Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Marafon döyüşü — e.ə. 490-cı ilin 12 sentyabrında Afinadan təxminən 42 km uzaqlıqda olan Marafon şəhərində, plateyalıların dəstək verdiyi afinalılarla Datis və Artafernin komandanlıq etdikləri fars qoşunu arasında baş vermiş döyüş. Döyüş farsların şah I Daranın hakimiyyəti zamanı Yunanıstanı özünə tabe etmək cəhdlərinin kulminasiyası idi. Yunan ordusu çoxsaylı farslar üzərində qətiyyətlə qələbə qazandı, bu da Yunan-İran müharibələrində dönüş nöqtəsi oldu.
| Marafon döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Yunan-İran müharibələri | |||
 Marafon düzənliyinin müasir görünüşü | |||
| Tarix | 12 sentyabr e.ə. 490 | ||
| Yeri | Marafon, Yunanıstan | ||
| Nəticəsi | Yunanların qalibiyyəti Fars qoşunları 10 illik Yunanıstandan qovuldu | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Farsların ilk hücumlarının səbəbi afinalıların müdaxilə etməsi ilə bağlı idi. Afina və , fars hakimiyyətini devirməyə çalışan İoniya şəhərlərinə dəstək göndərirdilər. Afinalılar və eretriyalılar şəhərini ələ keçirmək və yandırmağa nail oldular, lakin sonra onlar böyük itki ilə geri çəkilməyə məcbur oldular. Bu hücuma cavab olaraq, Dara Afina və Eretriyanı yandırmağa and içdi. Herodotun sözlərinə görə, Dara öz yayını götürərək, göyə ox atdı və söylədi: "Zevs! Afinalılardan intiqam almağıma icazə ver!". Daha sonra Herodot yazır ki, sonradan Dara xidmətçilərindən birinə hər nahardan sonra bu sözləri onun qarşısında təkrar etməyi əmr etmişdir: "Ağam! Afinalıları yadına sal!".
Döyüş zamanı Sparta və Afina Yunanıstanın iki ən böyük şəhərləri idilər. Farslar e.ə. 494-cü ildə qələbə qazanaraq, İoniya üsyanını tamamilə dəf etdilər və Dara Yunanıstanı zəbt eləməyi planlaşdırmağa başladı. E.ə. 490-cı ildə o, əsarət altına almaq üçün, Egey dənizi vasitəsilə Datis və Artafernin komandanlığı altında hərbi-dəniz qoşunu göndərdi, daha sonra o, Afina və Eretriyaya hücum etməyi planlaşdırmışdır. Egey dənizində uğurlu hərbi səfərindən sonra farslar yay mövsümünün ortasında çatdılar və Eretriyanı ələ keçirməyə başladılar. Daha sonra fars qoşunu Attika tərəfə üzdü və Marafon şəhərinin yaxınlığında yer saldı. Afinalıların köməyinə Plateyadan kiçik qoşun göndərilmişdir və onlar Marafon düzənliyinə çataraq, buradan iki çıxışın təcrid edilməsinə nail oldular. Afinalılar yardım üçün spartalılara da müraciət etmişdilər. Qasid Spartaya çatanda, spartalılar dini bayramın keçirilməsi ilə məşğul idilər və onlar köməyə gəlməmələrini bu bəhanəylə əsaslandırmışdılar.
Afinalılar və onların müttəfiqləri döyüş üçün dağlıq və bataqlı yer seçdilər ki, bu da farsların atlı qoşunlarına özlərinin piyada ordusuna çatmağa manə oldu. Afinalıların komandanı Miltiad cinahları möhkəmləndirərək farsların ən yaxşı döyüşçülərini mərkəzə cəlb etdi. Fars ordusu təşvişə düşərək öz gəmilərinə doğru qaçırdılar və bu baş verərkən onlar çox sayda itki verdilər. Farsların Marafon döyüşündə məğlubiyyəti ilə Yunanıstana ilk hücumları bitdi və onlar Asiyaya çəkildilər. Daha sonra Dara bütöv Yunanıstanı fəth etmək üçün böyük qoşun toplamağa başladı, lakin onun planlarına e.ə. 486-cı ildə Misirdə baş verən üsyan mane oldu. Daranın ölümündən sonra onun oğlu Kserks Yunanıstana ikinci dəfə yürüş etmək üçün hazırlıqları bərpa etdi və e.ə. 480-ci ildə hərbi əməliyyatı başlatdı.
Marafon döyüşü yunanlara farslar üzərində qalibiyyətin mümkün olduğunu göstərdi və onlara Yunan-İran müharibələrində geri dönüş etmələri üçün şərait yaratdı. Döyüş yunanların bu müharibədə uğurla çıxış etmələrinin başlanğıc nöqtəsi oldu. Döyüş həmçinin yunanlara nümaiş etdirdi ki, onlar spartalılar olmadan da qələbə qazana bilərlər, bundan qabaq isə onlar Spartaya bel bağlayırdılar. Marafon döyüşü tez-tez Aralıq Dənizi və Avropa tarixlərində əsas məqam kimi qiymətləndirilir, çünki döyüşdən sonra növbəti iki yüz il ərzində klassik yunan sivilizasiyasının inkişafı başladı, hansı ki qərb cəmiyyətində uzunmüddətli nüfuza sahib idi.
Mənbələr
Marafon döyüşünü təsvir edən bu günə qədər gəlib çatmış əsas mənbə Herodotun "" əsəri (kitab VI) sayılır. "Tarixin atası" öz əsərinə belə yanaşırdı: "Tapşırığım mənə danışılan nə isə onu verməkdir, inanmağa gəlincə, heç bir şey məni buna vadar edə bilməz və bunu bütün dediklərim üçün söyləyirəm" və onun bu yanaşması müəyyən tənqidlərə doğurur. Onun "Tarix" əsərində olan məlumatların düzgünlüyü müxtəlifdir. Ayrı-ayrı hekayələri əfsanələr və novellalara aid etmək olar. Eyni zamanda xüsusi tədqiqatlar Herodotun məlumatlarını təsdiqləyirlər. O, tarixi əsərlərini yazarkən loqoqrafların əsərlərini, orakulların kəlam qeydlərini, rəsmi xarakter daşıyan abidələri (magistrantlar, kahinlər və kahinələr siyahıları və s), şifahi rəvayətləri və şahidlərin hekayələrini istifadə etmişdir. Herodot üçün siyasi qərəzlilik də yad deyildi. Afina sakini olan Herodot İran üzərində qələbədə afinalıların töhfələrini çox yüksək qiymətləndirir. Spartalılar barəsində o, təmkinlə yazır, amma onların müharibədə etdiyi xidmətlərini inkar etmir. Herodot şəhərini yunanların satqını kimi görür və ona qarşı xüsusilə mənfi yanaşır.
müəyyən mənada Herodotu tamamlayır və eyni zamanda özünü onunla müqayisə edir. Həkim olan Ktesiy İrana əsir düşmüşdür və nəticədə II Artakserksin sarayında xidmət göstərirdi. Ehtimal olunur ki, İran hökmdarını müalicə edən Ktesiyin əlinə arxiv materiallar düşmüşdür. Vətəninə qayıtdıqdan sonra o, "İran tarixi" (q.yun. Περσικά) əsərini yazmışdır.
Ktesiyi həm antik, həm də müasir tədqiqatçılar tənqid edirlər. Aristotel, Feopomp, Strabon, Lukian və Plutarx kimi qədim yunan tarixçiləri onun verdiyi məlumatların şübhəli və həqiqətdən uzaq olduğunu qeyd edirdilər. Müasir tarixçilər Ktesiyin rəsmi fars salnamələrini istifadə etdiyinə şübhə edirlər. Bir neçə tarixçilərlə mübahisə edərək, o, bəzi detalları dəyişməklə məlumatların çoxusunu onlardan köçürdürdü. Ktesiy Herodotu yalan danışmaq və uydurmaçılıqda günahlandırır. Bununla yanaşı müasir tarixçilər onun "Fars tarixi" əsərinin qəhrəmanlarının uydurma olduğunu bildirilər. Həmçinin Ktesiy hadisələrin baş verdiyi tarixlərdə və qoşun sayının qiymətləndirilməsində kobud səhvlər edir.
Xeyli sonra yaşamış antik tarixçi-bioqraflar Plutarx və Korneli Nepot da İran-Yunan müharibələrinin hadisələrinə diqqət yetirirdilər. Marafon döyüşü haqqında məlumatları Plutarx Aristidin həyatı haqqında yazdığı əsərdə verir, Korneli Nepot isə Miltiadın.
Döyüşdən altı əsr sonra yaşamış Pavsani döyüş yerində lövhəli 4 qəbir təpələrini təsvir edir — biri afinalılar üçün, digəri plateyalılara, o biri də döyüşdə iştirak edən qullar üçün. Həmçinin qədim yunan coğrafiya aliminə əsasən, Miltiadı da sonradan Marafon vadisində dəfn etmişdilər. Döyüş meydanında dəfnlərin olduğunu Fukidid də "" əsərində qeyd edir. Arxeoloji qazıntılar antik mənbələrdən olan məlumatları təsdiqləyir. Məşhur həvəskar arxeoloqlar Henrix Şliman və aparadığları qazıntılar zamanı Pavsani və Fukididin təsvir etdiyi dəfn yerləri tapılmışdı.
Zəmin
Afinada vəziyyət
Zorla hakimiyyəti əlinə keçirmiş tiran Pisistratın e.ə. 527-ci ildə vəfatından sonra, hakimiyyət onun oğulları Hipparx və əlinə keçdi. E.ə. 514-cü ildə Hipparxın qətlindən sonra sağ qalan Hippias hakimiyyəti qoruyub saxlamaq üçün ətrafını muzdlularla əhatə etdi. E.ə. 510-cu ildə Sparta çarı Afinaya hərbi yürüşü başlatdı və onun nəticəsində tiran devrildi. Afinaya sülaləsinin nümayəndəsi qayıtdı. Ona yeni qanunların hazırlanması tapşırılmışdı. Onun tərəfindən edilən yeniliklər Afinaya demokratiya gətirdi (q.yun. δημοκρατία). Həmçinin onun dövründə ostrakizm tətbiq edilməyə başlandı, hansı ki demokratiyaya qarşı olan görkəmli vətəndaşları səsvermə yolu ilə şəhərdən qovulması nəzərdə tuturdu. Klisfenin etdiyi dəyişikliklər Afina aristokratiyası olan xoşuna gəlmirdi. Onlar öz nümayəndəsi arxont vəzifəsinə seçilməsinə nail olaraq, Klisfeni qovdular və onun islahatlarını ləğv elədilər. İsaqor və onun tərəfdarlarını spartalılar dəstəkləyirdilər. bu dəyişikliyə etiraz elədi və üsyan qaldıraraq həm İsaqoru, həm də spartalıları Afinadan qova bildi.
Onlar qovulduqdan sonra şəhərin qüdrəti artmağa başladı. Lakin sakinlər spartalıların qisasından ehtiyat edirdilər. Onların ordusu qarşısında qorxu o qədər böyük idi ki, Klisfen e.ə. 508/507-ci illərdə səfirini Daranın qardaşı və fars satrapı I Artafernin yanına göndərdi. Səfirin məqsədi spartalılara qarşı müdafiə birliyinin təmin edilməsi idi. Farslar afinalılardan "torpaq və su" tələb etdilər. Səfirlər razılaşdılar. Bu simvolik akt tabeçiliyin formal tanınması demək idi. Səfirlər evə qayıdanda "sərt qınağa" məruz qalsalar da, farslar İoniya yunanları kimi afinalıları da tabe etdiyi millətlərdən hesab etməyə başladı. Sonrakı itaətsizliyi onlar qiyam kimi qiymətləndirdilər. Əhəmənilər İmperiyasının Yunanıstana sonrakı hərbi kampaniyalarının (Mardoninin e.ə. 492-ci ildə yürüşü, Datis və Artafernin e.ə. 490-cı ildə ekspedisiyası, həmçinin Kserks ordusunun hücumu) əsas məqsədlərindən biri Afinanı istila etmək idi.
Yunan-İran müharibələrinin başlaması
E.ə. 499-cu ildə Kiçik Asiya ərazisində yerləşən və İran padşahının hakimiyyəti altında olan polis adlı siyasi yunan qurumları qaldırdılar. Üsyançıların nümayəndələri Egey dənizinin qərb sahilində yaşayan qohum yunanların yanına yollandılar. spartalılar farslara qarşı hərbi münaqişəyə girmək istəmədilər, halbuki afinalılar kömək üçün 20 gəmi göndərməyə qərar verdilər. Üsyançılar afinalılarla birgə imperiyanın mühüm şəhərini və satraplığın paytaxtı Sardis şəhərini ələ keçirmək və yandırmağa nail oldular. Dara bu üsyanda iştirak edən və onun hakimiyyətinə qarşı olan yunanlardan qisas almaq istəyirdi.
Həmçinin Dara aralarında birliyləri olmayan qədim yunan şəhərlərini fəth etmək imkanını görürdü. E.ə. 492-ci ildə fars sərkərdəsi Mardoninin hərbi ekspedisiyası zamanı Frakiya zəbt edildi, Makedoniya çarlığı isə İran padşahın ali hakimiyyətini tanımışdır. Beləliklə, farslar quru qoşunlarının Qədim Yunanıstanın ərazisinə keçidini təmin etdilər.
E.ə. 491-ci ildə Dara hər müstəqil yunan şəhərinə "torpaq və su" (bu farsların itaətkarlıq və hakimiyyətinin tanınması demək idi) tələbi ilə elçilərini göndərdi. Əhəmənilər dövlətinin hərbi qüdrətini və gücünü dərk edən qədim Ellada şəhərləri alçaldıcı tələbləri qəbul elədilər, yalnız Afina və Sparta bu tələbi rədd etdilər. Afinada elçilər məhkəməyə verilmiş və edam edilmişdilər. Spartada onları su quyusuna atmışdılar ki, orada su və torpağı götürə bilsinlər.
Artafern və Datisin ekspedisiyası
Dara Mardoniyi komandirlik vəzifəsindən azad etdi və onun yerinə qardaşı oğlu Artaferni qoydu və onun köməkçisi kimi təcrübəli sərkərdə Midiyalı Datisi təyin elədi. Hərbi ekspedisiyanın əsas məqsədi üsyançılara kömək göstərən və Afinanı fəth və ya tabe etmək idi, həmçinin və da zəbt etmək planları var idi. Herodota əsasən, Dara Artafern və Datisə Afina və Eretriyanı "köleleştirmək və köleleştirilən xalqı hüzuruna gətirmək" əmrini vermişdir. Ekspedisiyada keçmiş Afina tiranı da iştirak etmişdir.
Ekspedisiya zamanı fars qoşunu Naksosu zəbt etdi və e.ə. 490-cı ilin yay mövsümünün ortasında Evbeya adasına çatdı. Bu hadisələr baş verəndə Eretriya sakinləri şəhəri tərk etməmək və mühasirəyə tab gəlmək qərarını qəbul etdilər. Lakin fars qoşunu mühasirəylə kifayətlənmədi və hücumla şəhəri almağa çalışırdı. Herodot mübarizənin amansız olduğu və hər iki tərəf ağır itkilər verdiyi barədə yazırdı. Bununla belə altı gündən sonra iki adlı-sanlı Eretriya sakinləri Yevforb və Filaqr qapıları düşmənə açdılar. Farslar şəhərə daxil olub, onu talan etdilər, Sardıs şəhərinin yandırılmasının əvəzi olaraq farslar məbədlər və ibadətgahları alovlandırdılar. Əsir tutulmuş vətəndaşları qul elətdirdilər.
Döyüşdən əvvəl
Farslar Eretriyanı qazandıqdan sonra Attika istiqamətində yola düşdülər. Onların ordusunun tərkibində olan keçmiş Afina tiranı Hippiasın məsləhəti ilə onlar Marafon şəhəri yaxınlığında olan düzənlikdə yerləşdilər. İstilaçılar üçün bu yer bir sıra üstünlüklərə malik idi. Birincisi düzənlik Eretriyaya çox yaxın idi. Havan rahat və təhlükəsiz idi. Farslar vadidə atları yedizdirmək üçün zəngin və toxunulmamış otlaq tapa bilərdilər. Həmçinin Artafern və Datis açıq çöldə döyüş haqqında heç düşünmürdülər, əksinə güman edirdilər ki, afinalılar şəhər divarlarının müdafiəsi ilə qane olacaqlar. Hippiasın vədlərinə görə, vadidən asanlıqla Afinaya aparan rahat yollar var.
Bunu öyrənən afinalılar öz qoşunlarını Marafona yönəltdilər. Qədim ənənəyə riayət edərək, qoşunun başında 10 strateq dururdu. Həmçinin Plateyadan köməyə qoşun gəlmişdir. Strateqlərin növbəti addımlar barədə fikirləri tamamilə fərqlənirdi. Bəziləri qoşun sayının az olduğundan döyüşə qarşı idilər, digərləri isə əksinə döyüşə girmək məsləhətini verirdilər. Onda strateq Miltiad aşağıda göstərilən sözlərlə polemarx müraciət etdi, onun verdiyi qərar isə həll edici rol oyandı:
|
Miltiad öz sözləri ilə Kallimaxı təxirə salmadan döyüşə başlamaq vacibliyinə inandırdı. Müdafiə taktikasının yerinə döyüşə başlamaq prinsipial qərarın qəbulundan sonra, Aristid və digər strateqlər komandanlığı Miltiada buraxdılar.
Plateya və Afinadan gələn qoşunlar farsların olduğu yerə gəldilər. Düzənliyin geniş ərazisi dəniz boyunca cənubdan şimal-şərqə uzanırdı və Pentel silsiləsinin şəlaləsi onu iki yerə bölürdü. Onun cənub hissəsində bilavasitə dəniz sahillərinə qədər gəlib çatan dağı yerləşirdi. Afinadan kənarda olan şimal hissəsi də dağ zəncirləri ilə əhatə olunmuşdu. Eyni zamanda yastı məkanının eni zahiri idi. Şimal-şərq hissəsi göz aldadan yaşıl səthi olan geniş bataqlıq yerləri ilə bol idi.
Miltiad Pentel dağlarının zirvələrində dəstə şəklində durmağa əmrini verərək, Afinaya aparan yeganə yolu kəsdi. Hippias məhz o yolun vasitəsi ilə farsları keçirmək niyyətində idi. Hər iki qoşun bir neçə gün bir-birinin qarşısında dayanıb, heç bir hərbi cəhdə əl atmırdılar.
Tərəflərin qüvvələri
Yunanlar
Marafon döyüşündə iştirak edən yunan ordusunun sayı Herodotun əsərlərində göstərilməyib. Korneli Nepot və Pavsani döyüşdə 9 min afinalı və min plateyalının olduğu barədə yazırdılar. Bizim eranın III əsrində yaşayan Roma tarixçisi afinalıların sayını 10 min, plateyalıların isə min olduğunu qeyd edir. Bu rəqəmləri Marafon döyüşündən 11 il sonra baş tutan Plateya döyüşündə iştirak edən döyüşçülərin sayı (Herodotun göstərdiyi rəqmlərlə) ilə qarşılaşdırmaq olar. Pavsaninin müəllif olduğu "Elladanın təsviri" əsərində olan Marafon vadisi haqqında hekayədə afinalılar, plateyalılar və qulların qardaşlıq məzarlarının mövcudluğu barədə yazılır, həmçinin qeyd olunur ki, qullar məhz bu döyüşdə ilk dəfə hərbi məqsədlər üçün istifadə olunmuşdular. Ümumilikdə müasir tarixçilər antik mənbələrdə göstərilən döyüşdə iştirak edən yunanların sayı ilə razılaşırlar.
Farslar
Herodota əsasən, fars donanmasının əvvəlcə 600 gəmisi var idi. Amma o, bilavasitə qoşunların sayını göstərmir, yalnız qoşunun çox saylı və yaxşı təchiz olduğunu söyləyir. Antik mənbələrə səciyyəvi olan xüsusiyətlərdən biri də odur ki, onlar məğlub edilmiş düşmən ordusunun sayının artırırdılar. Bu yunanların qələbəsini daha da şücaətli edirdi. Platonun və "Qəbirüstü sözü" əsərlərində qoşun sayı 500 min göstərilir. Xeyli sonra yaşamış Roma tarixçisi Korneli Nepot Artafern və Datisin ordusunun 200 min piyada və 10 min atlıdan ibarət olduğunu yazır. Ən çox sayı Yustin göstərmişdir — 600 min.
Müasir tarixçilər Ellada ərazisinə soxulmuş ordunun sayını orta hesabla 25 min piyada döyüşçülər və bir min atlı kimi qiymətləndirilər.
Yunan və fars qoşunlarının müqayisəli xarakteristikası
Fars qoşunu Əhəmənilər İmperiyasına tabe olan xalqlar və tayfaların çoxsaylı nümayəndələrindən ibarət idi. Döyüşçülərin silah və zireh növləri onların hansı xalqdan olmasından asıllı idi. Herodotun ətraflı təsviri iddia edir ki, farslar və Midiyalılar yumşaq keçə papaqlar, şalvar və rəngbərəng xitonlar geyinirdilər. Onların zirehləri balıq puluna oxşar pulcuqlardan hazırlanırdı, qalxanları isə çubuqlardan hörülürdü. Onlar silah kimi qısa nizən və qamış oxulu böyük yaylardan istifadə edirdilər. Sağ tərəflərində akinak qılıncını daşıyırdılar. Digər tayfaların döyüşçüləri xeyli pis silahlanırdılar, onlarda əsasən yay olurdu, bəzən isə sadəcə dəyənək və çubuqlar. Qalxandan başqa qoruyucu ləvazimatlardan Herodot qeyd edir ki, onlarda mis, dəri və taxta dəbilqələr də olurdu.
Yunan falanqası bir neçə cərgəyə sıx və əzmli düzülmüş ağır silahlanmış döyüşçülərdən ibarət idi. Döyüş zamanı başlıca vəzifə onun bütövlüyünün qorunması idi: həlak olmuş döyüşçünün yerini onun arxasında duran döyüşçü tutmalı idi. Cərgənin inkişafına töhfə verən əsas amil böyük dairəvi qalxanın () və istifadəsi oldu. Aspisin daxili səthinə dəri kəmərlər bağlanırdı ki, döyüşçülər qalxanı əllərinə taxa bilsinlər. Beləliklə, qalxan qolun yuxarı sağ tərəfində dururdu.
Hopliti sol tərəfdən qoruyan bu qalxan bədəninin sağ yarısını açıq qoyurdu. Buna görə yunan falanqasında döyüşçülər sıx xətt üzərində durmalı idilər ki, hər hoplit solda duran yoldaşını qorusun və sağda duran yoldaşının vasitəsi ilə qorunsun. Yunanlar üçün döyüşdə qalxanı itirmək biabırçılıq sayılırdı, çünki qalxan təkçə öz təhlükəsizliyin üçün deyil, həm də bütün cərgənin müdafiəsi üçün istifadə olunurdu. E.ə. VI—V əsrlərdə hoplitin başını keçədən hazırlanmış altlıq papağın üstündən taxılan qoruyurdu. Boğuq Korinf dəbilqəsi başın tam qorunmasını təmin edirdi, amma yan görmə və eşitmə qabiliyyətini məhdudlaşdırırdı. Döyüşçü yalnız qarşısındaki düşməni görürdü ki, bu da sıx döyüş düzülüşündə xüsusi təhlükə daşımırdı.
Yunan-İran müharibələri dövründə "anatomik" adlandırılan və döş və bel plastinlərindən ibarət olan bürünc zirehlər yayılmışdır. Plastinlər heykəltəraşlıq dəqiqliyi ilə kişi bədəninin əzələ konturlarını qabarıq şəkildə təsvir edirdilər. Zirehin altından hoplitlər kətan tunikasını geyinirdilər, spartalılar isə ənənəvi olaraq zirehin üstündən qırmızı plaş taxırdılar. Bürünc zirehin çatışmazlığı bud hissəsini müdafiəsiz qoyması idi. Bu dövrdə qatları yapışqanla hopdurulmuş kətanın əsasında "" adlı zirehlər artıq yaranmağa başladı, hansılar ki bir neçə onilliklər sonra Yunanıstanda "anatomik" bürünc zirehlərin yerini tutdular. Linotoraks döyüşçünün sürətlə hərəkət etməsinə manə olmayaraq bud nahiyəsini bağlayırdı.
Qoruyucu ləvazimatların tərkibinə həmçinin diz qoruyucusu daxil idi. Onlar ayağın sıx çulğalaması və yeriməyə mane olmaması üçün baldırın ön hissəsinin relyefini təkrarlıyırdılar.
Gedişat
Almaniyalı tarixçi-antikşunas Marafon döyüşü və ondan əvvəlki hadisələrin təsvirlərinin təhlili və tutuşdurulması əsasında izah edir ki, nəyə görə Miltiad e.ə. 12 sentyabr 490-cı ildə köməyə gələn Sparta qoşununu gözləmədən düşmən qoşununa hücum etdi. Kurtius farsların böyük ümid bəslədiyi atlı qoşunlarının əməliyyatlarının təsvirlərin bizə qədər gəlib çatan mənbələrdə olmadığını vurğulayır. Döyüşün müəyyən mərhələlərində onlar həlledici rol oynaya bilərdilər. Həmçinin, fars qoşunlarının gəmilərə sürətlə köçürülməsi Kurtiusda təəccüb doğurur. Fars qoşununun tamamilə darmadağan olmuş vəziyyətində bu inandırıcı gəlmir. Buna əsaslanan alman tarixçisi belə qənaətə gəlir ki, farslar afinalılar və plateyalıların dağ yamaclarında möhkəmləndirilmiş mövqelərini görərək, Afinaya Marafon keçidi vasitəsilə getmək fikrindən imtina etdilər. Onlar manevr üçün daha münasib olan, yəni dağ keçidləri və yeganə yaxşı möhkəmləndirilmiş yolun olmadığı yerdə eniş etməyə üstünlük verdilər. Kurtius nəticə çıxardır ki, Miltiad fars qoşununun bölündüyü və atlı dəstələrin gəmilərə köçürüldüyü an hücum etmək qərarına gəldi. Beləliklə, o, arxada saxlanmış və dəstələrin köçürmə prosesinə nəzarət edən orduya hücum etdi. Bu şərtləri nəzərə alanda aydın olur ki, nəyə görə afinalılar yürüşə çıxan Spartanın peşəkar döyüşçülərini gözləmədilər.
Yunanlar və farslar arasında 8 (təxminən 1,5 kilometr) az olmayan məsafə var idi. Miltiad qoşununu döyüş nizamında yerləşdirdi — sağ cinahda Kallimaxın komandanlığı altında afinalılar yerləşdilər, solda plateyalılar, mərkəzdə isə Femistokl və Aristidin başçılığı ilə Leontid və Antioxid qəbilə birliklərindən (fila) olan vətəndaşlar yer alırdılar. Yunanların döyüş xətti farsların eninə bərabər oldu, lakin xəttin mərkəzi dərinliyi bir neçə cərgədən ibarət idi. Yunan qoşununun ən zəif yeri mərkəzi idi. Cinahlarda döyüş xətti xeyli dərin idi.
Mövqelərini tutan yunanlar hücuma başladılar. Herodota əsasən, onlar 8 stadionluq məsafəni qaçdılar. Müasir tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, döyüş asayişinın pozulması olmadan ağır silahlanmış döyüşçülərin belə hücum etməsi mümkün deyil. Ehtimal edilir ki, yolun birinci hissəsində afinalılar və plateyalılar marş şəklində hərəkət edirdilər və yalnız düşmən oxları onlara çatacaq məsafəyə (təxminən 200 m) gələndə, onlar qaçışla irəliləməyə başladılar. Farslar üçün hücum gözlənilməz oldu. Herodotun vurğuladığı kimi:
|
Döyüş xeyli vaxtı davam etdi. Yunanların döyüş xətti zəif olduğundan, onlar Datis və Artafernin farslar və saklardan ibarət seçmə ordu dəstələrinin dayandığı döyüş xəttinin mərkəzindən qaçırdılar. Farslar afinalıların sıralarını dağıtdılar və onları təqib etməyə başladılar. Lakin yunanlar hər iki cinahda qələbə qazandılar. Qaçan düşməni təqib etmək əvəzinə onlar geri dönüb mərkəzi dağıtmış qoşuna hücum etdilər. Nəticədə farslar təlaşa düşdülər və nizamsız şəkildə gəmilərə tərəf geri çəkilməyə başladılar. Yunanlar yeddi düşmən gəmisini ələ keçirə bildilər.
Herodota əsasən, yunanların itkiləri cəmi 192 afinalı oldu, onların içində polemarx Kallimax və Esxilin qardaşı də var idilər. "Tarixin atası" farsların itkilərini 6400 nəfər təşkil etdiyini yazır. Əhəmənilər İmperiyasının əsas qoşun başçılarından biri Datisin taleyi antik mənbələrdə müxtəlif şəkildə göstərilir. Belə ki, Herodota əsasən, Datis Asiyaya geri qayıtdı. İran salnamələrini istifadə edən isə əsasən, Datis döyüş zamanı həlak oldu. Bundan başqa, yunanlar sərkərdənin bədənini İranlılara verməkdən imtina etdilər.
Nəticə
Afinada farsların tərəfini saxlayan nüfuzlu partiya var idi. Herodota əsasən, Pentelikon dağının zirvəsindən düşmənə qalxanla işarə verilmişdir. Sonradan xəbər yayılmışdır ki, bunu ediblər və bu bütün yunanlara xəyanət kimi qiymətləndirildi. Farsların gəmiləri Marafondan yollandılar ki, oradan Afinaya yönlənsinlər və onu zəbt etsinlər. Şəhər müdafiəsiz qalmışdı, çünki bütün qoşun 42 km məsafədə olan döyüş meydanında idi. Miltiad vaxtında düşmənlərin planlarını anladı. Marafon döyüşünün qaliblərinə istirahət etmək nəsib olmadı. Hərbi qənimətlərin və əsirlərin mühafizəsi üçün Aristidin başçılığı ilə dəstə qoyaraq, yunan ordusu tam silahlanmış şəkildə Afina istiqamətində marşa başladılar. Farslar buxtasına çatdığı zaman, qarşılarında yenə bütöv yunan ordusunu gördülər. Şəhərin etibarlı şəkildə qorunduğunu görən farslar döyüşə cəsarət etmədilər və geriyə vətənlərinə yola düşdülər.
Ertəsi gün 3 gün ərzində Spartadan 220 km qət edən Sparta ordusu Afinaya çatdı. Döyüşə gecikən spartalılar döyüş meydanına göz gəzdirərək, afinalılara təriflər yağdırdılar və evlərinə qayıtdılar. Döyüşdə həlak olanları döyüş meydanında dəfn etdilər, belə dəfn üsulu qədim afinalılarda ən dərin ehtiram sayılırdı.
Farsların məğlubedilməzliyi haqqında mifi yox edərək, Marafon döyüşü afinalıların döyüş ruhunu xeyli qaldırdı və sonradan onların yaddaşlarında Afinanın əzəmət rəmzi kimi qaldı. Yunanların bu qələbəyə verdiyi əhəmiyyəti Marafona aid çoxlu sayda abidələr və sitatların olması sübut edir.
Əhəmiyyəti
Vuruşan tərəflər döyüşün əhəmiyyətini müxtəlif cür dəyərləndirirdilər. Bu döyüş yunanların Əhəmənilər İmperiyasının qoşunları üzərində ilk qələbəsi idi. Bu məğlubiyyət farslara böyük fəsadlar vermədi. Onların dövləti ən qüvvətli dövründə idi və böyük resurslara malik idi. Bu uğursuz ekspedisiyadan sonra Dara bütöv Yunanıstanı fəth etmək üçün böyük qoşun toplamağa başladı. Onun planlarına e.ə. 486-cı ildə Misirdə baş verən üsyan mane oldu. Elə həmin ildə Dara vəfat etdi. Onun yerinə taxta Kserks gəldi. Misir üsyanını dəf edən təzə hökümdar Yunanıstana yürüşü üçün hazırlıqlarını davam etdirdi.
Marafon döyüşündən sonra farslar Yunanıstana 10 ildən sonra hücum etdilər. Bu illər ərzində Marafon döyüşündə iştirak etmiş Femistokl Afinada güclü donanmanın yaradılması üçün bir sıra islahatlar keçirtdi. Məhz onun gördüyü tədbirlər sonradan Kserksin ordusunun tam məğlubiyyətinə gətirdi.
Əfsanələr
Marafon döyüşünə aid bir neçə əfsanələr var. Onlardan biri Herodotun "Tarix" əsərindən bizə gəlib çatıb, orda deyilir ki, afinalılar adlı bir qasidi Spartaya göndərdilər ki, o, Lakedaimonları yürüşə başlamağı tələsdirsin. Yol üstü onun yanına tanrı Pan gəldi və dedi ki, ona laqeydlik göstərən afinalılara xeyirxahlıqla yanaşır və onların köməyinə gələcək. Əfsanəyə görə, tanrı vədinə əməl etdi, bundan sonra ona hər il qurban gətirilirdi. Rəvayət simvolik xarakter daşıya bilər, çünki öz gəlişi ilə qorxu salan bu mifoloji personajın adından "panika" sözü əmələ gəlib. Fars qoşununda yaranan panika yunanların qələbəsinin vacib amillərindən biri idi.
Digər bir əfsanəyə görə döyüşdə əfsanəvi qəhrəmanı Tesey iştirak edirdi.Afina Akropolunda olan portikin təsvirində Pavsani döyüşə həsr olunan şəkil və şəhərin himayədarları olan digər tanrılar haqqında yazıb. Beləliklə, yunanlar onlar üçün belə vacib döyüşdə qələbə payını tanrılara isnad edirdilər.
Digər şübhəli tarixi əfsanəsi (42 km 195 m məsafəsinə qaçış) idman növünə ad verdi. Təsvir olunan hadisələrdən 500 ildən sonra əsərlərini yazan Plutarxa əsasən, Miltiad Yevkl adlı qasidi qələbə xəbəri ilə Afinaya göndərdi. Döyüşdən dərhal sonra şəhərə tərəf təxminən 40 km qaçan qasid "Sevinin, afinalılar, biz qələbə qazandıq!" deyərək öldü.Lukian Plutarxın təsvir etdiyi qasidin Yevkl adını Herodotun təsvir etdiyi Fidippid adı ilə dəyişdi. Herodotun göstərdiyi Fidippid bir neçə yüz kilometr (Marafondan Spartaya məsafə qət etmək, ordan da məktubla Marafona geri dönmək, döyüşdə iştirak etmək, sonra isə yunanların hamısı ilə birgə təxminən 500 km-lik yolu cəld qaça-qaça Afinaya qayıtmaq) qaçmalı olacaqdı. Afinaya bir adam deyil bütöv ordu yönəldiyi üçün əfsanə tənqidə dözmür. Fidippidin marafon yürüşünün şübhəli olduğunu nəzərə alaraq 1983-cü ildən bir neçə entuziastlar tərəfindən hər il Afinadan Spartaya 246 kilometr məsafəyə qaçış olan spartatlon keçirilir.
İncəsənətdə
Miltiadın oğlu Kimon Afinaya başçılıq etməyə başlayanda əmr etdi ki, mərkəzi meydan olan şimal tərəfində qədim Afinanın ən məşhur tikililərindən biri olan ucaldılsın. Bu tikili ən yaxşı rəssamlar tərəfindən bəzədilən bir portik idi. Rəsmlərdən biri Kimonun atası Miltiadı Marafon döyüşü zamanı təsvir edirdi. Müasir tədqiqatçılar stoanın naxışlarını ümumilikdə erkən klassik dövrün monumental təbliğat nümunəsi hesab edirlər. Həmçinin Afina akropolun cənub divarının yaxınlığında döyüşün şərəfinə abidə qoyulmuşdur.
Döyüşün poetik təsviri alman şairi "Marafon" şeir silsiləsində verilmişdir.Osmanlı İmperiyasına qarşı olan Yunanıstan istiqlal müharibəsində iştirak edən Corc Bayron "" əsərində yunanlara keçmiş qələbələrini xatırladaraq, onların vətənpərvərlik hisslərini oyatmağa çalışır.
2010-cu ildə Yunanıstanın Milli Bankı Marafon döyüşünün 2500 illiyinə həsr olunan 2 avro nominalında xatirə bimetallik sikkə hazırlamışdır, onun tirajı 2,5 mln. nüsxədən ibarət idi. Sikkənin azadlıq və nəcib ideallar uğrunda mübarizə mənasını verən qalxan və döyüşçü təsvir olunub. Qalxanın üstündə olan quş qərb sivilizasiyasının indiki şəkildə doğuluşunu simvolizə edir.
Mənbə
İstinadlar
- 100 Battles, Decisive Battles that Shaped the World, Dougherty, Martin, J., Parragon, p. 12
- Herodot. Kitab V Terpsixora, 105 2023-07-27 at the Wayback Machine "...şah öz yayını istəmiş, oxu yaya qoyaraq çəkib göyə atmışdır. Ox havada uçanda demişdir: "Zevs!18 Afinalılardan intiqam almağıma icazə ver!" Deyilənə görə, bu sözlərdən sonra o, xidmətçilərindən birinə hər nahardan sonra bu sözləri onun qarşısında təkrar etməyi əmr etmişdir: "Ağam! Afinalıları yadına sal!".
- Herodot Tarihi VII. 132
- Сергеев, 2008. səh. 31—32
- И. В. Пьянков Ктесий как историк 2008-02-16 at the Wayback Machine // Античная древность и средние века. — 1975. — № 11. — С. 52—57.
- Дьяконов И. М. Источники документальные и повествовательные // История Мидии от древнейших времён до конца IV в. до н. э.. — М.-Л., 1956. — С. 24. — 486 с.
- Bigwood J. M. Ctesias as historian of the Persian wars // Phoenix. — 1978. — Vol. 32, № 1. — P. 19.
- Ktesiy. Photius' excerpt of Ctesias' Persica (2) §28 2012-01-11 at the Wayback Machine (ingiliscə). www.livius.org saytında. 17 fevral 2012-ci ildə
- Pavsani. Elladanın təsviri I. XXXII. 3
- Fukidid "Tarix" II. 34
- The Battle of Marathon 2012-01-21 at the Wayback Machine (ingiliscə). Hellenic Parliament Foundation. 31 may 2012-ci ildə.
- Holland, 2005. səh. 122
- Holland, 2005. səh. 126-128
- Holland, 2005. səh. 126—131
- Ostrakizm 2023-07-27 at the Wayback Machine - Azleks izahlı və ikidilli lüğətlər
- Исагора // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. (rusca)
- Рунг, 2008. səh. 60
- Herodot. Tarix V. 73
- Суриков Клеомен, 2005. səh. 257
- Суриков Клеомен, 2005. səh. 262—263
- Herodot. Tarix V. 97
- Holland, 2005. səh. 171—178
- Herodot. Tarix V. 105
- Herodot. VII. 44—45
- Holland, 2005. səh. 178—179
- Herodot. VII. 133
- Herodot Tarihi VI. 94
- Herodot VI, 101
- Herodot. "Tarix". VI. 102
- Курциус, 2002. səh. 215—216
- Herodot. Tarix VI. 103
- Herodot. Tarix VI. 108
- Herodot. Tarix VI. 109
- Plutarx. Aristid 5
- Курциус, 2002. səh. 225
- Herodot VI. 110
- Курциус, 2002
- Korneli Nepot. Miltiad. 5
- Pavsani. Elladanın təsviri. X kitab. Fokida. 20
- Юстин Марк Юниан. Юстин Марк Юниан. Эпитома сочинения Помпея Трога «История Филиппа» Книга II. Глава 9 2012-03-26 at the Wayback Machine. сайт simposium.ru. 31 may 2012-ci ildə (rusca)
- Herodot. Tarix IX. 28
- Pavsani. Elladanın təsviri. I kitab. Attika. 32
- Holland, 2005. səh. 187—190
- Lazenby, 1993. səh. 54
- Herodot. Tarix VI. 95
- Korneli Nepot. Miltiad 4
- Holland, 2005. səh. 390
- Lloyd, 2004. səh. 164
- Green, 1996. səh. 90
- Herodot VII. 61—80
- Шауб И., Андерсен В. Рождение фаланги: вооружение и тактика // Спартанцы в бою. — М.:: Яуза, Эксмо, 2008. — С. 40—56. — 320 с. — (Войны Древнего мира). — 5000 экз. — ISBN 978-5-699-24857-5.
- Курциус, 2002. səh. 228—229
- Herodot. Tarix VI. 112
- Herodot. Tarix VI. 111
- Дебрюк, 2005. səh. 178—179
- Lazenby, 1993. səh. 66—69
- Herodot Tarihi VI. 112
- Herodot. Tarix. VI. 113
- Herodot. Tarix VI. 115
- Herodot. Tarix VI. 117
- Herodot. Tarix VI. 114
- Herodot. Tarix VI. 119
- Knidoslu Ktesi. Photius' excerpt of Ctesias' Persica (1) [§22] (ing.). livius.org saytı. Arxivləşdirilib 2012-07-16 at the Wayback Machine 31 may 2012-ci il.
- Суриков Мильтиад, 2005. səh. 318
- Курциус, 2002. səh. 230
- Суриков Мильтиад, 2005. səh. 319
- Herodot. Tarix VI. 120
- Курциус, 2002. səh. 231
- Pavsani. Yunanıstanın təsviri I. XXIX. 4
- Holland, 2005, p. 201.
- Holland, 2005, p. 206—207.
- Holland, 2005, p. 208—211.
- Holland, 2005, p. 217—219.
- Plutarx. Femistokl IV
- Herodot. Tarix VI. 105—106
- Pavsani. Elladanın təsviri I. 28
- Herodot. Tarix VI. 105
- Plutarx. Tesey. 35
- Pavsani. Elladanın təsviri. Kitab I. XV. 4
- Bəşir Əhmədov. Marafon 2023-07-27 at the Wayback Machine. "Etimologiya lüğəti. Araşdırmalar, mülahizələr".
- Plutarx. Were the Athenians More Famous in War or in Wisdom? 3 2023-07-27 at the Wayback Machine (ingiliscə). penelope.uchicago.edu saytı.
- Lucas J. A. A History of the Marathon Race — 490 B.C. to 1975 2022-06-17 at the Wayback Machine // . — Pennsylvania State University. — P. 122.
- Pheidippides 2011-12-25 at the Wayback Machine. www.ancientgreekbattles.net saytı. 31 may 2012-ci il
- Суриков И. Е. Глава IV. Кимон: аристократ, но не олигарх // Античная Греция: политики в контексте эпохи. — М.: Наука, 2008. — С. 227. — 383 с. — ISBN 978-5-02-036984-9.
- Pavsani. Elladanın təsviri I. XXV. 2
- Georg Heym Marathon (1914)
- Новая монета Греции «2500 лет битве при Марафоне». (rusca) World of coins saytı. Arxivləşdirilib 31 may 2012-ci il.
Ədəbiyyat
- Antik
- . Herodot.
- "Miltitad". Korneli Nepot.
- "Aristid və Mark Katon". Plutarx.
- Müasir
- Дельбрюк Г. Сражение при Марафоне // История военного искусства в рамках политической истории. Moskva: Directmedia Publishing. 2005.
- Курциус Э. История Древней Греции. 2 (3000 nüs.). Minsk: Харвест. 2002. səh. 416. ISBN .
- Рунг Э. В. Греция и Ахеменидская держава: история дипломатических взаимоотношений в VI—IV вв. до н. э. Историческая библиотека. Sankt-Peterburq: Факультет филологии и искусств СПбГУ. 2008. səh. 484. ISBN .
- Сергеев В. С. Глава IX. Греко-персидские войны // История Древней Греции (3000 nüs.). Moskva: АСТ. 2008. səh. 926. ISBN .
- Суриков И. Е. Клеомен I: «рождение личности» в Спарте // Античная Греция: политики в контексте эпохи: архаика и ранняя классика. Moskva: Наука. 2005. səh. 351. ISBN .
- Суриков И. Е. Глава V. Мильтиад, или осужденный победитель // Античная Греция: политики в контексте эпохи: архаика и ранняя классика. Moskva: Наука. 2005. səh. 351. ISBN .
- Davis P. 100 Decisive Battles. Oxford: University Press. 1999. ISBN .
- Giessen, H. W. Mythos Marathon, Landau: Verlag Empirische Pädagogik, 2010. —
- Green P. The Greco-Persian Wars (University of California Press). 1996. ISBN .
- Holland T. Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West. New York: Doubleday. 2005. ISBN .
- Lazenby J. F. The Defense of Greece 490–479 BCE. Aris & Phillips Ltd. 1993. ISBN .
- Lloyd A. Marathon: The Crucial Battle That Created Western Democracy. Souvenir Press. 2004. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Marafon doyusu e e 490 ci ilin 12 sentyabrinda Afinadan texminen 42 km uzaqliqda olan Marafon seherinde plateyalilarin destek verdiyi afinalilarla Datis ve Artafernin komandanliq etdikleri fars qosunu arasinda bas vermis doyus Doyus farslarin sah I Daranin hakimiyyeti zamani Yunanistani ozune tabe etmek cehdlerinin kulminasiyasi idi Yunan ordusu coxsayli farslar uzerinde qetiyyetle qelebe qazandi bu da Yunan Iran muharibelerinde donus noqtesi oldu Marafon doyusuYunan Iran muharibeleriMarafon duzenliyinin muasir gorunusuTarix 12 sentyabr e e 490Yeri Marafon YunanistanNeticesi Yunanlarin qalibiyyeti Fars qosunlari 10 illik Yunanistandan qovulduMunaqise terefleriAfina Plateya Ehemeniler dovletiKomandan lar Miltiad Aristid Periklin oglu Femistokl Datis II Artafern devrilmis Afina tirani Tereflerin quvvesi9 000 10 000 afinali 1000 plateyali 25 000 piyada ve 1 000 suvari qosunlari muasir hesablamalara esasen 100 000 silahli avarcekenler ve denizciler ehtiyat qosunu olaraq onlar doyusde az istirak etdiler esasen gemileri qorumaqla mesgul idiler 600 triyera doyuscusu 50 at 200 techizat gemileriItkiler192 afinali 11 plateyali Herodota esasen 1 000 3 000 olu muasir hesablamalara esasen 6400 olu dagidilmis 7 gemi Herodota esasen 4 000 5 000 olu muasir hesablamalara esasen Vikianbarda elaqeli mediafayllar Farslarin ilk hucumlarinin sebebi afinalilarin mudaxile etmesi ile bagli idi Afina ve fars hakimiyyetini devirmeye calisan Ioniya seherlerine destek gonderirdiler Afinalilar ve eretriyalilar seherini ele kecirmek ve yandirmaga nail oldular lakin sonra onlar boyuk itki ile geri cekilmeye mecbur oldular Bu hucuma cavab olaraq Dara Afina ve Eretriyani yandirmaga and icdi Herodotun sozlerine gore Dara oz yayini goturerek goye ox atdi ve soyledi Zevs Afinalilardan intiqam almagima icaze ver Daha sonra Herodot yazir ki sonradan Dara xidmetcilerinden birine her nahardan sonra bu sozleri onun qarsisinda tekrar etmeyi emr etmisdir Agam Afinalilari yadina sal Doyus zamani Sparta ve Afina Yunanistanin iki en boyuk seherleri idiler Farslar e e 494 cu ilde qelebe qazanaraq Ioniya usyanini tamamile def etdiler ve Dara Yunanistani zebt elemeyi planlasdirmaga basladi E e 490 ci ilde o esaret altina almaq ucun Egey denizi vasitesile Datis ve Artafernin komandanligi altinda herbi deniz qosunu gonderdi daha sonra o Afina ve Eretriyaya hucum etmeyi planlasdirmisdir Egey denizinde ugurlu herbi seferinden sonra farslar yay movsumunun ortasinda catdilar ve Eretriyani ele kecirmeye basladilar Daha sonra fars qosunu Attika terefe uzdu ve Marafon seherinin yaxinliginda yer saldi Afinalilarin komeyine Plateyadan kicik qosun gonderilmisdir ve onlar Marafon duzenliyine cataraq buradan iki cixisin tecrid edilmesine nail oldular Afinalilar yardim ucun spartalilara da muraciet etmisdiler Qasid Spartaya catanda spartalilar dini bayramin kecirilmesi ile mesgul idiler ve onlar komeye gelmemelerini bu behaneyle esaslandirmisdilar Afinalilar ve onlarin muttefiqleri doyus ucun dagliq ve bataqli yer secdiler ki bu da farslarin atli qosunlarina ozlerinin piyada ordusuna catmaga mane oldu Afinalilarin komandani Miltiad cinahlari mohkemlendirerek farslarin en yaxsi doyusculerini merkeze celb etdi Fars ordusu tesvise duserek oz gemilerine dogru qacirdilar ve bu bas vererken onlar cox sayda itki verdiler Farslarin Marafon doyusunde meglubiyyeti ile Yunanistana ilk hucumlari bitdi ve onlar Asiyaya cekildiler Daha sonra Dara butov Yunanistani feth etmek ucun boyuk qosun toplamaga basladi lakin onun planlarina e e 486 ci ilde Misirde bas veren usyan mane oldu Daranin olumunden sonra onun oglu Kserks Yunanistana ikinci defe yurus etmek ucun hazirliqlari berpa etdi ve e e 480 ci ilde herbi emeliyyati baslatdi Marafon doyusu yunanlara farslar uzerinde qalibiyyetin mumkun oldugunu gosterdi ve onlara Yunan Iran muharibelerinde geri donus etmeleri ucun serait yaratdi Doyus yunanlarin bu muharibede ugurla cixis etmelerinin baslangic noqtesi oldu Doyus hemcinin yunanlara numais etdirdi ki onlar spartalilar olmadan da qelebe qazana bilerler bundan qabaq ise onlar Spartaya bel baglayirdilar Marafon doyusu tez tez Araliq Denizi ve Avropa tarixlerinde esas meqam kimi qiymetlendirilir cunki doyusden sonra novbeti iki yuz il erzinde klassik yunan sivilizasiyasinin inkisafi basladi hansi ki qerb cemiyyetinde uzunmuddetli nufuza sahib idi MenbelerHerodotun Turkiyenin Bodrum seherindeki heykeli Marafon doyusunu tesvir eden bu gune qeder gelib catmis esas menbe Herodotun eseri kitab VI sayilir Tarixin atasi oz eserine bele yanasirdi Tapsirigim mene danisilan ne ise onu vermekdir inanmaga gelince hec bir sey meni buna vadar ede bilmez ve bunu butun dediklerim ucun soyleyirem ve onun bu yanasmasi mueyyen tenqidlere dogurur Onun Tarix eserinde olan melumatlarin duzgunluyu muxtelifdir Ayri ayri hekayeleri efsaneler ve novellalara aid etmek olar Eyni zamanda xususi tedqiqatlar Herodotun melumatlarini tesdiqleyirler O tarixi eserlerini yazarken loqoqraflarin eserlerini orakullarin kelam qeydlerini resmi xarakter dasiyan abideleri magistrantlar kahinler ve kahineler siyahilari ve s sifahi revayetleri ve sahidlerin hekayelerini istifade etmisdir Herodot ucun siyasi qerezlilik de yad deyildi Afina sakini olan Herodot Iran uzerinde qelebede afinalilarin tohfelerini cox yuksek qiymetlendirir Spartalilar baresinde o temkinle yazir amma onlarin muharibede etdiyi xidmetlerini inkar etmir Herodot seherini yunanlarin satqini kimi gorur ve ona qarsi xususile menfi yanasir mueyyen menada Herodotu tamamlayir ve eyni zamanda ozunu onunla muqayise edir Hekim olan Ktesiy Irana esir dusmusdur ve neticede II Artakserksin sarayinda xidmet gosterirdi Ehtimal olunur ki Iran hokmdarini mualice eden Ktesiyin eline arxiv materiallar dusmusdur Vetenine qayitdiqdan sonra o Iran tarixi q yun Persika eserini yazmisdir Ktesiyi hem antik hem de muasir tedqiqatcilar tenqid edirler Aristotel Feopomp Strabon Lukian ve Plutarx kimi qedim yunan tarixcileri onun verdiyi melumatlarin subheli ve heqiqetden uzaq oldugunu qeyd edirdiler Muasir tarixciler Ktesiyin resmi fars salnamelerini istifade etdiyine subhe edirler Bir nece tarixcilerle mubahise ederek o bezi detallari deyismekle melumatlarin coxusunu onlardan kocurdurdu Ktesiy Herodotu yalan danismaq ve uydurmaciliqda gunahlandirir Bununla yanasi muasir tarixciler onun Fars tarixi eserinin qehremanlarinin uydurma oldugunu bildiriler Hemcinin Ktesiy hadiselerin bas verdiyi tarixlerde ve qosun sayinin qiymetlendirilmesinde kobud sehvler edir Xeyli sonra yasamis antik tarixci bioqraflar Plutarx ve Korneli Nepot da Iran Yunan muharibelerinin hadiselerine diqqet yetirirdiler Marafon doyusu haqqinda melumatlari Plutarx Aristidin heyati haqqinda yazdigi eserde verir Korneli Nepot ise Miltiadin Doyusden alti esr sonra yasamis Pavsani doyus yerinde lovheli 4 qebir tepelerini tesvir edir biri afinalilar ucun digeri plateyalilara o biri de doyusde istirak eden qullar ucun Hemcinin qedim yunan cografiya alimine esasen Miltiadi da sonradan Marafon vadisinde defn etmisdiler Doyus meydaninda defnlerin oldugunu Fukidid de eserinde qeyd edir Arxeoloji qazintilar antik menbelerden olan melumatlari tesdiqleyir Meshur heveskar arxeoloqlar Henrix Sliman ve aparadiglari qazintilar zamani Pavsani ve Fukididin tesvir etdiyi defn yerleri tapilmisdi ZeminAfinada veziyyet Zorla hakimiyyeti eline kecirmis tiran Pisistratin e e 527 ci ilde vefatindan sonra hakimiyyet onun ogullari Hipparx ve eline kecdi E e 514 cu ilde Hipparxin qetlinden sonra sag qalan Hippias hakimiyyeti qoruyub saxlamaq ucun etrafini muzdlularla ehate etdi E e 510 cu ilde Sparta cari Afinaya herbi yurusu baslatdi ve onun neticesinde tiran devrildi Afinaya sulalesinin numayendesi qayitdi Ona yeni qanunlarin hazirlanmasi tapsirilmisdi Onun terefinden edilen yenilikler Afinaya demokratiya getirdi q yun dhmokratia Hemcinin onun dovrunde ostrakizm tetbiq edilmeye baslandi hansi ki demokratiyaya qarsi olan gorkemli vetendaslari sesverme yolu ile seherden qovulmasi nezerde tuturdu Klisfenin etdiyi deyisiklikler Afina aristokratiyasi olan xosuna gelmirdi Onlar oz numayendesi arxont vezifesine secilmesine nail olaraq Klisfeni qovdular ve onun islahatlarini legv elediler Isaqor ve onun terefdarlarini spartalilar destekleyirdiler bu deyisikliye etiraz eledi ve usyan qaldiraraq hem Isaqoru hem de spartalilari Afinadan qova bildi Onlar qovulduqdan sonra seherin qudreti artmaga basladi Lakin sakinler spartalilarin qisasindan ehtiyat edirdiler Onlarin ordusu qarsisinda qorxu o qeder boyuk idi ki Klisfen e e 508 507 ci illerde sefirini Daranin qardasi ve fars satrapi I Artafernin yanina gonderdi Sefirin meqsedi spartalilara qarsi mudafie birliyinin temin edilmesi idi Farslar afinalilardan torpaq ve su teleb etdiler Sefirler razilasdilar Bu simvolik akt tabeciliyin formal taninmasi demek idi Sefirler eve qayidanda sert qinaga meruz qalsalar da farslar Ioniya yunanlari kimi afinalilari da tabe etdiyi milletlerden hesab etmeye basladi Sonraki itaetsizliyi onlar qiyam kimi qiymetlendirdiler Ehemeniler Imperiyasinin Yunanistana sonraki herbi kampaniyalarinin Mardoninin e e 492 ci ilde yurusu Datis ve Artafernin e e 490 ci ilde ekspedisiyasi hemcinin Kserks ordusunun hucumu esas meqsedlerinden biri Afinani istila etmek idi Yunan Iran muharibelerinin baslamasi Ehemeniler dovletinin xeritesi E e 499 cu ilde Kicik Asiya erazisinde yerlesen ve Iran padsahinin hakimiyyeti altinda olan polis adli siyasi yunan qurumlari qaldirdilar Usyancilarin numayendeleri Egey denizinin qerb sahilinde yasayan qohum yunanlarin yanina yollandilar spartalilar farslara qarsi herbi munaqiseye girmek istemediler halbuki afinalilar komek ucun 20 gemi gondermeye qerar verdiler Usyancilar afinalilarla birge imperiyanin muhum seherini ve satrapligin paytaxti Sardis seherini ele kecirmek ve yandirmaga nail oldular Dara bu usyanda istirak eden ve onun hakimiyyetine qarsi olan yunanlardan qisas almaq isteyirdi Hemcinin Dara aralarinda birliyleri olmayan qedim yunan seherlerini feth etmek imkanini gorurdu E e 492 ci ilde fars serkerdesi Mardoninin herbi ekspedisiyasi zamani Frakiya zebt edildi Makedoniya carligi ise Iran padsahin ali hakimiyyetini tanimisdir Belelikle farslar quru qosunlarinin Qedim Yunanistanin erazisine kecidini temin etdiler E e 491 ci ilde Dara her musteqil yunan seherine torpaq ve su bu farslarin itaetkarliq ve hakimiyyetinin taninmasi demek idi telebi ile elcilerini gonderdi Ehemeniler dovletinin herbi qudretini ve gucunu derk eden qedim Ellada seherleri alcaldici telebleri qebul elediler yalniz Afina ve Sparta bu telebi redd etdiler Afinada elciler mehkemeye verilmis ve edam edilmisdiler Spartada onlari su quyusuna atmisdilar ki orada su ve torpagi goture bilsinler Artafern ve Datisin ekspedisiyasi Dara Mardoniyi komandirlik vezifesinden azad etdi ve onun yerine qardasi oglu Artaferni qoydu ve onun komekcisi kimi tecrubeli serkerde Midiyali Datisi teyin eledi Herbi ekspedisiyanin esas meqsedi usyancilara komek gosteren ve Afinani feth ve ya tabe etmek idi hemcinin ve da zebt etmek planlari var idi Herodota esasen Dara Artafern ve Datise Afina ve Eretriyani kolelestirmek ve kolelestirilen xalqi huzuruna getirmek emrini vermisdir Ekspedisiyada kecmis Afina tirani da istirak etmisdir Ekspedisiya zamani fars qosunu Naksosu zebt etdi ve e e 490 ci ilin yay movsumunun ortasinda Evbeya adasina catdi Bu hadiseler bas verende Eretriya sakinleri seheri terk etmemek ve muhasireye tab gelmek qerarini qebul etdiler Lakin fars qosunu muhasireyle kifayetlenmedi ve hucumla seheri almaga calisirdi Herodot mubarizenin amansiz oldugu ve her iki teref agir itkiler verdiyi barede yazirdi Bununla bele alti gunden sonra iki adli sanli Eretriya sakinleri Yevforb ve Filaqr qapilari dusmene acdilar Farslar sehere daxil olub onu talan etdiler Sardis seherinin yandirilmasinin evezi olaraq farslar mebedler ve ibadetgahlari alovlandirdilar Esir tutulmus vetendaslari qul eletdirdiler Doyusden evvelDoyus ucun Marafona getirilen fars gemilerinin berpa edilmis gorunusu Farslar Eretriyani qazandiqdan sonra Attika istiqametinde yola dusduler Onlarin ordusunun terkibinde olan kecmis Afina tirani Hippiasin mesleheti ile onlar Marafon seheri yaxinliginda olan duzenlikde yerlesdiler Istilacilar ucun bu yer bir sira ustunluklere malik idi Birincisi duzenlik Eretriyaya cox yaxin idi Havan rahat ve tehlukesiz idi Farslar vadide atlari yedizdirmek ucun zengin ve toxunulmamis otlaq tapa bilerdiler Hemcinin Artafern ve Datis aciq colde doyus haqqinda hec dusunmurduler eksine guman edirdiler ki afinalilar seher divarlarinin mudafiesi ile qane olacaqlar Hippiasin vedlerine gore vadiden asanliqla Afinaya aparan rahat yollar var Bunu oyrenen afinalilar oz qosunlarini Marafona yoneltdiler Qedim eneneye riayet ederek qosunun basinda 10 strateq dururdu Hemcinin Plateyadan komeye qosun gelmisdir Strateqlerin novbeti addimlar barede fikirleri tamamile ferqlenirdi Bezileri qosun sayinin az oldugundan doyuse qarsi idiler digerleri ise eksine doyuse girmek meslehetini verirdiler Onda strateq Miltiad asagida gosterilen sozlerle polemarx muraciet etdi onun verdiyi qerar ise hell edici rol oyandi Afinalilarin qul olmalari ve ya serbest qalmasi bu gun senin elindedir Kallimax Cunki Afina quruldugundan beri indiki qeder boyuk tehluke ile qarsilasmamisdir Biz on strateqlerik ve seslerimiz yari yariya bolunub bezilerimiz muharibe deyir digerlerimiz muharibe istemir Eger muharibe etmesek baslarda bir casqinliq olacaq Midiyalilara yaxinlasmaq isteyecek qeder sarsilacaq yox eger afinalilarin ureklerinde bezi seyler curumeye baslamadan muharibeye baslasaq dusmeni meglub ederik yeter ki tanrilar biteref qalsinlar Her sey senin elindedir Eger menim fikrimi tutsan yurdun azad qalar ve seherin de Yunanistanin birinci seheri olar Eger muharibeye qarsi cixanlarin fikrine qatilsan indi sene etrafli danisdigim veziyyetin tam eksi olacaq Miltiad oz sozleri ile Kallimaxi texire salmadan doyuse baslamaq vacibliyine inandirdi Mudafie taktikasinin yerine doyuse baslamaq prinsipial qerarin qebulundan sonra Aristid ve diger strateqler komandanligi Miltiada buraxdilar Plateya ve Afinadan gelen qosunlar farslarin oldugu yere geldiler Duzenliyin genis erazisi deniz boyunca cenubdan simal serqe uzanirdi ve Pentel silsilesinin selalesi onu iki yere bolurdu Onun cenub hissesinde bilavasite deniz sahillerine qeder gelib catan dagi yerlesirdi Afinadan kenarda olan simal hissesi de dag zencirleri ile ehate olunmusdu Eyni zamanda yasti mekaninin eni zahiri idi Simal serq hissesi goz aldadan yasil sethi olan genis bataqliq yerleri ile bol idi Miltiad Pentel daglarinin zirvelerinde deste seklinde durmaga emrini vererek Afinaya aparan yegane yolu kesdi Hippias mehz o yolun vasitesi ile farslari kecirmek niyyetinde idi Her iki qosun bir nece gun bir birinin qarsisinda dayanib hec bir herbi cehde el atmirdilar Tereflerin quvveleriYunanlar Yunan qosununun esas serkerdesi Miltiadin qedim heykeli Marafon doyusunde istirak eden yunan ordusunun sayi Herodotun eserlerinde gosterilmeyib Korneli Nepot ve Pavsani doyusde 9 min afinali ve min plateyalinin oldugu barede yazirdilar Bizim eranin III esrinde yasayan Roma tarixcisi afinalilarin sayini 10 min plateyalilarin ise min oldugunu qeyd edir Bu reqemleri Marafon doyusunden 11 il sonra bas tutan Plateya doyusunde istirak eden doyusculerin sayi Herodotun gosterdiyi reqmlerle ile qarsilasdirmaq olar Pavsaninin muellif oldugu Elladanin tesviri eserinde olan Marafon vadisi haqqinda hekayede afinalilar plateyalilar ve qullarin qardasliq mezarlarinin movcudlugu barede yazilir hemcinin qeyd olunur ki qullar mehz bu doyusde ilk defe herbi meqsedler ucun istifade olunmusdular Umumilikde muasir tarixciler antik menbelerde gosterilen doyusde istirak eden yunanlarin sayi ile razilasirlar Farslar Herodota esasen fars donanmasinin evvelce 600 gemisi var idi Amma o bilavasite qosunlarin sayini gostermir yalniz qosunun cox sayli ve yaxsi techiz oldugunu soyleyir Antik menbelere seciyyevi olan xususiyetlerden biri de odur ki onlar meglub edilmis dusmen ordusunun sayinin artirirdilar Bu yunanlarin qelebesini daha da sucaetli edirdi Platonun ve Qebirustu sozu eserlerinde qosun sayi 500 min gosterilir Xeyli sonra yasamis Roma tarixcisi Korneli Nepot Artafern ve Datisin ordusunun 200 min piyada ve 10 min atlidan ibaret oldugunu yazir En cox sayi Yustin gostermisdir 600 min Muasir tarixciler Ellada erazisine soxulmus ordunun sayini orta hesabla 25 min piyada doyusculer ve bir min atli kimi qiymetlendiriler Yunan ve fars qosunlarinin muqayiseli xarakteristikasi Sus kesikcileri nin resmi Onlar I Daranin Sus seheri sarayinda xidmet gosterirdiler Onlarin geyimleri qedim muelliflerin tesvir etdiyi Olumsuz qvardiyasi ile uygun gelir Fars qosunu Ehemeniler Imperiyasina tabe olan xalqlar ve tayfalarin coxsayli numayendelerinden ibaret idi Doyusculerin silah ve zireh novleri onlarin hansi xalqdan olmasindan asilli idi Herodotun etrafli tesviri iddia edir ki farslar ve Midiyalilar yumsaq kece papaqlar salvar ve rengbereng xitonlar geyinirdiler Onlarin zirehleri baliq puluna oxsar pulcuqlardan hazirlanirdi qalxanlari ise cubuqlardan horulurdu Onlar silah kimi qisa nizen ve qamis oxulu boyuk yaylardan istifade edirdiler Sag tereflerinde akinak qilincini dasiyirdilar Diger tayfalarin doyusculeri xeyli pis silahlanirdilar onlarda esasen yay olurdu bezen ise sadece deyenek ve cubuqlar Qalxandan basqa qoruyucu levazimatlardan Herodot qeyd edir ki onlarda mis deri ve taxta debilqeler de olurdu Yunan falanqasi bir nece cergeye six ve ezmli duzulmus agir silahlanmis doyusculerden ibaret idi Doyus zamani baslica vezife onun butovluyunun qorunmasi idi helak olmus doyuscunun yerini onun arxasinda duran doyuscu tutmali idi Cergenin inkisafina tohfe veren esas amil boyuk dairevi qalxanin ve istifadesi oldu Aspisin daxili sethine deri kemerler baglanirdi ki doyusculer qalxani ellerine taxa bilsinler Belelikle qalxan qolun yuxari sag terefinde dururdu Yunan falanqasinin rekonstruksiyasi Hopliti sol terefden qoruyan bu qalxan bedeninin sag yarisini aciq qoyurdu Buna gore yunan falanqasinda doyusculer six xett uzerinde durmali idiler ki her hoplit solda duran yoldasini qorusun ve sagda duran yoldasinin vasitesi ile qorunsun Yunanlar ucun doyusde qalxani itirmek biabirciliq sayilirdi cunki qalxan tekce oz tehlukesizliyin ucun deyil hem de butun cergenin mudafiesi ucun istifade olunurdu E e VI V esrlerde hoplitin basini keceden hazirlanmis altliq papagin ustunden taxilan qoruyurdu Boguq Korinf debilqesi basin tam qorunmasini temin edirdi amma yan gorme ve esitme qabiliyyetini mehdudlasdirirdi Doyuscu yalniz qarsisindaki dusmeni gorurdu ki bu da six doyus duzulusunde xususi tehluke dasimirdi Yunan Iran muharibeleri dovrunde anatomik adlandirilan ve dos ve bel plastinlerinden ibaret olan burunc zirehler yayilmisdir Plastinler heykelterasliq deqiqliyi ile kisi bedeninin ezele konturlarini qabariq sekilde tesvir edirdiler Zirehin altindan hoplitler ketan tunikasini geyinirdiler spartalilar ise enenevi olaraq zirehin ustunden qirmizi plas taxirdilar Burunc zirehin catismazligi bud hissesini mudafiesiz qoymasi idi Bu dovrde qatlari yapisqanla hopdurulmus ketanin esasinda adli zirehler artiq yaranmaga basladi hansilar ki bir nece onillikler sonra Yunanistanda anatomik burunc zirehlerin yerini tutdular Linotoraks doyuscunun suretle hereket etmesine mane olmayaraq bud nahiyesini baglayirdi Qoruyucu levazimatlarin terkibine hemcinin diz qoruyucusu daxil idi Onlar ayagin six culgalamasi ve yerimeye mane olmamasi ucun baldirin on hissesinin relyefini tekrarliyirdilar GedisatMarafon doyusunun sxemi Almaniyali tarixci antiksunas Marafon doyusu ve ondan evvelki hadiselerin tesvirlerinin tehlili ve tutusdurulmasi esasinda izah edir ki neye gore Miltiad e e 12 sentyabr 490 ci ilde komeye gelen Sparta qosununu gozlemeden dusmen qosununa hucum etdi Kurtius farslarin boyuk umid beslediyi atli qosunlarinin emeliyyatlarinin tesvirlerin bize qeder gelib catan menbelerde olmadigini vurgulayir Doyusun mueyyen merhelelerinde onlar helledici rol oynaya bilerdiler Hemcinin fars qosunlarinin gemilere suretle kocurulmesi Kurtiusda teeccub dogurur Fars qosununun tamamile darmadagan olmus veziyyetinde bu inandirici gelmir Buna esaslanan alman tarixcisi bele qenaete gelir ki farslar afinalilar ve plateyalilarin dag yamaclarinda mohkemlendirilmis movqelerini gorerek Afinaya Marafon kecidi vasitesile getmek fikrinden imtina etdiler Onlar manevr ucun daha munasib olan yeni dag kecidleri ve yegane yaxsi mohkemlendirilmis yolun olmadigi yerde enis etmeye ustunluk verdiler Kurtius netice cixardir ki Miltiad fars qosununun bolunduyu ve atli destelerin gemilere kocurulduyu an hucum etmek qerarina geldi Belelikle o arxada saxlanmis ve destelerin kocurme prosesine nezaret eden orduya hucum etdi Bu sertleri nezere alanda aydin olur ki neye gore afinalilar yuruse cixan Spartanin pesekar doyusculerini gozlemediler Yunanlar ve farslar arasinda 8 texminen 1 5 kilometr az olmayan mesafe var idi Miltiad qosununu doyus nizaminda yerlesdirdi sag cinahda Kallimaxin komandanligi altinda afinalilar yerlesdiler solda plateyalilar merkezde ise Femistokl ve Aristidin basciligi ile Leontid ve Antioxid qebile birliklerinden fila olan vetendaslar yer alirdilar Yunanlarin doyus xetti farslarin enine beraber oldu lakin xettin merkezi derinliyi bir nece cergeden ibaret idi Yunan qosununun en zeif yeri merkezi idi Cinahlarda doyus xetti xeyli derin idi Movqelerini tutan yunanlar hucuma basladilar Herodota esasen onlar 8 stadionluq mesafeni qacdilar Muasir tedqiqatcilar qeyd edirler ki doyus asayisinin pozulmasi olmadan agir silahlanmis doyusculerin bele hucum etmesi mumkun deyil Ehtimal edilir ki yolun birinci hissesinde afinalilar ve plateyalilar mars seklinde hereket edirdiler ve yalniz dusmen oxlari onlara catacaq mesafeye texminen 200 m gelende onlar qacisla irelilemeye basladilar Farslar ucun hucum gozlenilmez oldu Herodotun vurguladigi kimi yunanlar arasinda ilk olaraq onlar dusmene qaca qaca hucum etdiler Midiyalilar ve Midiyalilar kimi geyinmis doyusculerin qarsisina cixmagi ilk olaraq onlar goze almisdilar o gune qeder yunanlar arasinda bir tek Midiya sozu bele qorxu yaradardi Doyus xeyli vaxti davam etdi Yunanlarin doyus xetti zeif oldugundan onlar Datis ve Artafernin farslar ve saklardan ibaret secme ordu destelerinin dayandigi doyus xettinin merkezinden qacirdilar Farslar afinalilarin siralarini dagitdilar ve onlari teqib etmeye basladilar Lakin yunanlar her iki cinahda qelebe qazandilar Qacan dusmeni teqib etmek evezine onlar geri donub merkezi dagitmis qosuna hucum etdiler Neticede farslar telasa dusduler ve nizamsiz sekilde gemilere teref geri cekilmeye basladilar Yunanlar yeddi dusmen gemisini ele kecire bildiler Herodota esasen yunanlarin itkileri cemi 192 afinali oldu onlarin icinde polemarx Kallimax ve Esxilin qardasi de var idiler Tarixin atasi farslarin itkilerini 6400 nefer teskil etdiyini yazir Ehemeniler Imperiyasinin esas qosun bascilarindan biri Datisin taleyi antik menbelerde muxtelif sekilde gosterilir Bele ki Herodota esasen Datis Asiyaya geri qayitdi Iran salnamelerini istifade eden ise esasen Datis doyus zamani helak oldu Bundan basqa yunanlar serkerdenin bedenini Iranlilara vermekden imtina etdiler NeticeMarafon doyusu bas veren yerde tapilan ve kelle Afinada farslarin terefini saxlayan nufuzlu partiya var idi Herodota esasen Pentelikon daginin zirvesinden dusmene qalxanla isare verilmisdir Sonradan xeber yayilmisdir ki bunu edibler ve bu butun yunanlara xeyanet kimi qiymetlendirildi Farslarin gemileri Marafondan yollandilar ki oradan Afinaya yonlensinler ve onu zebt etsinler Seher mudafiesiz qalmisdi cunki butun qosun 42 km mesafede olan doyus meydaninda idi Miltiad vaxtinda dusmenlerin planlarini anladi Marafon doyusunun qaliblerine istirahet etmek nesib olmadi Herbi qenimetlerin ve esirlerin muhafizesi ucun Aristidin basciligi ile deste qoyaraq yunan ordusu tam silahlanmis sekilde Afina istiqametinde marsa basladilar Farslar buxtasina catdigi zaman qarsilarinda yene butov yunan ordusunu gorduler Seherin etibarli sekilde qorundugunu goren farslar doyuse cesaret etmediler ve geriye vetenlerine yola dusduler Ertesi gun 3 gun erzinde Spartadan 220 km qet eden Sparta ordusu Afinaya catdi Doyuse geciken spartalilar doyus meydanina goz gezdirerek afinalilara terifler yagdirdilar ve evlerine qayitdilar Doyusde helak olanlari doyus meydaninda defn etdiler bele defn usulu qedim afinalilarda en derin ehtiram sayilirdi Farslarin meglubedilmezliyi haqqinda mifi yox ederek Marafon doyusu afinalilarin doyus ruhunu xeyli qaldirdi ve sonradan onlarin yaddaslarinda Afinanin ezemet remzi kimi qaldi Yunanlarin bu qelebeye verdiyi ehemiyyeti Marafona aid coxlu sayda abideler ve sitatlarin olmasi subut edir Ehemiyyeti Vurusan terefler doyusun ehemiyyetini muxtelif cur deyerlendirirdiler Bu doyus yunanlarin Ehemeniler Imperiyasinin qosunlari uzerinde ilk qelebesi idi Bu meglubiyyet farslara boyuk fesadlar vermedi Onlarin dovleti en quvvetli dovrunde idi ve boyuk resurslara malik idi Bu ugursuz ekspedisiyadan sonra Dara butov Yunanistani feth etmek ucun boyuk qosun toplamaga basladi Onun planlarina e e 486 ci ilde Misirde bas veren usyan mane oldu Ele hemin ilde Dara vefat etdi Onun yerine taxta Kserks geldi Misir usyanini def eden teze hokumdar Yunanistana yurusu ucun hazirliqlarini davam etdirdi Marafon doyusunden sonra farslar Yunanistana 10 ilden sonra hucum etdiler Bu iller erzinde Marafon doyusunde istirak etmis Femistokl Afinada guclu donanmanin yaradilmasi ucun bir sira islahatlar kecirtdi Mehz onun gorduyu tedbirler sonradan Kserksin ordusunun tam meglubiyyetine getirdi Efsaneler Marafon doyusune aid bir nece efsaneler var Onlardan biri Herodotun Tarix eserinden bize gelib catib orda deyilir ki afinalilar adli bir qasidi Spartaya gonderdiler ki o Lakedaimonlari yuruse baslamagi telesdirsin Yol ustu onun yanina tanri Pan geldi ve dedi ki ona laqeydlik gosteren afinalilara xeyirxahliqla yanasir ve onlarin komeyine gelecek Efsaneye gore tanri vedine emel etdi bundan sonra ona her il qurban getirilirdi Revayet simvolik xarakter dasiya biler cunki oz gelisi ile qorxu salan bu mifoloji personajin adindan panika sozu emele gelib Fars qosununda yaranan panika yunanlarin qelebesinin vacib amillerinden biri idi Diger bir efsaneye gore doyusde efsanevi qehremani Tesey istirak edirdi Afina Akropolunda olan portikin tesvirinde Pavsani doyuse hesr olunan sekil ve seherin himayedarlari olan diger tanrilar haqqinda yazib Belelikle yunanlar onlar ucun bele vacib doyusde qelebe payini tanrilara isnad edirdiler Diger subheli tarixi efsanesi 42 km 195 m mesafesine qacis idman novune ad verdi Tesvir olunan hadiselerden 500 ilden sonra eserlerini yazan Plutarxa esasen Miltiad Yevkl adli qasidi qelebe xeberi ile Afinaya gonderdi Doyusden derhal sonra sehere teref texminen 40 km qacan qasid Sevinin afinalilar biz qelebe qazandiq deyerek oldu Lukian Plutarxin tesvir etdiyi qasidin Yevkl adini Herodotun tesvir etdiyi Fidippid adi ile deyisdi Herodotun gosterdiyi Fidippid bir nece yuz kilometr Marafondan Spartaya mesafe qet etmek ordan da mektubla Marafona geri donmek doyusde istirak etmek sonra ise yunanlarin hamisi ile birge texminen 500 km lik yolu celd qaca qaca Afinaya qayitmaq qacmali olacaqdi Afinaya bir adam deyil butov ordu yoneldiyi ucun efsane tenqide dozmur Fidippidin marafon yurusunun subheli oldugunu nezere alaraq 1983 cu ilden bir nece entuziastlar terefinden her il Afinadan Spartaya 246 kilometr mesafeye qacis olan spartatlon kecirilir IncesenetdeMiltiadin oglu Kimon Afinaya basciliq etmeye baslayanda emr etdi ki merkezi meydan olan simal terefinde qedim Afinanin en meshur tikililerinden biri olan ucaldilsin Bu tikili en yaxsi ressamlar terefinden bezedilen bir portik idi Resmlerden biri Kimonun atasi Miltiadi Marafon doyusu zamani tesvir edirdi Muasir tedqiqatcilar stoanin naxislarini umumilikde erken klassik dovrun monumental tebligat numunesi hesab edirler Hemcinin Afina akropolun cenub divarinin yaxinliginda doyusun serefine abide qoyulmusdur Doyusun poetik tesviri alman sairi Marafon seir silsilesinde verilmisdir Osmanli Imperiyasina qarsi olan Yunanistan istiqlal muharibesinde istirak eden Corc Bayron eserinde yunanlara kecmis qelebelerini xatirladaraq onlarin vetenperverlik hisslerini oyatmaga calisir 2010 cu ilde Yunanistanin Milli Banki Marafon doyusunun 2500 illiyine hesr olunan 2 avro nominalinda xatire bimetallik sikke hazirlamisdir onun tiraji 2 5 mln nusxeden ibaret idi Sikkenin azadliq ve necib ideallar ugrunda mubarize menasini veren qalxan ve doyuscu tesvir olunub Qalxanin ustunde olan qus qerb sivilizasiyasinin indiki sekilde dogulusunu simvolize edir MenbeIstinadlar 100 Battles Decisive Battles that Shaped the World Dougherty Martin J Parragon p 12 Herodot Kitab V Terpsixora 105 2023 07 27 at the Wayback Machine sah oz yayini istemis oxu yaya qoyaraq cekib goye atmisdir Ox havada ucanda demisdir Zevs 18 Afinalilardan intiqam almagima icaze ver Deyilene gore bu sozlerden sonra o xidmetcilerinden birine her nahardan sonra bu sozleri onun qarsisinda tekrar etmeyi emr etmisdir Agam Afinalilari yadina sal Herodot Tarihi VII 132 Sergeev 2008 seh 31 32 I V Pyankov Ktesij kak istorik 2008 02 16 at the Wayback Machine Antichnaya drevnost i srednie veka 1975 11 S 52 57 Dyakonov I M Istochniki dokumentalnye i povestvovatelnye Istoriya Midii ot drevnejshih vremyon do konca IV v do n e M L 1956 S 24 486 s Bigwood J M Ctesias as historian of the Persian wars Phoenix 1978 Vol 32 1 P 19 Ktesiy Photius excerpt of Ctesias Persica 2 28 2012 01 11 at the Wayback Machine ingilisce www livius org saytinda 17 fevral 2012 ci ilde Pavsani Elladanin tesviri I XXXII 3 Fukidid Tarix II 34 The Battle of Marathon 2012 01 21 at the Wayback Machine ingilisce Hellenic Parliament Foundation 31 may 2012 ci ilde Holland 2005 seh 122 Holland 2005 seh 126 128 Holland 2005 seh 126 131 Ostrakizm 2023 07 27 at the Wayback Machine Azleks izahli ve ikidilli lugetler Isagora Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 rusca Rung 2008 seh 60 Herodot Tarix V 73 Surikov Kleomen 2005 seh 257 Surikov Kleomen 2005 seh 262 263 Herodot Tarix V 97 Holland 2005 seh 171 178 Herodot Tarix V 105 Herodot VII 44 45 Holland 2005 seh 178 179 Herodot VII 133 Herodot Tarihi VI 94 Herodot VI 101 Herodot Tarix VI 102 Kurcius 2002 seh 215 216 Herodot Tarix VI 103 Herodot Tarix VI 108 Herodot Tarix VI 109 Plutarx Aristid 5 Kurcius 2002 seh 225 Herodot VI 110 Kurcius 2002 Korneli Nepot Miltiad 5 Pavsani Elladanin tesviri X kitab Fokida 20 Yustin Mark Yunian Yustin Mark Yunian Epitoma sochineniya Pompeya Troga Istoriya Filippa Kniga II Glava 9 2012 03 26 at the Wayback Machine sajt simposium ru 31 may 2012 ci ilde rusca Herodot Tarix IX 28 Pavsani Elladanin tesviri I kitab Attika 32 Holland 2005 seh 187 190 Lazenby 1993 seh 54 Herodot Tarix VI 95 Korneli Nepot Miltiad 4 Holland 2005 seh 390 Lloyd 2004 seh 164 Green 1996 seh 90 Herodot VII 61 80 Shaub I Andersen V Rozhdenie falangi vooruzhenie i taktika Spartancy v boyu M Yauza Eksmo 2008 S 40 56 320 s Vojny Drevnego mira 5000 ekz ISBN 978 5 699 24857 5 Kurcius 2002 seh 228 229 Herodot Tarix VI 112 Herodot Tarix VI 111 Debryuk 2005 seh 178 179 Lazenby 1993 seh 66 69 Herodot Tarihi VI 112 Herodot Tarix VI 113 Herodot Tarix VI 115 Herodot Tarix VI 117 Herodot Tarix VI 114 Herodot Tarix VI 119 Knidoslu Ktesi Photius excerpt of Ctesias Persica 1 22 ing livius org sayti Arxivlesdirilib 2012 07 16 at the Wayback Machine 31 may 2012 ci il Surikov Miltiad 2005 seh 318 Kurcius 2002 seh 230 Surikov Miltiad 2005 seh 319 Herodot Tarix VI 120 Kurcius 2002 seh 231 Pavsani Yunanistanin tesviri I XXIX 4 Holland 2005 p 201 Holland 2005 p 206 207 Holland 2005 p 208 211 Holland 2005 p 217 219 Plutarx Femistokl IV Herodot Tarix VI 105 106 Pavsani Elladanin tesviri I 28 Herodot Tarix VI 105 Plutarx Tesey 35 Pavsani Elladanin tesviri Kitab I XV 4 Besir Ehmedov Marafon 2023 07 27 at the Wayback Machine Etimologiya lugeti Arasdirmalar mulahizeler Plutarx Were the Athenians More Famous in War or in Wisdom 3 2023 07 27 at the Wayback Machine ingilisce penelope uchicago edu sayti Lucas J A A History of the Marathon Race 490 B C to 1975 2022 06 17 at the Wayback Machine Pennsylvania State University P 122 Pheidippides 2011 12 25 at the Wayback Machine www ancientgreekbattles net sayti 31 may 2012 ci il Surikov I E Glava IV Kimon aristokrat no ne oligarh Antichnaya Greciya politiki v kontekste epohi M Nauka 2008 S 227 383 s ISBN 978 5 02 036984 9 Pavsani Elladanin tesviri I XXV 2 Georg Heym Marathon 1914 Novaya moneta Grecii 2500 let bitve pri Marafone rusca World of coins sayti Arxivlesdirilib 31 may 2012 ci il Edebiyyat Antik Herodot Miltitad Korneli Nepot Aristid ve Mark Katon Plutarx MuasirDelbryuk G Srazhenie pri Marafone Istoriya voennogo iskusstva v ramkah politicheskoj istorii Moskva Directmedia Publishing 2005 Kurcius E Istoriya Drevnej Grecii 2 3000 nus Minsk Harvest 2002 seh 416 ISBN 985 13 1119 7 Rung E V Greciya i Ahemenidskaya derzhava istoriya diplomaticheskih vzaimootnoshenij v VI IV vv do n e Istoricheskaya biblioteka Sankt Peterburq Fakultet filologii i iskusstv SPbGU 2008 seh 484 ISBN 978 5 8465 0851 4 Sergeev V S Glava IX Greko persidskie vojny Istoriya Drevnej Grecii 3000 nus Moskva AST 2008 seh 926 ISBN 978 5 17 052484 6 Surikov I E Kleomen I rozhdenie lichnosti v Sparte Antichnaya Greciya politiki v kontekste epohi arhaika i rannyaya klassika Moskva Nauka 2005 seh 351 ISBN 5 02 010347 0 Surikov I E Glava V Miltiad ili osuzhdennyj pobeditel Antichnaya Greciya politiki v kontekste epohi arhaika i rannyaya klassika Moskva Nauka 2005 seh 351 ISBN 5 02 010347 0 Davis P 100 Decisive Battles Oxford University Press 1999 ISBN 1 57607 075 1 Giessen H W Mythos Marathon Landau Verlag Empirische Padagogik 2010 ISBN 978 3 941320 46 8 Green P The Greco Persian Wars University of California Press 1996 ISBN 0 520 20313 5 Holland T Persian Fire The First World Empire and the Battle for the West New York Doubleday 2005 ISBN 0 385 51311 9 Lazenby J F The Defense of Greece 490 479 BCE Aris amp Phillips Ltd 1993 ISBN 0 85668 591 7 Lloyd A Marathon The Crucial Battle That Created Western Democracy Souvenir Press 2004 ISBN 0 285 63688 X