Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Platon (yun. Πλάτων; ən tezi e.ə. 428 və ən geci e.ə. 427[…], Afina – ən tezi e.ə. 348 və ən geci e.ə. 347, Afina), şərq mənbələrində Əflatun — qədim yunan filosofu, Klassik yunan fəlsəfəsinin ikinci nümayəndəsi, Sokratın şagirdi, Aristotelin müəllimi.
| Platon | |
|---|---|
| q.yun. Πλάτων | |
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi e.ə. 428 və ən geci e.ə. 427[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | ən tezi e.ə. 348 və ən geci e.ə. 347 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | Qədim Yunanıstan |
| İstiqaməti | Platonizm |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, ədəbiyyat, epistemologiya, hüquq, siyasət, təhsil, Ailə, Hərb, dostluq, sevgi, antik fəlsəfə, Antik |
| Təsirlənib | Sokrat, Efesli Heraklit, Parmenid, Homer, Hesiod, Aristofan, Protaqor, Pifaqor, Orfizm |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Platon Afinada aristokrat ailəsində dünyaya gəlmiş, orada yaşayıb yaratmışdır. Platonun atası Ariston (m. ö. 465–424) Attika çarı Kodrunun, anası isə Afinalı islahatçı Solonun nəslindən idilər. Platonun Adimant və Qlavkon adında iki qardaşı və Poton adında bacısı var idi.
Platonun İlk müəllimi Kratiles olmuş, sonra isə o Sokratdan dərs almışdır. Ona görə də Sokrat Platonun dialoq formasında yazılmış əsərlərinin iştirakçısıdır. Dioqenes Laertiusa görə, Platonun əsl adı Aristokl idi. Platon (yunan sözü olan "Plato" — genişlik) adını isə ona Sokrat vermişdir. Ancaq bu rəvayətin ellinizim dövründə uydurulduğunu iddia edənlər də var.
M.ö. 389-cu ildə Sokratın ölümündən sonra Platon çoxlu səyahətlər etmişdir. Siciliya adasında olarkən orada təsəvvür etdiyi ideal dövləti qurmaq niyyətində olmuşdur. Onun dünyagörüşünün formalaşmasına qədim Misir elmi, mədəniyyəti, inancı və düşüncəsi əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmişdir. Çünki, Platon bir zaman Misirdə olmuş, kahinlərdən dərs almış, sonra Siciliya və Cənubi İtaliyaya səfərlər etmişdir. Orada olarkən Elea məktəbinin və pifaqorçuların təlimləri ilə də tanış olmuş, sonra isə öz fəlsəfi fikirləri ilə çıxış etmişdir. M. ö. 387-ci ildə Afinaya qayıtdıqdan sonra orada Akademiya (yun. ‘Ακαδήμεια) adlanan bir məktəb təsis etmişdir.
Fəlsəfəsi
Platon öz fəlsəfəsində əsas diqqəti ontoloji (varlıqla bağlı) məsələlərə; eləcə də, dövlət və cəmiyyət problemlərinə yönəltmişdir. Sokratın ideyalarını davam etdirərək o, sofistlərin iddialarına qarşı çıxmış və obyektiv biliyin əldə edilməsini mümkün hesab etmişdir.
İdeyalar haqqında
Platon özündən öncəki filosoflardan fərqli olaraq hər şeyin əsasını hər hansı bir maddədə deyil, ideyada (yun. ἰδέα) görürdü. O hesab edirdi ki, bizim yaşadığımız və duyduğumuz dünya gerçək deyil, çünki dəyişkəndir. Bütün şeylərin əsl mahiyyəti onların görüntülərində yox, səbəblərində və ya ideyalardadır. Deməli, bu dünyada hər bir şey ideya ilə müqayisədə tanınır. İdeyalar sanki qəliblərə bənzəyir, hər şey onların formalarında olur. Eyni zamanda, duyğu aləmində hər şey ideyalara doğru yönəlir, onlara can atır. İdeyaları duymaq olmaz, onları yalnız düşüncə ilə dərk etmək mümkündür.
Buna örnək kimi at, qoyun, bəbir və siçanı göstərmək olar. Onların hər biri fərqli varlıq olmasına baxmayaraq, biz onların hamısını "heyvan" adlandırırıq. Halbuki, onların hər biri fərqli varlıqlardır: biri at, başqası siçan və s. Ancaq Platona görə həmin "heyvan" anlayışı təkcə bizim beynimizin məhsulu deyildir. O müəyyən bir məkanda doğrudan da vardır. At, siçan, bəbir, qoyun və s. onun görüntüləridirlər. Deməli o "heyvan" bunların pərdə arxasında olan ideyasıdır.
Platona görə, bu dünyanı yalnız ideyalar aləmini dərk etməklə anlatmaq mümkün deyildir. Hər şey müvəqqəti və keçici olduğuna görə, burada "varlıq"dan başqa "yoxluq" da vardır. Bununla da o, Parmenidesin fəlsəfəsinə zidd getmiş, yoxluğun maddə olduğunu, ideyaların isə onda təcəssüm etdiyini iddia etmişdir. Deməli, yuxarıdakı örnəkdə sözü keçən at, qoyun, bəbir və siçan əslində yoxdur. Onlar ideya olan həqiqi varlığın yansımasıdırlar (əks olunmasıdırlar). Beləliklə, Platonun fəlsəfəsində varlıq ideya, yoxluq isə materiyadır. Bu dünya əslində varlıq olan ideyalarla, yoxluq olan materiyanın (maddənin) arasındadır. Bir tərəfdən onun var olması ideyalar aləmindən xəbər verir; başqa tərəfdən isə o həm də yoxluqdur, çünki bu dünya keçicidir və onun üzərində olan hər şey ölümə, həmçinin məhv olmağa məhkumdur.
İdeyalar aləmi Platonun fəlsəfəsində çoxpilləli və piramida şəkilindədir. Bu piramidanın başında xeyir və həqiqət rəmzi olan Əql (yun. νοῦς) durur, hər şeyin məqsədi də odur. Əbədi olan ideyalar da Əqldədir. Eyni zamanda, ideyalar yaradılmamış və ölməzdirlər, zaman və məkandan asılı deyil, dəyişməzdirlər. Duyğular aləmində isə hər şey əksinə cərəyan edir, orada hər şey keçici və ölümə məhkumdur. Bundan başqa bu dünya zaman və məkandan asılıdır. Həyatın məqsədi ideyalar aləminə (Tanrıya) yaxınlaşmaq, ona bənzəmək, müvəqqəti xarakter daşıyan maddi aləmdən uzaqlaşmaqdır.
Tanrı haqqında
Platon tanrı barəsində özəl fikirlərlə çıxış etmişdir. Onun fikrincə, ideyaları maddi aləmdə təzahür etdirən və onları əlaqələndirməyə çalışan bir tanrı vardır. Bu tanrı "Demiurqos"dur (yun. Δημιουργός — sənətkar). Ancaq nə ideyalar, nə də maddə ondan asılı deyildir. Çünki, onları o yaratmamışdır. Demiurqos əbədi olan ideyaları onun təzahürləri ilə uyğunlaşdırmışdır. Bu baxımdan Demiurqosu "yaradıcı" adlandırmaq olar. Bununla da, Platonun tanrısı hər şeyi heçdən yaradan monoteistik Tanrıdan fərqlənir. Eyni zamanda, Demiurqos hər şeyə qadir də deyildir. O yalnız materiyanın müqavimətini qıraraq onu ideyaya uyğunlaşdırmaq istəyir, ancaq bunu qismən edə bilir.
Gələcəkdə bəzi qnostik xristian cərəyanlarının təlimində Demiurqos "ikinci" və ya "saxta" tanrı kimi tanınmışdır. Onlara görə həqiqi Tanrı kainatı yaratdıqdan sonra, yerdə hakimiyyəti şər qüvvələr ələ keçirmişdirlər. Onların başçısı da Demiurqos olmuşdur. Bu səbəbdən də dünyada şər vardır.
Tanrı (Vahid) və dünya anlayışları Platon fəlsəfəsində həm də eyniləşir. "Parmenides" dialoqunda o, Vahidin mahiyyətini açmış və onun çoxluqla (başqa şeylərlə) əlaqəsi probleminə toxunmuşdur. Bunu edərkən o, Vahidin dərk olunmazlığı (transsendentliyi) ilə eyni zamanda dünyada təzahür etməsi məsələləri haqqında düşünmüşdür. Çünki, bir tərəfdən Vahid sonsuz uzaqlardadır və onu duymaq mümkün deyildir. Digər tərəfdən isə o dünyada da təzahür etməli və duyulmalıdır.
Hipotezlər
Burada Vahidin eyni zamanda həm var olması, həm də yoxluğu; həm bir, həm də çox olması kimi paradoksal nəticələrə gəlinir. Belə ki, Platon "Parmenides" dialoqundahipotezlər (ehtimallar) irəli sürmüşdür. Burada iddia edilir ki, əgər Vahid vahiddirsə, onda onun hissələri yoxdur. Çünki, bu anlayışda hissə bölgüsü ola bilməz. Deməli, o tamlıq deyil, çünki tam olan şeyin hissələri olmalıdır. Belədirsə, onda onun əvvəli, ortası, sonu yoxdur, yəni o hüdudsuzdur. O nə başqa şeydə, nə də özü özündə yoxdur; nə hərəkət edir, nə də sükunətdədir. O heç nəyə də bənzəmir, onu dərk etmək ya da duymaq olmaz. Onun haqqında nə bilik, nə fikir, nə də söz irəli sürmək mümkündür. Nəticədə isə Vahid haqqında hər bir iddia, fikir, söz və düşüncə yalnız inkara çevrilir. O bu dünya anlayışlarına sığmayan bir şeydir, olmamış kimidir, yəni yoxdur.
Başqa tərəfdən isə dünya varsa Vahid də var. Çünki, dünyanın başlanğıcı olmalıdır. Belədirsə, onda deməli bu dünya elə Vahidin özüdür və o mövcuddur. Bu da o deməkdir ki, bir tərəfdən Vahid özü-özü üçün var, digər tərəfdən isə dünya üçün mövcuddur. Deməli, Vahidi dərk etmək üçün çoxluq anlayışına keçilməlidir. Bu da "vardır" və "mövcuddur" ikiliyindən başlanır; ikilik isə çoxluğun başlanğıcıdır. Çoxluqda olduğuna görə Vahid haqqında fikir irəli sürmək də olar. Beləliklə, Vahidi ancaq o durumda dərk etmək və onun haqqında fikir yürütmək olar ki, o çoxluq olsun.
Daha sonra "Vahid yoxdur" iddiasının nəticələri onun özü və ondan ayrısı üçün araşdırılır. Sonda isə bu iddia Vahidə çoxluğun və çoxluğun çoxluğa münasibəti baxımından baxılır. Əgər Vahid yoxdursa, onda başqa şeylər nə tək, nə də cəm olaraq düşünülməz, çünki Vahidsiz çoxluq haqqında düşünmək mümkün deyildir.
Ruh haqqında
Platon ruh haqqında da düşünmüş və onu bədənə qarşı qoymuşdur. Hər bir insan ideal aləmin və eyni zamanda materiyanın (maddənin) daşıyıcısıdır. Bədən keçici və ölümə məhkum olan materiya, ruh isə dəyişməz və ölməz ideyadır. Ona görə də həyatın mənası əbədiliyə hazır olmaq, onu qazanmaqdan ibarət olmalıdır.
Platona görə ruhların ağıllı, qəzəbli və nəfsi səviyyələri vardır. Ağıllı səviyyə insanı ideyalar aləminə yaxınlaşdırır, onun mənəviyyatının əsasında durur və onu həmişə xeyrə yönəldir. Qəzəbli səviyyə onu nizamlayır və çətinliklərə qarşı dözümlü edir. Nəfsi səviyyə isə insanı maddi aləmə bağlayır, onu geriyə çəkir və ideyalar aləmindən uzaqlaşdırır. Durumdan asılı olaraq insanlarda bəzən ağıllı, bəzən qəzəbli, bəzən isə nəfsli səviyyə üstün olur.
Ruhların köçməsi
Qeyd etmək lazımdır ki, Platon reinkarnasiyaya da inanırdı. O hesab edirdi ki, öz əməllərinə görə insan gələcək həyatda müxtəlif bədənlərdə yeni həyat qazanacaqdır. Ancaq, yetkinlik səviyyəsinə çatmış ruhlar əbədi olaraq bu dünyadan ayrılır və ideyalar aləmi ilə qovuşur. Beləliklə, Platon ruhun maddə (bədən) ilə qovuşmasına bir mənalı baxmırdı. Onun üçün bədən ruhun zindanıdır. Ruh o zindandan qurtarmağa və öz azadlığına qovuşmağa can atır. Ona görə də, insan ruhunu azad etmək üçün dünya ilə bağlarını qırıb ən yüksək məqsəd olan "Xeyrə" yönəlməlidir.
Ruhun öncədən var olması
Bundan başqa, Platon ruhların insan bədənində olmasından öncə var olmasına da inanırdı. Buna görə də, insan ideal aləmdə olanları xatırlayır. Orada ruh hər şeyi ən mükəmməl və gözəl şəkildə görürdü. O, maddi aləmdə hər şeyin həqiqi mahiyyətini dərk etməyə çalışır və onların ideyalarını yada salır. Sonralar, Platonun "ruhun xatirələri" haqqında fikri apriorizm adlanmışdır.
Ruhun ölməzliyi
Platona görə ruh ölməzdir, çünki insanın bilikləri onun ruhunun məhsuludur. Onlar səbəbsiz yaranmır, keçmiş həyatın xatirələridir. Bu baxımdan da bilik itmir və heç bir vaxt yaddan çıxarıla bilməz. Bu da unutma və xatırlama silsiləsini təşkil edir. Platon qeyd etmişdir ki, heç də hər bir insanın ruhu ölümdən sonra tanrılar aləminə ucalmır. Ancaq həyatı boyu özünü tanıma ilə məşğul olan, hər şey haqqında düşüncələrə qapına və həqiqəti axtaranların (filosofların) ruhları bu məqamlara çatır. Filosof olmayan insan isə saflaşaraq tanrılara bilməz. Filosoflar bədənin ölümündən sonra yeni bədəndə dünyaya gəlməzlər. Başqa insanların ruhları isə yaşadıqları həyat tərzinə uyğun olaraq yeni bədənlərə köçürlər.
Beləliklə, öncə dini məzmun daşıyan ölməzlik ideyası ilk dəfə fəlsəfəyə keçmişdir. Filosofun ölümü adi insanın ölümünə bənzər deyil. Onun ruhu ilahi əbədilik ideyasının təcəssümüdür. Yenə Platona görə yüksək məqamlara çatmaq üçün dini ayinlərə riayət etmək deyil, fəlsəfi məqamlara yüksəlməklə mümkündür. Ümumiyyətlə, ideyalar intuisiya (həqiqətə məntiqi təhlil və düşüncənin nəticəsində deyil, duyğu, öncədəngörənlik və təsəvvür vasitəsilə çatmaqdır) vasitəsilə dərk edilir və bu həqiqi bilikdir. Maddi aləmin təzahürləri isə yalnız təsəvvürlərdir. Bu təsəvvürlər isə heç də həqiqi bilik deyildir.
Sevgi haqqında
Platon fəlsəfəsində sevgi hissinə də böyük əhəmiyyət verilir. Buna "Simposium" (rusca "Pir") adlı dialoq həsr edilib Onun təsiri o qədər böyükdür ki, onsuz heç nə təsəvvür edilməz. Hətta, gözəlliyə və xeyrə olan sevgi hissi insan ruhunun ideyasıdır. Ən böyük güc isə sevgi tanrısı Erotdur. Onun verdiyi güc heç nə ilə müqayisə edilə bilməz. Erot təkcə insanda deyil, bütün təbiətdə yaşayır və onu idarə edir. Hər şey sevgidən yaranır və ondan doğulur. Ona görə Erota ən böyük sayğı bəslənilməlidir. Eyni zamanda, Erot bəlkə də tanrı da deyildir. Sadəcə insan təbiətini tanrılarla bağlayan bir gücdür. Ola bilsin ki, Erot gözəl də deyildir, sadəcə gözəlliyə və xeyrə yönəlir. Çünki, onda olmayan bir şeyi əldə etməyə çalışır. Həmçinin Erot, cismani və mənəvi sevgini birləşdirən bir gücdür.
Bədənə qarşı olan bir sevgidə bayağılıq olsa belə, o lazımdır. Çünki, öncə gözəl bədənə vurulan insan, sonra onun ruhunda olan Xeyri və mənəvi gözəlliyi axtarır və ona qovuşmaq istəyir. Sonra isə sevgi gücü insanı İdeal Gözəlliyə yönəlməklə tərbiyələndirir, elmini artırır və onu yüksək dəyərlərlə yaşamağa vadar edir. Beləliklə, sevgi hissi bizi mənəvi cəhətdən də təkmilləşdirir. Nəticədə, bu hisslər ədəbiyyatda əks olunur. Ona görə də, sevgi xeyrin təcəssümüdür.
Platonun sevgi haqqındakı fikrini sonrakı dövrlərdə müxtəlif xristian və müsəlman (sufi) mistik təlimləri mənimsəmişdirlər. Ancaq, onlar sevgini yalnız mənəviyyatda görmüş, onu Tanrıya qovuşma yolunda əsas vasitə kimi dəyərləndirirdilər. Elmdə isə Platonun bu fikirlərini Ziqmund Freyd istifadə etmişdir. Onun psixoanalizində Sevgi hissi insan təbiətinin aparıcı güvəsidir.
Dövlət və cəmiyyət haqqında
Əsas məqalə: Dövlət (Platon)
Platon öz fəlsəfəsində dövlət və cəmiyyət məsələlərinə də böyük əhəmiyyət vermişdir. Bu məsələlər əsasən insan və ruh fəlsəfəsi aspektində açıqlanır. O hesab edirdi ki, insanlar yetkin cəmiyyəti fərdi şəkildə qura bilməzlər. Ona görə də, dövlətə və qanunlara ehtiyac vardır. Ancaq dövlət öz vəzifəsini yerinə yetirmək üçün ideala yaxın olmalıdır. Bu məqama çatmaq üçün isə idarəçilik üsullarının və qanunun müəyyən tələblərə cavab verməsi lazımdır.
Ümumiyyətlə, Platon insanları üç təbəqəyə bölmüşdür. Birinci təbəqədə ağıl sahibləri olan insanlar yer almaqdadır. Çünki, onların mənəviyyatında düşüncə digər duyğuları üstələyir. Bu səbəbdən də ağıl sahibi olan insanlarda ideyaların ardıcıllığı ilə ahəngi əks olunur və bu kimi insanlar ideal gözəlliyi də dərk edə bilirlər. Onlar həmçinin Xeyrə doğru yönələrək ədalət və həqiqət tərəfdarları olub, dünyanın aldadıcı özəlliklərinə aldanmırlar. Məhz, ağıl sahibi olan insanlar müdrik filosoflardır və onlar dövləti idarə etməlidirlər.
İkinci təbəqəni emosianal insanlar təşkil edir. Onların mənəviyyatında emosianallıq (affektlik) payı daha çox olur. Bu kimi insanlar əsasən özlərinə qapanırlar. Ancaq, bu təbəqədən olanlar igidlik və mərdlik örnəyi də ola bilərlər. Onlar əsasən orduda qulluq etməli, ictimai asayışı qorumalı, öz xidməti borclarını yerinə yetirməlidirlər.
Üçüncü təbəqəni isə dünyaya bağlı olanlar təşkil edirlər. Onların ruhları maddi aləmdən həzz almağa meyillidir. Bu təbəqədən olan insanlar əsasən fiziki əməklə məşğul olmalı, dövlətin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmalı, ölkəyə qulluq etməlidirlər.
Dövlət quruluşları
Platona görə bir neçə dövlət quruluşu vardır. Bunlar əsasən aşağıdakılardır:
1. Aristokratiya (yun. ἀριστεύς-sayğın soydan olan + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən ən yaxşı vətəndaşların ədalətli hakimiyyəti;
2. Timokratiya (yun. τῑμή-dəyər + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən hərbçilərin və başqa dəyərli insanların ədalətsiz hakimiyyəti;
3. Oliqarxiya (yun. ὀλίγος-azlıq + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən varlıların ədalətsiz hakimiyyəti;
4. Demokratiya (yun. δῆμος-xalq + κράτος-hakimiyyət) — çoxluğun həm ədalətli, həm də ədalətsiz hakimiyyəti;
5. Tiranlıq (yun. τυραννίς-istibdad) — bir nəfərin ədalətsiz hakimiyyəti;
6. Monarxiya (yun. μοναρχία-təkhakimiyyətlilik) — bir nəfərin ədalətli hakimiyyəti.
Platonun fəlsəfəsində ədalətli və kamil dövlət ən yüksək idealdır. Bu dövlətdə hamı öz vəzifəsini yerinə yetirməlidir. O hesab edirdi ki, şəxsi mülkiyyət və ailə toplumda qarşıdurmaların yaranmasına gətirib çıxardır. Bu isə toplumun və dövlətin birliyini pozur. Ona görə də, hakimiyyətdə olan təbəqənin və əskərlərin mülkiyyəti və qadınları ümumi olmalıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, insanların təbəqələrə bölünməsi prinsipi hind fəlsəfəsində də vardır. Orada bu kimi təbəqələr "varna"lar adlanır. Varnalar dörddür: kahinlər (brahmanlar), hərbçilər (kşatriyalar), tacirlər və sənətkarlar (vayşyalar), aşağılanan və heç bir hüquqları olmayanlar (şudralar).
Əsərləri
Platon korpusu (Corpus Platonicum) — daha doğrusu, antik dövrdən bəri Platonun adı ilə əlaqələndirilən və əksər hissəsi dialoq formasında yazılmış əsərlər külliyatı uzun müddət ərzində formalaşmışdır. Uzun zaman sürəsində bu əsərlərə əlavələr də edilmiş, bəziləri isə itirilmişdir. Platonun əsərlərinin bir yerə toplanılması işini m.ö. III yüzillikdə yaşamış antik dövrün tanınmış filoloqu Bizanslı Aristofan görmüşdür. Onun topladığı əsərlər Platon korpusunun əsasını təşkil edir.
Çox güman ki, Bizanslı Aristofanes, həmçinin Platonun əsərlərini sistemləşdirilməsinin də əsasını qoymuşdur. Belə ki, onun nəşrində əsərlər trilogiya şəklində verilmişdir. Trilogiyaların birində "Dövlət", "Timeus" və "Kritius", digərində "Qanunlar", "Minos" və "Qanundan sonrakı dövr", üçüncüdə isə "Kriton", "Fedon" və "Məktublar"ın birləşdirilməsi həmin əsərlərin tematik təsnifləşdirilməsini göstərir. Tematik analoqu tapılmayan əsərlər heç bir trilogiyaya daxil edilməmiş və pərakəndə şəkildə təqdim edilmişdir.
Platon korpusunun tarixinin digər mərhələsi Trasillusun (I yüzillik) fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun külliyatından müasir alimlər də istifadə edirlər. Trasillus Platonun əsərlərini tetralogiyalarda cəmləşdirmişdir.
Platon korpusunun müasir şəklə düşməsində həlledici rolu XVI yüzilliyin görkəmli fraznsız filoloq-ellinisti Stefan ounamışdır.
Xronologiya
Platonun yaradıcılığını 4 mərhələyə bölmək mümkündür. Ancaq "İon", "Böyük Hippias", "Meneksen", həmçinin "Qanundan sonrakı dövr" mübahisəlidir.
Erkən mərhələ (təxminən m.ö. IV yüzilliyin 90-cı illəri)
- Sokratın Apologiyası, Kriton, Evtifron, Lahet, Lisis, Harmides, Protaqor, Dövlət (1-ci kitab)
Keçid mərhələ (80-ci illər)
- Qorgias, Menon, Evtidemos, Kratiles (2), Kiçik Hippius, İon, Böyük Hippias, Meneksen.
Yetkin mərhələ (70–60-cı illər)
- Fedon, Simposiuon, Fedros, Dövlət (ideyalar barədə təlim, 2–5-ci kitablar), Teetet, Parmenid, Sofist, Siyasətçi, Fileb, Timeus, Kritias
Son mərhələ
- Qanunlar (50-ci illər), Qanundan sonrakı dövr.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/plato-428427-bce-337336-bce.
- Meinwald C. C. Plato // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Coppola G., Calogero G., Nardi B. PLATONE // Enciclopedia Treccani (it.). Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1935.
- Platon Platon, Œuvres complètes. / red. L. Brisson Paris: 2008. S. IX.
- Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes (isp.). 1999.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Guthrie, W. K. C.A History of Greek Philosophy', IV, 10
- Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов, III 2016-04-05 at the Wayback Machine.
- Guthrie, W. K. C. A History of Greek Philosophy, IV, 10 (Tarán L., Plato’s Alleged Epitaph, 61)
- Соловьев В. С. , 3,11, VI 2012-03-25 at the Wayback Machine
- Olympiodorus. Life of Plato 2022-03-28 at the Wayback Machine // The Works of Plato: A NEW and literal version. Vol. VI. London: Henry G. Bohn, 1865, pp. 232–233.
- Olympiodorus. Life of Plato 2022-03-28 at the Wayback Machine // The Works of Plato: A NEW and literal version. Vol. VI. London: Henry G. Bohn, 1865, p. 233.
- Тимей / Перевод С. Аверинцева. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 3. 2022-03-28 at the Wayback Machine: Мысль, 1994, s. 455–456.
- Тимей / Перевод С. Аверинцева. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 3. 2022-03-28 at the Wayback Machine: Мысль, 1994, s. 246–248.
- Alcinous. The Handbook of Platonizm 2022-03-28 at the Wayback Machine / Translated by J. Dillon. Oxford University Press, 2002, pp. 17–19.
- Alcinous. The Handbook of Platonizm 2022-03-28 at the Wayback Machine / Translated by J. Dillon. Oxford University Press, 2002, pp. 37–38.
- Тимей / Перевод С. Аверинцева. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 3. 2022-03-28 at the Wayback Machine: Мысль, 1994, s. 432.
- Парменид / Перевод H. И. Томасова. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 2.: Мысль, 1990, s. 368–411.
- Федон / Перевод С. П. Маркиша. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 2. 2022-03-28 at the Wayback Machine М.: Мысль, 1993, s. 36.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3. М.: Мысль, 1994, s. 212–219.
- Alcinous. The Handbook of Platonizm 2022-03-28 at the Wayback Machine / Translated by J. Dillon. Oxford University Press, 2002, pp. 22–25.
- Федон / Перевод С. П. Маркиша. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том .: Мысль, 1993, p. 38.
- Федон / Перевод С. П. Маркиша. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 2. 2022-03-28 at the Wayback Machine М.: Мысль, 1993, s. 26.
- Пир / Перевод С. К. Апта. // : Мысль, 1993, s. 86.
- Пир / Перевод С. К. Апта. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том 2. 2022-03-28 at the Wayback Machine: Мысль, 1993, s. 94–96.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3 2022-03-28 at the Wayback Machine. М.: Мысль, 1994, s. 253.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3. 2022-03-28 at the Wayback Machine М.: Мысль, 1994, s. 190.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3. 2022-03-28 at the Wayback Machine М.: Мысль, 1994, s. 189.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3 2022-03-28 at the Wayback Machine. М.: Мысль, 1994, s. 333–354.
- Государство / Перевод А. Н. Егунова. // Платон. Собрание сочинений в 3-х томах. Т. 3 2022-03-28 at the Wayback Machine. М.: Мысль, 1994, s. 327.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 72-82. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 72-82. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Alican, Necip Fikri (2012). Rethinking Plato: A Cartesian Quest for the Real Plato. Amsterdam and New York: Editions Rodopi B. V.
- Arieti, James A. Interpreting Plato: The Dialogues as Drama, Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
- Bakalis, Nikolaos (2005). Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics Analysis and Fragments, Trafford Publishing
- Barrow, Robin (2007). Plato: Continuum Library of Educational Thought. Continuum. ISBN 0-8264-8408-5.
- Cooper, John M.; Hutchinson, D. S., eds. (1997). Plato: Complete Works. Hackett Publishing Company.
- Corlett, J. Angelo (2005). Interpreting Plato's Dialogues. Parmenides Publishing.
- Durant, Will (1926). The Story of Philosophy. Simon & Schuster.
- Finley, M. I. (1969). Aspects of antiquity: Discoveries and Controversies The Viking Press, Inc., USA
- Garvey, James (2006). Twenty Greatest Philosophy Books. Continuum.
- Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Plato — The Man & His Dialogues — Earlier Period), Cambridge University Press.
- Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Later Plato & the Academy) Cambridge University Press.
- Harvard University Press publishes the hardbound series Loeb Classical Library, containing Plato's works in Greek, with English translations on facing pages.
- Irvine, Andrew David (2008). Socrates on Trial: A play based on Aristophanes' Clouds and Plato's Apology, Crito, and Phaedo, adapted for modern performance. Toronto: University of Toronto Press.
- Hermann, Arnold (2010). Plato's Parmenides: Text, Translation & Introductory Essay, Parmenides Publishing,
- Jowett, Benjamin (1892). [The Dialogues of Plato. Translated into English with analyses and introductions by B. Jowett.], Oxford Clarendon Press, UK.
- Бородай Т. Ю. Платон. // Античная философия: Энциклопедический словарь. — М.: Прогресс-Традиция. 2008. — С. 565–574.
- Грот Н. Я. Очерк философии Платона. — М., 1869.
- Асмус В. Ф. Платон. (Серия ""). — М.: Мысль. 1969. 247 с. 25000 экз.
- 2-е изд. 1975. 223 стр. 50000 экз.
- Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
- История античной эстетики.
- [Т. 2] Софисты. Сократ. Платон. — М., 1969.
- [Т. 3] Зрелая классика. — М., 1975.
- Лосев А. Ф., Тахо-Годи А. А. Платон. Жизнеописание. (Серия "Люди. Время. Идеи"). — М.: Дет. лит., 1977. — 223 с. 75000 экз.
- = М.: Мол. гв., 1993. 2000.
- Васильева Т. В. Путь к Платону. Любовь к мудрости или мудрость любви. — М.: Изд-во "Логос", изд-во "Прогресс-Традиция", 1999. — 206 с. — .
Xarici keçidlər
- AzTV Adil Əsədov Dahilər seriyasından Platonla bağlı çıxış etmişdir 1. 2. 3.
- Works by Plato at — Greek & English hyperlinked text
- Works of Plato (Jowett, 1892)
- Works by Plato at
- Works by or about Plato at Internet Archive
- Works by Plato at (public domain audiobooks)
- Plato complete works, annotated and searchable, at ELPENOR
- Quick Links to Plato's Dialogues (English, Greek, French, Spanish)
- The Dialogues of Plato with Apocryphal Works from Loeb Classical Library edition (1925–1968)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Platon yun Platwn en tezi e e 428 ve en geci e e 427 Afina en tezi e e 348 ve en geci e e 347 Afina serq menbelerinde Eflatun qedim yunan filosofu Klassik yunan felsefesinin ikinci numayendesi Sokratin sagirdi Aristotelin muellimi Platonq yun PlatwnDogum tarixi en tezi e e 428 ve en geci e e 427 Dogum yeri AfinaVefat tarixi en tezi e e 348 ve en geci e e 347Vefat yeri AfinaDefn yeri bilinmirVetendasligi Qedim AfinaDovr Qedim YunanistanIstiqameti PlatonizmEsas maraqlari felsefe edebiyyat epistemologiya huquq siyaset tehsil Aile Herb dostluq sevgi antik felsefe AntikTesirlenib Sokrat Efesli Heraklit Parmenid Homer Hesiod Aristofan Protaqor Pifaqor Orfizm Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiPlaton Afinada aristokrat ailesinde dunyaya gelmis orada yasayib yaratmisdir Platonun atasi Ariston m o 465 424 Attika cari Kodrunun anasi ise Afinali islahatci Solonun neslinden idiler Platonun Adimant ve Qlavkon adinda iki qardasi ve Poton adinda bacisi var idi Platon ve Sokrat Orta esr resmi Platonun Ilk muellimi Kratiles olmus sonra ise o Sokratdan ders almisdir Ona gore de Sokrat Platonun dialoq formasinda yazilmis eserlerinin istirakcisidir Dioqenes Laertiusa gore Platonun esl adi Aristokl idi Platon yunan sozu olan Plato genislik adini ise ona Sokrat vermisdir Ancaq bu revayetin ellinizim dovrunde uyduruldugunu iddia edenler de var M o 389 cu ilde Sokratin olumunden sonra Platon coxlu seyahetler etmisdir Siciliya adasinda olarken orada tesevvur etdiyi ideal dovleti qurmaq niyyetinde olmusdur Onun dunyagorusunun formalasmasina qedim Misir elmi medeniyyeti inanci ve dusuncesi ehemiyyetli derecede tesir etmisdir Cunki Platon bir zaman Misirde olmus kahinlerden ders almis sonra Siciliya ve Cenubi Italiyaya seferler etmisdir Orada olarken Elea mektebinin ve pifaqorcularin telimleri ile de tanis olmus sonra ise oz felsefi fikirleri ile cixis etmisdir M o 387 ci ilde Afinaya qayitdiqdan sonra orada Akademiya yun Akadhmeia adlanan bir mekteb tesis etmisdir FelsefesiPlaton oz felsefesinde esas diqqeti ontoloji varliqla bagli meselelere elece de dovlet ve cemiyyet problemlerine yoneltmisdir Sokratin ideyalarini davam etdirerek o sofistlerin iddialarina qarsi cixmis ve obyektiv biliyin elde edilmesini mumkun hesab etmisdir Ideyalar haqqinda Platon ozunden onceki filosoflardan ferqli olaraq her seyin esasini her hansi bir maddede deyil ideyada yun ἰdea gorurdu O hesab edirdi ki bizim yasadigimiz ve duydugumuz dunya gercek deyil cunki deyiskendir Butun seylerin esl mahiyyeti onlarin goruntulerinde yox sebeblerinde ve ya ideyalardadir Demeli bu dunyada her bir sey ideya ile muqayisede taninir Ideyalar sanki qeliblere benzeyir her sey onlarin formalarinda olur Eyni zamanda duygu aleminde her sey ideyalara dogru yonelir onlara can atir Ideyalari duymaq olmaz onlari yalniz dusunce ile derk etmek mumkundur Buna ornek kimi at qoyun bebir ve sicani gostermek olar Onlarin her biri ferqli varliq olmasina baxmayaraq biz onlarin hamisini heyvan adlandiririq Halbuki onlarin her biri ferqli varliqlardir biri at basqasi sican ve s Ancaq Platona gore hemin heyvan anlayisi tekce bizim beynimizin mehsulu deyildir O mueyyen bir mekanda dogrudan da vardir At sican bebir qoyun ve s onun goruntuleridirler Demeli o heyvan bunlarin perde arxasinda olan ideyasidir Platona gore bu dunyani yalniz ideyalar alemini derk etmekle anlatmaq mumkun deyildir Her sey muveqqeti ve kecici olduguna gore burada varliq dan basqa yoxluq da vardir Bununla da o Parmenidesin felsefesine zidd getmis yoxlugun madde oldugunu ideyalarin ise onda tecessum etdiyini iddia etmisdir Demeli yuxaridaki ornekde sozu kecen at qoyun bebir ve sican eslinde yoxdur Onlar ideya olan heqiqi varligin yansimasidirlar eks olunmasidirlar Belelikle Platonun felsefesinde varliq ideya yoxluq ise materiyadir Bu dunya eslinde varliq olan ideyalarla yoxluq olan materiyanin maddenin arasindadir Bir terefden onun var olmasi ideyalar aleminden xeber verir basqa terefden ise o hem de yoxluqdur cunki bu dunya kecicidir ve onun uzerinde olan her sey olume hemcinin mehv olmaga mehkumdur Ideyalar alemi Platonun felsefesinde coxpilleli ve piramida sekilindedir Bu piramidanin basinda xeyir ve heqiqet remzi olan Eql yun noῦs durur her seyin meqsedi de odur Ebedi olan ideyalar da Eqldedir Eyni zamanda ideyalar yaradilmamis ve olmezdirler zaman ve mekandan asili deyil deyismezdirler Duygular aleminde ise her sey eksine cereyan edir orada her sey kecici ve olume mehkumdur Bundan basqa bu dunya zaman ve mekandan asilidir Heyatin meqsedi ideyalar alemine Tanriya yaxinlasmaq ona benzemek muveqqeti xarakter dasiyan maddi alemden uzaqlasmaqdir Tanri haqqinda Platon solda ve Aristotel Rafaelin resmi Platon tanri baresinde ozel fikirlerle cixis etmisdir Onun fikrince ideyalari maddi alemde tezahur etdiren ve onlari elaqelendirmeye calisan bir tanri vardir Bu tanri Demiurqos dur yun Dhmioyrgos senetkar Ancaq ne ideyalar ne de madde ondan asili deyildir Cunki onlari o yaratmamisdir Demiurqos ebedi olan ideyalari onun tezahurleri ile uygunlasdirmisdir Bu baximdan Demiurqosu yaradici adlandirmaq olar Bununla da Platonun tanrisi her seyi hecden yaradan monoteistik Tanridan ferqlenir Eyni zamanda Demiurqos her seye qadir de deyildir O yalniz materiyanin muqavimetini qiraraq onu ideyaya uygunlasdirmaq isteyir ancaq bunu qismen ede bilir Gelecekde bezi qnostik xristian cereyanlarinin teliminde Demiurqos ikinci ve ya saxta tanri kimi taninmisdir Onlara gore heqiqi Tanri kainati yaratdiqdan sonra yerde hakimiyyeti ser quvveler ele kecirmisdirler Onlarin bascisi da Demiurqos olmusdur Bu sebebden de dunyada ser vardir Tanri Vahid ve dunya anlayislari Platon felsefesinde hem de eynilesir Parmenides dialoqunda o Vahidin mahiyyetini acmis ve onun coxluqla basqa seylerle elaqesi problemine toxunmusdur Bunu ederken o Vahidin derk olunmazligi transsendentliyi ile eyni zamanda dunyada tezahur etmesi meseleleri haqqinda dusunmusdur Cunki bir terefden Vahid sonsuz uzaqlardadir ve onu duymaq mumkun deyildir Diger terefden ise o dunyada da tezahur etmeli ve duyulmalidir Hipotezler Burada Vahidin eyni zamanda hem var olmasi hem de yoxlugu hem bir hem de cox olmasi kimi paradoksal neticelere gelinir Bele ki Platon Parmenides dialoqundahipotezler ehtimallar ireli surmusdur Burada iddia edilir ki eger Vahid vahiddirse onda onun hisseleri yoxdur Cunki bu anlayisda hisse bolgusu ola bilmez Demeli o tamliq deyil cunki tam olan seyin hisseleri olmalidir Beledirse onda onun evveli ortasi sonu yoxdur yeni o hududsuzdur O ne basqa seyde ne de ozu ozunde yoxdur ne hereket edir ne de sukunetdedir O hec neye de benzemir onu derk etmek ya da duymaq olmaz Onun haqqinda ne bilik ne fikir ne de soz ireli surmek mumkundur Neticede ise Vahid haqqinda her bir iddia fikir soz ve dusunce yalniz inkara cevrilir O bu dunya anlayislarina sigmayan bir seydir olmamis kimidir yeni yoxdur Basqa terefden ise dunya varsa Vahid de var Cunki dunyanin baslangici olmalidir Beledirse onda demeli bu dunya ele Vahidin ozudur ve o movcuddur Bu da o demekdir ki bir terefden Vahid ozu ozu ucun var diger terefden ise dunya ucun movcuddur Demeli Vahidi derk etmek ucun coxluq anlayisina kecilmelidir Bu da vardir ve movcuddur ikiliyinden baslanir ikilik ise coxlugun baslangicidir Coxluqda olduguna gore Vahid haqqinda fikir ireli surmek de olar Belelikle Vahidi ancaq o durumda derk etmek ve onun haqqinda fikir yurutmek olar ki o coxluq olsun Daha sonra Vahid yoxdur iddiasinin neticeleri onun ozu ve ondan ayrisi ucun arasdirilir Sonda ise bu iddia Vahide coxlugun ve coxlugun coxluga munasibeti baximindan baxilir Eger Vahid yoxdursa onda basqa seyler ne tek ne de cem olaraq dusunulmez cunki Vahidsiz coxluq haqqinda dusunmek mumkun deyildir Ruh haqqinda Platon ruh haqqinda da dusunmus ve onu bedene qarsi qoymusdur Her bir insan ideal alemin ve eyni zamanda materiyanin maddenin dasiyicisidir Beden kecici ve olume mehkum olan materiya ruh ise deyismez ve olmez ideyadir Ona gore de heyatin menasi ebediliye hazir olmaq onu qazanmaqdan ibaret olmalidir Platona gore ruhlarin agilli qezebli ve nefsi seviyyeleri vardir Agilli seviyye insani ideyalar alemine yaxinlasdirir onun meneviyyatinin esasinda durur ve onu hemise xeyre yoneldir Qezebli seviyye onu nizamlayir ve cetinliklere qarsi dozumlu edir Nefsi seviyye ise insani maddi aleme baglayir onu geriye cekir ve ideyalar aleminden uzaqlasdirir Durumdan asili olaraq insanlarda bezen agilli bezen qezebli bezen ise nefsli seviyye ustun olur Ruhlarin kocmesi Qeyd etmek lazimdir ki Platon reinkarnasiyaya da inanirdi O hesab edirdi ki oz emellerine gore insan gelecek heyatda muxtelif bedenlerde yeni heyat qazanacaqdir Ancaq yetkinlik seviyyesine catmis ruhlar ebedi olaraq bu dunyadan ayrilir ve ideyalar alemi ile qovusur Belelikle Platon ruhun madde beden ile qovusmasina bir menali baxmirdi Onun ucun beden ruhun zindanidir Ruh o zindandan qurtarmaga ve oz azadligina qovusmaga can atir Ona gore de insan ruhunu azad etmek ucun dunya ile baglarini qirib en yuksek meqsed olan Xeyre yonelmelidir Ruhun onceden var olmasi Bundan basqa Platon ruhlarin insan bedeninde olmasindan once var olmasina da inanirdi Buna gore de insan ideal alemde olanlari xatirlayir Orada ruh her seyi en mukemmel ve gozel sekilde gorurdu O maddi alemde her seyin heqiqi mahiyyetini derk etmeye calisir ve onlarin ideyalarini yada salir Sonralar Platonun ruhun xatireleri haqqinda fikri apriorizm adlanmisdir Ruhun olmezliyi Platona gore ruh olmezdir cunki insanin bilikleri onun ruhunun mehsuludur Onlar sebebsiz yaranmir kecmis heyatin xatireleridir Bu baximdan da bilik itmir ve hec bir vaxt yaddan cixarila bilmez Bu da unutma ve xatirlama silsilesini teskil edir Platon qeyd etmisdir ki hec de her bir insanin ruhu olumden sonra tanrilar alemine ucalmir Ancaq heyati boyu ozunu tanima ile mesgul olan her sey haqqinda dusuncelere qapina ve heqiqeti axtaranlarin filosoflarin ruhlari bu meqamlara catir Filosof olmayan insan ise saflasaraq tanrilara bilmez Filosoflar bedenin olumunden sonra yeni bedende dunyaya gelmezler Basqa insanlarin ruhlari ise yasadiqlari heyat terzine uygun olaraq yeni bedenlere kocurler Belelikle once dini mezmun dasiyan olmezlik ideyasi ilk defe felsefeye kecmisdir Filosofun olumu adi insanin olumune benzer deyil Onun ruhu ilahi ebedilik ideyasinin tecessumudur Yene Platona gore yuksek meqamlara catmaq ucun dini ayinlere riayet etmek deyil felsefi meqamlara yukselmekle mumkundur Umumiyyetle ideyalar intuisiya heqiqete mentiqi tehlil ve dusuncenin neticesinde deyil duygu oncedengorenlik ve tesevvur vasitesile catmaqdir vasitesile derk edilir ve bu heqiqi bilikdir Maddi alemin tezahurleri ise yalniz tesevvurlerdir Bu tesevvurler ise hec de heqiqi bilik deyildir Sevgi haqqinda Platonun Symposiumu Anselm Feuerbach 1873 Platon felsefesinde sevgi hissine de boyuk ehemiyyet verilir Buna Simposium rusca Pir adli dialoq hesr edilib Onun tesiri o qeder boyukdur ki onsuz hec ne tesevvur edilmez Hetta gozelliye ve xeyre olan sevgi hissi insan ruhunun ideyasidir En boyuk guc ise sevgi tanrisi Erotdur Onun verdiyi guc hec ne ile muqayise edile bilmez Erot tekce insanda deyil butun tebietde yasayir ve onu idare edir Her sey sevgiden yaranir ve ondan dogulur Ona gore Erota en boyuk saygi beslenilmelidir Eyni zamanda Erot belke de tanri da deyildir Sadece insan tebietini tanrilarla baglayan bir gucdur Ola bilsin ki Erot gozel de deyildir sadece gozelliye ve xeyre yonelir Cunki onda olmayan bir seyi elde etmeye calisir Hemcinin Erot cismani ve menevi sevgini birlesdiren bir gucdur Bedene qarsi olan bir sevgide bayagiliq olsa bele o lazimdir Cunki once gozel bedene vurulan insan sonra onun ruhunda olan Xeyri ve menevi gozelliyi axtarir ve ona qovusmaq isteyir Sonra ise sevgi gucu insani Ideal Gozelliye yonelmekle terbiyelendirir elmini artirir ve onu yuksek deyerlerle yasamaga vadar edir Belelikle sevgi hissi bizi menevi cehetden de tekmillesdirir Neticede bu hissler edebiyyatda eks olunur Ona gore de sevgi xeyrin tecessumudur Platonun sevgi haqqindaki fikrini sonraki dovrlerde muxtelif xristian ve muselman sufi mistik telimleri menimsemisdirler Ancaq onlar sevgini yalniz meneviyyatda gormus onu Tanriya qovusma yolunda esas vasite kimi deyerlendirirdiler Elmde ise Platonun bu fikirlerini Ziqmund Freyd istifade etmisdir Onun psixoanalizinde Sevgi hissi insan tebietinin aparici guvesidir Dovlet ve cemiyyet haqqinda Esas meqale Dovlet Platon Platon oz felsefesinde dovlet ve cemiyyet meselelerine de boyuk ehemiyyet vermisdir Bu meseleler esasen insan ve ruh felsefesi aspektinde aciqlanir O hesab edirdi ki insanlar yetkin cemiyyeti ferdi sekilde qura bilmezler Ona gore de dovlete ve qanunlara ehtiyac vardir Ancaq dovlet oz vezifesini yerine yetirmek ucun ideala yaxin olmalidir Bu meqama catmaq ucun ise idarecilik usullarinin ve qanunun mueyyen teleblere cavab vermesi lazimdir Oksirinxde Misir tapilmis Platonun Dovlet dialoqunun fraqmenti Umumiyyetle Platon insanlari uc tebeqeye bolmusdur Birinci tebeqede agil sahibleri olan insanlar yer almaqdadir Cunki onlarin meneviyyatinda dusunce diger duygulari usteleyir Bu sebebden de agil sahibi olan insanlarda ideyalarin ardicilligi ile ahengi eks olunur ve bu kimi insanlar ideal gozelliyi de derk ede bilirler Onlar hemcinin Xeyre dogru yonelerek edalet ve heqiqet terefdarlari olub dunyanin aldadici ozelliklerine aldanmirlar Mehz agil sahibi olan insanlar mudrik filosoflardir ve onlar dovleti idare etmelidirler Ikinci tebeqeni emosianal insanlar teskil edir Onlarin meneviyyatinda emosianalliq affektlik payi daha cox olur Bu kimi insanlar esasen ozlerine qapanirlar Ancaq bu tebeqeden olanlar igidlik ve merdlik orneyi de ola bilerler Onlar esasen orduda qulluq etmeli ictimai asayisi qorumali oz xidmeti borclarini yerine yetirmelidirler Ucuncu tebeqeni ise dunyaya bagli olanlar teskil edirler Onlarin ruhlari maddi alemden hezz almaga meyillidir Bu tebeqeden olan insanlar esasen fiziki emekle mesgul olmali dovletin maddi veziyyetini yaxsilasdirmali olkeye qulluq etmelidirler Dovlet quruluslari Platona gore bir nece dovlet qurulusu vardir Bunlar esasen asagidakilardir 1 Aristokratiya yun ἀristeys saygin soydan olan kratos hakimiyyet azligi teskil eden en yaxsi vetendaslarin edaletli hakimiyyeti 2 Timokratiya yun tῑmh deyer kratos hakimiyyet azligi teskil eden herbcilerin ve basqa deyerli insanlarin edaletsiz hakimiyyeti 3 Oliqarxiya yun ὀligos azliq kratos hakimiyyet azligi teskil eden varlilarin edaletsiz hakimiyyeti 4 Demokratiya yun dῆmos xalq kratos hakimiyyet coxlugun hem edaletli hem de edaletsiz hakimiyyeti 5 Tiranliq yun tyrannis istibdad bir neferin edaletsiz hakimiyyeti 6 Monarxiya yun monarxia tekhakimiyyetlilik bir neferin edaletli hakimiyyeti Platonun felsefesinde edaletli ve kamil dovlet en yuksek idealdir Bu dovletde hami oz vezifesini yerine yetirmelidir O hesab edirdi ki sexsi mulkiyyet ve aile toplumda qarsidurmalarin yaranmasina getirib cixardir Bu ise toplumun ve dovletin birliyini pozur Ona gore de hakimiyyetde olan tebeqenin ve eskerlerin mulkiyyeti ve qadinlari umumi olmalidir Qeyd etmek lazimdir ki insanlarin tebeqelere bolunmesi prinsipi hind felsefesinde de vardir Orada bu kimi tebeqeler varna lar adlanir Varnalar dorddur kahinler brahmanlar herbciler ksatriyalar tacirler ve senetkarlar vaysyalar asagilanan ve hec bir huquqlari olmayanlar sudralar EserleriAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Platon korpusu Corpus Platonicum daha dogrusu antik dovrden beri Platonun adi ile elaqelendirilen ve ekser hissesi dialoq formasinda yazilmis eserler kulliyati uzun muddet erzinde formalasmisdir Uzun zaman suresinde bu eserlere elaveler de edilmis bezileri ise itirilmisdir Platonun eserlerinin bir yere toplanilmasi isini m o III yuzillikde yasamis antik dovrun taninmis filoloqu Bizansli Aristofan gormusdur Onun topladigi eserler Platon korpusunun esasini teskil edir Cox guman ki Bizansli Aristofanes hemcinin Platonun eserlerini sistemlesdirilmesinin de esasini qoymusdur Bele ki onun nesrinde eserler trilogiya seklinde verilmisdir Trilogiyalarin birinde Dovlet Timeus ve Kritius digerinde Qanunlar Minos ve Qanundan sonraki dovr ucuncude ise Kriton Fedon ve Mektublar in birlesdirilmesi hemin eserlerin tematik tesniflesdirilmesini gosterir Tematik analoqu tapilmayan eserler hec bir trilogiyaya daxil edilmemis ve perakende sekilde teqdim edilmisdir Platon korpusunun tarixinin diger merhelesi Trasillusun I yuzillik fealiyyeti ile baglidir Onun kulliyatindan muasir alimler de istifade edirler Trasillus Platonun eserlerini tetralogiyalarda cemlesdirmisdir Platon korpusunun muasir sekle dusmesinde helledici rolu XVI yuzilliyin gorkemli fraznsiz filoloq ellinisti Stefan ounamisdir Xronologiya Platonun yaradiciligini 4 merheleye bolmek mumkundur Ancaq Ion Boyuk Hippias Meneksen hemcinin Qanundan sonraki dovr mubahiselidir Erken merhele texminen m o IV yuzilliyin 90 ci illeri Sokratin Apologiyasi Kriton Evtifron Lahet Lisis Harmides Protaqor Dovlet 1 ci kitab Kecid merhele 80 ci iller Qorgias Menon Evtidemos Kratiles 2 Kicik Hippius Ion Boyuk Hippias Meneksen Yetkin merhele 70 60 ci iller Fedon Simposiuon Fedros Dovlet ideyalar barede telim 2 5 ci kitablar Teetet Parmenid Sofist Siyasetci Fileb Timeus Kritias Son merhele Qanunlar 50 ci iller Qanundan sonraki dovr Hemcinin baxPlaton magarasi Platon Akademiyasi Platonizm Orta platonizm Neoplatonizm Aristotel SokratIstinadlarhttps www encyclopedia com humanities encyclopedias almanacs transcripts and maps plato 428427 bce 337336 bce Meinwald C C Plato Encyclopaedia Britannica ing Coppola G Calogero G Nardi B PLATONE Enciclopedia Treccani it Istituto dell Enciclopedia Italiana 1935 Platon Platon Œuvres completes red L Brisson Paris 2008 S IX ISBN 978 2 08 121810 9 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes isp 1999 Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Guthrie W K C A History of Greek Philosophy IV 10 Diogen Laertskij O zhizni ucheniyah i izrecheniyah znamenityh filosofov III 2016 04 05 at the Wayback Machine Guthrie W K C A History of Greek Philosophy IV 10 Taran L Plato s Alleged Epitaph 61 Solovev V S 3 11 VI 2012 03 25 at the Wayback Machine Olympiodorus Life of Plato 2022 03 28 at the Wayback Machine The Works of Plato A NEW and literal version Vol VI London Henry G Bohn 1865 pp 232 233 Olympiodorus Life of Plato 2022 03 28 at the Wayback Machine The Works of Plato A NEW and literal version Vol VI London Henry G Bohn 1865 p 233 Timej Perevod S Averinceva Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 3 2022 03 28 at the Wayback Machine Mysl 1994 s 455 456 Timej Perevod S Averinceva Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 3 2022 03 28 at the Wayback Machine Mysl 1994 s 246 248 Alcinous The Handbook of Platonizm 2022 03 28 at the Wayback Machine Translated by J Dillon Oxford University Press 2002 pp 17 19 Alcinous The Handbook of Platonizm 2022 03 28 at the Wayback Machine Translated by J Dillon Oxford University Press 2002 pp 37 38 Timej Perevod S Averinceva Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 3 2022 03 28 at the Wayback Machine Mysl 1994 s 432 Parmenid Perevod H I Tomasova Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 2 Mysl 1990 s 368 411 Fedon Perevod S P Markisha Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 2 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1993 s 36 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 M Mysl 1994 s 212 219 Alcinous The Handbook of Platonizm 2022 03 28 at the Wayback Machine Translated by J Dillon Oxford University Press 2002 pp 22 25 Fedon Perevod S P Markisha Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom Mysl 1993 p 38 Fedon Perevod S P Markisha Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 2 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1993 s 26 Pir Perevod S K Apta Mysl 1993 s 86 Pir Perevod S K Apta Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah Tom 2 2022 03 28 at the Wayback Machine Mysl 1993 s 94 96 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1994 s 253 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1994 s 190 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1994 s 189 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1994 s 333 354 Gosudarstvo Perevod A N Egunova Platon Sobranie sochinenij v 3 h tomah T 3 2022 03 28 at the Wayback Machine M Mysl 1994 s 327 MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 72 82 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 72 82 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Alican Necip Fikri 2012 Rethinking Plato A Cartesian Quest for the Real Plato Amsterdam and New York Editions Rodopi B V Arieti James A Interpreting Plato The Dialogues as Drama Rowman amp Littlefield Publishers Inc Bakalis Nikolaos 2005 Handbook of Greek Philosophy From Thales to the Stoics Analysis and Fragments Trafford Publishing Barrow Robin 2007 Plato Continuum Library of Educational Thought Continuum ISBN 0 8264 8408 5 Cooper John M Hutchinson D S eds 1997 Plato Complete Works Hackett Publishing Company Corlett J Angelo 2005 Interpreting Plato s Dialogues Parmenides Publishing Durant Will 1926 The Story of Philosophy Simon amp Schuster Finley M I 1969 Aspects of antiquity Discoveries and Controversies The Viking Press Inc USA Garvey James 2006 Twenty Greatest Philosophy Books Continuum Guthrie W K C 1986 A History of Greek Philosophy Plato The Man amp His Dialogues Earlier Period Cambridge University Press Guthrie W K C 1986 A History of Greek Philosophy Later Plato amp the Academy Cambridge University Press Harvard University Press publishes the hardbound series Loeb Classical Library containing Plato s works in Greek with English translations on facing pages Irvine Andrew David 2008 Socrates on Trial A play based on Aristophanes Clouds and Plato s Apology Crito and Phaedo adapted for modern performance Toronto University of Toronto Press Hermann Arnold 2010 Plato s Parmenides Text Translation amp Introductory Essay Parmenides Publishing Jowett Benjamin 1892 The Dialogues of Plato Translated into English with analyses and introductions by B Jowett Oxford Clarendon Press UK Borodaj T Yu Platon Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar M Progress Tradiciya 2008 S 565 574 Grot N Ya Ocherk filosofii Platona M 1869 Asmus V F Platon Seriya M Mysl 1969 247 s 25000 ekz 2 e izd 1975 223 str 50000 ekz Kolchinskij I G Korsun A A Rodriges M G Astronomy Biograficheskij spravochnik 2 e izd pererab i dop Kiev Naukova dumka 1986 512 s Istoriya antichnoj estetiki T 2 Sofisty Sokrat Platon M 1969 T 3 Zrelaya klassika M 1975 Losev A F Taho Godi A A Platon Zhizneopisanie Seriya Lyudi Vremya Idei M Det lit 1977 223 s 75000 ekz M Mol gv 1993 2000 Vasileva T V Put k Platonu Lyubov k mudrosti ili mudrost lyubvi M Izd vo Logos izd vo Progress Tradiciya 1999 206 s Xarici kecidlerAzTV Adil Esedov Dahiler seriyasindan Platonla bagli cixis etmisdir 1 2 3 Works by Plato at Greek amp English hyperlinked text Works of Plato Jowett 1892 Works by Plato at Works by or about Plato at Internet Archive Works by Plato at public domain audiobooks Plato complete works annotated and searchable at ELPENOR Quick Links to Plato s Dialogues English Greek French Spanish The Dialogues of Plato with Apocryphal Works from Loeb Classical Library edition 1925 1968