Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Epiktet (yun. Έπίκτητος, təq. 50, Hierapolis – 138) — yunandilli Roma filosofu, stoaçılıq məktəbinin ardıcılı. Öz fəlsəfəsində daha çox praktiki müdriklik haqqında danışan Epiktet, eramızın 50-138-ci illəri arasında yaşayan, yeni stoizmin (Roma stoizmi) nümayəndələrindən biridir. Fəlsəfəsində “yaxşı həyat nədir?” sualına cavab axtarırdı. Neronun mühafizəçilərindən birinin köləsi olan Epiktet ən nəhayətində azadlığını əldə etməyi bacarmış və ən özünəmxəsus düşüncə xadimlərindən biri olmuşdu.
| Epiktet | |
|---|---|
| Έπίκτητος | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. 50 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 138 |
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | Roma imperiyası |
| İstiqaməti | stoaçılıq |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
I əsrin başlanğıcında (təqribən 50-ci ildə) Frigiyanın Hierapolis şəhərində dünyaya gəldiyi zənn edilir. Romada Epafroditon adlı bir kəsin qulu idi. Orada stoacı filosof Musonius Rufusun dərslərində olur.
Azad edildikdən sonra özünü fəlsəfəyə həsr edir. İnsanın praktik yaşamağının dəyərləndirməsin əsas tutdu. Romadan qovulmuş, Nikopolisdə yoxsulluq içində ölmüşdür (təqribən 135-ci ildə).
Epiktet 94-cü ildə Epir adasının Nikopol şəhərində öz fəlsəfi məktəbini yaratmışdır. Onun mühazirələrini dostu olan "Düşüncələr və söhbətlər" (Ditribai Enkheriridion) adlı kitabında vermişdir.
Həmin kitabdan:
"Fəlsəfə ilə məşğul oluram" demə, "Özümü xilas edirəm" de!
"Bizi fəlakətə aparan şey, fəlsəfəni dilimizin ucu ilə dadar-dadmaz, filosof roluna girməyimiz, başqalarına kömək etməyi düşünməyimiz, dünya insanlarını islah etməyi istəməyimizdir. Ey dost! Öncə özünü islah et! Sonra insanlara fəlsəfənin islah etdiyi bir adam göstər"
Epiktet xoşbəxtliyimizin hadisələri necə qavradığımızla bağlı olduğunu və hər kəsin uzun danışıqlar olaraq da bildiyi həqiqətləri olduğu kimi görə biləcəyimiz monoloqlar üzərində işləməyin gərəkdiyini düşünürdü.
O, insanın özünə qarşı olan məsuliyyətlərin də çox önəmli olduğuna inanırdı. Bu məsuliyyətlər içərisində ən birinci olaraq bədən təmizliyi gəlir. Bu vəziyyəti “Mövzu mən olduğumda, fəlsəfə ilə maraqlanan gənc bir adamın ilk olaraq özünə vaxt ayırmasını, daha sonra dərvişvari bir həyata qucaq açmasını seçirəm” deyə şərh edirdi. Epiktetin təmizlikdən başqa heyran olduğu digər xüsusiyyətlər isə ölçülü olmaq, təvazökarlıq və dürüstlükdür.
Hər mövzuda məntiqini və ağlını önə çıxaran bir dahi olmasına baxmayaraq, Epiktet insan sevgisinə və bütün insanların bərabərliyinə inanırdı.
Mənbə
- Türkiyə, “Kaknüs” nəşri, 1999.(Türkçəyə tərcümə-Cemal Süer)
- Jankoviç, İ. "Epiktet kimdir? - Bir kölə azadlığı necə tapdı", Bakı Fəlsəfə Akademiyası
Fəlsəfəsi
Dünya
Epiktet hesab edirdi ki, dünya vahid substansiyadan yaranıb və onda dövr etmə qanunu hökm sürür. Hər bir şey vaxtı çatdıqda məhv olur, onun yerini başqa şey tutur. Ölüm isə şeylərin ilkin elementlərə parçalanması prosesidir.
Əxlaq
Müəllimi Seneka kimi Epiktet də əxlaqi problemlərə önəm verirdi. O hesab edirdi ki, insanın mənəvi baxımdan azad olması problemi onun özündən asılıdır. Əgər qul bütün əzablara sinə gəlirsə, o əzablar haqqında düşünüb həyatı anlayırsa, o zaman sahibindən mənəvi baxımdan daha çox azad olur. Əslində isə kölə deyil, məhz onun sahibi öz ehtiraslarının və nəfsinin quludur. Beləliklə, kölənin mənəvi azadlığı ondan heç kəs ala bilməz.
Çevrənin dərk edilməsi
Epiktetin fikrincə təbiətin dərk edilməsi prosesi üç mərhələlidir. Birinci mərhələdə insan öz bilməməzliyini, cahilliyini dərk edir. İkinci mərhələdə o elmlərlə, nəzəri təlimlərlə məşğul olur, xeyirlə şəri bir-birindən fərqləndirir. Sonuncu mərhələ isə müdriklikdir, o mərhələdə müdrik insan bütün insanlığın öndəri (müəllimi) olur.
Toposlar
Başqa stoaçı filosoflar kimi Epiktetin fəlsəfəsi də üç hissəyə (toposa) bölünür; bunlar fizika, etika və məntiqdir.
Birinci topos insan təbiətini, onun hüdudlarını, eləcə də arzu və istəklərinin qanunauyğunluğunu təyin edir.
İkinci toposda insanın düzgün davranışı, tərbiyəsi və əxlaqı məsələlərinə baxılır.
Üçüncü topos isə insanın yanılmaması, düzgün mülahizələr irəli sürməsi, düşüncəsinin iti olması kimi problemlərə həsr edilmişdir. Toposların hamısının ümumi məqsədi isə insana xoşbəxtlik yolunu göstərməkdir.
Taleyin hömranlığı
Epiktet taleyin hökmranlığını, eləcə də tanrıların çoxluğunu etiraf edirdi, onların vasitəsi ilə dünyanın təbiətini və hərəkətini izah etməyə çalışırdı. Dünyanın qavranılması məsələlərində isə o, duyğuçu (sensualist) kimi çıxış edirdi.
Epiktetin fikrincə insan təbiətdə və cəmiyyətdə gedən prosesləri dəyişə bilməz; yalnız həmin proseslərə öz münasibətini bildirib, onlardan mənəvi cəhətdən azad ola bilər. Ona görə də, insan bədəninə deyil, ruhuna qayğı göstərməlidir. O maddi deyil, ruhun zənginliyinə can atmalıdır. İnsanın əsl mahiyyəti isə onun düşüncəsindədir.
Ən yüksək xoşbəxtlik insanın təbiətə və tanrıların qanunlarına uyğun həyat sürməsindədir. Epiktetin fikrincə bütün insanlar tanrı oğulları və qızlarıdır; bu səbəbdən onların hamısı dünya vətəndaşı olaraq bərabər haqq və hüquqa sahibdirlər.
İlahi tale qarşısında insanlar dözümlü olmalıdırlar. Əgər onlar yoxsulluq, xəstəlik, bədbəxtlik içində yaşayırlarsa onda bu çətinliklərdən qurtulmaq üçün çarpışmalıdırlar. Ancaq, bu da bir müsbət sonluğa gətirmirsə, onda insan öz taleyi ilə barışıb, həmin çətinliklərə bir xeyir kimi baxmalıdır. Epiktet həm də hesab edirdi ki, şərə qarşı mübarizə etmək deyil, ona qarşı davam gətirmək lazımdır. Hətta, döyülən adam ona qarşı zor işlədəni sevməli, müqavimət göstərməkdən çəkinməlidir.
Təsiri
Epiktetin bu kimi fikirləri sonralar xristianlıq və İslamın bir çox təriqətlərinin təlimində də təkrar edilmişdir. Bilindiyi kimi bu dinlərdə də buna bənzər bir sıra etik prinsipləri vardır.
İstinadlar
- Epictetus // Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas.
- Istituto dell'Enciclopedia Italiana Epittèto // Enciclopedia on line (it.).
- Jankoviç, İgor. Epiktet kimdir? - bir kölə azadlığı necə tapdı. Bakı Fəlsəfə Akademiyası. 2022-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-05.
- Столяров А. А. Эпиктет // Новая философская энциклопедия: В 4 тт. 2016-08-11 at the Wayback Machine М.: Мысль. Под редакцией В. С. Стёпина. 2001.
- Маковельский А. О. Мораль Эпиктета 2023-07-09 at the Wayback Machine. Казань: Типо-литография императорского университета, 1912, s. 13.
- Беседы Эпиктета 2022-07-09 at the Wayback Machine. М.: Ладомир, 1997, s. 159.
- Беседы Эпиктета 2022-07-09 at the Wayback Machine. М.: Ладомир, 1997, s. 49-51.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 183-185. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16..
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 183-185. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16..
- Brian E. Johnson, The Role Ethics of Epictetus: Stoicism in Ordinary Life, Lanham: Lexington Books, 2014.
- Keith Seddon, Epictetus' Handbook, Oxon 2005.
- , Epictetus: A Stoic and Socratic Guide to Life, Oxford: Oxford University Press, 2002.
- Theodore Scaltsas, Andrew S. Mason (ed.), The Philosophy of Epictetus. Oxford: Oxford University Press, 2007.
- Радлов Э. Л.,. Эпиктет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Чертков В. Г. Римский мудрец Эпиктет, его жизнь и учение. М., 1889. 142 стр.
Xarici keçidlər
- Works by Epictetus at
- Works by or about Epictetus at Internet Archive
- Works by Epictetus at (public domain audiobooks)
- Works by Epictetus at the Internet Classics Archive
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Epiktet yun Epikthtos teq 50 Hierapolis 138 yunandilli Roma filosofu stoaciliq mektebinin ardicili Oz felsefesinde daha cox praktiki mudriklik haqqinda danisan Epiktet eramizin 50 138 ci illeri arasinda yasayan yeni stoizmin Roma stoizmi numayendelerinden biridir Felsefesinde yaxsi heyat nedir sualina cavab axtarirdi Neronun muhafizecilerinden birinin kolesi olan Epiktet en nehayetinde azadligini elde etmeyi bacarmis ve en ozunemxesus dusunce xadimlerinden biri olmusdu EpiktetEpikthtosDogum tarixi teq 50Dogum yeri HierapolisVefat tarixi 138Vetendasligi Qedim RomaDovr Roma imperiyasiIstiqameti stoaciliqEsas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitHeyatiI esrin baslangicinda teqriben 50 ci ilde Frigiyanin Hierapolis seherinde dunyaya geldiyi zenn edilir Romada Epafroditon adli bir kesin qulu idi Orada stoaci filosof Musonius Rufusun derslerinde olur Azad edildikden sonra ozunu felsefeye hesr edir Insanin praktik yasamaginin deyerlendirmesin esas tutdu Romadan qovulmus Nikopolisde yoxsulluq icinde olmusdur teqriben 135 ci ilde Epiktet 94 cu ilde Epir adasinin Nikopol seherinde oz felsefi mektebini yaratmisdir Onun muhazirelerini dostu olan Dusunceler ve sohbetler Ditribai Enkheriridion adli kitabinda vermisdir Hemin kitabdan Felsefe ile mesgul oluram deme Ozumu xilas edirem de Bizi felakete aparan sey felsefeni dilimizin ucu ile dadar dadmaz filosof roluna girmeyimiz basqalarina komek etmeyi dusunmeyimiz dunya insanlarini islah etmeyi istemeyimizdir Ey dost Once ozunu islah et Sonra insanlara felsefenin islah etdiyi bir adam goster Epiktet xosbextliyimizin hadiseleri nece qavradigimizla bagli oldugunu ve her kesin uzun danisiqlar olaraq da bildiyi heqiqetleri oldugu kimi gore bileceyimiz monoloqlar uzerinde islemeyin gerekdiyini dusunurdu O insanin ozune qarsi olan mesuliyyetlerin de cox onemli olduguna inanirdi Bu mesuliyyetler icerisinde en birinci olaraq beden temizliyi gelir Bu veziyyeti Movzu men oldugumda felsefe ile maraqlanan genc bir adamin ilk olaraq ozune vaxt ayirmasini daha sonra dervisvari bir heyata qucaq acmasini secirem deye serh edirdi Epiktetin temizlikden basqa heyran oldugu diger xususiyyetler ise olculu olmaq tevazokarliq ve durustlukdur Her movzuda mentiqini ve aglini one cixaran bir dahi olmasina baxmayaraq Epiktet insan sevgisine ve butun insanlarin beraberliyine inanirdi Menbe Turkiye Kaknus nesri 1999 Turkceye tercume Cemal Suer Jankovic I Epiktet kimdir Bir kole azadligi nece tapdi Baki Felsefe AkademiyasiFelsefesiDunya Epiktet hesab edirdi ki dunya vahid substansiyadan yaranib ve onda dovr etme qanunu hokm surur Her bir sey vaxti catdiqda mehv olur onun yerini basqa sey tutur Olum ise seylerin ilkin elementlere parcalanmasi prosesidir Exlaq Muellimi Seneka kimi Epiktet de exlaqi problemlere onem verirdi O hesab edirdi ki insanin menevi baximdan azad olmasi problemi onun ozunden asilidir Eger qul butun ezablara sine gelirse o ezablar haqqinda dusunub heyati anlayirsa o zaman sahibinden menevi baximdan daha cox azad olur Eslinde ise kole deyil mehz onun sahibi oz ehtiraslarinin ve nefsinin quludur Belelikle kolenin menevi azadligi ondan hec kes ala bilmez Cevrenin derk edilmesi Epiktetin fikrince tebietin derk edilmesi prosesi uc merhelelidir Birinci merhelede insan oz bilmemezliyini cahilliyini derk edir Ikinci merhelede o elmlerle nezeri telimlerle mesgul olur xeyirle seri bir birinden ferqlendirir Sonuncu merhele ise mudriklikdir o merhelede mudrik insan butun insanligin onderi muellimi olur Toposlar Basqa stoaci filosoflar kimi Epiktetin felsefesi de uc hisseye toposa bolunur bunlar fizika etika ve mentiqdir Birinci topos insan tebietini onun hududlarini elece de arzu ve isteklerinin qanunauygunlugunu teyin edir Ikinci toposda insanin duzgun davranisi terbiyesi ve exlaqi meselelerine baxilir Ucuncu topos ise insanin yanilmamasi duzgun mulahizeler ireli surmesi dusuncesinin iti olmasi kimi problemlere hesr edilmisdir Toposlarin hamisinin umumi meqsedi ise insana xosbextlik yolunu gostermekdir Taleyin homranligi Epiktet taleyin hokmranligini elece de tanrilarin coxlugunu etiraf edirdi onlarin vasitesi ile dunyanin tebietini ve hereketini izah etmeye calisirdi Dunyanin qavranilmasi meselelerinde ise o duygucu sensualist kimi cixis edirdi Epiktetin fikrince insan tebietde ve cemiyyetde geden prosesleri deyise bilmez yalniz hemin proseslere oz munasibetini bildirib onlardan menevi cehetden azad ola biler Ona gore de insan bedenine deyil ruhuna qaygi gostermelidir O maddi deyil ruhun zenginliyine can atmalidir Insanin esl mahiyyeti ise onun dusuncesindedir En yuksek xosbextlik insanin tebiete ve tanrilarin qanunlarina uygun heyat surmesindedir Epiktetin fikrince butun insanlar tanri ogullari ve qizlaridir bu sebebden onlarin hamisi dunya vetendasi olaraq beraber haqq ve huquqa sahibdirler Ilahi tale qarsisinda insanlar dozumlu olmalidirlar Eger onlar yoxsulluq xestelik bedbextlik icinde yasayirlarsa onda bu cetinliklerden qurtulmaq ucun carpismalidirlar Ancaq bu da bir musbet sonluga getirmirse onda insan oz taleyi ile barisib hemin cetinliklere bir xeyir kimi baxmalidir Epiktet hem de hesab edirdi ki sere qarsi mubarize etmek deyil ona qarsi davam getirmek lazimdir Hetta doyulen adam ona qarsi zor isledeni sevmeli muqavimet gostermekden cekinmelidir Tesiri Epiktetin bu kimi fikirleri sonralar xristianliq ve Islamin bir cox teriqetlerinin teliminde de tekrar edilmisdir Bilindiyi kimi bu dinlerde de buna benzer bir sira etik prinsipleri vardir IstinadlarEpictetus Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas Istituto dell Enciclopedia Italiana Epitteto Enciclopedia on line it Jankovic Igor Epiktet kimdir bir kole azadligi nece tapdi Baki Felsefe Akademiyasi 2022 03 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 05 Stolyarov A A Epiktet Novaya filosofskaya enciklopediya V 4 tt 2016 08 11 at the Wayback Machine M Mysl Pod redakciej V S Styopina 2001 Makovelskij A O Moral Epikteta 2023 07 09 at the Wayback Machine Kazan Tipo litografiya imperatorskogo universiteta 1912 s 13 Besedy Epikteta 2022 07 09 at the Wayback Machine M Ladomir 1997 s 159 Besedy Epikteta 2022 07 09 at the Wayback Machine M Ladomir 1997 s 49 51 MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 183 185 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 183 185 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Brian E Johnson The Role Ethics of Epictetus Stoicism in Ordinary Life Lanham Lexington Books 2014 Keith Seddon Epictetus Handbook Oxon 2005 Epictetus A Stoic and Socratic Guide to Life Oxford Oxford University Press 2002 Theodore Scaltsas Andrew S Mason ed The Philosophy of Epictetus Oxford Oxford University Press 2007 Radlov E L Epiktet Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Chertkov V G Rimskij mudrec Epiktet ego zhizn i uchenie M 1889 142 str Xarici kecidlerWorks by Epictetus at Works by or about Epictetus at Internet Archive Works by Epictetus at public domain audiobooks Works by Epictetus at the Internet Classics ArchiveHemcinin baxStoaciliq