tomyris Massagetean Queen from The Histories page 1 www goodreads com 28 Ekim 2021 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Salam Liebich Hayat Masterpieces of Persian Textiles from the Montreal Museum of Fine Arts Collection Iranian Studies 1 2 1992 19 29 doi 10 1080 00210869208701765 ISSN 0021 0862 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 25 Kessler P L Kingdoms of Central Asia Massagetae www historyfiles co uk ingilis 24 Ocak 2012 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Massagetes Livius www livius org 16 Kasim 2018 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Foundation Encyclopaedia Iranica Welcome to Encyclopaedia Iranica iranicaonline org ingilis 10 Nisan 2010 tarixinde Istifade tarixi 29 Mayis 2022 Massagetae Encyclopaedia of Islam THREE 5 Agustos 2022 tarixinde Istifade tarixi 5 Agustos 2022 Archaologische Mitteilungen aus Iran Orientalistische Literaturzeitung 1 Ocak 1992 doi 10 1524 olzg 1992 87 1 49a ISSN 2196 6877 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 25 The Cambridge history of Iran Cambridge University Press 1968 1991 ISBN 0 521 06935 1 OCLC 745412 26 Mart 2020 tarixinde Istifade tarixi 5 Agustos 2022 Grousset Rene The empire of the steppes a history of central Asia New Brunswick N J 1970 ISBN 0 8135 0627 1 OCLC 90972 22 Ekim 2022 tarixinde Gera Deborah Levine Warrior women the anonymous Tractatus de mulieribus Leiden E J Brill 1997 ISBN 978 90 04 32988 1 OCLC 605398940 The Cambridge ancient history Cambridge England 1970 lt 2005 gt ISBN 0 521 85073 8 OCLC 121060 8 Eylul 2020 tarixinde Istifade tarixi 5 Agustos 2022 Vogelsang W J The rise and organisation of the Achaemenid Empire the eastern Iranian evidence Leiden Brill 1992 ISBN 90 04 09682 5 OCLC 26158953 History of civilizations of Central Asia Paris Unesco 1992 2005 ISBN 92 3 102719 0 OCLC 28186754 26 Temmuz 2020 tarixinde Istifade tarixi 5 Agustos 2022 Ilyas Kara Fedai Cati Kitaplari 2008 s 17 2023 07 27 at the Wayback Machine The Turks Volume 1 Early Ages Part 3 Old nomads of the steppes Scythian age in Eurasia Prof Dr A Chay Prof Dr I Durmus Scythians Yeni Turkiye Ankara 2002 S 147 166 2013 10 16 at the Wayback Machine ISBN 975 6782 56 0 Ibrahim Ates Sadi Bayram Mehmet Narince 10 Vakif Haftasi Vakiflar Genel Mudurlugu Yayinlari 1993 s 147 Umit Hassan Sina Aksin Turkiye tarihi Osmanli devletine kadar Turkler Cem Yayinevi 1987 s 140 Turk Kulturunu Arastirma Enstitutu Turk kulturu aylik dergi yayinlayan Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu 11 ci Cilt 1972 s 618 2023 07 27 at the Wayback Machine Kuklina I V Etnografiya Skifii po antichnym istochnikam L 1985 S 114 117 Azerbaycan Tarix ve sexsiyyetler Massaget hokmdari Tomris Xatun 2017 03 07 at the Wayback Machine Yoxlanilib 18 sentyabr 2014 Massagety 2022 08 27 at the Wayback Machine Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya Herodot I 201 Herodot I 215 Herodot I 216 Herodotus 1987 The History translated by David Grene University of Chicago Press ISBN 0 226 32770 1 A L Vassoevich PO POVODU STATI M M POSTNIKOVA I KULTURNO ISTORIChESKIH PUBLIKACIJ EGO POSLEDOVATELEJ Voprosy istorii estestvoznaniya i tehniki 1984 N 2 2010 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 18 Arnold John H 2000 History A Very Short Introduction Oxford University Press 17 ISBN 0 19 285352 X F Altheim und R Stiehl Geschichte Mittelasiens im Altertum Berlin 1970 2010 11 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 18 2009 04 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 18 Gerodot Istoriya Kniga I Klio 125 2015 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 18 Strabon Geografiya Kniga XV Glava III 3 s 729 2015 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 18 Gerodot Istoriya Kniga I Klio 214 2015 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 18 Gerodot Istoriya I 214 Dovatur A I Kallistov D P Shishova I A Narody nashej strany v Istorii Gerodota M 1982 S 91 Diodor Sicilijskij Istoricheskaya biblioteka Kniga IX fragmenty 21 2013 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 18 Gerodot Istoriya I 214 2015 02 09 at the Wayback Machine Perevod G A Stratanovskogo Mayor pp 157 9 Tomris 2021 08 12 at the Wayback Machine Azerbaijans com saytinda Yoxlanilib 18 sentyabr 2014 Gerodot Istoriya I 214 Dovatur A I Kallistov D P Shishova I A Narody nashej strany v Istorii Gerodota M 1982 S 91 More Women Rulers Women in World History Curriculum 2012 07 22 at the Wayback Machine Azerbaycan xalcalari sIRVAN QRUPU 2016 03 04 at the Wayback Machine Yoxlanilib 18 sentyabr 2014Xarici kecidlerHerodotus Histories Ammianus Marcellinus

Nəşr tarixi: İyun 16, 2024, 19:52 pm
Ən çox oxunan
  • September 12, 2024

    Karolin Braun

  • September 20, 2024

    Karfagen məhv edilməlidir!

  • September 04, 2024

    Karen Ulenbek

  • September 11, 2024

    Kardioskleroz

  • September 10, 2024

    Karbon planeti

Gündəlik

  • Xristian

  • İran

  • Suriya Silahlı Qüvvələri

  • Yoav Qallant

  • Rusiya–Ukrayna müharibəsi (2022–hal-hazırda)

  • Akustika

  • Kobe

  • Kodayu (opera)

  • Hitler

  • 1997

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı