Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Próklus Diadóxus (; ən tezi 7 fevral 412 və ən geci 8 fevral 412, Konstantinopol, Bizans imperiyası – 17 aprel 485, Afina, Bizans imperiyası) — antik dövrün neoplatonçu filosofu, Platon Akademiyasının rəhbəri (skolarxı), neoplatonizm məktəbinin sonuncu ən tanınmış nümayəndəsi.
| Proklus Diadoxos | |
|---|---|
| yun. Πρόκλος ὁ Διάδοχος lat. Proclus | |
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi 7 fevral 412 və ən geci 8 fevral 412 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 17 aprel 485 (73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| İstiqaməti | Neoplatonizm |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, teologiya |
| Təsirlənib | Plotin, Aristotel, Platon, Plutarx |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Onun öyrənciləri yazırdılar ki, o çoxlu tanınmış müəllimlərdən dərs almış, müdriklik məqamına çatmış, çoxlu ibadətlər etmiş, ailə qurmamış və abid həyatı sürmüşdür.
Əsərləri
"İlahiyyatın ilk əsasları" (yun. Στοιχείωσις θεολογική), "Platon ilahiyyatı" (yun. Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα θεολογίας), "Fizikanın başlanğıcı" (yun. Στοιχείωσις φυσική) kimi kitabların, eləcə də Platonun "Timeus", "Parmenides", "Alkibiades", "Kratilus" əsərlərinə edilən şərhlərin müəllifi olmuşdur. Ancaq onun əsərlərinin çoxu bizim zamanımıza qədər gəlib çatmışdır.
Fəlsəfəsi
Digər neoplatoçular kimi Proklus da dünyanı Vahidin (tanrının) emanasiyası kimi təsəvvür edirdi. O, emanasiyanı triadik (üç mərhələli) inkişafda görürdü. Ancaq, bu inkişaf əslində tənəzzül demək idi, çünki o əks istiqamətdə inkişaf edirdi: kamildən naqisə, işıqdan qaranlığa olan kimi. Triadik hərəkətin birinci mərhələsi Vahiddə yerləşmişdir. Bu o deməkdir ki, törənən şey törədəndə olmuşdur. İkinci mərhələ o şeyin Vahiddən axaraq çıxmasıdır. Üçüncü mərhələ isə törənənin törədiciyə qayıtmasıdır.
Ümumiyyətlə, Proklus, üçlük ideyasını (triadanı) varlığın bütün aspektlərinə aid etmişdir. Onun tanrılaşdırdığı varlıq Vahid-Əql-Ruh üçlüyündən ibarətdir. O hər şeyin əvvəlidir, hər şeydən ucadır, dərk olunmaz və sözlə ifadə edilməzdir.
Vahiddən doğan emanasiyanın (işıqsaçmanın) sonu olaraq çoxluq yaranır. Bunlar da "henada" adlanan vahidlərdir. Bu henadalar tanrılar kimi təsəvvür edilir və ideal aləmdə olan ilk çoxluğun mərhələsini təşkil edirlər.
Proklusun ikinci üçlüyü olan Əql də üçə bölünür. Öncə o özü-özündə mövcuddur; bu düşünülən Əqldir (noetoy). Sonra əql özü-özündən çıxır və özü-özünü düşünür. Özü-özünü düşünən noeroy’dur. Sonda əqlin özü-özünə, noeroyun noetoya qayıdışı baş verir və sintez alınır. Bu mərhələdə daha sonra yeni üçlüklər yaranır. Onlar üçlüklərdən ibarət halqaları təşkil edirlər. Bu halqalar hebdomada (yeddiliklər) adlanır. Əqlin bu üçlüyü (triadası) yunan tanrıları Kronos, Zeus və Reya ilə eyniləşir. Hebdomadada olan üçlüklərin hər bir üzvü də bir tanrı ilə eyniləşir. Noetoy və noeroy da onlara tabe olan tanrılaşmış üçlüklərə bölünür.
Ruha da Proklus üçlük prinsipi baxımından yanaşırdı. Deməli, dünya triadasının üçüncü tərkib hissəsi olan Ruh öz növbəsində ilahi, demonik və insani üçlüyə bölünür. Onların hər birinin də öz bölgüsü vardır.
Bu dünya və materiya Proklusun fəlsəfəsində qaranlıqla (zülmətlə) eyniləşir. Onlar işığın (nurun) yoxluğudur. Ancaq, Plotindən fərqli olaraq Proklus materiyanı şər kimi təsəvvür etmirdi. Ona görə bu dünya nə şər, nə də xeyirdir. Şərin səbəbi materiyada yox, aşağıdakı dünyanın uca olan idealdan ayrılmasında və uzaqlığındadır.
İşığa (nura) qayıtmaq, ona qovuşmaq üçün insan tanrıya tərəf yönəlməlidir. Proklusa görə bu yolda da üçlük vardır. Bu Erot-Həqiqət-İman triadasıdır. Tanrıya qayıdışın qüvvəsi elmi bilik deyil, ekstaz halıdır. Erot (məhəbbət cazibəsi) insanı ekstaz halına hazırlayır, həqiqət onu tanrıya yaxınlaşdırır, iman isə tanrı ilə qovuşdurur. Ancaq, bu kimi ekstatik hallar çox nadir durumlarda baş verdiyi üçün tanrı ilə tam qovuşma yalnız ölümdən sonra baş verir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 273-275. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 273-275. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Lloyd, A.C., The Anatomy of Neoplatonism, Oxford: Clarendon, 1990.
- Асмус В. Ф. Античная философия. — М.: Высшая школа, 1998.
- Лосев А. Ф. История античной эстетики. Последние века. Книга II. — М.: Искусство, 1988. — С. 14–336.
Xarici bağlantılar
- Helmig, Christoph; Steel, Carlos. "Proclus". Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- Helmig, Christoph; Steel, Carlos. "Proclus' Complete Works (extant, lost, and spurious)" 2016-03-05 at the Wayback Machine. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- The Six Books of Proclus, the Platonic Successor, on the Theology of Plato.
- Sallust. On the Gods and the World / The Hymns of Proclus.
Həmçinin bax
İstinadlar
- http://www.jstor.org/stable/270427.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- The Life of Proclus or Concerning Happiness by Marinus of Samaria 2022-03-15 at the Wayback Machine / Translated by Kenneth S. Guthrie. London: Phanes Press, 1986.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 17–18.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 10.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 33–38.
- The Sentences of Porphyry the Philosopher. The Journal of Speculative Philosophy. Vol. 3. Penn University Press 2013.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 118–119.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 131–149.
- Прокл. Первоосновы теологии; Гимны 2015-11-17 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Лосева. М.: Прогресс, 1993, s. 59–60.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Proklus Diadoxus en tezi 7 fevral 412 ve en geci 8 fevral 412 Konstantinopol Bizans imperiyasi 17 aprel 485 Afina Bizans imperiyasi antik dovrun neoplatoncu filosofu Platon Akademiyasinin rehberi skolarxi neoplatonizm mektebinin sonuncu en taninmis numayendesi Proklus Diadoxosyun Proklos ὁ Diadoxos lat ProclusDogum tarixi en tezi 7 fevral 412 ve en geci 8 fevral 412Dogum yeri Konstantinopol Bizans imperiyasiVefat tarixi 17 aprel 485 73 yasinda Vefat yeri Afina Bizans imperiyasiVetendasligi Bizans imperiyasiIstiqameti NeoplatonizmEsas maraqlari felsefe teologiyaTesirlenib Plotin Aristotel Platon Plutarx Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius Areopagit Onun oyrencileri yazirdilar ki o coxlu taninmis muellimlerden ders almis mudriklik meqamina catmis coxlu ibadetler etmis aile qurmamis ve abid heyati surmusdur Eserleri Ilahiyyatin ilk esaslari yun Stoixeiwsis 8eologikh Platon ilahiyyati yun Perὶ tῆs katὰ Platwna 8eologias Fizikanin baslangici yun Stoixeiwsis fysikh kimi kitablarin elece de Platonun Timeus Parmenides Alkibiades Kratilus eserlerine edilen serhlerin muellifi olmusdur Ancaq onun eserlerinin coxu bizim zamanimiza qeder gelib catmisdir FelsefesiDiger neoplatocular kimi Proklus da dunyani Vahidin tanrinin emanasiyasi kimi tesevvur edirdi O emanasiyani triadik uc merheleli inkisafda gorurdu Ancaq bu inkisaf eslinde tenezzul demek idi cunki o eks istiqametde inkisaf edirdi kamilden naqise isiqdan qaranliga olan kimi Triadik hereketin birinci merhelesi Vahidde yerlesmisdir Bu o demekdir ki torenen sey toredende olmusdur Ikinci merhele o seyin Vahidden axaraq cixmasidir Ucuncu merhele ise torenenin torediciye qayitmasidir Umumiyyetle Proklus ucluk ideyasini triadani varligin butun aspektlerine aid etmisdir Onun tanrilasdirdigi varliq Vahid Eql Ruh ucluyunden ibaretdir O her seyin evvelidir her seyden ucadir derk olunmaz ve sozle ifade edilmezdir Vahidden dogan emanasiyanin isiqsacmanin sonu olaraq coxluq yaranir Bunlar da henada adlanan vahidlerdir Bu henadalar tanrilar kimi tesevvur edilir ve ideal alemde olan ilk coxlugun merhelesini teskil edirler Proklusun ikinci ucluyu olan Eql de uce bolunur Once o ozu ozunde movcuddur bu dusunulen Eqldir noetoy Sonra eql ozu ozunden cixir ve ozu ozunu dusunur Ozu ozunu dusunen noeroy dur Sonda eqlin ozu ozune noeroyun noetoya qayidisi bas verir ve sintez alinir Bu merhelede daha sonra yeni uclukler yaranir Onlar ucluklerden ibaret halqalari teskil edirler Bu halqalar hebdomada yeddilikler adlanir Eqlin bu ucluyu triadasi yunan tanrilari Kronos Zeus ve Reya ile eynilesir Hebdomadada olan ucluklerin her bir uzvu de bir tanri ile eynilesir Noetoy ve noeroy da onlara tabe olan tanrilasmis ucluklere bolunur Ruha da Proklus ucluk prinsipi baximindan yanasirdi Demeli dunya triadasinin ucuncu terkib hissesi olan Ruh oz novbesinde ilahi demonik ve insani ucluye bolunur Onlarin her birinin de oz bolgusu vardir Bu dunya ve materiya Proklusun felsefesinde qaranliqla zulmetle eynilesir Onlar isigin nurun yoxlugudur Ancaq Plotinden ferqli olaraq Proklus materiyani ser kimi tesevvur etmirdi Ona gore bu dunya ne ser ne de xeyirdir Serin sebebi materiyada yox asagidaki dunyanin uca olan idealdan ayrilmasinda ve uzaqligindadir Isiga nura qayitmaq ona qovusmaq ucun insan tanriya teref yonelmelidir Proklusa gore bu yolda da ucluk vardir Bu Erot Heqiqet Iman triadasidir Tanriya qayidisin quvvesi elmi bilik deyil ekstaz halidir Erot mehebbet cazibesi insani ekstaz halina hazirlayir heqiqet onu tanriya yaxinlasdirir iman ise tanri ile qovusdurur Ancaq bu kimi ekstatik hallar cox nadir durumlarda bas verdiyi ucun tanri ile tam qovusma yalniz olumden sonra bas verir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 273 275 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 273 275 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Lloyd A C The Anatomy of Neoplatonism Oxford Clarendon 1990 Asmus V F Antichnaya filosofiya M Vysshaya shkola 1998 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki Poslednie veka Kniga II M Iskusstvo 1988 S 14 336 Xarici baglantilarHelmig Christoph Steel Carlos Proclus Stanford Encyclopedia of Philosophy Helmig Christoph Steel Carlos Proclus Complete Works extant lost and spurious 2016 03 05 at the Wayback Machine Stanford Encyclopedia of Philosophy The Six Books of Proclus the Platonic Successor on the Theology of Plato Sallust On the Gods and the World The Hymns of Proclus Hemcinin baxNeoplatonizmIstinadlarhttp www jstor org stable 270427 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 The Life of Proclus or Concerning Happiness by Marinus of Samaria 2022 03 15 at the Wayback Machine Translated by Kenneth S Guthrie London Phanes Press 1986 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 17 18 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 10 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 33 38 The Sentences of Porphyry the Philosopher The Journal of Speculative Philosophy Vol 3 Penn University Press 2013 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 118 119 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 131 149 Prokl Pervoosnovy teologii Gimny 2015 11 17 at the Wayback Machine Perevod A F Loseva M Progress 1993 s 59 60