Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Neoplatonízm, yeni-platonçuluq — III—VI yüzilliklərdə Platon və Aristotelin fəlsəfəsini şərq inancları ilə birləşdirən antik fəlsəfi cərəyandır. Neoplatonizmin əsas ideyaları varlığın birliyini Vahid-Əql-Ruh üçlüyündə təsəvvür etmək, insan ruhunun materiyanın təsirindən azad etmə yollarının göstərilməsi, həqiqətin intuisiya vasitəsilə kəşf edilməsidir.
Yaranması və inkişafı
Yeni platonçuluq antik dünyanın sonuncu fəlsəfəsi və mistik məktəbi olmuşdu. Onun yaranması və inkişafı bizim eramızın III əsrinə təsadüf edilir. Bu dövr, eyni zamanda, xristian ilahiyyatının yaranması dövrü idi. Bu iki dünyagörüşü bir-biri ilə ideoloji mübarizə aparırdılar.
Yeni platonçuluğun yaranması və inkişafı Roma imperiyasını bürümüş siyasi-iqtisadi və mənəvi böhran dövrünə təsadüf edilir. İmperiya öz süqutuna doğru irəlilədikcə cəmiyyətdə gələcəyə inamsızlıq, mənəvi boşluq, istibdada qarşı etiraz hissləri dərinləşirdi.
Bu şəraitdə müxtəlif dini-fəlsəfi və mistik təlimlərin cəmiyyətdə yayılması labüd idi. Bütün imperiya boyu mövhumatlar, falçılıq və cadugərliyin müxtəlif formaları sürətlə yayılırdı. Bununla yanaşı, yalan, şarlatanlıq, fırıldaqçılıq da yayılmışdı. Digər tərəfdən, Roma tərəfindən istila olunmuş ölkələrin və xalqların müxtəlif mistik və dini təlimləri də sürətlə yayılırdı. Burada misir tanrısı Osiris və Frigiya tanrısı Attis kimi ölən və dirilən tanrıların, Mitra adlı şərə qarşı mübarizə aparan İran mənşəli tanrının kultları yayılmışdı.
Qədim yunan və roma dini inancları dərin böhran içində idilər. Onların cəmiyyətə təsiri tədricən zəifləyirdi. Bəzi inanclar Şərqdə yayılmış inanclarla qarışıq şəkildə təzahür edirdi. Bu Orfeus (Orpheus) və Hermes adlı tanrıların ardıcıllarında öz əksini tapmışdı.
Ənənəvi dini görüşlərin böhranı, rəsmi dövlət başçılarının kultunu da yaratmışdı. İmperatorların, Senatın şərəfinə məbədlər, heykəllər qoyulurdu. Bundan əlavə romalılar müxtəlif “kiçik” tanrılara və ruhlara inanırdı.
Yeni platonçuluq fəlsəfəsi bu cür mürəkkəb sosial-siyasi böhran şəraitində meydana gəlmişdi. İdealist və mistik təlim olduğuna görə o tədricən materialistsayağı təlimləri ortadan çıxarırdı. O şəraitdə bu proses qaçılmaz idi. Lakin, eyni zamanda, yeni platonçuluq qədim yunan və roma fəlsəfəsinin müddəalarını özündə əks etdirmişdi, onların qoruyucusuna çevrilmişdi. Xristianlıqdan fərqli olaraq, yeni platonçuluq daha da çox hakim dairələrin, ziyalıların arasında yayılmışdı. Xristianlığa qarşı çıxış edən Romanın hakim dairələri çox vaxt məhz yeni platonçuluq ideyalarına arxalanıb, onları Xristianlığa alternativ bir dünyagörüşü kimi qələmə verirdilər.
Məsələn, bu cür addımı imperator Yulian (361-363) atmışdı. O, Xristianlığın hakim dinə çevrilməsinə baxmayaraq, köhnə inancları bərpa etməyə, onların Xristianlıqla bərabər imperiyada yayılmasına cəhdlər etmişdi. Lakin, onun ölümündən sonra, Xristianlıq yenidən öz mövqeyini möhkəmləndirmiş və antik dünyanın sonuncu dünyagörüşü təlimi olan yeni platonçuluğu ortadan çıxarmışdı. Bundan sonra antik dövr sona çatmış və orta əsrlər dövrünə qədəm qoyulmuşdu; Aralıq dənizi hövzəsi ətrafında olan ərazilərdə xristian dininin və fəlsəfəsinin hökmranlıq dövrü başlanmışdı. Sonuncu yeni platonçuların məktəbi Afinada yerləşirdi. VI əsrdə imperator Yustinianos onun bağlanması haqqında əmr vermişdi.
Məktəbləri və əsas filosofları
Roma məktəbi
Əsas nümayəndələri:
Apameya (Suriya) məktəbi
Ən görkəmli nümayəndəsi:
Yamblixdən sonra Apameya məktəbinə onun öyrəncisi Apameyalı Sopater (yun. Σώπατρος ὁ Ἀπᾰμεύς, m. IV yüzillik) başçılıq etmişdir. O, müəlliminin irsini davam etdirmiş, zamanının ən bacarıqlı natiq və müəlliflərindən biri olmuşdur. Ancaq onun fəlsəfi görüşləri haqqında zamanımıza demək olar heç bir məlumat çatmamışdır. Tarixçi Evnapius onun haqqında yazırdı ki, o Xristianlıqla rəqabət edən antik dinin dəyişdirilmiş təlimini Romada yaymaq istəmişdir. Bir müddət imperator I Konstantin də onun təsiri altına düşmüşdür. Ancaq, sonra saray xadimləri Sopater haqqında mənfi rəy yarada bilmiş və o, imperatorun əmri ilə edam olunmuşdur.
Deksippus (yun. Δεξίππος, m. IV yüzillik) və Asinalı Teodorus (yun. Θεόδωρος ὁ Ἀσίνεύς təxminən m. 275 – 360) da Yamblixin ardıcıllarından olmuşdurlar. Ancaq, onların yaradıcılığı haqqında dövrümüzə çox az məlumat çatmışdır.
Perqama məktəbi
Bu məktəbin Kappadokiyalı Evstafius (yun. Εὐστάθιος Καππᾰδόκης, m. IV yüzillik), Efesli Maksim (lat. Maximus Ephesius, ölüm ili m. 377/378) kimi nümayəndələri də Yamblix kimi mistika, teurgiya və hətta cadugərliklə məşğul olmuşdurlar. Ancaq, fəlsəfəni bu istiqamətə yönəldənlərə qarşı çıxanlar da olmuşdurlar. Onlardan biri həmin məktəbin ardıcılı Mindioslu Evsebius (yun. Εὐσέβιος Μύνδιος, m. IV yüzillik) idi. O, cadugərlik və teurgiyaya qarşı çıxış edərək deyirdi ki, həqiqət dialektik mülahizələrdə açılır. Fəlsəfənin məqsədi isə insanı məntiqə yönəltmək və onun beynini təmizləməkdən ibarətdir.
Görkəmli nümayəndələri:
Afina məktəbi
Ən görkəmli nümayəndələri:
Neapollu Marinus (yun. Μαρῖνος ὁ Νεάπολίτης, təxminən m. 450 – 495) yeni-platonçuluğun Afina məktəbinin daha bir nümayəndəsi idi. O, yəhudi soylu olmuş, ancaq sonra ellin inancını qəbul etmiş, Proklusun öyrəncisi olmuşdur. Onun ölümündən sonra isə Afina Akademiyasına başçılıq etmişdir. O, həmçinin astronomiya və fəlsəfə sahələrində ciddi işlər ortaya qoymuşdur.
Marinusun bir neçə əsəri zamanımıza çatmışdır. Onlardan biri Euklides və Platonun əsərlərinə şərhlər idi. Ən tanınmış əsəri isə “Proklus və ya xoşbəxtlik haqqında” adlı kitabıdır. Orada o, Proklusun həyatı, fəlsəfəsi, mənəviyyatı, xasiyyəti və başqa özəllikləri haqqında söhbət açmışdır. Marinusun fikrincə məhz Proklus xoşbəxtliyi həyatında əldə etmiş adam idi, bununla da o, hər bir kəs üçün bir örnəkdir. Bu baxımdan o, hətta “kamil insan” idi. Xoşbəxtliyi əldə etmək istəyən hər bir insan öz həyatını Proklus kimi yaşamalı, mənəviyyatını fəlsəfə üzərində qurmalı, ona təmənnasız yönəlməlidir.
Afina məktəbinin daha bir nümayəndəsi Kilikiyalı Simplikius (yun. Σιμπλίκιος ὁ Κῐλίκιος, lat. Simplicius; təxminən m. 490—560) olmuşdur. O, Platon və Aristotel təlimlərinin bir mənşədən gəldiyini iddia edirdi. Onun fikrincə bu filosofların fikirləri arasında fərq yalnız sözlərdə və ifadələrdədir. Simplikius öz əsərlərində Zenon, Empedokles, Anaksaqoras, Parmenides və bir sıra başqa qədim filosoflardan sitatlar gətirmişdir. Zamanımıza onun Aristotelin “Göy haqqında”, “Fizika”, “Kateqoriyalar” əsərlərinə şərhləri gəlib çatmışdır. Bundan başqa o, Yamblix və Epiktetus kimi filosofların da əsərlərinin şərhçisi kimi tanınmışdır.
Afina fəlsəfə məktəbinin sonuncusu skolarxı (başçısı) Damaskius (yun. Δᾰμάσκῖός; təxminən m. 462 – 538) olmuşdur. O, Aristotelin bir sıra əsərlərinə şərhlər yazmış, onları platonçu ənənələrinə uyğunlaşdırmışdır. Bundan başqa onun “İlk başlanğıclar” kimi öz əsərləri də olmuşdur.
Damaskius neoplatonizmi daha da təkmilləşdirmişdir. O, Vahidin haqqında hər hansı biliyin əldə edilməsinin mümkünsüzlüyünü iddia edirdi. Onun fikrincə insanlar onun barəsində yalnız öz fikirlərini irəli sürə bilərlər. Ona görə də şeylərin yaranması barəsində dəqiq bir fikir yürütmək mümkün deyildir. Onun təlimində Vahid, Yamblixın fəlsəfəsində olduğu kimi ikiyə deyil, üçə bölünür. Birinci Vahid mütləq, ikinci və üçüncü Vahidlər isə nisbətən dərk olunmazdırlar. Sonra varlığın vahidi olan monada ilə cütlük (diada) bir-birinə qarşı qoyulur və bu qarşıdurma nəticəsində mahiyyət ortaya çıxır.
İskəndəriyyə məktəbi
Görkəmli nümayəndələri:
Neoplatonizmin və antik fəlsəfənin sonu
Afinada antik irsin ənənələrini davam etdirən məktəbin olmasına baxmayaraq qədim Yunan və Roma dinləri, dünyagörüşü və ənənələrinin iflasa uğraması prosesi artıq V – VI yüzilliklərdə tamamilə başa çatmışdır. Antik ənənə Roma imperiyasında yayılmaqda olan Xristianlıqla rəqabət apara bilmirdi.
Bəzi hallarda Xristianlıqla antik mədəniyyətin mübarizəsi təkcə ideoloji müstəvidə getmirdi. Öncə bəzi Roma imperatorları və hakim dairələri xristianları təqib etmişdirlər. Sonra isə Xristianlığın yayılması daha da sürətləndikdən və kilsə xadimlərinin cəmiyyətdə nüfuzunun artmasından sonra əks proseslər baş vermişdir. İmperatorlar dövləti idarə etmək üçün yeni dindən istifadə etməyə başladılar. O, zaman Xristian təəssübkeşləri antik tapınaqlara (məbədlərə) və mədəniyyət mərkəzlərinə hücumlar düzənləyərək onları darmadağın etmişdirlər.
Antik mədəniyyətə sonuncu zərbəni Şərqi Roma imperatoru I Yustinian vurmuşdur. O, 527-ci ildə hakimiyyətə gələrək Xristianlıqdan başqa bütün dinləri qanundan kənar elan etdi. Onun hakimiyyəti dönəmində bütün antik məbədlər bağlanıldı və ya dağıdıldı. Xristianlığı qəbul etməkdən imtina edən adamları isə vətəndaş hüquqlarından məhrum edildilər.
İrana mühacirət dövrü
Yustinian Afinada yerləşən fəlsəfi məktəbin də bağlanması haqqında əmr verdi. 531 – 532-ci illərdə orada fəaliyyət göstərən filosoflar təqiblərdən qurtulmaq üçün İrana mühacirət etdilər. Onların arasında Damaskius və Simplikius da olmuşdur. Sonra onlardan bəziləri geriyə dönmüş, ancaq artıq yeni məktəblər yarada bilməmişdirlər. Bununla da, antik fəlsəfənin tarixi Romada sona çatmışdır. Buna baxmayaraq sonralar neoplatoçuların və başqa məktəblərin təlimləri orta əsr xristian, sonra isə müsəlman ilahiyyatı və fəlsəfəsinə güclü təsir etmişdir.
İrana mühacirət edən filosof və alimlər isə ölkənin bir çox şəhərlərində fəlsəfi və elmi məktəblər (akademiyalar) yaratmışdırlar. Bu məktəblərin arasında Cündişapur akademiyası əhəmiyyətli yer tutmuşdur. Burada fəlsəfədən başqa riyaziyyat, astronomiya, təbabət, coğrafiya kimi elmlər də inkişaf etdirilirdi. Antik dünyanın elmi-fəlsəfi irsinin böyük hissəsinin Bizansda xristianlar tərəfindən darmadağın olunması şəraitində, İranda fəlsəfi məktəblərin nümayəndələri o irsin təsadüfən salamat qalmış bəzi nümunələrini süryani və fars dillərinə tərcümə etmişdilər.
VII yüzillikdə İran ərəblər tərəfindən istila edilmiş və bunun nəticəsində antik elmi-fəlsəfi irsi ərəbdilli filosofların əlinə keçmişdir. Onlar bu irsə böyük maraq göstərərək onu ərəb dilinə çevirmişdirlər. Ərəbdilli filosoflar qədim yunan düşünürlərinin əsərlərinə şərhlər yazmış, alimlər onların elmi nailiyyətlərini inkişaf etdirmişdirlər. Orta əsr dönəmində Xilafətin elmi-mədəni inkişafında həmin antik irsin böyük rolu olmuşdur.
Təsiri
Bir neçə əsr keçdikdən sonra avropalılar ərəbdilli tərcümələr vasitəsilə antik irsə yenidən maraq göstərməyə başlamış və bir çox əsərləri latın dilinə tərcümə etmişdirlər. Bundan başqa, Avropanın kitabxanalarında da bir çox antik fəlsəfi əsərlər saxlanılırdı ki, sonralar onlar tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılmışdır. Antik irsin öyrənilib inkişaf etdirilməsi nəticəsində Avropa mədəniyyəti və elmi irəliləməyə başlamışdır. Dirçəliş (İntibah) adlanan dövr məhz antik mədəniyyətə, fəlsəfəyə, elmə və dünyagörüşünə qayıdış sloqanları ilə yaşanmışdır. Beləliklə, antik fəlsəfə bütün dünyanın inkişafında müstəsna rol oynamış, müasir tərəqqinin təməlində durmuşdur.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 249-279. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 249-279. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- The London Philosophy Study Guide 2009-09-23 at the Wayback Machine offers many suggestions on what to read, depending on the student's familiarity with the subject: Post-Aristotelian philosophy 2021-02-28 at the Wayback Machine
- Ruelle, an edition of Damascius On First Principles, (Paris, 1889)
- Whittaker, The Neo-Platonists, (Cambridge, 1901)
- Cambridge Companion to Plotinus. Ed. L.P. Gerson (Cambridge: Cambridge University Press, 1996)
- Neoplatonic Philosophy. Introductory Readings. Trans. and ed. by and Lloyd P. Gerson, (Indianapolis: Hackett Publishing Co., 2004).
- Chiaradonna, Riccardo and Franco Trabattoni (edd.), Physics and Philosophy of Nature in Greek Neoplatonism: Proceedings of the European Science Foundation Exploratory Workshop (il Ciocco,Castelvecchio Pascoli, June 22–24, 2006) (Leiden; Boston: Brill, 2009) (Philosophia antiqua, 115).
- . "Neoplatonism and the Origin of the Cartesian Subject" (PDF). . 4. 1999. ISSN 1209-0689. İstifadə tarixi: August 9, 2011.
- Gertz, Sebastian R. P., Death and Immortality in Late Neoplatonism: Studies on the Ancient Commentaries on Plato's Phaedo, Brill: Leiden, 2011.
- Неоплатонизм в античной философии. Александрийская школа, "Библиотека для чтения", 1842, т. 53, разд. 3, ч. 1, с. 29–38, ч. 2, с. 59–86;
- Новицкий О., Постепенное развитие древних филос. учений, ч. 4, К., 1861, с. 141–282;
- Ρедкин П., Из лекций по истории философии права, т. 7, СПБ, 1891, с. 425–82;
- История философии, т. 1, М., 1940, с. 371–77; История философии, т. 1, М., 1957 (см. предметный указатель);
- Лосев А. Ф., Философская проза неоплатонизма, в кн.: История греч. лит-ры, т. 3, M., 1960, с. 379–98;
- Полисадов В., Христианство и неоплатонизм, "Журн. Мин-ва нар. просвещения", 1853, ч. 77, отд. 2, No 2, 3.
- Чистович И., Неоплатонич. философия и отношение ее к христианству, "Христианское чтение", 1860, No 9, 12.
- Куплетский Μ. Α., Η. и христианство, вып. 1, Каз., 1881; Спасский Α. Α., История догматич. движений в эпоху вселенских соборов в связи с филос. учениями того времени, т. 1 – Тринитарный вопрос, Сергиев-Посад, 1906, 2 изд., 1914; его же, Эллинизм и христианство, Сергиев-Посад, 1913.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Philostratus and Eunapius. The lives of the sophists / Translated by W.C. Wright. : William Heinemann, 1922, pp. 379-391.
- Marinus (philosopher) // Encyclopædia Britannica, 1911.
- Marinus. Life of Proclus 2022-03-15 at the Wayback Machine. : Platonist Press, 1925.
- Симпликий // Античная философия: Энциклопедический словарь 2016-10-09 at the Wayback Machine / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция, 2008.
- Дамаский // Античная философия: Энциклопедический словарь 2016-10-09 at the Wayback Machine / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neoplatonizm yeni platonculuq III VI yuzilliklerde Platon ve Aristotelin felsefesini serq inanclari ile birlesdiren antik felsefi cereyandir Neoplatonizmin esas ideyalari varligin birliyini Vahid Eql Ruh ucluyunde tesevvur etmek insan ruhunun materiyanin tesirinden azad etme yollarinin gosterilmesi heqiqetin intuisiya vasitesile kesf edilmesidir Antik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitYaranmasi ve inkisafiYeni platonculuq antik dunyanin sonuncu felsefesi ve mistik mektebi olmusdu Onun yaranmasi ve inkisafi bizim eramizin III esrine tesaduf edilir Bu dovr eyni zamanda xristian ilahiyyatinin yaranmasi dovru idi Bu iki dunyagorusu bir biri ile ideoloji mubarize aparirdilar Yeni platonculugun yaranmasi ve inkisafi Roma imperiyasini burumus siyasi iqtisadi ve menevi bohran dovrune tesaduf edilir Imperiya oz suqutuna dogru ireliledikce cemiyyetde geleceye inamsizliq menevi bosluq istibdada qarsi etiraz hissleri derinlesirdi Bu seraitde muxtelif dini felsefi ve mistik telimlerin cemiyyetde yayilmasi labud idi Butun imperiya boyu movhumatlar falciliq ve cadugerliyin muxtelif formalari suretle yayilirdi Bununla yanasi yalan sarlatanliq firildaqciliq da yayilmisdi Diger terefden Roma terefinden istila olunmus olkelerin ve xalqlarin muxtelif mistik ve dini telimleri de suretle yayilirdi Burada misir tanrisi Osiris ve Frigiya tanrisi Attis kimi olen ve dirilen tanrilarin Mitra adli sere qarsi mubarize aparan Iran menseli tanrinin kultlari yayilmisdi Qedim yunan ve roma dini inanclari derin bohran icinde idiler Onlarin cemiyyete tesiri tedricen zeifleyirdi Bezi inanclar Serqde yayilmis inanclarla qarisiq sekilde tezahur edirdi Bu Orfeus Orpheus ve Hermes adli tanrilarin ardicillarinda oz eksini tapmisdi Enenevi dini goruslerin bohrani resmi dovlet bascilarinin kultunu da yaratmisdi Imperatorlarin Senatin serefine mebedler heykeller qoyulurdu Bundan elave romalilar muxtelif kicik tanrilara ve ruhlara inanirdi Yeni platonculuq felsefesi bu cur murekkeb sosial siyasi bohran seraitinde meydana gelmisdi Idealist ve mistik telim olduguna gore o tedricen materialistsayagi telimleri ortadan cixarirdi O seraitde bu proses qacilmaz idi Lakin eyni zamanda yeni platonculuq qedim yunan ve roma felsefesinin muddealarini ozunde eks etdirmisdi onlarin qoruyucusuna cevrilmisdi Xristianliqdan ferqli olaraq yeni platonculuq daha da cox hakim dairelerin ziyalilarin arasinda yayilmisdi Xristianliga qarsi cixis eden Romanin hakim daireleri cox vaxt mehz yeni platonculuq ideyalarina arxalanib onlari Xristianliga alternativ bir dunyagorusu kimi qeleme verirdiler Meselen bu cur addimi imperator Yulian 361 363 atmisdi O Xristianligin hakim dine cevrilmesine baxmayaraq kohne inanclari berpa etmeye onlarin Xristianliqla beraber imperiyada yayilmasina cehdler etmisdi Lakin onun olumunden sonra Xristianliq yeniden oz movqeyini mohkemlendirmis ve antik dunyanin sonuncu dunyagorusu telimi olan yeni platonculugu ortadan cixarmisdi Bundan sonra antik dovr sona catmis ve orta esrler dovrune qedem qoyulmusdu Araliq denizi hovzesi etrafinda olan erazilerde xristian dininin ve felsefesinin hokmranliq dovru baslanmisdi Sonuncu yeni platoncularin mektebi Afinada yerlesirdi VI esrde imperator Yustinianos onun baglanmasi haqqinda emr vermisdi Mektebleri ve esas filosoflariRoma mektebi Esas numayendeleri Ammonius Sakkas Plotin Porfirius AmeliusApameya Suriya mektebi En gorkemli numayendesi Yamblix Yamblixden sonra Apameya mektebine onun oyrencisi Apameyali Sopater yun Swpatros ὁ Ἀpᾰmeys m IV yuzillik basciliq etmisdir O muelliminin irsini davam etdirmis zamaninin en bacariqli natiq ve muelliflerinden biri olmusdur Ancaq onun felsefi gorusleri haqqinda zamanimiza demek olar hec bir melumat catmamisdir Tarixci Evnapius onun haqqinda yazirdi ki o Xristianliqla reqabet eden antik dinin deyisdirilmis telimini Romada yaymaq istemisdir Bir muddet imperator I Konstantin de onun tesiri altina dusmusdur Ancaq sonra saray xadimleri Sopater haqqinda menfi rey yarada bilmis ve o imperatorun emri ile edam olunmusdur Deksippus yun De3ippos m IV yuzillik ve Asinali Teodorus yun 8eodwros ὁ Ἀsineys texminen m 275 360 da Yamblixin ardicillarindan olmusdurlar Ancaq onlarin yaradiciligi haqqinda dovrumuze cox az melumat catmisdir Perqama mektebi Bu mektebin Kappadokiyali Evstafius yun Eὐsta8ios Kappᾰdokhs m IV yuzillik Efesli Maksim lat Maximus Ephesius olum ili m 377 378 kimi numayendeleri de Yamblix kimi mistika teurgiya ve hetta cadugerlikle mesgul olmusdurlar Ancaq felsefeni bu istiqamete yoneldenlere qarsi cixanlar da olmusdurlar Onlardan biri hemin mektebin ardicili Mindioslu Evsebius yun Eὐsebios Myndios m IV yuzillik idi O cadugerlik ve teurgiyaya qarsi cixis ederek deyirdi ki heqiqet dialektik mulahizelerde acilir Felsefenin meqsedi ise insani mentiqe yoneltmek ve onun beynini temizlemekden ibaretdir Plotin oz sagirdleri ile Gorkemli numayendeleri Sallustius Yulian imperator Afina mektebi En gorkemli numayendeleri Plutarx Afinali Proklos Neapollu Marinus yun Marῖnos ὁ Neapoliths texminen m 450 495 yeni platonculugun Afina mektebinin daha bir numayendesi idi O yehudi soylu olmus ancaq sonra ellin inancini qebul etmis Proklusun oyrencisi olmusdur Onun olumunden sonra ise Afina Akademiyasina basciliq etmisdir O hemcinin astronomiya ve felsefe sahelerinde ciddi isler ortaya qoymusdur Marinusun bir nece eseri zamanimiza catmisdir Onlardan biri Euklides ve Platonun eserlerine serhler idi En taninmis eseri ise Proklus ve ya xosbextlik haqqinda adli kitabidir Orada o Proklusun heyati felsefesi meneviyyati xasiyyeti ve basqa ozellikleri haqqinda sohbet acmisdir Marinusun fikrince mehz Proklus xosbextliyi heyatinda elde etmis adam idi bununla da o her bir kes ucun bir ornekdir Bu baximdan o hetta kamil insan idi Xosbextliyi elde etmek isteyen her bir insan oz heyatini Proklus kimi yasamali meneviyyatini felsefe uzerinde qurmali ona temennasiz yonelmelidir Afina mektebinin daha bir numayendesi Kilikiyali Simplikius yun Simplikios ὁ Kῐlikios lat Simplicius texminen m 490 560 olmusdur O Platon ve Aristotel telimlerinin bir menseden geldiyini iddia edirdi Onun fikrince bu filosoflarin fikirleri arasinda ferq yalniz sozlerde ve ifadelerdedir Simplikius oz eserlerinde Zenon Empedokles Anaksaqoras Parmenides ve bir sira basqa qedim filosoflardan sitatlar getirmisdir Zamanimiza onun Aristotelin Goy haqqinda Fizika Kateqoriyalar eserlerine serhleri gelib catmisdir Bundan basqa o Yamblix ve Epiktetus kimi filosoflarin da eserlerinin serhcisi kimi taninmisdir Afina felsefe mektebinin sonuncusu skolarxi bascisi Damaskius yun Dᾰmaskῖos texminen m 462 538 olmusdur O Aristotelin bir sira eserlerine serhler yazmis onlari platoncu enenelerine uygunlasdirmisdir Bundan basqa onun Ilk baslangiclar kimi oz eserleri de olmusdur Damaskius neoplatonizmi daha da tekmillesdirmisdir O Vahidin haqqinda her hansi biliyin elde edilmesinin mumkunsuzluyunu iddia edirdi Onun fikrince insanlar onun baresinde yalniz oz fikirlerini ireli sure bilerler Ona gore de seylerin yaranmasi baresinde deqiq bir fikir yurutmek mumkun deyildir Onun teliminde Vahid Yamblixin felsefesinde oldugu kimi ikiye deyil uce bolunur Birinci Vahid mutleq ikinci ve ucuncu Vahidler ise nisbeten derk olunmazdirlar Sonra varligin vahidi olan monada ile cutluk diada bir birine qarsi qoyulur ve bu qarsidurma neticesinde mahiyyet ortaya cixir Iskenderiyye mektebi Gorkemli numayendeleri Hierokles Iskenderiyyeli Hipatia Ioann FiloponusNeoplatonizmin ve antik felsefenin sonuAfinada antik irsin enenelerini davam etdiren mektebin olmasina baxmayaraq qedim Yunan ve Roma dinleri dunyagorusu ve enenelerinin iflasa ugramasi prosesi artiq V VI yuzilliklerde tamamile basa catmisdir Antik enene Roma imperiyasinda yayilmaqda olan Xristianliqla reqabet apara bilmirdi Bezi hallarda Xristianliqla antik medeniyyetin mubarizesi tekce ideoloji mustevide getmirdi Once bezi Roma imperatorlari ve hakim daireleri xristianlari teqib etmisdirler Sonra ise Xristianligin yayilmasi daha da suretlendikden ve kilse xadimlerinin cemiyyetde nufuzunun artmasindan sonra eks prosesler bas vermisdir Imperatorlar dovleti idare etmek ucun yeni dinden istifade etmeye basladilar O zaman Xristian teessubkesleri antik tapinaqlara mebedlere ve medeniyyet merkezlerine hucumlar duzenleyerek onlari darmadagin etmisdirler Antik medeniyyete sonuncu zerbeni Serqi Roma imperatoru I Yustinian vurmusdur O 527 ci ilde hakimiyyete gelerek Xristianliqdan basqa butun dinleri qanundan kenar elan etdi Onun hakimiyyeti doneminde butun antik mebedler baglanildi ve ya dagidildi Xristianligi qebul etmekden imtina eden adamlari ise vetendas huquqlarindan mehrum edildiler Irana muhaciret dovruYustinian Afinada yerlesen felsefi mektebin de baglanmasi haqqinda emr verdi 531 532 ci illerde orada fealiyyet gosteren filosoflar teqiblerden qurtulmaq ucun Irana muhaciret etdiler Onlarin arasinda Damaskius ve Simplikius da olmusdur Sonra onlardan bezileri geriye donmus ancaq artiq yeni mektebler yarada bilmemisdirler Bununla da antik felsefenin tarixi Romada sona catmisdir Buna baxmayaraq sonralar neoplatocularin ve basqa mekteblerin telimleri orta esr xristian sonra ise muselman ilahiyyati ve felsefesine guclu tesir etmisdir Irana muhaciret eden filosof ve alimler ise olkenin bir cox seherlerinde felsefi ve elmi mektebler akademiyalar yaratmisdirlar Bu mekteblerin arasinda Cundisapur akademiyasi ehemiyyetli yer tutmusdur Burada felsefeden basqa riyaziyyat astronomiya tebabet cografiya kimi elmler de inkisaf etdirilirdi Antik dunyanin elmi felsefi irsinin boyuk hissesinin Bizansda xristianlar terefinden darmadagin olunmasi seraitinde Iranda felsefi mekteblerin numayendeleri o irsin tesadufen salamat qalmis bezi numunelerini suryani ve fars dillerine tercume etmisdiler VII yuzillikde Iran erebler terefinden istila edilmis ve bunun neticesinde antik elmi felsefi irsi erebdilli filosoflarin eline kecmisdir Onlar bu irse boyuk maraq gostererek onu ereb diline cevirmisdirler Erebdilli filosoflar qedim yunan dusunurlerinin eserlerine serhler yazmis alimler onlarin elmi nailiyyetlerini inkisaf etdirmisdirler Orta esr doneminde Xilafetin elmi medeni inkisafinda hemin antik irsin boyuk rolu olmusdur TesiriBir nece esr kecdikden sonra avropalilar erebdilli tercumeler vasitesile antik irse yeniden maraq gostermeye baslamis ve bir cox eserleri latin diline tercume etmisdirler Bundan basqa Avropanin kitabxanalarinda da bir cox antik felsefi eserler saxlanilirdi ki sonralar onlar tedqiqatcilar terefinden arasdirilmisdir Antik irsin oyrenilib inkisaf etdirilmesi neticesinde Avropa medeniyyeti ve elmi irelilemeye baslamisdir Dircelis Intibah adlanan dovr mehz antik medeniyyete felsefeye elme ve dunyagorusune qayidis sloqanlari ile yasanmisdir Belelikle antik felsefe butun dunyanin inkisafinda mustesna rol oynamis muasir tereqqinin temelinde durmusdur MenbeAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 249 279 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 249 279 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 The London Philosophy Study Guide 2009 09 23 at the Wayback Machine offers many suggestions on what to read depending on the student s familiarity with the subject Post Aristotelian philosophy 2021 02 28 at the Wayback Machine Ruelle an edition of Damascius On First Principles Paris 1889 Whittaker The Neo Platonists Cambridge 1901 Cambridge Companion to Plotinus Ed L P Gerson Cambridge Cambridge University Press 1996 Neoplatonic Philosophy Introductory Readings Trans and ed by and Lloyd P Gerson Indianapolis Hackett Publishing Co 2004 Chiaradonna Riccardo and Franco Trabattoni edd Physics and Philosophy of Nature in Greek Neoplatonism Proceedings of the European Science Foundation Exploratory Workshop il Ciocco Castelvecchio Pascoli June 22 24 2006 Leiden Boston Brill 2009 Philosophia antiqua 115 Neoplatonism and the Origin of the Cartesian Subject PDF 4 1999 ISSN 1209 0689 Istifade tarixi August 9 2011 Gertz Sebastian R P Death and Immortality in Late Neoplatonism Studies on the Ancient Commentaries on Plato s Phaedo Brill Leiden 2011 Neoplatonizm v antichnoj filosofii Aleksandrijskaya shkola Biblioteka dlya chteniya 1842 t 53 razd 3 ch 1 s 29 38 ch 2 s 59 86 Novickij O Postepennoe razvitie drevnih filos uchenij ch 4 K 1861 s 141 282 Redkin P Iz lekcij po istorii filosofii prava t 7 SPB 1891 s 425 82 Istoriya filosofii t 1 M 1940 s 371 77 Istoriya filosofii t 1 M 1957 sm predmetnyj ukazatel Losev A F Filosofskaya proza neoplatonizma v kn Istoriya grech lit ry t 3 M 1960 s 379 98 Polisadov V Hristianstvo i neoplatonizm Zhurn Min va nar prosvesheniya 1853 ch 77 otd 2 No 2 3 Chistovich I Neoplatonich filosofiya i otnoshenie ee k hristianstvu Hristianskoe chtenie 1860 No 9 12 Kupletskij M A H i hristianstvo vyp 1 Kaz 1881 Spasskij A A Istoriya dogmatich dvizhenij v epohu vselenskih soborov v svyazi s filos ucheniyami togo vremeni t 1 Trinitarnyj vopros Sergiev Posad 1906 2 izd 1914 ego zhe Ellinizm i hristianstvo Sergiev Posad 1913 Hemcinin baxPlatonizm Platonun Akademiyasi Orta platonizm Pifaqorcular mektebi Neopifaqorculuq Qnostisizm HermetizmIstinadlarPhilostratus and Eunapius The lives of the sophists Translated by W C Wright William Heinemann 1922 pp 379 391 Marinus philosopher Encyclopaedia Britannica 1911 Marinus Life of Proclus 2022 03 15 at the Wayback Machine Platonist Press 1925 Simplikij Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar 2016 10 09 at the Wayback Machine Sostavitel E V Afonasin M Progress Tradiciya 2008 Damaskij Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar 2016 10 09 at the Wayback Machine Sostavitel E V Afonasin M Progress Tradiciya 2008