Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orta əsrlər (lat. medium aevum) — italyan humanistləri-linqvistləri və ədəbiyatçıları, klassik latıncanı diriltməyə çalışaraq, onların dövrünü klassik qədim çağlardan ayıran zamanı, "orta əslər"(medium aevum) adlandırmışdılar. XV əsrdə bu istilah artıq tarixçilər tərəfindən də, Qərbi Roma İmperiyasının süqutundan onların yaşadığı İntibah dövrünə qədər olan dövrə də aid edilməyə başladı. XVII əsrdə tarix elmində ümumdünya tarixini əntiq, orta əsrlər və bölmək ənənəsi möhkəmləndi. Orta Əsrlər anlayışı və sonrakı burjua tarixşunaslığında ciddi elmi anlam və xronoloji müəyyənlik daşımırdı. Orta Əslərin başlanğıcı, gah sonuncu Roma imperatorunun taxtdan salınması(476), gah Konstantinin hakimiyəti dövrü(306–337), gah da ərəblərin Avropaya hücumu (VIII əsrin əvvəli) hesab edilirdi. Orta əsrlərin sonu anlayışı isə daha yayqın idi. Bəziləri bunu Konstantinopolun süqutu(1453), bəziləri Amerikanın kəşfi(1492), bəziləri isə Almaniyada Reformasiyanın başlanğıcı(1517)ilə müəyyən edirdilər. Orta Əsrlərin səciyəsi barədə də müxtəlif mövqelər var. Humanistlərin ardınca İntibah dövrü tarixçiləri də orta əsrləri nadanlıq, mövhumat və düşkünlük çağları kimi dəyərləndirirdilər. Lakin burjua tarixşünaslığının əksinə düşünənlər də var. Onlar orta çağları ideallaşdırmağa və modernləşdirməyə çalışırlar. Ən çox qəbul olunmuş nöqteyi nəzərlərdən biri odur ki: Orta Əsrlər — quldarlıq, yaxud ibtidai dövrləri əvəz edən feodal münasibətlərin yaranması, hökmranlığı və dağılması vaxtlarıdır. Orta Əsrlərin sonu, feodalizmdən kapitalizmə keçidlə səciyyələndirilir.
Xalqların böyük köçü
Xalqların böyük köçü (Barbar istilaları kimi də tanınır) — II əsrdə hun tayfaları tərəfindən Altayda başlayıb və Avropaya tərəf yayılaraq 300 ildən çox davam edən yürüş tarixdə "Xalqların böyük köçü" adı ilə formalaşmış və tarixdə mühüm iz qoymuşdur. Yürüşün son akkordları VII əsrdə slavyanyaların Elbada, xorvatlar və serblərin müasir Bosniya və məskunlaşması ilə nəticələnir.
Başlama tarixi miladdan sonra 375-ci ildir. Məkanı Europe-dur.
Firəng dövləti
— 7-ci əsrin sonunda Merovinq Dövlətinin bütün vilayətlərində de-fakto hakimiyət əlində idi. Əvvəllər onlar kralın saray idarəsinə başçılıq edən vəzifəli şəxslər(majordomus -evin böyüyü(məsələn Səlcuqlular dövlətində bunun analoqu Atabəy idi) saray təsərrüfatını idarə edən) idilər. Hər cür gerçək hakimiyyətdən uzaqlaşdırılan Merovinqlər sülaləsi kralları majordomların iradəsindən asılı olaraq təyin olunur və taxtdan salınırdılar. Onlar müasirləri tərəfindən saymazyana, "" ləqəbi almışdılar. 687 ildə frank əyanları içərisində uzunsürən mübarizədən sonra Avstraziya majordomu Heristallı bütün Frank dövlətinin majordomu oldu. Heristallı Pipinin nəsli olan majordomları birləşmiş Frank Dövlətinin hökmdarları olaraq yeni frank sülaləsinin başlanğıcını qoydular. 751 ildən sonra Frank Dövlətini kralları kimi idarə edən bu sülalə sonra Böyük Karlın adı ilə Karolinqlər sülaləsi adlanmağa başladı. Karolinqlərin hakimiyəti dövründə frank cəmiyyətində aqrar münasibətlərdə çevriliş baş verdi ki, bu da feodalizm quruluşunun, ümumi cəhətlərdə formalaşmasının başa çatması ilə nəticələndi. 8-ci əsrdə Frank dövlətində iki təbəqə yaranmışdı: birincisi -Qalliya -Roma və qədim alman mənşəli iri torpaq sahibləri. Onların çox hissəsi öz torpaqlarına() şərtsiz sahib idilər. Buna görə də mərkəzi hakimiyətə qarşı çox vaxt əli silahlı qiyam edirdilər; ikincisi — bu və ya digər dərəcədə asılı olan kəndlilər. Onların torpaq mülkiyəti yox idi. Bu asılı adamların mühüm hissəsi Qalliya-Roma qulları, , köləlikdən qurtulmuşlar, qədim alman qulları və litlərinin nəsilləri idi. Bu kateqoriyalar arasında fərqlər getdikcə daha çox silinirdi. 8–9-cu əsrin əvvəllərinin aqrar çevrilişi əsnasında, məhz bu aralıq təbəqələrin silinib aradan qalxması hesabına feodalizm cəmiyətinin əsas sinifləri, o cümlədən asılı kəndlilər sinfi yarandı. Məhz bu ictimai-iqtisadi dəyişikliklər Heristallı Pipinin varisi — majordom Karl Martellin siyasətini müəyyən etdi.
715 ildən 741-ci ilədək hakimiyətdə olan Karl Martell("Toxmaq") daxili ixtişaşları yatırmaqdan başladı. Karl ona qarşı üsyana qalxmış feodallarını, sonra isə Akvitaniya və Provans hersoqlarını əzib Reynin o tayındakı itaətdən çıxmış qədim - saksonlara, frizlərə, allemanlara, bavarlara qarşı hücuma keçdi və onları yenidən bac verməyə məcbur etdi. Karl Martell 732-ci ildə Puatye döyüşü (732) yaxınlığında, həlledici vuruşmada, ərəbləri məğlub etdi; ərəblər 8-ci əsrin əvvəlində İspaniyanı işğal edib 720-ci ildə Cənubi Qalliyaya soxulmuş, Frank dövləti üçün təhlükə yaratmışdılar. Frankların Puatye döyüşündəki qələbəsi, ərəblərin Avropada irəliləməsinin qarşısını aldı. Ərəblərin əlində, indi ancaq Cənubi Qalliyanın kiçik bir hissəsi - ilə Septimaniya qaldı.
Ərəb xilafəti
Xilafət (ərəb. خلافة xilāfə; ing. Caliphate) və ya Xəlifəlik — İslam dinində siyasi və hüquqi idarə üsulu. Xilafətə başçılıq edən şəxs xəlifə adlanır. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından XIII əsr monqol yürüşünə qədər ərəb dünyasında rəsmi dövlətçilik idarə üsulu kimi işlənmiş, daha sonralar isə bir sıra müsəlman dövlətlərində siyasi ideologiya mənasını daşımışdır.Həmçinin quldarlıq yaşanmamışdı.
VIII əsrdə Sasanilər imperiyasının fəth edilməsi ilə imperiyanın tərkibində olan Cənubi Azərbaycan, Qafqaz Albaniyasının fəth edilməsi ilə isə Şimali Azərbaycan Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olmuşdur. 637-ci ildə ərəblər Sasani şahını onun paytaxtı olan Ktesifonda mühasirəyə aldılar. Cavanşir üç minlik alban qoşununun başında sasanilərlə birlikdə altı ay Ktesifonun müdafiəsində durdu. Lakin buna baxmayaraq Sasani ordusu darmadağın edildi. III Yezdəgird Dəclə çayı sahilindəki qalalardan birində gizləndi. Moisey Kalankatlının məlumatına görə, Cavanşirin Sasani ordusu tərəfində ərəblərlə son döyüşü III Yezdəgirdin hakimiyyətinin səkkizinci ilinə (639–640-cı illərə) təsadüf edir. Beləliklə, mübarizənin faydasız, imperiyanın ölümə məhkum olduğunu dərk edən Cavanşir 639–640-cı ildə vətəninə qayıdır. Bu dövrün hadisələrini əks etdirən ərəb mənbələrinin bir qismi ərəblərin Azərbaycan ərazisinə (onun cənub hissəsinə) ilk basqınının məhz həmin illərdə, yəni 639–640-cı illərdə baş verdiyini qeyd edir. Bu müəlliflərdən "fütuhat" haqqında xüsusi kitab yazmış IX əsr ərəb tarixçisi əl-Bəlazuri Azərbaycanın hicri tarixi ilə 18 (639)-ci ildə Huzeyfə ibn əl-Yəmənin başçılığı ilə sülh yolu ilə alındığı barədə məlumat verir. VIII əsrin əvvəllərində Ərəb xilafəti özünün ən qüdrətli dövrünü keçirirdi. Onun əsas rəqiblərindən olan Bizans mövcud hərbi-siyasi vəziyyətlə əlaqədar Qafqazdakı mövqelərini əldən vermişdi. Yeni şəraitdə Azərbaycan kimi mühüm strateji bazada möhkəmlənmək üçün ərəblərə yalnız onları dəfələrlə ağır vəziyyətə salan xəzərlər üzərində qələbə lazım idi. Bu işdə xəlifə Əbdülməlikin 693-cü ildən Azərbaycan, Ərminiyə və əl-Cəzirənin canişini təyin etdiyi qardaşı Məhəmməd ibn Mərvan xüsusi fəaliyyət göstərdi. Onun VIII əsrin əvvəllərində, tabeliyində olan Cənubi Qafqaz ərazisində apardığı zor siyasəti ərəblərin bu ərazidə mövqeyini daha da möhkəmlətdi, xəzərlərə qarşı yürüşə çıxmaq imkanı yaratdı. 707–708-ci ildə Məhəmməd ibn Mərvanın qardaşı oğlu, o zaman hakimiyyət başında olan xəlifə I Validin (705–715) qardaşı Məsləmə ibn Əbdülməlik Bizansda apardığı müvəffəqiyyətli döyüşlərdən sonra Dərbəndi ələ keçirmiş xəzərlərin üzərinə göndərildi. Azərbaycanın boyun əyməyən bütün qala və şəhərlərini ələ keçirən Məsləmə Dərbəndə çatdı. Lakin alınmaz divarlar şəhəri tutmağa mane oldu. Xəzərlərə qarşı uğursuzluqla başa çatan yeni yürüş iki il sonra baş verdi. Elə həmin il Məhəmməd ibn Mərvanın yerinə Xilafətin şimal vilayətlərinin canişini təyin edilən Məsləmə, eyni zamanda Bizansa qarşı mübarizəni təşkil etməyi lazım bildi. Çünki, məhz Bizans ərəblər əleyhinə mübarizədə xəzərlərin müttəfiqi idi. Nəhayət, 714-cü ildə, gərgin mübarizədən sonra Məsləmə Dərbəndi tuta bildi. Onun qoşunları şəhəri talan edərək, Xəzər xaqanlığının ərazisinə soxuldular, lakin xəzərlərin təzyiqi altında geri çəkilməli oldular. Moisey Kalankatlının məlumatına görə, ərəb hərbi qüvvələrinin geriyə hərəkətini alban batriki Aranşahik Vaçaqanın başçılıq etdiyi yerli qoşun dəstəsi himayə etdi. Məhz bu dəstənin köməyi ilə xəzərlər basıldı.
Azərbaycanda xilafətə qarşı Xürrəmilər üsyanı da baş verir. Xürrəmi sözü "şad", "xürrəm" deməkdir.
Feodalizm
Feodalizm (lat. feudum- , İqta- feodal torpaq mülkiyyəti) 18 əsrin əvvəllərindən başlayaraq tarixşünaslıq "feodalizm" terminindən geniş istifadə etsə də, bu anlayışı vahid elmi tərifini verə bilməmişdi. Tarixçilər daha çox onun ikinci dərəcəli, başlıca olaraq, siyasi və hüquqi əlamətlərinə görə tərif verirdilər. Bir qrup tarixçi siyasi pərakəndəliyi, dərəbəyliyi, başqaları feodal nərdivanı, üçüncü qrup isə siyasi hakimiyətin torpaq sahibliyi ilə birləşməsini, bəziləri isə şəxsi əlaqələrin hökmranlığını və sairəni onun başlıca əlaməti hesab edirdi. Ş. Monteskyö feodalizmin əsas şərti kimi şərti torpaq mülkiyyətini, feodlar sistemini və onun əsasında artan hərbi-len iyerarxiyasını hesab edirdi. [İstinada ehtiyac var] Lakin çağdaş tarix elmi həm də feodalizmin mahiyətini, ikinci dərəcəli, subyektiv, təsadüfi əlamətlərdə deyil, onun obyektiv, mahiyyətinə xas olan və təkrar olunaraq, sistemli səciyə daşıyan əlamətlərinə görə fərqləndirirdi. Məhz istehsal münasibətləri bütövlükdə feodalizm üçün xas olan siyasi və ictimai xüsusiyyətləri müəyyən edir. Feodalizm quruluşunu bir tərəfdən quldarlıq, digər tərəfdən isə kapitalizmdən fərqləndirən başqa mühüm xüsusiyyət iri torpaq mülkiyətinin bilavasitə istehsalçıların -kəndililərin xırda fərdi təsərrüfatları ilə əlaqədar olması idi. Feodallar öz torpaqlarının çox hissəsini istifadə üçün kəndlilərə paylayırdılar. Kəndlilər feodalizm cəmiyyətində çox nadir hallarda becərdikləri torpaqların mülkiyətçisi olurdular. Onlar torpaqları bu və ya digər şərtlə istifadə edirdilər. Kəndlilər bu torpaqlardan bəzən irsən istifadə etmək hüququna malik idilər. Həmin torpaqlarda kəndlilər öz xırda təsərrüfatlarını müstəqil idarə edirdilər. Sinifli cəmiyətlərdə istehsalçıların iqtisadi maraqlandırılması hesabına istismar olunması üsulu ilk dəfə feodalizm ictimai-iqtisadi formasiyasında baş verib. Quldarlıqdan fərqli olaraq feodalizmdə istehsalçılar bilavasitə zorla istismar olunmurdular, dolayısı ilə, torpaqdan istifadənin müqabilində müəyyən qədər məhsuldan özlərinə saxlamaq şərti ilə həvəsləndirilirdilər. Bu sinifli cəmiyətdə istehsalçının istismarının təkamülü idi. Sonraki kapitalizm quruluşunda istehsalçının həvəsləndirilməsi, bazar və inkişaf etməsi nəticəsində, natural deyil, pul ilə həyata keçirilməyə başladı, yəni onlar muzdlu oldu. [İstinada ehtiyac var]
Feodal nərdivanı
Feodal nərdivanı — feodal torpaq münasibətlərinin təzahürü olan feodalların iyerarxiyası. Feodalizmin strukturu torpaq mülkiyyəti münasibətləri ilə və bununla bağlı olan siyasi hakimiyyətlə müəyyən olunurdu. Artıq qurulmuş feodalizm mərhələsində bu münasibətlər feodal iyerarxiya formasında təzahür edirdi. Feodal nərdivanın başında ali süveren və dövlətin nominal başçısı — kral (şah, xaqan) dururdu. Öz domenindən başqa, onun bütün ölkə ərazisində bəzi ali hüquqları da vardı (hərbi komandanlıq, məhkəmə bannı və başqa). İkinci pillədə iri feodallar dururdu — kralın bilavasitə vassalları — arxiyepiskoplar, yepiskoplar, hersoqlar, qraflar(xan,knyaz) və b. Onlar öz mülklərində məhkəmə-inzibati, pul kəsmək, vergi və xərac yığmaq kimi ali dövlət hökmünə malik idilər. Üçüncü pillədə-kral vassallarının vassalları dururdu — baronlar(bəy, məlik)-onların iri mülkləri vardı və onlar orada faktiki muxtar idilər. Ən sonuncu pilləni cəngavərlər tuturdu. Birqalxanlı cəngavərlərin vassalları olmurdu, onların ancaq, artıq feodal nərdivanından kənarda qalan, asılı kəndliləri vardı. Hər bir feodal özündən yuxarıda duran feodalın vassalı və öz növbəsində daha aşağıda duranın süzereni idi. Ancaq kral öz ölkəsində heç kimin vassalı deyildi(o ancaq başqa kralın və ya papanın vassalı ola bilərdi).
Vassal asılılığın əsasını şərti torpaq mülkiyyəti təşkil edirdi(, ,len-(alman.)., fyef-frans., iqta-ərəb.) Adətən bu torpaq idi, bəzən müəyyən feodal gəlir qaynaqları -renta və başqa gəlir qaynağından istifadəyə icazə verən vəzifə. Feoda formal olaraq senyorun- ali mülkiyəti altında qalırdı, ama bilavasitə o, rentanı bütövlükdə və ya onun əhəmiyyətli hissəsini alan, vassalın hökmündə idi. Senyor vassalın ancaq adətlə müəyyən olunmuş hərbi xidmətindən istifadə edirdi və bəzən ondan pul ödənişi-relyef alırdı. Vassalın mütləq hərbi xidməti 40 gündən artıq deyildi. Vassalın öz öhdəçiliyini yerinə yetirməməsi lenin itirilməsinə gətirirdi. Vassal hərbi müqavimət göstərə və öz torpağını müdafiə edə bilərdi (onun buna demək olar ki, tamamilə hüququ çatırdı). 9–11-ci əsrlərdə benefisilər irsi oldu və vassalı torpaqdan məhrum etmək daha da çətinləşdi.
Feodal adətə görə senyorun vassalın hökmünə feodun verilməsi(-lat.)təntənəli, bir çox vassalın təmsil olunduğu şəraitdə baş verirdi. Vassal senyorun qarşısında bir dizi üstünə çökürdü və "onun adamı" olmasını elan edirdi. Və öz əlini senyorun əlinə qoyaraq ona sədaqət andı içirdi. Bu və ya digər tərəfin vassal süveren münasibətlərini pozması münasibətlərin qırılmasına səbəb olurdu. Özüdə əgər bu ağanın günahı idisə, vassal feodu özündə saxlayaraq öz ağasını tərk etmək hüququna malik idi.
Səlcuqlular
Səlcuqlar və ya Səlcuqoğulları – 1038-ci ildən 1157-ci ilədək mövcud olmuş nəhəng Türk müsəlman Sultanlığını (İmperiyasını) qurmuş Oğuz – Türk sülaləsi.
Səlcuq immperatorluğu XI əsrin ortalarında Mərkəzi Asiyadan Aralıq dənizi sahillərinə və Dərbənd keçidindən tutmuş Fars körfəzinə qədər olan ərazilərdə yaranmışdır.Səlcuq türkləri Oğuz türklərinin Qınıq tayfasına mənsub olmuşlar.Bu tayfa adını türk sərkərdəsi olan Səlcuğun adından götürmüşdür.
Səlcuqlar Qəznəlilər tərəfindən sıxışdırıldıqdan sonra qərbə doğru axışdılar.Azərbaycan və İran torpaqların keçib Bizans torpaqlarına hücum etdilər.Daha sonra Van gölü hövzəsi,Naxçıvan və onun ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarını nəzarət altına aldılar.
Səlcuq türkləri Qınıq boyuna mənsubdur. Tarixçi Fəzlullah Rəşidəddinin "Cami ət-təvarix" əsərində Oğuz boylarının siyasi və ictimai mövqelərinə aid tərtib edilmiş cədvəldə qınaqlar sonuncu yerdə göstərilmişdir. Sülalənin əsasını qoyan Səlcuqun atası "dəmir yaylı" ləqəbi daşıyan "Dukak" olmuşdur. Dukak və oğlu Səlcuq oğuzlar arasında tanınmış şəxsiyyətlərdən idi.
Səlcuq hökmdarı olan Səlcuqun adı tələffüz baxımından münaqişələrə səbəb olmuşdur. J. Marquart adın bu cür deyilişini düzgün hesab etmiş və adın bu cür düzgün olduğunu XIII əsr tarixçisinin əsərini göstərməklə sübut etmişdir. Mahmud Kaşğari də Səlcuq şəklinin ən düzgün tələffüz hesab edərək, sonrakı türk mənbələrində də bunu açıqlamışdır. Daha sonra bu məsələ ilə maraqlanan L. Rasonyi XII əsr ərəb yazıçısı əl-Əzimi və farsca "Enesi-il-külüb" əsərinin müəllifi olan Qədi Burxan Ənəvini mənbə kimi göstərərək adın Səlcüq olmasını tələb etmişdir.
Səlcuq adının "kiçik sel" mənasını verdiyini irəli sürən Rasonyiyə görə, Səlcuq Orta Asiyada Sel-dağ yaxınlığında dünyaya gəlmiş və adını da bu dağdan götürmüşdür. Digər tərəfdən P. Pelliot bu adın, türk dilində "mübarizəçi" mənasını verdiyini yazır.
Səlcuq bəy atasının ölümündən sonra, ona tabe olan tayfaların hərbi siyasi birliyini yaradıb Sırdərya sahilindən Cənd şəhərinə gəldi. Şəhərdə əsasən müsəlmanlar yaşayırdılar. Səlcuqların Cəndə gəlmələri X əsrə ehtimal olunur. Bu hərbi-siyasi ittifaqa daxil olan oğuzlar səlcuqlar adlandılar, lakin oğuz yaqbusu şah Məlik səlcuqları Cənd şəhərindən çıxardı. Səlcuqların böyük bir hissəsi Zərəfşan vadisinə, Nuratin dağlarına çəkildi və bu yerdə məskunlaşdılar.[16] Səlcuq bəy yaqbunun onu öldürəcəyindən qorxaraq qəbiləsi, yaxın adamları ilə Yengikənd bölgəsindən ayrılaraq, ölkələrin birləşdiyi Cənd şəhərinə gəldi. Səlcuq bəy bu köçün yer darlığı və otlaq kifayətsizliyi olduğunu bildirdi.
Səlcuqların ilk illərində, bu dövrdə ikisi türk olmaqla üç müsəlman dövləti mövcud idi. Bunlardan ilki şərq sərhədlərində Türk dövləti olan Qaraxanlılar idi. Digər türk dövləti isə indiki Əfqanıstan torpaqlarını əhatəyə almış Qəznəvilər idi. Qəznəvilər daha sonra, sərhədlərini genişləndirərək Şimali Hindistanı və Xorasanı ələ keçirdi. Mavəraünnəhr və Xorasanı əhatələyən üçüncü böyük dövlət Samanilər idi.
Səlib yürüşləri
Səlib yürüşləri və ya xaç yürüşləri (lat. Expeditio sacra, ərəb. الحملات الصليبي,fr. Croisades,ing. Crusades, isp. Cruzadas) — Qərbi Avropa ölkələrinin Fələstini və başqa əraziləri istila etmək məqsədilə XI–XII əsrlərdə Yaxın Şərqə hərbi səfərlərinin ümumiləşdirilmiş adı.
Birinci səlib yürüşü - Birinci səlib yürüşü Qərbi Avropa ölkələrinin Yaxın Şərqə-Qüdsü və Fələstini ələ keçirmək məqsədilə hücum etdiyi Səlib yürüşlərinin bir hissəsidir. Bu yürüş səlib yürüşlərindən birincisi olmasa belə, elmi ədəbiyyatda Birinci səlib yürüşü adını almışdır. Çünki, səlib yürüşlərinin ilki olan İlk Səlib yürüşündə hakim feodallar deyil, qara camaat aparıcı qüvvə idi. 3 il çəkən müharibələrin sonunda xristianlar Qüdsü və bir sıra digər əraziləri ələ keçirərək, burada dörd feodal dövlət qurdular. Müharibənin gedişi İznikin, Antalyanın və sonda Qüdsün alınmasıyla nəticələndi.
Moğol istilası
- Çingiz xanın başçılığı ilə monqolların silsilə istilaları nəzərdə tutulur. Bu istilalar çox qanlı olmuş və monqolların Asiyada hegemoniya qurmasına vəsilə olmuşdur.
Yüzillik müharibə
Yüzillik müharibə (1337–1453) — İngiltərə və Fransa arasında yüz ildən artıq (fasilələrlə) davam etmiş müharibə. Əslində 116 il davam etmişdir. Müharibə İngiltərə üstünlüyü ilə başlasa və uzun müddət belə davam etsə də, sonda Fransa qalibiyyətiylə sonlanmışdır
Reformasiya
Reformasiya (lat. reformatio) — XV–XVI əsrlərdə Katolik kilsəsi qarşı başlanan dini etirazlar.
Rekonkista
Rekonkista — Pireney yarımadasında yaşayan müsəlmanların xristianlar tərəfindən sıxışdırılar çıxarılmasına səbəb olmuş, dini məzmunlu hərəkat. Rekonkista hərəkatı Qranada əmirliyinin 1492-ci ildə dağılması nəticəsində uğurla başa çatmışdır.Ərəblər ilk dəfə olaraq Pireney yarımadasına 711-ci ildə başçılığı altında gəlmişdilər. Ərəblərin İspaniyada ağalığı 781 il davam etmişdir. Bu dövr ərzində müsəlmanlar xristianlarla və yəhudilərlə çox tərəfli münasibətlər qurmuşdular. Ərəblər təkcə dövlətçilik sahəsində deyil, eyni zamanda mədəniyyət sahəsində də böyük işlər görmüşdür. Qranada şəhərində yerləşən və Qranada əmirliyinin hakimiyyəti dövründə inşa olunmuş Əlhambra sarayı, müsəlmanlar tərəfindən tikilmişdir. İspaniyada yaşayan xristinların müsəlmanlara olan münasibəti IX əsrdən etibarən dəyişməyə başladı. 718-ci ildə Şimali İspaniyada dağlarda yerləşən mağaralarda rekonkista hərəkatı üçün döyüşçülər hazırlanırdı. Rekonkista hərəkatının ilk dövrü 718–1085-ci illəri, ikinci dövrü isə 1085–1238-ci illəri əhatə edir.
1238-ci ildən 1492-ci ilə qədər davam etmiş, üçüncü mərhələ isə Qranada əmirliyinin dağılması ilə nəticələnmişdir. 1492-ci ildə İspaniyada ərəblərin hakimiyyətinə son qoyulmasından sonra, yəhudilərin deportasiya edilməsinə başlanıldı. 1610-cu ilə qədər müsəlmanlar və yəhudilərin hamısı İspaniyadan qovuldu. İspaniyada güclü katolik — xristian dövləti yaradıldı. İspaniyadan qovulan və əndəlüs qaçqınları adlanan toplumu yalnız Osmanlı imperiyası qəbul etmişdi. 1492-ci ilin 2 yanvar tarixində sonuncu Qranada əmiri XII Məhəmməd əbu Abdullahın təslim olması ilə rekonkista hərəkatı yekunlaşdı. 1508-ci ildə xristianlar tərəfindən qəbul olunan qərara əsasən, müsəlmanlar öz dini geyimlərini 6 il müddətində tərk etməli, əvəzində isə xristian geyimləri geyinməli idilər.
XVI əsr boyu müsəlmanlar arasında xristianlıq təbliğatı aparılmışdır. Xristianlığı qəbul edən müsəlmanlar vəzifələrə təyin olunur və onlara torpaq sahələri verilirdi. Təkcə XVI əsrdə üç milyon müsəlman sürgün və ölümlə üzləşmişdir. Xristianlar tərəfindən aparılan əsas təbliğatın biridə, müsəlanmlar tərəfindən tikilmiş tikililərin dağıdılması və ya fəaliyyət sahələrinin dəyişdirilməsindən ibarət idi. Bu yolla onlarla məscid və kitabxana dağıdılaraq yandırılmışdır. Hal-hazırda mövcud olan tarixi tikililərdən yalnız Kardoba şəhərində yerləşən və bu gün kafedral kimi istifadə olunan Kardoba Ulu Məscidi və Əl-Kəsər sarayını və Qranada şəhərində yerləşən və Qranada əmirlərinin mərkəz sarayı olmuş Əlhambra sarayını misal göstərmək olar.
Coğrafi kəşflər
Coğrafi kəşflər — XV–XVI əsrlərdə Avropalılar tərəfindən yeni ticarət yollarının axtarılması məqsədi ilə başladılan və yeni okeanların, qitələrin kəşf edilməsi ilə nəticələnmiş kəşflərə verilən ad. Avropada olan səyyah və dənizçilərdə olan böyük maraq coğrafi kəşflərin başlanmasına böyük təkan vermişdir. Digər tərəfdən orta əsrlərdə Avropada iqtisadi vəziyyətin gərgin olması, insanların yeni zəngin torpaqlar axtarması həvəsini daha da sürətləndirirdi. İlk coğrafi kəşflər Atlantik okeanı və Afrika sahillərindən, fransız və cenoalı gəmiçilər tərəfindən başladılmışdır. Kanar adaları və Azor adalarının kəşf edilməsi, bu səyahətlər nəticəsində mümkün olmuşdur.
Osmanlı imperiyası
Osmanlı İmperiyası (Osmanlıca: دولت عالیه عثمانیه, Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye) — çoxmillətli və çoxdinli Türk dövləti. 1922-ci ildə səltənətin qaldırılması ve monarxiyadan respublikaya keçidin rəsmiləşməsindən sonra Türkiyə dövlətinin tarixində Osmanlı dönəmi bitmiş, dövlət mövcudiyyətinə cümhuriyyət olaraq davam etmişdir.
Ərazisi: 1.800.000 km² idi.
Avtokratik mütləq monarxiya formasında idarə olunurdu. Sünni İslamın əlamətlərini daşıyırdı. İmperiya son dövrlərində Konstitusiyalı monarxiya kimi fəaliyyət göstərmişdir.
Mənbələr
- История Средних Веков Москва Просвещение 1986
- Orta Əsrlər Tarixi "Maarif" Nəşriyatı Bakı-1988
İstinadlar
- "Migration Period". Wikipedia. 2023-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- Martin, R. C. Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Thomson Gale. 2003. ISBN .[ölü keçid]
- "Azərbaycan Ərəb xilafətinin tərkibində". Vikipediya. 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- "Reformasiya hərəkatı". Uşaq Bilik Portalı. 2022-06-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- İmperiyanın digər adları: "Âl-i Osman"; "Devlet-i Âliye", "Devlet-i Ebed-Müddet", "Memâlik-i Mahrûse" veya "Memâlik-i Mahrûse-i Osmanî" Mənbə: Prf. Salih Özbaran: Bir başka Osmanlı kimliği Rumilik 2013-02-24 at the Wayback Machine
- . 2017-03-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-29.
Həmçinin bax
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orta esrler lat medium aevum italyan humanistleri linqvistleri ve edebiyatcilari klassik latincani diriltmeye calisaraq onlarin dovrunu klassik qedim caglardan ayiran zamani orta esler medium aevum adlandirmisdilar XV esrde bu istilah artiq tarixciler terefinden de Qerbi Roma Imperiyasinin suqutundan onlarin yasadigi Intibah dovrune qeder olan dovre de aid edilmeye basladi XVII esrde tarix elminde umumdunya tarixini entiq orta esrler ve bolmek enenesi mohkemlendi Orta Esrler anlayisi ve sonraki burjua tarixsunasliginda ciddi elmi anlam ve xronoloji mueyyenlik dasimirdi Orta Eslerin baslangici gah sonuncu Roma imperatorunun taxtdan salinmasi 476 gah Konstantinin hakimiyeti dovru 306 337 gah da ereblerin Avropaya hucumu VIII esrin evveli hesab edilirdi Orta esrlerin sonu anlayisi ise daha yayqin idi Bezileri bunu Konstantinopolun suqutu 1453 bezileri Amerikanin kesfi 1492 bezileri ise Almaniyada Reformasiyanin baslangici 1517 ile mueyyen edirdiler Orta Esrlerin seciyesi barede de muxtelif movqeler var Humanistlerin ardinca Intibah dovru tarixcileri de orta esrleri nadanliq movhumat ve duskunluk caglari kimi deyerlendirirdiler Lakin burjua tarixsunasliginin eksine dusunenler de var Onlar orta caglari ideallasdirmaga ve modernlesdirmeye calisirlar En cox qebul olunmus noqteyi nezerlerden biri odur ki Orta Esrler quldarliq yaxud ibtidai dovrleri evez eden feodal munasibetlerin yaranmasi hokmranligi ve dagilmasi vaxtlaridir Orta Esrlerin sonu feodalizmden kapitalizme kecidle seciyyelendirilir Feodalin torpaginda isleyen kendliXalqlarin boyuk kocuEsas meqale Xalqlarin boyuk kocu Xalqlarin boyuk kocu Barbar istilalari kimi de taninir II esrde hun tayfalari terefinden Altayda baslayib ve Avropaya teref yayilaraq 300 ilden cox davam eden yurus tarixde Xalqlarin boyuk kocu adi ile formalasmis ve tarixde muhum iz qoymusdur Yurusun son akkordlari VII esrde slavyanyalarin Elbada xorvatlar ve serblerin muasir Bosniya ve meskunlasmasi ile neticelenir Baslama tarixi miladdan sonra 375 ci ildir Mekani Europe dur Fireng dovletiEsas meqale Merovinq fireng dovleti Esas meqale Karolinqler fireng dovleti 7 ci esrin sonunda Merovinq Dovletinin butun vilayetlerinde de fakto hakimiyet elinde idi Evveller onlar kralin saray idaresine basciliq eden vezifeli sexsler majordomus evin boyuyu meselen Selcuqlular dovletinde bunun analoqu Atabey idi saray teserrufatini idare eden idiler Her cur gercek hakimiyyetden uzaqlasdirilan Merovinqler sulalesi krallari majordomlarin iradesinden asili olaraq teyin olunur ve taxtdan salinirdilar Onlar muasirleri terefinden saymazyana leqebi almisdilar 687 ilde frank eyanlari icerisinde uzunsuren mubarizeden sonra Avstraziya majordomu Heristalli butun Frank dovletinin majordomu oldu Heristalli Pipinin nesli olan majordomlari birlesmis Frank Dovletinin hokmdarlari olaraq yeni frank sulalesinin baslangicini qoydular 751 ilden sonra Frank Dovletini krallari kimi idare eden bu sulale sonra Boyuk Karlin adi ile Karolinqler sulalesi adlanmaga basladi Karolinqlerin hakimiyeti dovrunde frank cemiyyetinde aqrar munasibetlerde cevrilis bas verdi ki bu da feodalizm qurulusunun umumi cehetlerde formalasmasinin basa catmasi ile neticelendi 8 ci esrde Frank dovletinde iki tebeqe yaranmisdi birincisi Qalliya Roma ve qedim alman menseli iri torpaq sahibleri Onlarin cox hissesi oz torpaqlarina sertsiz sahib idiler Buna gore de merkezi hakimiyete qarsi cox vaxt eli silahli qiyam edirdiler ikincisi bu ve ya diger derecede asili olan kendliler Onlarin torpaq mulkiyeti yox idi Bu asili adamlarin muhum hissesi Qalliya Roma qullari kolelikden qurtulmuslar qedim alman qullari ve litlerinin nesilleri idi Bu kateqoriyalar arasinda ferqler getdikce daha cox silinirdi 8 9 cu esrin evvellerinin aqrar cevrilisi esnasinda mehz bu araliq tebeqelerin silinib aradan qalxmasi hesabina feodalizm cemiyetinin esas sinifleri o cumleden asili kendliler sinfi yarandi Mehz bu ictimai iqtisadi deyisiklikler Heristalli Pipinin varisi majordom Karl Martellin siyasetini mueyyen etdi 715 ilden 741 ci iledek hakimiyetde olan Karl Martell Toxmaq daxili ixtisaslari yatirmaqdan basladi Karl ona qarsi usyana qalxmis feodallarini sonra ise Akvitaniya ve Provans hersoqlarini ezib Reynin o tayindaki itaetden cixmis qedim saksonlara frizlere allemanlara bavarlara qarsi hucuma kecdi ve onlari yeniden bac vermeye mecbur etdi Karl Martell 732 ci ilde Puatye doyusu 732 yaxinliginda helledici vurusmada erebleri meglub etdi erebler 8 ci esrin evvelinde Ispaniyani isgal edib 720 ci ilde Cenubi Qalliyaya soxulmus Frank dovleti ucun tehluke yaratmisdilar Franklarin Puatye doyusundeki qelebesi ereblerin Avropada irelilemesinin qarsisini aldi Ereblerin elinde indi ancaq Cenubi Qalliyanin kicik bir hissesi ile Septimaniya qaldi Ereb xilafetiEsas meqale Ereb xilafeti Xilafet ereb خلافة xilafe ing Caliphate ve ya Xelifelik Islam dininde siyasi ve huquqi idare usulu Xilafete basciliq eden sexs xelife adlanir Mehemmed peygemberin vefatindan XIII esr monqol yurusune qeder ereb dunyasinda resmi dovletcilik idare usulu kimi islenmis daha sonralar ise bir sira muselman dovletlerinde siyasi ideologiya menasini dasimisdir Hemcinin quldarliq yasanmamisdi VIII esrde Sasaniler imperiyasinin feth edilmesi ile imperiyanin terkibinde olan Cenubi Azerbaycan Qafqaz Albaniyasinin feth edilmesi ile ise Simali Azerbaycan Ereb Xilafetinin terkibine daxil olmusdur 637 ci ilde erebler Sasani sahini onun paytaxti olan Ktesifonda muhasireye aldilar Cavansir uc minlik alban qosununun basinda sasanilerle birlikde alti ay Ktesifonun mudafiesinde durdu Lakin buna baxmayaraq Sasani ordusu darmadagin edildi III Yezdegird Decle cayi sahilindeki qalalardan birinde gizlendi Moisey Kalankatlinin melumatina gore Cavansirin Sasani ordusu terefinde ereblerle son doyusu III Yezdegirdin hakimiyyetinin sekkizinci iline 639 640 ci illere tesaduf edir Belelikle mubarizenin faydasiz imperiyanin olume mehkum oldugunu derk eden Cavansir 639 640 ci ilde vetenine qayidir Bu dovrun hadiselerini eks etdiren ereb menbelerinin bir qismi ereblerin Azerbaycan erazisine onun cenub hissesine ilk basqininin mehz hemin illerde yeni 639 640 ci illerde bas verdiyini qeyd edir Bu muelliflerden futuhat haqqinda xususi kitab yazmis IX esr ereb tarixcisi el Belazuri Azerbaycanin hicri tarixi ile 18 639 ci ilde Huzeyfe ibn el Yemenin basciligi ile sulh yolu ile alindigi barede melumat verir VIII esrin evvellerinde Ereb xilafeti ozunun en qudretli dovrunu kecirirdi Onun esas reqiblerinden olan Bizans movcud herbi siyasi veziyyetle elaqedar Qafqazdaki movqelerini elden vermisdi Yeni seraitde Azerbaycan kimi muhum strateji bazada mohkemlenmek ucun ereblere yalniz onlari defelerle agir veziyyete salan xezerler uzerinde qelebe lazim idi Bu isde xelife Ebdulmelikin 693 cu ilden Azerbaycan Erminiye ve el Cezirenin canisini teyin etdiyi qardasi Mehemmed ibn Mervan xususi fealiyyet gosterdi Onun VIII esrin evvellerinde tabeliyinde olan Cenubi Qafqaz erazisinde apardigi zor siyaseti ereblerin bu erazide movqeyini daha da mohkemletdi xezerlere qarsi yuruse cixmaq imkani yaratdi 707 708 ci ilde Mehemmed ibn Mervanin qardasi oglu o zaman hakimiyyet basinda olan xelife I Validin 705 715 qardasi Mesleme ibn Ebdulmelik Bizansda apardigi muveffeqiyyetli doyuslerden sonra Derbendi ele kecirmis xezerlerin uzerine gonderildi Azerbaycanin boyun eymeyen butun qala ve seherlerini ele keciren Mesleme Derbende catdi Lakin alinmaz divarlar seheri tutmaga mane oldu Xezerlere qarsi ugursuzluqla basa catan yeni yurus iki il sonra bas verdi Ele hemin il Mehemmed ibn Mervanin yerine Xilafetin simal vilayetlerinin canisini teyin edilen Mesleme eyni zamanda Bizansa qarsi mubarizeni teskil etmeyi lazim bildi Cunki mehz Bizans erebler eleyhine mubarizede xezerlerin muttefiqi idi Nehayet 714 cu ilde gergin mubarizeden sonra Mesleme Derbendi tuta bildi Onun qosunlari seheri talan ederek Xezer xaqanliginin erazisine soxuldular lakin xezerlerin tezyiqi altinda geri cekilmeli oldular Moisey Kalankatlinin melumatina gore ereb herbi quvvelerinin geriye hereketini alban batriki Aransahik Vacaqanin basciliq etdiyi yerli qosun destesi himaye etdi Mehz bu destenin komeyi ile xezerler basildi Azerbaycanda xilafete qarsi Xurremiler usyani da bas verir Xurremi sozu sad xurrem demekdir FeodalizmEsas meqale Feodalizm Feodalizm lat feudum Iqta feodal torpaq mulkiyyeti 18 esrin evvellerinden baslayaraq tarixsunasliq feodalizm termininden genis istifade etse de bu anlayisi vahid elmi terifini vere bilmemisdi Tarixciler daha cox onun ikinci dereceli baslica olaraq siyasi ve huquqi elametlerine gore terif verirdiler Bir qrup tarixci siyasi perakendeliyi derebeyliyi basqalari feodal nerdivani ucuncu qrup ise siyasi hakimiyetin torpaq sahibliyi ile birlesmesini bezileri ise sexsi elaqelerin hokmranligini ve saireni onun baslica elameti hesab edirdi S Monteskyo feodalizmin esas serti kimi serti torpaq mulkiyyetini feodlar sistemini ve onun esasinda artan herbi len iyerarxiyasini hesab edirdi Istinada ehtiyac var Lakin cagdas tarix elmi hem de feodalizmin mahiyetini ikinci dereceli subyektiv tesadufi elametlerde deyil onun obyektiv mahiyyetine xas olan ve tekrar olunaraq sistemli seciye dasiyan elametlerine gore ferqlendirirdi Mehz istehsal munasibetleri butovlukde feodalizm ucun xas olan siyasi ve ictimai xususiyyetleri mueyyen edir Feodalizm qurulusunu bir terefden quldarliq diger terefden ise kapitalizmden ferqlendiren basqa muhum xususiyyet iri torpaq mulkiyetinin bilavasite istehsalcilarin kendililerin xirda ferdi teserrufatlari ile elaqedar olmasi idi Feodallar oz torpaqlarinin cox hissesini istifade ucun kendlilere paylayirdilar Kendliler feodalizm cemiyyetinde cox nadir hallarda becerdikleri torpaqlarin mulkiyetcisi olurdular Onlar torpaqlari bu ve ya diger sertle istifade edirdiler Kendliler bu torpaqlardan bezen irsen istifade etmek huququna malik idiler Hemin torpaqlarda kendliler oz xirda teserrufatlarini musteqil idare edirdiler Sinifli cemiyetlerde istehsalcilarin iqtisadi maraqlandirilmasi hesabina istismar olunmasi usulu ilk defe feodalizm ictimai iqtisadi formasiyasinda bas verib Quldarliqdan ferqli olaraq feodalizmde istehsalcilar bilavasite zorla istismar olunmurdular dolayisi ile torpaqdan istifadenin muqabilinde mueyyen qeder mehsuldan ozlerine saxlamaq serti ile heveslendirilirdiler Bu sinifli cemiyetde istehsalcinin istismarinin tekamulu idi Sonraki kapitalizm qurulusunda istehsalcinin heveslendirilmesi bazar ve inkisaf etmesi neticesinde natural deyil pul ile heyata kecirilmeye basladi yeni onlar muzdlu oldu Istinada ehtiyac var Feodal nerdivaniEsas meqale Feodal nerdivani Feodal nerdivani feodal torpaq munasibetlerinin tezahuru olan feodallarin iyerarxiyasi Feodalizmin strukturu torpaq mulkiyyeti munasibetleri ile ve bununla bagli olan siyasi hakimiyyetle mueyyen olunurdu Artiq qurulmus feodalizm merhelesinde bu munasibetler feodal iyerarxiya formasinda tezahur edirdi Feodal nerdivanin basinda ali suveren ve dovletin nominal bascisi kral sah xaqan dururdu Oz domeninden basqa onun butun olke erazisinde bezi ali huquqlari da vardi herbi komandanliq mehkeme banni ve basqa Ikinci pillede iri feodallar dururdu kralin bilavasite vassallari arxiyepiskoplar yepiskoplar hersoqlar qraflar xan knyaz ve b Onlar oz mulklerinde mehkeme inzibati pul kesmek vergi ve xerac yigmaq kimi ali dovlet hokmune malik idiler Ucuncu pillede kral vassallarinin vassallari dururdu baronlar bey melik onlarin iri mulkleri vardi ve onlar orada faktiki muxtar idiler En sonuncu pilleni cengaverler tuturdu Birqalxanli cengaverlerin vassallari olmurdu onlarin ancaq artiq feodal nerdivanindan kenarda qalan asili kendlileri vardi Her bir feodal ozunden yuxarida duran feodalin vassali ve oz novbesinde daha asagida duranin suzereni idi Ancaq kral oz olkesinde hec kimin vassali deyildi o ancaq basqa kralin ve ya papanin vassali ola bilerdi Vassal asililigin esasini serti torpaq mulkiyyeti teskil edirdi len alman fyef frans iqta ereb Adeten bu torpaq idi bezen mueyyen feodal gelir qaynaqlari renta ve basqa gelir qaynagindan istifadeye icaze veren vezife Feoda formal olaraq senyorun ali mulkiyeti altinda qalirdi ama bilavasite o rentani butovlukde ve ya onun ehemiyyetli hissesini alan vassalin hokmunde idi Senyor vassalin ancaq adetle mueyyen olunmus herbi xidmetinden istifade edirdi ve bezen ondan pul odenisi relyef alirdi Vassalin mutleq herbi xidmeti 40 gunden artiq deyildi Vassalin oz ohdeciliyini yerine yetirmemesi lenin itirilmesine getirirdi Vassal herbi muqavimet gostere ve oz torpagini mudafie ede bilerdi onun buna demek olar ki tamamile huququ catirdi 9 11 ci esrlerde benefisiler irsi oldu ve vassali torpaqdan mehrum etmek daha da cetinlesdi Feodal adete gore senyorun vassalin hokmune feodun verilmesi lat tenteneli bir cox vassalin temsil olundugu seraitde bas verirdi Vassal senyorun qarsisinda bir dizi ustune cokurdu ve onun adami olmasini elan edirdi Ve oz elini senyorun eline qoyaraq ona sedaqet andi icirdi Bu ve ya diger terefin vassal suveren munasibetlerini pozmasi munasibetlerin qirilmasina sebeb olurdu Ozude eger bu aganin gunahi idise vassal feodu ozunde saxlayaraq oz agasini terk etmek huququna malik idi SelcuqlularEsas meqale Selcuqlular Selcuqlar ve ya Selcuqogullari 1038 ci ilden 1157 ci iledek movcud olmus neheng Turk muselman Sultanligini Imperiyasini qurmus Oguz Turk sulalesi Selcuq immperatorlugu XI esrin ortalarinda Merkezi Asiyadan Araliq denizi sahillerine ve Derbend kecidinden tutmus Fars korfezine qeder olan erazilerde yaranmisdir Selcuq turkleri Oguz turklerinin Qiniq tayfasina mensub olmuslar Bu tayfa adini turk serkerdesi olan Selcugun adindan goturmusdur Selcuqlar Qezneliler terefinden sixisdirildiqdan sonra qerbe dogru axisdilar Azerbaycan ve Iran torpaqlarin kecib Bizans torpaqlarina hucum etdiler Daha sonra Van golu hovzesi Naxcivan ve onun etrafindaki Azerbaycan torpaqlarini nezaret altina aldilar Selcuq turkleri Qiniq boyuna mensubdur Tarixci Fezlullah Resideddinin Cami et tevarix eserinde Oguz boylarinin siyasi ve ictimai movqelerine aid tertib edilmis cedvelde qinaqlar sonuncu yerde gosterilmisdir Sulalenin esasini qoyan Selcuqun atasi demir yayli leqebi dasiyan Dukak olmusdur Dukak ve oglu Selcuq oguzlar arasinda taninmis sexsiyyetlerden idi Selcuq hokmdari olan Selcuqun adi teleffuz baximindan munaqiselere sebeb olmusdur J Marquart adin bu cur deyilisini duzgun hesab etmis ve adin bu cur duzgun oldugunu XIII esr tarixcisinin eserini gostermekle subut etmisdir Mahmud Kasgari de Selcuq seklinin en duzgun teleffuz hesab ederek sonraki turk menbelerinde de bunu aciqlamisdir Daha sonra bu mesele ile maraqlanan L Rasonyi XII esr ereb yazicisi el Ezimi ve farsca Enesi il kulub eserinin muellifi olan Qedi Burxan Enevini menbe kimi gostererek adin Selcuq olmasini teleb etmisdir Selcuq adinin kicik sel menasini verdiyini ireli suren Rasonyiye gore Selcuq Orta Asiyada Sel dag yaxinliginda dunyaya gelmis ve adini da bu dagdan goturmusdur Diger terefden P Pelliot bu adin turk dilinde mubarizeci menasini verdiyini yazir Selcuq bey atasinin olumunden sonra ona tabe olan tayfalarin herbi siyasi birliyini yaradib Sirderya sahilinden Cend seherine geldi Seherde esasen muselmanlar yasayirdilar Selcuqlarin Cende gelmeleri X esre ehtimal olunur Bu herbi siyasi ittifaqa daxil olan oguzlar selcuqlar adlandilar lakin oguz yaqbusu sah Melik selcuqlari Cend seherinden cixardi Selcuqlarin boyuk bir hissesi Zerefsan vadisine Nuratin daglarina cekildi ve bu yerde meskunlasdilar 16 Selcuq bey yaqbunun onu oldureceyinden qorxaraq qebilesi yaxin adamlari ile Yengikend bolgesinden ayrilaraq olkelerin birlesdiyi Cend seherine geldi Selcuq bey bu kocun yer darligi ve otlaq kifayetsizliyi oldugunu bildirdi Selcuqlarin ilk illerinde bu dovrde ikisi turk olmaqla uc muselman dovleti movcud idi Bunlardan ilki serq serhedlerinde Turk dovleti olan Qaraxanlilar idi Diger turk dovleti ise indiki Efqanistan torpaqlarini ehateye almis Qezneviler idi Qezneviler daha sonra serhedlerini genislendirerek Simali Hindistani ve Xorasani ele kecirdi Maveraunnehr ve Xorasani ehateleyen ucuncu boyuk dovlet Samaniler idi Selib yurusleriEsas meqale Selib yurusleri Selib yurusleri ve ya xac yurusleri lat Expeditio sacra ereb الحملات الصليبي fr Croisades ing Crusades isp Cruzadas Qerbi Avropa olkelerinin Felestini ve basqa erazileri istila etmek meqsedile XI XII esrlerde Yaxin Serqe herbi seferlerinin umumilesdirilmis adi Birinci selib yurusu Birinci selib yurusu Qerbi Avropa olkelerinin Yaxin Serqe Qudsu ve Felestini ele kecirmek meqsedile hucum etdiyi Selib yuruslerinin bir hissesidir Bu yurus selib yuruslerinden birincisi olmasa bele elmi edebiyyatda Birinci selib yurusu adini almisdir Cunki selib yuruslerinin ilki olan Ilk Selib yurusunde hakim feodallar deyil qara camaat aparici quvve idi 3 il ceken muharibelerin sonunda xristianlar Qudsu ve bir sira diger erazileri ele kecirerek burada dord feodal dovlet qurdular Muharibenin gedisi Iznikin Antalyanin ve sonda Qudsun alinmasiyla neticelendi Mogol istilasiEsas meqale Boyuk Monqol imperiyasiCingiz xanin basciligi ile monqollarin silsile istilalari nezerde tutulur Bu istilalar cox qanli olmus ve monqollarin Asiyada hegemoniya qurmasina vesile olmusdur Yuzillik muharibeEsas meqale Yuzillik muharibe Yuzillik muharibe 1337 1453 Ingiltere ve Fransa arasinda yuz ilden artiq fasilelerle davam etmis muharibe Eslinde 116 il davam etmisdir Muharibe Ingiltere ustunluyu ile baslasa ve uzun muddet bele davam etse de sonda Fransa qalibiyyetiyle sonlanmisdirReformasiyaEsas meqale Reformasiya Reformasiya lat reformatio XV XVI esrlerde Katolik kilsesi qarsi baslanan dini etirazlar RekonkistaEsas meqale Rekonkista Rekonkista Pireney yarimadasinda yasayan muselmanlarin xristianlar terefinden sixisdirilar cixarilmasina sebeb olmus dini mezmunlu herekat Rekonkista herekati Qranada emirliyinin 1492 ci ilde dagilmasi neticesinde ugurla basa catmisdir Erebler ilk defe olaraq Pireney yarimadasina 711 ci ilde basciligi altinda gelmisdiler Ereblerin Ispaniyada agaligi 781 il davam etmisdir Bu dovr erzinde muselmanlar xristianlarla ve yehudilerle cox terefli munasibetler qurmusdular Erebler tekce dovletcilik sahesinde deyil eyni zamanda medeniyyet sahesinde de boyuk isler gormusdur Qranada seherinde yerlesen ve Qranada emirliyinin hakimiyyeti dovrunde insa olunmus Elhambra sarayi muselmanlar terefinden tikilmisdir Ispaniyada yasayan xristinlarin muselmanlara olan munasibeti IX esrden etibaren deyismeye basladi 718 ci ilde Simali Ispaniyada daglarda yerlesen magaralarda rekonkista herekati ucun doyusculer hazirlanirdi Rekonkista herekatinin ilk dovru 718 1085 ci illeri ikinci dovru ise 1085 1238 ci illeri ehate edir 1238 ci ilden 1492 ci ile qeder davam etmis ucuncu merhele ise Qranada emirliyinin dagilmasi ile neticelenmisdir 1492 ci ilde Ispaniyada ereblerin hakimiyyetine son qoyulmasindan sonra yehudilerin deportasiya edilmesine baslanildi 1610 cu ile qeder muselmanlar ve yehudilerin hamisi Ispaniyadan qovuldu Ispaniyada guclu katolik xristian dovleti yaradildi Ispaniyadan qovulan ve endelus qacqinlari adlanan toplumu yalniz Osmanli imperiyasi qebul etmisdi 1492 ci ilin 2 yanvar tarixinde sonuncu Qranada emiri XII Mehemmed ebu Abdullahin teslim olmasi ile rekonkista herekati yekunlasdi 1508 ci ilde xristianlar terefinden qebul olunan qerara esasen muselmanlar oz dini geyimlerini 6 il muddetinde terk etmeli evezinde ise xristian geyimleri geyinmeli idiler XVI esr boyu muselmanlar arasinda xristianliq tebligati aparilmisdir Xristianligi qebul eden muselmanlar vezifelere teyin olunur ve onlara torpaq saheleri verilirdi Tekce XVI esrde uc milyon muselman surgun ve olumle uzlesmisdir Xristianlar terefinden aparilan esas tebligatin biride muselanmlar terefinden tikilmis tikililerin dagidilmasi ve ya fealiyyet sahelerinin deyisdirilmesinden ibaret idi Bu yolla onlarla mescid ve kitabxana dagidilaraq yandirilmisdir Hal hazirda movcud olan tarixi tikililerden yalniz Kardoba seherinde yerlesen ve bu gun kafedral kimi istifade olunan Kardoba Ulu Mescidi ve El Keser sarayini ve Qranada seherinde yerlesen ve Qranada emirlerinin merkez sarayi olmus Elhambra sarayini misal gostermek olar Cografi kesflerEsas meqale Cografi kesfler Cografi kesfler XV XVI esrlerde Avropalilar terefinden yeni ticaret yollarinin axtarilmasi meqsedi ile basladilan ve yeni okeanlarin qitelerin kesf edilmesi ile neticelenmis kesflere verilen ad Avropada olan seyyah ve denizcilerde olan boyuk maraq cografi kesflerin baslanmasina boyuk tekan vermisdir Diger terefden orta esrlerde Avropada iqtisadi veziyyetin gergin olmasi insanlarin yeni zengin torpaqlar axtarmasi hevesini daha da suretlendirirdi Ilk cografi kesfler Atlantik okeani ve Afrika sahillerinden fransiz ve cenoali gemiciler terefinden basladilmisdir Kanar adalari ve Azor adalarinin kesf edilmesi bu seyahetler neticesinde mumkun olmusdur Osmanli imperiyasiEsas meqale Osmanli imperiyasi Osmanli Imperiyasi Osmanlica دولت عالیه عثمانیه Devlet i Aliyye i Osmaniyye coxmilletli ve coxdinli Turk dovleti 1922 ci ilde seltenetin qaldirilmasi ve monarxiyadan respublikaya kecidin resmilesmesinden sonra Turkiye dovletinin tarixinde Osmanli donemi bitmis dovlet movcudiyyetine cumhuriyyet olaraq davam etmisdir Erazisi 1 800 000 km idi Avtokratik mutleq monarxiya formasinda idare olunurdu Sunni Islamin elametlerini dasiyirdi Imperiya son dovrlerinde Konstitusiyali monarxiya kimi fealiyyet gostermisdir MenbelerIstoriya Srednih Vekov Moskva Prosveshenie 1986 Orta Esrler Tarixi Maarif Nesriyati Baki 1988Istinadlar Migration Period Wikipedia 2023 12 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 02 Martin R C Encyclopedia of Islam and the Muslim World Thomson Gale 2003 ISBN 0028659120 9780028659121 olu kecid Azerbaycan Ereb xilafetinin terkibinde Vikipediya 2023 03 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 02 Reformasiya herekati Usaq Bilik Portali 2022 06 27 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 02 Imperiyanin diger adlari Al i Osman Devlet i Aliye Devlet i Ebed Muddet Memalik i Mahruse veya Memalik i Mahruse i Osmani Menbe Prf Salih Ozbaran Bir baska Osmanli kimligi Rumilik 2013 02 24 at the Wayback Machine 2017 03 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 29 Hemcinin baxSon orta esrler Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin