Sokrataqədərki fəlsəfə

Sokrataqədərki fəlsəfə (e.ə. VII-V əsrlər) — Sokratdan əvvəlki qədim yunan filosofları, eləcə də e.ə.IV əsrdə Attikada Sokratçı və Sofist ənənələrinin əsas axınından kənarda fəaliyyət göstərən onların davamçıları üçün müasir dövrdə qəbul edilmiş şərti ad. O, həm də yalnız xronoloji mənada istifadə oluna bilər (bu, tam düzgün deyil, çünki onlara daxil olanların bəziləri Sokratın müasirləri idi). Sokrataqədərki filosofların əsərləri yalnız sonrakı antik müəlliflərdən sitatlar şəklində qorunan fraqmentlərdən məlumdur.

Antik fəlsəfə

Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü (e. ə. VII yüzilliyə qədər) Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi (e. ə. VII–IV yüzilliklər) Milet məktəbi Fales  • Anaksimandr  • Anaksimen Elea məktəbi Ksenofan  • Parmenid  • Eleyalı Zenon  • Melissus Müstəqil filosoflar Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl Pifaqorçular Pifaqor  • Filolaus  • Hippas  • Arxitas  • Alkmeon Qədim yunan atomçuları Levkipp  • Demokrit Sofistlər "Böyük" sofistlər → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias "Kiçik" sofistlər → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas Klassik yunan fəlsəfəsi 1. Sokrat və sokratçılar: Kiniklər → Antisfen  • Diogen  • (Bion Boristenes)  • (Kerkidas)  • (Kratet və Hipparxia) Kirenaçılar → Aristipp  • Hegesias  • Annikeris  • Teodorus  • Evhemerus Meqaraçılar → Evklides  • Stilpon  • Evbulides  • Diodorus Kronus Eretriyaçılar → Elidalı Fedon  • Eretriyalı Menedem 2. Platon və erkən platonçular: Spevsippus  • Ksenokrates  • (Polemon)  • (Krates)  • (Heraklides)  • (Eudoksus)  • (Arkesilaus) 3. Aristotel və erkən peripatetiklər: Teofrastus  • Evdemus  • Straton  • Dikearxus  • Aristarxus  • Demetri  • Aristoksenus

Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi (e. ə. IV–I yüzilliklər) (Skeptisizm) Pirron  • Enesidemus  • Aqrippa Epikürçülük Epikür  • Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm (Karneades)  • (Kliptomaxus)  • (Filon Larissalı) 'Stoaçılıq' Erkən dövr → Kitiyalı Zenon  • Xrisippus  • Kleantes Orta dövr → Panetius  • Posidonius

Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi I–V yüzilliklər (Skeptisizm) Sekst Empirik Stoaçılıq Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron Peripatetizm Afrodisialı Aleksandr Orta platonizm Alkinous  • (Apuleyus)  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon Neoplatonizm Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • (Marinus)  • (Simplikius)  • (Damaskius) İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus Antik dini təlimlər Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm Neopifaqorçuluq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus Erkən Xristian fəlsəfəsi Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Tarixi

“Sokrataqədərki” termini 1903-cü ildə alman alimi Hermann Dils “Sokrataqədərki filosofların fraqmentləri” (“ Die Fragmente der Vorsokratiker”) əsərində Sokratdan əvvəl yaşamış filosofların mətnlərini toplayanda yaranıb. Kitaba Orfist və digər fəlsəfidən əvvəlki teokosmoqoniyaların fraqmentləri ilə birlikdə 400-dən çox ad daxil edilmişdir .

"Sokrataqədərki" termini alman filosofu, filoloqu və ilahiyyatçısı İohann Avqust Eberhardın (1739-1809) təqdim etdiyi "Sokratdan əvvəlki fəlsəfə" termininə qayıdır, o, 1788-ci ildə yazdığı "Ümumi fəlsəfə tarixi" kitabında bütün filosofları iki yerə bölür. Beləliklə antik fəlsəfə tarixini iki əsas dövrə - “Sokratdaqədərki fəlsəfə” və “Sokratik fəlsəfə”yə ayırmışdır .

XIX əsrin ortalarında Eduard Zellerin “Yunanların fəlsəfəsi tarixi inkişafda” adlı klassik əsərində onun əsasını qoyduğu qədim yunan fəlsəfəsinin dövrləşdirilməsində onun ilk mərhələsi qədim ioniyalılardan Sokrata qədər fərqlənir . Zellerdən əvvəl Hegel öz fəlsəfə tarixində qədim yunan fəlsəfəsinin Falesdən Aristotelə qədər ilk dövrünü müəyyən etmişdir .

Sokrataqədərki fəlsəfə konseptual şəkildə bir araya gəlməsini antik dövrün ingilis-şotland alimi C.Bernetin adı ilə bağlıdır. Bernet onları “ilk yunan filosofları” adlandırırdı .

Anlayışın antik kökləri

“Sokrataqədərki” termininin müasir Avropa dövrünə aid olmasına baxmayaraq, onun daxilindəki stereotiplər Platon və Aristotelə qədər gedib çıxır^:180 .

Fəlsəfənin tarixi başlanğıcı ilə maraqlanan antik müəlliflərin özləri onun əcdadları kimi Yeddi müdrik şəxsiyyətlərini göstərirdilər. Onlardan biri, Miletli Fales Aristotel dövründən bəri Yunanıstanın ilk filosofu hesab olunur. O, Anaksimandr, Anaksimen, Siroslu Ferekid, Apolloniyalı Diogen və başqalarının da mənsub olduğu Milet məktəbinin nümayəndəsidir.

Ondan sonra varlıq fəlsəfəsi ilə məşğul olan Eleya məktəbi gəlir (təxminən e.ə.580-430). Ksenofan, Parmenid, Eleyalı Zenon və Meliss ona aid idi. Bu məktəblə eyni vaxtda Pifaqorçular məktəbi (e.ə. V əsr), həkim Alkmeon (e.ə. 520-ci il), musiqi nəzəriyyəçisi, filosof və riyaziyyatçı Arxitas (e.ə. 400-365), heykəltəraş Poliklet (e.ə.V əsr).

Nümayəndələri

• Milet məktəbi :
  • Miletli Fales
  • Anaksimandr
  • Anaksimen
• Efesli Heraklit
• Apollonlu Diogen
• Ksenofan
• Samoslu Pifaqor
• Eleyalı Parmenid
• Epedokl
• Anaksaqor
• Levkipp
• Demokrit
• Kratil

İstinadlar

1. Драч, 2003
2. Досократики 2021-06-16 at the Wayback Machine — статья в Новой философской энциклопедии
3. см.Андрэ Лакс. «Досократики» как термин историографии античной философии 2016-08-17 at the Wayback Machine
4. Лебедев, 2010