Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Empedokles (yun. Ἐμπεδοκλῆς, təq. e.ə. 494 – təq. e.ə. 434, güm. Etna) — qədim yunan filosofu.
| Empedokles | |
|---|---|
| Ἐμπεδοκλῆς | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. e.ə. 494 |
| Vəfat tarixi | təq. e.ə. 434 |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | yıxılma[d] |
| İstiqaməti | Sokrataqədərki fəlsəfə |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, tibb |
| Təsirlənib | Pifaqor |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəlsəfəsi
Cənubi İtaliyanın Aqraqant şəhərindən idi. Tədqiqatlara görə onun ziddiyyətli şəxs olduğu qeyd edilir. Rəvayətlərə görə o özünü tanrı elan edərək püskürən vulkana atmışdır. Onun “Təbiət haqqında” və “Təmizlənmələr” adlı kitablarından zamanımıza bəzi fraqmentlər gəlib çatmışdır. O, Elea fəlsəfi məktəbinin nümayəndəsi olan Parmenides kimi varlığın əbədiliyini və dəyişməzliyini iddia edirdi. Ancaq, Parmenides bütün varlığı tamlıq şəklində görürdüsə, Empedokles növlərin də mövcud olmasını inkar etmirdi. Deməli, onun fikrincə dünyada həm tam, həm də növlər vardır.
Empedoklesə görə hər şeyin əsasında od, hava, su və torpaq durur. Hər şey bu ünsürlərin birləşməsindən yaranır. Şeylərin məhv olması isə onların dağılması deməkdir. Dünyanı heç kəs yaratmamışdır, çünki yoxluqdan varlıq yarana bilməz.
Empedokles fəlsəfəsində bir-biri ilə savaşan Sevgi və Nifrət dualizmi vardır ki, o da bu ünsürləri hərəkətə gətirir. Öncə Sevgi hökmranlıq edir. O bütün dünyanı birləşdirir, tamlıqda saxlayır. Sonra Nifrət gəlir, o isə hər şeyi parçalayır, ayırır və bunun nəticəsində növlər yaranır. Bu proses də daim təkrarlanmaqdadır. Tədqiqatçılara görə Empedoklesin bu düşüncələri ilə Zərdüştlük arasında bənzərliklər vardır. Belə ki, Zərdüştlükdə də xeyrin substansiyası olan Hörmüzdün şərin təcəssümü olan Əhrimənlə qarşıdurması dünyanın əsasını təşkil edir.
Empedoklesə görə canlılar cansızlardan yaranmışdır. Öncə ayrı-ayrı cansız bədən üzvləri yaranmış, sonra Sevginin hakimiyyəti gücləndikcə onlar birləşmiş və beləliklə, canlılar yaranmışdır. Sonra canlılar arasında qarşıdurma olmuş, bunun sonu olaraq ən güclüləri yaşamış, zəiflər isə məhv olmuşdur. Burada isə “təbii seçim” nəzəriyyəsinin ilk təzahürləri müşahidə edilir ki, onu XIX əsrdə Çarlz Darvin öz bioloji nəzəriyyəsində istifadə etmişdir.
Bundan başqa Empedokles belə bir fikir irəli sürmüşdür ki, fəzada işığın yayılması üçün ona müəyyən bir vaxt lazımdır. İşığın surəti o qədər böyükdür ki, biz onu duyğu orqanlarımızın sərhədlərini aşdığı üçün izləyə bilmirik. Bu fikirlər isə yalnız müasir dövrdə elmlərin inkişaf etməsindən sonra təsdiq edilmişdir.
Empedoklesə görə ətraf mühiti qavrama (dərk etmə) prosesi bədənin orqanlarının quruluşundan asılıdır. Onlar qavranılan obyektə uyğun olmalıdır. Bu uyğunluq olarsa ətrafdakı şeylər dərk edilir, uyğunluq olmazsa edilmir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 25-27. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Adil Əsədov. Fəlsəfə tarixindən etüdlər: İdeal və reallıq arasında ziddiyyət və onun Qərb, rus və Şərq təfəkküründə həll imkankarı. Bakı: Təknur, 2007. – 116s.
- Adil Əsədov. Yunan fəlsəfəsiindən etüdlər: yunan fəlsəfəsiində idealin və realliğin münasibətlərinə dair. Ön sözün müəllifi – fəlsəfə elmləri doktioru Tahirə Allahyarova. Bakı: Təknur, 2008.
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 25-27. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Егоров А.С. Эмпедокл и проблема греческого шаманизма // Вопросы философии. М., 2007.№ 8. С. 97-105.
- Егоров А.С. 2007: Проблемы реконструкции учения Эмпедокла. Авт. дисс... к.филос.н. М.
- Сёмушкин А. В. "Загадка" Эмпедокла // Историко-философский ежегодник 1988. М.:"Наука", 1988.-С.22-37.
- Kingsley, Peter (1995). Ancient Philosophy, Mystery, and Magic: Empedocles and Pythagorean Tradition. Oxford: Clarendon Press. .
- Wright, M. R. (1995). Empedocles: The Extant Fragments (new ed.). London: Bristol Classical Press. .
İstinadlar
- Bréhier É. Histoire de la philosophie (fr.). Éditions F. Alcan, 1926. Vol. 1. P. 59.
- https://books.google.cat/books?id=4qtSF3BUbjAC&pg=PA6. S. 6.
- https://books.google.cat/books?id=4qtSF3BUbjAC&pg=PA17. S. 17.
- Любкер Ф. Empedocles (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 468.
- Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 368.
- Empedocles. Fragments // Early Greek Philosophy by John Burnet, 3rd edition . London: A & C Black Ltd., 1920, pp. 14-15.
- Краткий очерк истории философии 2021-09-18 at the Wayback Machine / под редакцией М. Т. Иовчука, Т.Н. Ойземана, И. Я. Щипанова. М.: Мысль, 1975, s. 49-50.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Empedokles yun Ἐmpedoklῆs teq e e 494 teq e e 434 gum Etna qedim yunan filosofu EmpedoklesἘmpedoklῆsDogum tarixi teq e e 494Vefat tarixi teq e e 434Vefat yeri gum EtnaVefat sebebi yixilma d Istiqameti Sokrataqederki felsefeEsas maraqlari felsefe tibbTesirlenib Pifaqor Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitFelsefesiCenubi Italiyanin Aqraqant seherinden idi Tedqiqatlara gore onun ziddiyyetli sexs oldugu qeyd edilir Revayetlere gore o ozunu tanri elan ederek puskuren vulkana atmisdir Onun Tebiet haqqinda ve Temizlenmeler adli kitablarindan zamanimiza bezi fraqmentler gelib catmisdir O Elea felsefi mektebinin numayendesi olan Parmenides kimi varligin ebediliyini ve deyismezliyini iddia edirdi Ancaq Parmenides butun varligi tamliq seklinde gorurduse Empedokles novlerin de movcud olmasini inkar etmirdi Demeli onun fikrince dunyada hem tam hem de novler vardir Empedoklese gore her seyin esasinda od hava su ve torpaq durur Her sey bu unsurlerin birlesmesinden yaranir Seylerin mehv olmasi ise onlarin dagilmasi demekdir Dunyani hec kes yaratmamisdir cunki yoxluqdan varliq yarana bilmez Empedokles felsefesinde bir biri ile savasan Sevgi ve Nifret dualizmi vardir ki o da bu unsurleri herekete getirir Once Sevgi hokmranliq edir O butun dunyani birlesdirir tamliqda saxlayir Sonra Nifret gelir o ise her seyi parcalayir ayirir ve bunun neticesinde novler yaranir Bu proses de daim tekrarlanmaqdadir Tedqiqatcilara gore Empedoklesin bu dusunceleri ile Zerdustluk arasinda benzerlikler vardir Bele ki Zerdustlukde de xeyrin substansiyasi olan Hormuzdun serin tecessumu olan Ehrimenle qarsidurmasi dunyanin esasini teskil edir Empedoklese gore canlilar cansizlardan yaranmisdir Once ayri ayri cansiz beden uzvleri yaranmis sonra Sevginin hakimiyyeti guclendikce onlar birlesmis ve belelikle canlilar yaranmisdir Sonra canlilar arasinda qarsidurma olmus bunun sonu olaraq en gucluleri yasamis zeifler ise mehv olmusdur Burada ise tebii secim nezeriyyesinin ilk tezahurleri musahide edilir ki onu XIX esrde Carlz Darvin oz bioloji nezeriyyesinde istifade etmisdir Bundan basqa Empedokles bele bir fikir ireli surmusdur ki fezada isigin yayilmasi ucun ona mueyyen bir vaxt lazimdir Isigin sureti o qeder boyukdur ki biz onu duygu orqanlarimizin serhedlerini asdigi ucun izleye bilmirik Bu fikirler ise yalniz muasir dovrde elmlerin inkisaf etmesinden sonra tesdiq edilmisdir Empedoklese gore etraf muhiti qavrama derk etme prosesi bedenin orqanlarinin qurulusundan asilidir Onlar qavranilan obyekte uygun olmalidir Bu uygunluq olarsa etrafdaki seyler derk edilir uygunluq olmazsa edilmir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 25 27 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAdil Esedov Felsefe tarixinden etudler Ideal ve realliq arasinda ziddiyyet ve onun Qerb rus ve Serq tefekkurunde hell imkankari Baki Teknur 2007 116s Adil Esedov Yunan felsefesiinden etudler yunan felsefesiinde idealin ve realligin munasibetlerine dair On sozun muellifi felsefe elmleri doktioru Tahire Allahyarova Baki Teknur 2008 Aydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 25 27 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Egorov A S Empedokl i problema grecheskogo shamanizma Voprosy filosofii M 2007 8 S 97 105 Egorov A S 2007 Problemy rekonstrukcii ucheniya Empedokla Avt diss k filos n M Syomushkin A V Zagadka Empedokla Istoriko filosofskij ezhegodnik 1988 M Nauka 1988 S 22 37 Kingsley Peter 1995 Ancient Philosophy Mystery and Magic Empedocles and Pythagorean Tradition Oxford Clarendon Press ISBN 0 19 814988 3 Wright M R 1995 Empedocles The Extant Fragments new ed London Bristol Classical Press ISBN 1 85399 482 0 IstinadlarBrehier E Histoire de la philosophie fr Editions F Alcan 1926 Vol 1 P 59 https books google cat books id 4qtSF3BUbjAC amp pg PA6 S 6 https books google cat books id 4qtSF3BUbjAC amp pg PA17 S 17 Lyubker F Empedocles rus Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga F Gelbke P V Nikitin V A Kanskij per A D Vejsman F Gelbke L A Georgievskij A I Davidenkov V A Kanskij P V Nikitin I A Smirnov E A Vert O Yu Klemenchich N V Rubinskij SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 468 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 368 Empedocles Fragments Early Greek Philosophy by John Burnet 3rd edition London A amp C Black Ltd 1920 pp 14 15 Kratkij ocherk istorii filosofii 2021 09 18 at the Wayback Machine pod redakciej M T Iovchuka T N Ojzemana I Ya Shipanova M Mysl 1975 s 49 50