Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Substansiya (lat. substantia — mahiyyət; sözünün hərfi mənası "əsasında duran" deməkdir) — mövcudluğu özü-özündən doğan və varlığı başqa şeylərdən asılı olmayan başlanğıc.
Hələ qədimdən mütəfəkkirlər hiss etmişdilər ki, dünyada sonsuz sayda dəyişikliklər (inkişaf, məhv olma, birləşmə, parçalanma və s.) baş verməsinə baxmayaraq, müəyyən bir sabit, dəyişməz əsasda mövcuddur. Bunu onlar substansiya və yaxud da ilkin materiya adlandırırdılar. Doğrudur, bu əsası müxtəlif cür təsəvvür edirdilər. Bəziləri onu suda, havada və odda görürdülər. Digərlərinin fikrincə, dünyanın dəyişməz əsası suyun, odun, torpağın və havanın birləşməsidir. Bu cür baxışlar ilk nəzərdə sadəlövh görünsə də təbiətin və cəmiyyətin izahında müsbət rol oynamışdır. Belə ki, Yer kürəsinin və Günəş sisteminin yaranması, maddələrin daxili quruluşu haqqında söylənilən fərziyyələr bu fikrə əsaslanırdı.
Materiyaya substansiya kimi yanaşılması aşağıdakı üç vəzifənin həlli baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir:
- dünyanın vəhdətinin izahı;
- dünyadakı çoxsaylı əşya və prosesləri eyni bir əsasın müxtəlif növləri kimi göstərilməsi;
- dünyadakı mövcudluq formaların müxtəlifliyini və zənginliyini həmin ümumi əsasın təbii-tarixi gedişində yaratdığını sübut edilməsi.
Dünyanın vəhdətini bir substansiyadan çıxış etməklə izah edən təlimlər monist (tək, vahid deməkdir) təlimlər adlanır. Lakin substansiyanı həm maddi həm də ideal hesab etmək mümkündür. Buna uyğun olaraq materialist monizm və idealist monizm mövcuddur. Monizmin əksinə olaraq dünyanın dualist izahı iki substansiyanın (maddi, predimet və şüur, ruh) olduğunu iddia edir. Fəlsəfi tarixində substansiyanın mahiyyəti müxtəlif şəkildə izah olunmuşdur. Filosofların bir qismi onu substrat(bütün hadisələrin maddi əsası) kimi, digərləri isə mühüm xassə kimi təsəvvür etmişlər.
Antik fəlsəfədə substansiya maddi substrat, əşyaların ilkin əsası kimi göstərilmişdir.(Məsələn Demokritin atomist təlimi). Yeni dövr fəlsəfəsində isə substansiyanın təhlili iki istiqamətdə getmişdir. Birinci xəttin nümayəndəsi Bekon substansiyanı varlığın son hüdudunda duran əsas hesab edirdi. Həmin dövrün digər filosofu R.Dekart ikili substansiyanın (maddi və mənəvi) mövcudluğundan çıxış etmişdir. Məsələn; C.Berkliyə görə, maddi substansiya mümkün deyildir. Bizim qavradığımız hər bir əşya duyğularmızın məcmusudur. Onun fikrincə, substansiya elə bir qarmaqdır ki, insanlar ondan öz duyğularını asırlar.
XX əsrin əvvəllərində qərb fəlsəfəsində substansiya anlayışı və onun idrakda rolu şübhə altına alınırdı. Məsələn pozitivizm onu adi şüurun qalığı hesab edirdi. Bu təlimə görə, substansiya, elmi biliyə də bir qalıq kimi daxil olur.[]
 | Fəlsəfə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
İstinadlar
- Əlizadə A.A. Antik fəlsəfə tarixi. Ali məktəblərin tələbələri üçün dərs vəsaiti. Bakı, 2016. - səh. 26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Substansiya lat substantia mahiyyet sozunun herfi menasi esasinda duran demekdir movcudlugu ozu ozunden dogan ve varligi basqa seylerden asili olmayan baslangic Hele qedimden mutefekkirler hiss etmisdiler ki dunyada sonsuz sayda deyisiklikler inkisaf mehv olma birlesme parcalanma ve s bas vermesine baxmayaraq mueyyen bir sabit deyismez esasda movcuddur Bunu onlar substansiya ve yaxud da ilkin materiya adlandirirdilar Dogrudur bu esasi muxtelif cur tesevvur edirdiler Bezileri onu suda havada ve odda gorurduler Digerlerinin fikrince dunyanin deyismez esasi suyun odun torpagin ve havanin birlesmesidir Bu cur baxislar ilk nezerde sadelovh gorunse de tebietin ve cemiyyetin izahinda musbet rol oynamisdir Bele ki Yer kuresinin ve Gunes sisteminin yaranmasi maddelerin daxili qurulusu haqqinda soylenilen ferziyyeler bu fikre esaslanirdi Materiyaya substansiya kimi yanasilmasi asagidaki uc vezifenin helli baximindan xususi ehemiyyet kesb edir dunyanin vehdetinin izahi dunyadaki coxsayli esya ve prosesleri eyni bir esasin muxtelif novleri kimi gosterilmesi dunyadaki movcudluq formalarin muxtelifliyini ve zenginliyini hemin umumi esasin tebii tarixi gedisinde yaratdigini subut edilmesi Dunyanin vehdetini bir substansiyadan cixis etmekle izah eden telimler monist tek vahid demekdir telimler adlanir Lakin substansiyani hem maddi hem de ideal hesab etmek mumkundur Buna uygun olaraq materialist monizm ve idealist monizm movcuddur Monizmin eksine olaraq dunyanin dualist izahi iki substansiyanin maddi predimet ve suur ruh oldugunu iddia edir Felsefi tarixinde substansiyanin mahiyyeti muxtelif sekilde izah olunmusdur Filosoflarin bir qismi onu substrat butun hadiselerin maddi esasi kimi digerleri ise muhum xasse kimi tesevvur etmisler Antik felsefede substansiya maddi substrat esyalarin ilkin esasi kimi gosterilmisdir Meselen Demokritin atomist telimi Yeni dovr felsefesinde ise substansiyanin tehlili iki istiqametde getmisdir Birinci xettin numayendesi Bekon substansiyani varligin son hududunda duran esas hesab edirdi Hemin dovrun diger filosofu R Dekart ikili substansiyanin maddi ve menevi movcudlugundan cixis etmisdir Meselen C Berkliye gore maddi substansiya mumkun deyildir Bizim qavradigimiz her bir esya duygularmizin mecmusudur Onun fikrince substansiya ele bir qarmaqdir ki insanlar ondan oz duygularini asirlar XX esrin evvellerinde qerb felsefesinde substansiya anlayisi ve onun idrakda rolu subhe altina alinirdi Meselen pozitivizm onu adi suurun qaligi hesab edirdi Bu telime gore substansiya elmi biliye de bir qaliq kimi daxil olur menbe gosterin Felsefe ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin IstinadlarElizade A A Antik felsefe tarixi Ali mekteblerin telebeleri ucun ders vesaiti Baki 2016 seh 26