Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sokrat, Sokrates və ya Süqrat (yun. Σωκράτης, e.ə. 469, Afina – 15 fevral e.ə. 399, Afina) — Qərb fəlsəfəsinin yaradıcılarından biri sayılan klassik yunan filosofu, Platonun müəllimi.
| Sokrat | |
|---|---|
| q.yun. Σωκράτης | |
 | |
| Doğum tarixi | e.ə. 469 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 fevral e.ə. 399 |
| Vəfat yeri | |
| Həyat yoldaşları | |
| Elm sahələri | fəlsəfə, epistemologiya, etika |
| Tanınmış yetirmələri | Platon, Ksenofont, Antisfen, Aristippus, Evklides, Alkiviad |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Antik yunan filosofu Sokrat e.ə. 469-cu ildə Afinada dünyaya göz açıb. Atası Safroniks daşyonan, anası Fenareta mamaça imiş. Sokrat həlim, amma öz düşüncələrini qətiyyətlə müdafiə edən birisi olub. Gəncliyində orduda xidmət edib. Olimpiya oyunlarında yumruq döyüşlərində iştirak etmişdi. İlk həyat yoldaşı Mirton adlı qadın olmuşdur ki o, Lamproklı dünyaya gətirərkən vəfat etdi (Lamprokl Peloponnes döyüşündə həlak olub) Ksantippa adlı qadınla evləndi, ondan Sofroniks və Meksen adlı oğulları oldu.
Müdrik insan kimi şöhrət qazanan Sokrat həm də mübahisə ustası idi, ona çəkişmələrdə heç kəs qalib gələ bilməyib. Özünəməxsus mübahisə üslubu o cümlədən, həqiqət və doğruluq naminə açıq sözlü olması o dövrdə, müxtəlif kateqoriyadan olan bəzi insanlar tərəfindən bəyənilməmiş və münasibətləri düşmənçilik müstəvisinə daşımışlar.
O zaman sofistlərin şiddətli tənqidlərinə məruz qalıb. Onların iddialarını rədd edən başqa filosoflar hamı üçün bir olan obyektiv biliyə nail olmanın yollarını axtarmış, sofistlərin subyektivliyindən aralanmağın metodlarını araşdırmışdılar. Onlardan biri də Sokrat olub.
Öncə o sofistlərin təlimi ilə maraqlanmış, ancaq sonra onlardan aralanaraq bu cərəyanı tənqid etmişdir. Daha sonra Sokrat öz fəlsəfi fikirlərini açıqlamış və beləliklə o, ətrafına çoxlu öyrənci yığa bilmişdir.
Peloponnes müharibəsindən (404-cü illərdə baş vermiş Afinanın Sparta dövləti ilə müharibəsidir) sonra afinalılar spartalılara məğlub olmalarının səbəblərini araşdırarkən daxili düşmənlər axtarışında olmuşdurlar. O zaman Sokrata qarşı olanlar onu dövlətin dayaqlarının dağıdılmasında və təhlükəli təbliğatın aparmasında ittiham edib mühakimə etmişdilər. Onu həm də gənclərin əxlaqının pozulmasında, qədim tanrıları inkar edərək yeni tanrılar kultunun yaradılmasında günahlandırmışdılar. Məhkəmənin qərarı ilə Sokrat zəhər içərək edam edilmişdir.
![image]()
Sokratın ölümü, (1787)
Fəlsəfəsi
Sokrat öz fikirlərini mübahisə və söhbətlərində açıqlayırdı. Onun fəlsəfi fikirlərinin məzmununu tələbəsi Platon öz "Dialoqlarında" açıqlayıb. Bundan başqa, Aristotel və Ksenofonda Sokrat haqqında xəbərlər veriblər.
Sokrat fəlsəfənin istiqamətini dünya və təbiətin dərk olunmasından insan problemlərinin araşdırılmasına doğru dəyişə bilmişdir. O öz mübahisə aparmaq istedadı, məntiqi, həmsöhbətlərinin səhvlərinin üzə çıxarması, müzakirə mövzusu olan məsələni hissələrə bölüb həll etmə qabiliyyəti ilə tanınıb.
Dialektik metodu
Onun fəlsəfəsində hər şeyin tək bir həqiqəti var. Onu hamılıqla araşdırıb tapmaq lazımdır. Bu məqsəd üçün də Sokrat dialektika metodunu təklif edib. Dialektika (yun. διαλεκτική) isə mübahisədə rəqibin sözlərində ziddiyyət taparaq onun ortadan qaldırılması yolu ilə həqiqətin üzə çıxarılmasıdır. Bu metodda ironiya, maevtika və induksiyadan istifadə edilir.
İroniya
İroniya (yun. εἰρωνεία) hərfi mənasına əks olan və mahiyyəti gülünc olan sözdür. İroniya ondan ibarətdir ki, hər bir ağıllı adam ilk növbədə özü öz lovğalığını, geri zəkalılığını etiraf etməli, özü-özünə istehza ilə baxmalı və gülməlidir. Sokrat həmsöhbətlərini öz "Mən"ini qırağa qoymağa, məsələlərin obyektiv həllinə yönəlməyə çağırırdı. O demişdir; "Mən bilirəm ki, mən heç nə bilmirəm".
Platon bu deyimin yaranma tarixçəsini aşağıdakı kimi verib. Bir dəfə Sokrat bir varlı və yüksək vəzifəli afinalının yanına gəlir. Hamı deyirdi ki, o ağıllı və müdrikdir. Ancaq onunla bir qədər söhbət etdikdən sonra bilinmişdir ki, onda heç bir ağıl və müdriklik yoxdur, həmin afınalı yalnız bunun görüntüsunü yaradır. Sokratda bunu bildirəndə, o adam ona düşmən kəsilir. Ondan ayrılan Sokrat düşüncələrə qapanıb özü-özünə belə dedi:
 | Biz ikimiz də nə ağıllıyıq, nə də müdrik. Nə mən, nə sən heç nə bilmirik. Ancaq mən bilirəm ki, heç nə bilmirəm. Ona görə də özümdən razı deyiləm. O adam isə bunu bilmir, ancaq öyünür, özündən çox razıdır. Əslində mənim müdrikliyim və biliyim ondan dəfələrlə çoxdur. Çünki o heç nəyi bilmədiyini bilmir, mən isə bunu bilirəm. |  |
Bundan sonra Sokrat daha bir neçə varlı və vəzifəlilərin yanında olub onlarla söhbətlər aparır. Hər dəfə buna bənzər hallarla rastlaşır. Onların hamısı Sokratla düşmən kəsilir. İronik üslubuna görə bir çox varlı afinalılar Sokratla düşmənçilik, sonda onlar məhkəmədə ona qarşı çıxış etmişdirlər. Sokratın afinalı Anitusa qarşı yönəlmiş ironik üslubunun parlaq nümunələri Platonun "Menon" dialoqunda verilir.
Mayevtika
Bundan sonra evristik metodda mayevtikaya (yun. μαιευτική) keçid olur. Bu da hərfi mənada "mamalıq" deməkdir. Maevtikanın vasitəsilə Sokrat, müzakirə edilən mövzu ətrafında dolayı sualların verilməsi ilə həqiqi biliyi üzə çıxarırdı. Mamalıq terminindən bilinir ki, bu prosesi o qadının bala doğmasına bənzər şəkildə görürdü. Sadəcə mamalığın nəticəsində balanın deyil, həqiqətin və biliyin doğulması baş verir. Bu prosesdə Sokrat heç nə iddia etməyərək həmsöhbətlərinə yalnız köməkçi sualları verərək həqiqətin açıqlanmasını onların özlərindən gözləyirdi. Beləliklə, həqiqəti insanların özləri "doğmalıdır". Deməli, maevtika həm də sualların düzgün verilməsindən asılı idi.
İnduksiya
Bu zaman təriflərin verilməsi də mühüm məsələdir ki, ona induksiya (lat. inducsio) deyilir. Çünki, tərif vermədən heç bir şey haqqında hansısa fikir yürütmək olmaz. Gəlinən obyektiv nəticələrə də tərif vermək lazımdır. Ona görə də, Sokrat hansısa bir şeyin mahiyyətinə varmaq üçün həmsöhbətlərindən onun tərifinin verilməsini tələb edirdi.
Bu mərhələlərdən keçdikdən sonra həmsöhbətlər hamı üçün bir olan həqiqəti üzə çıxardırdılar. Ancaq, sonra o həqiqət şübhə altına qoyulardısa, yenə də ironiya, maevtika və induksiya yolu ilə yeni həqiqət ortaya çıxarılırdı. Bu proses də hər zaman baş verir. Beləliklə Sokrat sofistlərin biliyin nisbilik nəzəriyyələrinə qarşı obyektiv həqiqətin var olması və onun çıxarılması metodunu ortaya qoyur.
Təbiət və əxlaq haqqında
Fəlsəfə Sokrat üçün təbiət haqqında nəzəri fikirlər toplusu deyil, həm də "Həyat necə olmalıdır?" sualına cavab verən bilikdir. Ona görə də o, fiziklərə qarşı çıxış edərək onların təkcə duyğularla dünyanın dərk edilməsi iddialarına şübhə ilə yanaşırdı. Sokrat hesab edirdi ki, insan yalnız özünün hökmündə olan şeylər haqqında bilik əldə edə bilər. Kainat ya da dünya insanın hökmündə deyil. Onun hökmündə olan yalnız onun öz ruhudur. Buna görə də insan özünü tanımalıdır. Sokratın məşhur kəlamı olan: "Özünü tanı" sözləri sonralar Delfada Apollon məbədinin divarlarında həkk olunmuşdur. Həmçinin, Sokrat deyirdi: Təkcə onu bilirəm ki, mən heç nə bilmirəm.
Fəlsəfəni insanın özünə doğru yönəldən Sokrat, əxlaqi problemlərə önəm verirdi. Ona görə fəlsəfə xeyir və şərin nə olmasını araşdırır. Xeyir bilikdə, şər cəhalətdədir; var-dövlət isə heç bir xeyir gətirmir. Bu kimi əxlaqi rasionalizm Sokrat təliminin əsasını təşkil edir. İnsan əxlaqsız hərəkətin nə olduğunu bilsə heç vaxt pis hərəkət etməz. Pis hərəkət onun fikrincə, insanın yanılması və səhvidir. Səhvi isə heç kəs bilərəkdən etməz.
Bu səbəbdən fəlsəfənin "biliyə doğru yönəlmə" kimi anlaşılması xeyirli və yetkin insanın yetişdirilməsi, eləcə də ədalətli cəmiyyətin yaradılması üçün vasitədir. Xeyir haqqında bilik əldə etmək ona doğru yönəlmək deməkdir. Bu isə insanı və toplumu xoşbəxt etməkdədir.
Təsiri
Sokratın dünya fəlsəfi fikrinin inkişafına çox böyük təsiri olub. Onun ardıcılları sonrakı dövrlərdə yeni fəlsəfi məktəblər yaradıblar. Bunlar kirena, kinik və meqara kimi məktəblər idilər. Çağdaş zamanımızda da Sokratın dialektik metodu elmi motodologiyada, konsensus əsasında qərarların qəbul edilməsində, mübahisələrdə istifadə olunur.
Çağdaş araşdırmaçılar qədim yunan fəlsəfəsi tarixini sokrataqədərki və sokratsonrası dövrlərə bölürlər. Beləliklə, Sokrat qədim yunan fəlsəfə tarixinin mərkəzində duran bir şəxsiyyətdir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 68-72. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Adil Əsədov. Fəlsəfə tarixindən etüdlər: İdeal və reallıq arasında ziddiyyət və onun Qərb, rus və Şərq təfəkküründə həll imkankarı. Bakı: Təknur, 2007. — 116s.
- Adil Əsədov. Yunan fəlsəfəsiindən etüdlər: yunan fəlsəfəsiində idealin və realliğin münasibətlərinə dair. Ön sözün müəllifi — fəlsəfə elmləri doktioru Tahirə Allahyarova. Bakı: Təknur, 2008.
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 68-72. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Əlisa Nicat. Dünya fəlsəfi irsindən yarpaqlar. Bakı,1991. səh.30–31.
- Məlikov, Ə., Sokrat üç filosofun təqdimatinda // AMEA Sosial Elmlər jurnalı (ISSN:2710-0820), Vol.V. 15.06.2023, №1, səh.208-214 (https://doi.org/10.59849/2710-0820.2023.1.208)
- Stratern, P. (1999). Philosophy in 90 minutes (Socrates). Bakı Fəlsəfə Akademiyası, 2020. 59 səh.
- May, Hope (2000). On Socrates. Belmont, CA: Wadsworth. ISBN 0-534-57604-4.
- Vlastos, Gregory (1991). Socrates, Ironist and Moral Philosopher. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 0-8014-9787-6.
- Bruell, C. (1999). On the Socratic Education: An Introduction to the Shorter Platonic Dialogues, Lanham, MD: Rowman and Littlefield.
- Grube, G. M. A. (2002). "Plato, Five Dialogues". Hackett Publishing Company, Inc.
- Hanson, V. D. (2001). "Socrates Dies at Delium, 424 B. C.", What If? 2, Robert Cowley, editor, G. P. Putnam's Sons, NY.
- Irvine, Andrew David (2008). Socrates on Trial: A play based on Aristophanes' Clouds and Plato's Apology, Crito, and Phaedo, adapted for modern performance. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-9783-5 (cloth); ISBN 978-0-8020-9538-1 (paper); ISBN 978-1-4426-9254-1 (e-pub)
- Kamtekar, Rachana (2004). Plato's Euthyphro, Apology, and Crito: Critical Essays. Lanham, MD: Rowman and Littlefield. ISBN 0-7425-3325-5.
- Kierkegaard, Søren (1968). The Concept of Irony: with Constant Reference to Socrates. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20111-9.
- Maritain, J. (1930, 1991). Introduction to Philosophy, Christian Classics, Inc., Westminster, MD.
- Robinson, R (1953). Plato's Earlier Dialectic. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-824777-7. Ch. 2: "Elenchus", Ch. 3: "Elenchus: Direct and Indirect"
- Taylor, C. C. W., Hare, R. M. & Barnes, J. (1998). Greek Philosophers — Socrates, Plato, and Aristotle, Oxford University Press, NY.
- Taylor, C. C. W. (2001). Socrates: A very short introduction. Oxford: Oxford University Press.
- Ксенофонт. Сократические сочинения: [перевод с древнегреческого] / Ксенофонт; [вступ. ст. и примеч. С. Соболевского]. — М.: Мир книги : Литература, 2007. — 367 с. — (Великие мыслители). ISBN 978-5-486-00994-5
- Жебелев С. А. Сократ. — Берлин, 1923.
- Жебелев С. А. Сократ: биографический очерк / С. А. Жебелев. — Изд. 2-е. — Москва : URSS : ЛИБРОКОМ, 2009. — 192 с. — (Из наследия мировой философской мысли: великие философы). ISBN 978-5-397-00767-2
- Кессиди Ф. Х. Сократ / Ф. Х. Кессиди. — 4. изд., испр. и доп. — СПб.: Алетейя, 2001. — 345 с. — (Серия Античная библиотека. Исследования). ISBN 5-89329-445-9
- Фанкин Ю. Осуждение Сократа. — М., 1986. — 205 с.
- Эберт Теодор. Сократ как пифагореец и анамнезис в диалоге Платона "Федон" / Теодор Эберт; [пер. с нем. А. А. Россиуса]. — СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2005. — 158, [1] с. ISBN 5-288-03667-5
- Фомичев Н. Во имя истины и добродетели : Сократ. Повесть-легенда. [Для детей] / Николай Фомичев; [Худож. Н. Белякова]. — М.: Мол. гвардия, 1984. — 191 с.
- Томан, Й., Томанова М. Сократ / Йозеф Томан, Мирослава Томанова; — М.: Радуга, 1983.
Xarici keçidlər
- AzTV Adil Əsədov Dahilər seriyasından Sokratla bağlı çıxış etmişdir 1. 2. 3. 4. 5.
- Socrates 2016-09-18 at the Wayback Machine at DMOZ
- Socrates 2015-03-14 at the Wayback Machine at the
- Socrates on at the BBC. (listen now 2010-11-25 at the Wayback Machine)
- Greek Philosophy: Socrates 2007-07-13 at the Wayback Machine
- Original Fresque of Socrates in Archaeological Museum of Ephesus
- Socrates Narrates Plato's The Republic 2007-11-17 at the Wayback Machine
- e-texts on Socrates, amongst others:
- The Dialogues of Plato (see also Wikipedia articles on )
- The writings of Xenophon, such as the Memorablia and Hellenica.
- The satirical plays by Aristophanes
- Aristotle's writings
- Voltaire's Socrates
- A free audiobook of the Socratic dialogue Euthyphro at LibriVox
Həmçinin bax
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118615270 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- http://www.rubicon.hu/magyar/oldalak/kr_e_399_februar_15_szokratesz_kiissza_a_meregpoharat/.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- https://vk.com/doc18066328_462261043 2022-03-21 at the Wayback Machine Sultan-Məcid Qənizadə, Rusca-azərbaycanca lüğət (Русско-татарский словарь), 1909, Bakı (s.341)
- "Plato, ''Crito'' 45c-45e" 2022-04-08 at the Wayback Machine. Perseus.tufts.edu. Retrieved2012–08-19.
- Platon. Apology 2012-05-18 at the Wayback Machine // The Dialogues of Plato / Translated by B. Jowett. Vol. 2. Oxford University Press, 1892.
- Sokrates'in Savunması, Platon. Səhifə 10, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ISBN . 31 may 2021 tarixində mənbəsindən arxivləndi.
- Platon. Apology 2012-05-18 at the Wayback Machine // The Dialogues of Plato / Translated by B. Jowett. Vol. 2. Oxford University Press, 1892, s. 115–116.
- Менон 2018-01-12 at the Wayback Machine / Перевод С. А. Ошерова. // . Том 1.: Мысль, 1990, s. 601.
- Теетет 2017-12-27 at the Wayback Machine / Перевод Т. В. Васильевой. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах 2022-03-28 at the Wayback Machine. Том 2.: Мысль, 1993, s. 201–202.
- Aristotle. Metaphysics / Translated by T. Taylor. London: Printed for the author by Davis, Wilks, and Taylor, 1801, pp. 319–322.
- Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 69.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sokrat Sokrates ve ya Suqrat yun Swkraths e e 469 Afina 15 fevral e e 399 Afina Qerb felsefesinin yaradicilarindan biri sayilan klassik yunan filosofu Platonun muellimi Sokratq yun SwkrathsDogum tarixi e e 469Dogum yeri AfinaVefat tarixi 15 fevral e e 399Vefat yeri AfinaHeyat yoldaslari KsantippaElm saheleri felsefe epistemologiya etikaTaninmis yetirmeleri Platon Ksenofont Antisfen Aristippus Evklides Alkiviad Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitHeyatiAntik yunan filosofu Sokrat e e 469 cu ilde Afinada dunyaya goz acib Atasi Safroniks dasyonan anasi Fenareta mamaca imis Sokrat helim amma oz dusuncelerini qetiyyetle mudafie eden birisi olub Gencliyinde orduda xidmet edib Olimpiya oyunlarinda yumruq doyuslerinde istirak etmisdi Ilk heyat yoldasi Mirton adli qadin olmusdur ki o Lamprokli dunyaya getirerken vefat etdi Lamprokl Peloponnes doyusunde helak olub Ksantippa adli qadinla evlendi ondan Sofroniks ve Meksen adli ogullari oldu Mudrik insan kimi sohret qazanan Sokrat hem de mubahise ustasi idi ona cekismelerde hec kes qalib gele bilmeyib Ozunemexsus mubahise uslubu o cumleden heqiqet ve dogruluq namine aciq sozlu olmasi o dovrde muxtelif kateqoriyadan olan bezi insanlar terefinden beyenilmemis ve munasibetleri dusmencilik mustevisine dasimislar O zaman sofistlerin siddetli tenqidlerine meruz qalib Onlarin iddialarini redd eden basqa filosoflar hami ucun bir olan obyektiv biliye nail olmanin yollarini axtarmis sofistlerin subyektivliyinden aralanmagin metodlarini arasdirmisdilar Onlardan biri de Sokrat olub Once o sofistlerin telimi ile maraqlanmis ancaq sonra onlardan aralanaraq bu cereyani tenqid etmisdir Daha sonra Sokrat oz felsefi fikirlerini aciqlamis ve belelikle o etrafina coxlu oyrenci yiga bilmisdir Peloponnes muharibesinden 404 cu illerde bas vermis Afinanin Sparta dovleti ile muharibesidir sonra afinalilar spartalilara meglub olmalarinin sebeblerini arasdirarken daxili dusmenler axtarisinda olmusdurlar O zaman Sokrata qarsi olanlar onu dovletin dayaqlarinin dagidilmasinda ve tehlukeli tebligatin aparmasinda ittiham edib muhakime etmisdiler Onu hem de genclerin exlaqinin pozulmasinda qedim tanrilari inkar ederek yeni tanrilar kultunun yaradilmasinda gunahlandirmisdilar Mehkemenin qerari ile Sokrat zeher icerek edam edilmisdir Esas meqale Sokratin mudafiesiSokratin olumu 1787 FelsefesiSokrat oz fikirlerini mubahise ve sohbetlerinde aciqlayirdi Onun felsefi fikirlerinin mezmununu telebesi Platon oz Dialoqlarinda aciqlayib Bundan basqa Aristotel ve Ksenofonda Sokrat haqqinda xeberler veribler Sokrat felsefenin istiqametini dunya ve tebietin derk olunmasindan insan problemlerinin arasdirilmasina dogru deyise bilmisdir O oz mubahise aparmaq istedadi mentiqi hemsohbetlerinin sehvlerinin uze cixarmasi muzakire movzusu olan meseleni hisselere bolub hell etme qabiliyyeti ile taninib Dialektik metodu Onun felsefesinde her seyin tek bir heqiqeti var Onu hamiliqla arasdirib tapmaq lazimdir Bu meqsed ucun de Sokrat dialektika metodunu teklif edib Dialektika yun dialektikh ise mubahisede reqibin sozlerinde ziddiyyet taparaq onun ortadan qaldirilmasi yolu ile heqiqetin uze cixarilmasidir Bu metodda ironiya maevtika ve induksiyadan istifade edilir Ironiya Ironiya yun eἰrwneia herfi menasina eks olan ve mahiyyeti gulunc olan sozdur Ironiya ondan ibaretdir ki her bir agilli adam ilk novbede ozu oz lovgaligini geri zekaliligini etiraf etmeli ozu ozune istehza ile baxmali ve gulmelidir Sokrat hemsohbetlerini oz Men ini qiraga qoymaga meselelerin obyektiv helline yonelmeye cagirirdi O demisdir Men bilirem ki men hec ne bilmirem Platon bu deyimin yaranma tarixcesini asagidaki kimi verib Bir defe Sokrat bir varli ve yuksek vezifeli afinalinin yanina gelir Hami deyirdi ki o agilli ve mudrikdir Ancaq onunla bir qeder sohbet etdikden sonra bilinmisdir ki onda hec bir agil ve mudriklik yoxdur hemin afinali yalniz bunun goruntusunu yaradir Sokratda bunu bildirende o adam ona dusmen kesilir Ondan ayrilan Sokrat dusuncelere qapanib ozu ozune bele dedi Biz ikimiz de ne agilliyiq ne de mudrik Ne men ne sen hec ne bilmirik Ancaq men bilirem ki hec ne bilmirem Ona gore de ozumden razi deyilem O adam ise bunu bilmir ancaq oyunur ozunden cox razidir Eslinde menim mudrikliyim ve biliyim ondan defelerle coxdur Cunki o hec neyi bilmediyini bilmir men ise bunu bilirem Bundan sonra Sokrat daha bir nece varli ve vezifelilerin yaninda olub onlarla sohbetler aparir Her defe buna benzer hallarla rastlasir Onlarin hamisi Sokratla dusmen kesilir Ironik uslubuna gore bir cox varli afinalilar Sokratla dusmencilik sonda onlar mehkemede ona qarsi cixis etmisdirler Sokratin afinali Anitusa qarsi yonelmis ironik uslubunun parlaq numuneleri Platonun Menon dialoqunda verilir Mayevtika Bundan sonra evristik metodda mayevtikaya yun maieytikh kecid olur Bu da herfi menada mamaliq demekdir Maevtikanin vasitesile Sokrat muzakire edilen movzu etrafinda dolayi suallarin verilmesi ile heqiqi biliyi uze cixarirdi Mamaliq termininden bilinir ki bu prosesi o qadinin bala dogmasina benzer sekilde gorurdu Sadece mamaligin neticesinde balanin deyil heqiqetin ve biliyin dogulmasi bas verir Bu prosesde Sokrat hec ne iddia etmeyerek hemsohbetlerine yalniz komekci suallari vererek heqiqetin aciqlanmasini onlarin ozlerinden gozleyirdi Belelikle heqiqeti insanlarin ozleri dogmalidir Demeli maevtika hem de suallarin duzgun verilmesinden asili idi Induksiya Bu zaman teriflerin verilmesi de muhum meseledir ki ona induksiya lat inducsio deyilir Cunki terif vermeden hec bir sey haqqinda hansisa fikir yurutmek olmaz Gelinen obyektiv neticelere de terif vermek lazimdir Ona gore de Sokrat hansisa bir seyin mahiyyetine varmaq ucun hemsohbetlerinden onun terifinin verilmesini teleb edirdi Bu merhelelerden kecdikden sonra hemsohbetler hami ucun bir olan heqiqeti uze cixardirdilar Ancaq sonra o heqiqet subhe altina qoyulardisa yene de ironiya maevtika ve induksiya yolu ile yeni heqiqet ortaya cixarilirdi Bu proses de her zaman bas verir Belelikle Sokrat sofistlerin biliyin nisbilik nezeriyyelerine qarsi obyektiv heqiqetin var olmasi ve onun cixarilmasi metodunu ortaya qoyur Tebiet ve exlaq haqqinda Sokratin Afina Akademiyasinin qabaginda muasir heykeli Felsefe Sokrat ucun tebiet haqqinda nezeri fikirler toplusu deyil hem de Heyat nece olmalidir sualina cavab veren bilikdir Ona gore de o fiziklere qarsi cixis ederek onlarin tekce duygularla dunyanin derk edilmesi iddialarina subhe ile yanasirdi Sokrat hesab edirdi ki insan yalniz ozunun hokmunde olan seyler haqqinda bilik elde ede biler Kainat ya da dunya insanin hokmunde deyil Onun hokmunde olan yalniz onun oz ruhudur Buna gore de insan ozunu tanimalidir Sokratin meshur kelami olan Ozunu tani sozleri sonralar Delfada Apollon mebedinin divarlarinda hekk olunmusdur Hemcinin Sokrat deyirdi Tekce onu bilirem ki men hec ne bilmirem Felsefeni insanin ozune dogru yonelden Sokrat exlaqi problemlere onem verirdi Ona gore felsefe xeyir ve serin ne olmasini arasdirir Xeyir bilikde ser cehaletdedir var dovlet ise hec bir xeyir getirmir Bu kimi exlaqi rasionalizm Sokrat teliminin esasini teskil edir Insan exlaqsiz hereketin ne oldugunu bilse hec vaxt pis hereket etmez Pis hereket onun fikrince insanin yanilmasi ve sehvidir Sehvi ise hec kes bilerekden etmez Bu sebebden felsefenin biliye dogru yonelme kimi anlasilmasi xeyirli ve yetkin insanin yetisdirilmesi elece de edaletli cemiyyetin yaradilmasi ucun vasitedir Xeyir haqqinda bilik elde etmek ona dogru yonelmek demekdir Bu ise insani ve toplumu xosbext etmekdedir TesiriSokratin dunya felsefi fikrinin inkisafina cox boyuk tesiri olub Onun ardicillari sonraki dovrlerde yeni felsefi mektebler yaradiblar Bunlar kirena kinik ve meqara kimi mektebler idiler Cagdas zamanimizda da Sokratin dialektik metodu elmi motodologiyada konsensus esasinda qerarlarin qebul edilmesinde mubahiselerde istifade olunur Cagdas arasdirmacilar qedim yunan felsefesi tarixini sokrataqederki ve sokratsonrasi dovrlere bolurler Belelikle Sokrat qedim yunan felsefe tarixinin merkezinde duran bir sexsiyyetdir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 68 72 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAdil Esedov Felsefe tarixinden etudler Ideal ve realliq arasinda ziddiyyet ve onun Qerb rus ve Serq tefekkurunde hell imkankari Baki Teknur 2007 116s Adil Esedov Yunan felsefesiinden etudler yunan felsefesiinde idealin ve realligin munasibetlerine dair On sozun muellifi felsefe elmleri doktioru Tahire Allahyarova Baki Teknur 2008 Aydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 68 72 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Elisa Nicat Dunya felsefi irsinden yarpaqlar Baki 1991 seh 30 31 Melikov E Sokrat uc filosofun teqdimatinda AMEA Sosial Elmler jurnali ISSN 2710 0820 Vol V 15 06 2023 1 seh 208 214 https doi org 10 59849 2710 0820 2023 1 208 Stratern P 1999 Philosophy in 90 minutes Socrates Baki Felsefe Akademiyasi 2020 59 seh May Hope 2000 On Socrates Belmont CA Wadsworth ISBN 0 534 57604 4 Vlastos Gregory 1991 Socrates Ironist and Moral Philosopher Ithaca Cornell University Press ISBN 0 8014 9787 6 Bruell C 1999 On the Socratic Education An Introduction to the Shorter Platonic Dialogues Lanham MD Rowman and Littlefield Grube G M A 2002 Plato Five Dialogues Hackett Publishing Company Inc Hanson V D 2001 Socrates Dies at Delium 424 B C What If 2 Robert Cowley editor G P Putnam s Sons NY Irvine Andrew David 2008 Socrates on Trial A play based on Aristophanes Clouds and Plato s Apology Crito and Phaedo adapted for modern performance Toronto University of Toronto Press ISBN 978 0 8020 9783 5 cloth ISBN 978 0 8020 9538 1 paper ISBN 978 1 4426 9254 1 e pub Kamtekar Rachana 2004 Plato s Euthyphro Apology and Crito Critical Essays Lanham MD Rowman and Littlefield ISBN 0 7425 3325 5 Kierkegaard Soren 1968 The Concept of Irony with Constant Reference to Socrates Bloomington Indiana University Press ISBN 978 0 253 20111 9 Maritain J 1930 1991 Introduction to Philosophy Christian Classics Inc Westminster MD Robinson R 1953 Plato s Earlier Dialectic Oxford Clarendon Press ISBN 978 0 19 824777 7 Ch 2 Elenchus Ch 3 Elenchus Direct and Indirect Taylor C C W Hare R M amp Barnes J 1998 Greek Philosophers Socrates Plato and Aristotle Oxford University Press NY Taylor C C W 2001 Socrates A very short introduction Oxford Oxford University Press Ksenofont Sokraticheskie sochineniya perevod s drevnegrecheskogo Ksenofont vstup st i primech S Sobolevskogo M Mir knigi Literatura 2007 367 s Velikie mysliteli ISBN 978 5 486 00994 5 Zhebelev S A Sokrat Berlin 1923 Zhebelev S A Sokrat biograficheskij ocherk S A Zhebelev Izd 2 e Moskva URSS LIBROKOM 2009 192 s Iz naslediya mirovoj filosofskoj mysli velikie filosofy ISBN 978 5 397 00767 2 Kessidi F H Sokrat F H Kessidi 4 izd ispr i dop SPb Aletejya 2001 345 s Seriya Antichnaya biblioteka Issledovaniya ISBN 5 89329 445 9 Fankin Yu Osuzhdenie Sokrata M 1986 205 s Ebert Teodor Sokrat kak pifagoreec i anamnezis v dialoge Platona Fedon Teodor Ebert per s nem A A Rossiusa SPb Izd vo S Peterb un ta 2005 158 1 s ISBN 5 288 03667 5 Fomichev N Vo imya istiny i dobrodeteli Sokrat Povest legenda Dlya detej Nikolaj Fomichev Hudozh N Belyakova M Mol gvardiya 1984 191 s Toman J Tomanova M Sokrat Jozef Toman Miroslava Tomanova M Raduga 1983 Xarici kecidlerAzTV Adil Esedov Dahiler seriyasindan Sokratla bagli cixis etmisdir 1 2 3 4 5 Socrates 2016 09 18 at the Wayback Machine at DMOZ Socrates 2015 03 14 at the Wayback Machine at the Socrates on at the BBC listen now 2010 11 25 at the Wayback Machine Greek Philosophy Socrates 2007 07 13 at the Wayback Machine Original Fresque of Socrates in Archaeological Museum of Ephesus Socrates Narrates Plato s The Republic 2007 11 17 at the Wayback Machine e texts on Socrates amongst others The Dialogues of Plato see also Wikipedia articles on The writings of Xenophon such as the Memorablia and Hellenica The satirical plays by Aristophanes Aristotle s writings Voltaire s Socrates A free audiobook of the Socratic dialogue Euthyphro at LibriVoxHemcinin baxSokrat metodu Sokratik dialoq Sokratik ironiya Antik felsefe Mubahise Platon AristotelIstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 118615270 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 http www rubicon hu magyar oldalak kr e 399 februar 15 szokratesz kiissza a meregpoharat Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi https vk com doc18066328 462261043 2022 03 21 at the Wayback Machine Sultan Mecid Qenizade Rusca azerbaycanca luget Russko tatarskij slovar 1909 Baki s 341 Plato Crito 45c 45e 2022 04 08 at the Wayback Machine Perseus tufts edu Retrieved2012 08 19 Platon Apology 2012 05 18 at the Wayback Machine The Dialogues of Plato Translated by B Jowett Vol 2 Oxford University Press 1892 Sokrates in Savunmasi Platon Sehife 10 Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari ISBN 31 may 2021 tarixinde menbesinden arxivlendi Platon Apology 2012 05 18 at the Wayback Machine The Dialogues of Plato Translated by B Jowett Vol 2 Oxford University Press 1892 s 115 116 Menon 2018 01 12 at the Wayback Machine Perevod S A Osherova Tom 1 Mysl 1990 s 601 Teetet 2017 12 27 at the Wayback Machine Perevod T V Vasilevoj Platon Sobranie sochinenij v 4 h tomah 2022 03 28 at the Wayback Machine Tom 2 Mysl 1993 s 201 202 Aristotle Metaphysics Translated by T Taylor London Printed for the author by Davis Wilks and Taylor 1801 pp 319 322 Diogenes Laertius Lives and Opinions of Eminent Philosophers Translated by C D Yonge London Georg Bell amp Sons 1915 p 69 Xarici kecidler