Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orfizm (yun. Ορφικά) — təxminən miladdan öncə VII – VI yüzilliklərdə Yunanıstanda yaranmış din.
Mifologiyası
Orfizmdə kifayət qədər fəlsəfi görüşlər də olmuşdur. Orfizmin adı mifik igid, musiqiçi və incəsənətin rəmzi olan Orfeus’la (yun. Ὀρφεύς) bağlıdır. Əfsanələrə görə o, çay tanrısı Oyaqros (yun. Οἴαγρος) və Kalliope (yun. Καλλιόπη) adlı muzanın (yun. μοῦσα) oğlu idi. Olimpus dağının yanında bir qəsəbədə yaşayırdı. Sonra Misirə səfər etmiş, bir müddət orada yaşamış və kahinlərdən elm öyrənmişdir.
Orfeus bir neçə döyüşlərdə iştirak etmiş və igidlik göstərmişdir. O tanrı Dionisusa deyil, günəş tanrısı Apollona tapınmışdır. Apollon da onu sevmiş, ona qızıl lira bağışlamışdır. Onun vasitəsilə heyvanları əhliləşdirmək, qayaları tərpətmək kimi möcüzələr göstərmək olurdu. Beləliklə, Orfeus ən mükəmməl musiqiçi və incəsənət adamı olmuşdur.
Orfeus Evridike (yun. Εὐρυδίκη) adlı bir meşə nimfi (yun. νύμφαι) ilə evlənmişdir. Ancaq, az sonra Evridike ölmüşdür. Onu sevən Orfeus onunla yenidən birləşmək üçün yeraltı məkana düşmüş və tanrılarla anlaşaraq az qala Evridikeni oradan çıxarda bilmişdir. Ancaq son anda Evridike tanrıların qoyduğu şərti pozmuş və yeraltı məkandan çıxa bilməmişdir. Bundan sonra Orfeus həyatının sonuna qədər ona sadiq qalmış və ölümündən sonra Evridike ilə yeraltı məkanda birləşmişdir. Orfeusun ölümü haqqında çoxlu əfsanələr vardır. Bu rəvayətlərdən birinə görə, onu tanrı Dionisusun sevgililəri olan mainadalar (yun. μαινάδες) onların sevgisini rədd etdiklərinə görə parçalamışdırlar.
Təlimi
Orfizm dini cərəyan kimi miladdan öncə VI yüzillikdə yaranmışdır. Bu dinin yazılı ədəbiyyatı da olmuşdur. Məlumdur ki, orfizm yunanların ənənəvi dini baxışlarından fərqlənirdi, onlarla rəqabət aparırdı. Bu dinin təlimində ilk fəlsəfi fikirlər də olmuşdur. Bu da orfiklərin dünyanın yaranması haqqında təsəvvürlərində özünü göstərmişdir.
Orfizmin kosmologiyasına görə öncə əbədi zaman olan Xronos (yun. Χρόνος) var idi. Ondan qarışıqlıq (yun. χάος) və efir yaranmışdır. Sonra Xronos onlardan özündə dünyanı əhatə edən yumurta yaratmışdır. Bu yumurtadan işıq və sevgi tanrısı olan hermafrodit Fanes (yun. Φάνης) çıxmış və o, tanrıları və bütün canlıları doğmuşdur.
Tanrılardan biri Dionisus olmuşdur. Titanlar (yun. τιτᾶνες) onu parçalayıb yemişdirlər. Ona görə də, baş tanrı Zeus onları ildırımla yandırmışdır. Titanların külündən isə insanlar yaranmışdır. Ona görə də onların ikili təbiəti vardır. Biri insanların şər olan titanik, digəri isə xeyir olan dionisik təbiəti mövcuddur. Ona görə də insan həyatının məqsədi titanik təbiətə qalib gələrək dionisik həyat yaşamaqdır.
Bu baxımdan da orfiklərin dini ayinləri olmuşdur. Onlar bədənin təmizliyinə riayət etmiş, ət və paxla yeməmiş, çoxlu dualar oxumuşdurlar. Onların inancına görə insan titanların Dionisusa qarşı etdiyi cinayətin daşıyıcısıdır və buna görə də günahkardır. Ancaq, orfik həyat tərzi insanı dünya həyatının əzablarından qurtara, ruhuna isə azadlıq verə bilər. Xristianlıqda da hər bir insan Adəmin ilk günahına görə günahkardır. Bu günahdan insanı yalnız İsaya iman qurtarır. Bu inancla orfizmin bənzərliyi vardır.
Orfizmə görə əsl həyat ölümdən sonra başlanır. Orada ölənlərin ruhu həyatda etdiyi əməllərə görə cavab verir. Orfiklər ruhların bir bədəndən digərinə köçməsinə də inanırdılar. Sonralar orfizm Roma imperiyasında dirçəlmiş və müəyyən qədər yayılmışdır. Bu dini təlimin prinsipləri pifaqorçular, platonçular və digər düşünürlərin fəlsəfəsi görüşlərinə təsir etmişdir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 10–13.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, 298 səh.
- Tierney, M. "The Origins of Orphism". The Irish Theological Quarterly 17 (1922): 112–27.
- Zuntz, Günther. Persephone: Three Essays on Religion and Thought in Magna Graecia. Oxford: Clarendon Press, 1971.
- Макаров И. А. Орфизм и греческое общество в VI–IV вв. до н. э. // Вестник древней истории. 1999. №.1.
- Житомирский С. В. Античная астрономия и орфизм. — М.: Янус-К, 2001.
Xarici bağlantılar
- Online Text: The Orphic Hymns translated by Thomas Taylor
- Alexander Fol, Orphica Magica I, Sofia 2004
İstinadlar
- H. А. Кун. Легенды и мифы древней Греции и древнего Рима 2022-03-13 at the Wayback Machine. М: Правда, 1990, с. 229–235.
- Орфизм // Философский энциклопедический словарь 2022-07-07 at the Wayback Machine. — М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г.Панов. 1983.
- Джованни Реале и Дарио Антисери. Западная философия от истоков до наших дней 2016-09-10 at the Wayback Machine. Том 1, СПб, "Петрополис", 1994 г., с. 8–9.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orfizm yun Orfika texminen miladdan once VII VI yuzilliklerde Yunanistanda yaranmis din Lirada calan Orfeus Qedim Roma resmiMifologiyasiOrfizmde kifayet qeder felsefi gorusler de olmusdur Orfizmin adi mifik igid musiqici ve incesenetin remzi olan Orfeus la yun Ὀrfeys baglidir Efsanelere gore o cay tanrisi Oyaqros yun Oἴagros ve Kalliope yun Kallioph adli muzanin yun moῦsa oglu idi Olimpus daginin yaninda bir qesebede yasayirdi Sonra Misire sefer etmis bir muddet orada yasamis ve kahinlerden elm oyrenmisdir Orfeus bir nece doyuslerde istirak etmis ve igidlik gostermisdir O tanri Dionisusa deyil gunes tanrisi Apollona tapinmisdir Apollon da onu sevmis ona qizil lira bagislamisdir Onun vasitesile heyvanlari ehlilesdirmek qayalari terpetmek kimi mocuzeler gostermek olurdu Belelikle Orfeus en mukemmel musiqici ve incesenet adami olmusdur Orfeus Evridike yun Eὐrydikh adli bir mese nimfi yun nymfai ile evlenmisdir Ancaq az sonra Evridike olmusdur Onu seven Orfeus onunla yeniden birlesmek ucun yeralti mekana dusmus ve tanrilarla anlasaraq az qala Evridikeni oradan cixarda bilmisdir Ancaq son anda Evridike tanrilarin qoydugu serti pozmus ve yeralti mekandan cixa bilmemisdir Bundan sonra Orfeus heyatinin sonuna qeder ona sadiq qalmis ve olumunden sonra Evridike ile yeralti mekanda birlesmisdir Orfeusun olumu haqqinda coxlu efsaneler vardir Bu revayetlerden birine gore onu tanri Dionisusun sevgilileri olan mainadalar yun mainades onlarin sevgisini redd etdiklerine gore parcalamisdirlar TelimiOrfizm dini cereyan kimi miladdan once VI yuzillikde yaranmisdir Bu dinin yazili edebiyyati da olmusdur Melumdur ki orfizm yunanlarin enenevi dini baxislarindan ferqlenirdi onlarla reqabet aparirdi Bu dinin teliminde ilk felsefi fikirler de olmusdur Bu da orfiklerin dunyanin yaranmasi haqqinda tesevvurlerinde ozunu gostermisdir Orfizmin kosmologiyasina gore once ebedi zaman olan Xronos yun Xronos var idi Ondan qarisiqliq yun xaos ve efir yaranmisdir Sonra Xronos onlardan ozunde dunyani ehate eden yumurta yaratmisdir Bu yumurtadan isiq ve sevgi tanrisi olan hermafrodit Fanes yun Fanhs cixmis ve o tanrilari ve butun canlilari dogmusdur Tanrilardan biri Dionisus olmusdur Titanlar yun titᾶnes onu parcalayib yemisdirler Ona gore de bas tanri Zeus onlari ildirimla yandirmisdir Titanlarin kulunden ise insanlar yaranmisdir Ona gore de onlarin ikili tebieti vardir Biri insanlarin ser olan titanik digeri ise xeyir olan dionisik tebieti movcuddur Ona gore de insan heyatinin meqsedi titanik tebiete qalib gelerek dionisik heyat yasamaqdir Bu baximdan da orfiklerin dini ayinleri olmusdur Onlar bedenin temizliyine riayet etmis et ve paxla yememis coxlu dualar oxumusdurlar Onlarin inancina gore insan titanlarin Dionisusa qarsi etdiyi cinayetin dasiyicisidir ve buna gore de gunahkardir Ancaq orfik heyat terzi insani dunya heyatinin ezablarindan qurtara ruhuna ise azadliq vere biler Xristianliqda da her bir insan Ademin ilk gunahina gore gunahkardir Bu gunahdan insani yalniz Isaya iman qurtarir Bu inancla orfizmin benzerliyi vardir Orfizme gore esl heyat olumden sonra baslanir Orada olenlerin ruhu heyatda etdiyi emellere gore cavab verir Orfikler ruhlarin bir bedenden digerine kocmesine de inanirdilar Sonralar orfizm Roma imperiyasinda dircelmis ve mueyyen qeder yayilmisdir Bu dini telimin prinsipleri pifaqorcular platoncular ve diger dusunurlerin felsefesi goruslerine tesir etmisdir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi Baki 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 10 13 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi Baki 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 298 seh Tierney M The Origins of Orphism The Irish Theological Quarterly 17 1922 112 27 Zuntz Gunther Persephone Three Essays on Religion and Thought in Magna Graecia Oxford Clarendon Press 1971 Makarov I A Orfizm i grecheskoe obshestvo v VI IV vv do n e Vestnik drevnej istorii 1999 1 Zhitomirskij S V Antichnaya astronomiya i orfizm M Yanus K 2001 Xarici baglantilarOnline Text The Orphic Hymns translated by Thomas Taylor Alexander Fol Orphica Magica I Sofia 2004IstinadlarH A Kun Legendy i mify drevnej Grecii i drevnego Rima 2022 03 13 at the Wayback Machine M Pravda 1990 s 229 235 Orfizm Filosofskij enciklopedicheskij slovar 2022 07 07 at the Wayback Machine M Sovetskaya enciklopediya Gl redakciya L F Ilichyov P N Fedoseev S M Kovalyov V G Panov 1983 Dzhovanni Reale i Dario Antiseri Zapadnaya filosofiya ot istokov do nashih dnej 2016 09 10 at the Wayback Machine Tom 1 SPb Petropolis 1994 g s 8 9