Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Feodalizm və ya Dərəbəylik (lat. feudum) – torpaq mülkiyyəti.
Feodalizmin mahiyyəti
18-ci əsrin əvvəllərindən başlayaraq tarixşünaslıq elmi "feodalizm" terminindən geniş istifadə etsə də, bu anlayışı vahid elmi tərifini verə bilməmişdi. Tarixçilər daha çox onun ikinci dərəcəli, başlıca olaraq, siyasi və hüquqi əlamətlərinə görə tərif verirdilər. Bir qrup tarixçi siyasi pərakəndəliyi, dərəbəyliyi, başqaları feodal nərdivanı, üçüncü qrup isə siyasi hakimiyyətin torpaq sahibliyi ilə birləşməsini, bəziləri isə şəxsi əlqələrin hökmranlığını və sairəni onun başlıca əlaməti hesab edirdi.
Ş. Monteskyö feodalizmin əsas şərti kimi şərti torpaq mülkiyyətini, feodlar sistemini və onun əsasında artan hərbi-len iyerarxiyasını hesab edirdi. Lakin çağdaş tarix elmi həm də feodalizmin mahiyətini, ikinci dərəcəli, subyektiv, təsadüfi əlamətlərdə deyil, onun obyektiv, mahiyətinə xas olan, və təkrar olunaraq, sistemli səciyə daşıyan əlamətlərinə görə fərləndirirdi. Məhz istehsal münasibətləri bütövlükdə feodalizm ictimai formasiyası üçün xas olan siyasi və ictimai xüsusiyyətləri müəyyən edir. Feodalizm quruluşunu bir tərəfdən quldarlıq, digər tərəfdən isə kapitalizmdən fərqləndirən başqa mühüm xüsusiyyət iri torpaq mülkiyətinin bilavasitə istehsalçıların - kəndililərin xırda fərdi təsərrüfatları ilə əlaqədar olması idi.
Feodallar öz torpaqlarının çox hissəsini istifadə üçün kəndlilərə paylayırdılar. Kəndlilər feodalizm cəmiyətində çox nadir hallarda becərdikləri torpaqların mülkiyətçisi olurdular. Onlar torpaqları bu və ya digər şərtlə istifadə edirdilər. Kəndlilər bu torpaqlardan bəzən irsən istifadə etmək hüququna malik idilər. Həmin torpaqlarda kəndlilər öz xırda təsərrüfatlarını müstəqil idarə edirdilər.Sinifli cəmiyətlərdə istehsalçıların iqtisadi maraqlandırılması hesabına istismar olunması üsulu ilk dəfə feodalizm ictimai-iqtisadi formasiyasında geniş istifadə olunmağa başlayıb. Quldarlıqdan fərqli olaraq feodalizmdə istehsalçılar bilavasitə zorla istismar olunmurdular, dolayısı ilə, torpaqdan istifadənin müqabilində müəyyən qədər məhsuldan özlərinə saxlamaq şərti ilə həvəsləndirilirdilər. Bu sinifli cəmiyətdə istehsalçının istismarının təkamülü idi. Feodalizm həm də natural təsərrüfatın və mübadilənin üstünlük təşkil etdiyi formasiyadır. Şəhərlərin yaranması,pul və bazar münasibətlərinin məhz feodalizm dövründə inkişaf etməsi sonrakı kapitalist cəmiyəti üçün zəmin yaratdı.Sonraki kapitalizm quruluşunda istehsalçının həvəsləndirilməsi, bazar və inkişaf etməsi nəticəsində, natural deyil, pul ilə həyata keçirilməyə başladı, yəni onlar muzdlu oldu.
Hər cür istehsal vasitəsindən məhrum olan və əməyin nəticəsində marağı olmağan əntiq quldan fərqli olaraq, feodalizmdəki kəndli öz təsərrüfatının müstəqil sahibi kimi əməyin məhsuldarlığının artırılmasında maraqlı idi. Feodalizmə keçid zamanı qeyri-iqtisadi məcburiyyət formaları da asanlaşdı: Avropa ölkələrində kəndlilərin hələ erkən Orta Əsrlərdə geniş yayılmış ən ağır şəxsi asılılıq formaları da köləliyə nisbətən xeyli asan idi. Bu zaman kəndlilərin əsas kütləsi şəxsən azad idi. Bəzi xalqlar feodalizmə quldarlıqdan deyil, birbaşa ibtidai-icma quruluşundan keçirdilər.
Məhsuldar qüvvələrin daha da inkişafı zəminində baş verən bu keçid fərdi istehsalın genişlənməsini, icma quruluşunun onun üzərinə qoyduğu məhdudiyyətləri aradan qaldırılması və ya asanlaşdırılmasını tələb edirdi. Bu keçid dövründə əmək məhsuldarlığının son dərəcə aşağı olduğu şəraitdə kiçik təsərrüfatın () inkişafı labüd olaraq torpaq üzərində xüsusi mülkiyyətin yaranmasına, içtimai əmək bölgüsü isə sinifləri və istismarı meydana gətirsə də, hər halda feodalizm quruluşu ibtidai-icma cəmiyyətinə nisbətən fərdi istehsalın möhkəmlənməsi və xırda kəndli təsərrüfatının məhsuldarlığın artması üçün imkanlar açırdı. Məhz buna görə də, kəndlilərin qəddarcasına istismar olunmasına və istehsalın xırda səciyyə daşıması səbəbi ilə texnikanın aşağı səviyyədə olmasına baxmayaraq, feodalizm cəmiyyətində məhsuldar qüvvələr inkişaf edirdi. Kənd təsərrüfatında mütərəqqi inkişaf sahəsi ilk növbədə kəndli təsərrüfatları idi. Kəndlilər burada biyara nisbətən daha intensiv və məhsuldar işləyirdilər.
Artıq Orta Əsrlərdə biyar sistemi çərçivəsində kənd təsərrüfatında əmək məhsuldarlığının artması sənətkarlığın əkinçilikdən ayrılması və əmtəə təsərrüfatının inkişafı üşün zəmin yaratdı. Bu zəmin üzərində Orta Əsrlərin ikinci mərhələsində sənətkarlıq və ticarət mərkəzləri olan şəhərlər inkişaf etdilər. Bu şəhərlər feodalizm cəmiyyətində məhsuldar qüvvələrin inkişafını sürətləndirdi.
İstinadlar
- История Средних Веков Москва Просвещение 1986 səh 119
- Orta Əsrlər Tarixi "Maarif" Nəşriyatı Bakı-1988 səh 11
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Feodalizm ve ya Derebeylik lat feudum torpaq mulkiyyeti Feodalin torpaginda isleyen kendliFeodalizmin mahiyyeti18 ci esrin evvellerinden baslayaraq tarixsunasliq elmi feodalizm termininden genis istifade etse de bu anlayisi vahid elmi terifini vere bilmemisdi Tarixciler daha cox onun ikinci dereceli baslica olaraq siyasi ve huquqi elametlerine gore terif verirdiler Bir qrup tarixci siyasi perakendeliyi derebeyliyi basqalari feodal nerdivani ucuncu qrup ise siyasi hakimiyyetin torpaq sahibliyi ile birlesmesini bezileri ise sexsi elqelerin hokmranligini ve saireni onun baslica elameti hesab edirdi S Monteskyo feodalizmin esas serti kimi serti torpaq mulkiyyetini feodlar sistemini ve onun esasinda artan herbi len iyerarxiyasini hesab edirdi Lakin cagdas tarix elmi hem de feodalizmin mahiyetini ikinci dereceli subyektiv tesadufi elametlerde deyil onun obyektiv mahiyetine xas olan ve tekrar olunaraq sistemli seciye dasiyan elametlerine gore ferlendirirdi Mehz istehsal munasibetleri butovlukde feodalizm ictimai formasiyasi ucun xas olan siyasi ve ictimai xususiyyetleri mueyyen edir Feodalizm qurulusunu bir terefden quldarliq diger terefden ise kapitalizmden ferqlendiren basqa muhum xususiyyet iri torpaq mulkiyetinin bilavasite istehsalcilarin kendililerin xirda ferdi teserrufatlari ile elaqedar olmasi idi Feodallar oz torpaqlarinin cox hissesini istifade ucun kendlilere paylayirdilar Kendliler feodalizm cemiyetinde cox nadir hallarda becerdikleri torpaqlarin mulkiyetcisi olurdular Onlar torpaqlari bu ve ya diger sertle istifade edirdiler Kendliler bu torpaqlardan bezen irsen istifade etmek huququna malik idiler Hemin torpaqlarda kendliler oz xirda teserrufatlarini musteqil idare edirdiler Sinifli cemiyetlerde istehsalcilarin iqtisadi maraqlandirilmasi hesabina istismar olunmasi usulu ilk defe feodalizm ictimai iqtisadi formasiyasinda genis istifade olunmaga baslayib Quldarliqdan ferqli olaraq feodalizmde istehsalcilar bilavasite zorla istismar olunmurdular dolayisi ile torpaqdan istifadenin muqabilinde mueyyen qeder mehsuldan ozlerine saxlamaq serti ile heveslendirilirdiler Bu sinifli cemiyetde istehsalcinin istismarinin tekamulu idi Feodalizm hem de natural teserrufatin ve mubadilenin ustunluk teskil etdiyi formasiyadir Seherlerin yaranmasi pul ve bazar munasibetlerinin mehz feodalizm dovrunde inkisaf etmesi sonraki kapitalist cemiyeti ucun zemin yaratdi Sonraki kapitalizm qurulusunda istehsalcinin heveslendirilmesi bazar ve inkisaf etmesi neticesinde natural deyil pul ile heyata kecirilmeye basladi yeni onlar muzdlu oldu Her cur istehsal vasitesinden mehrum olan ve emeyin neticesinde maragi olmagan entiq quldan ferqli olaraq feodalizmdeki kendli oz teserrufatinin musteqil sahibi kimi emeyin mehsuldarliginin artirilmasinda maraqli idi Feodalizme kecid zamani qeyri iqtisadi mecburiyyet formalari da asanlasdi Avropa olkelerinde kendlilerin hele erken Orta Esrlerde genis yayilmis en agir sexsi asililiq formalari da koleliye nisbeten xeyli asan idi Bu zaman kendlilerin esas kutlesi sexsen azad idi Bezi xalqlar feodalizme quldarliqdan deyil birbasa ibtidai icma qurulusundan kecirdiler Mehsuldar quvvelerin daha da inkisafi zemininde bas veren bu kecid ferdi istehsalin genislenmesini icma qurulusunun onun uzerine qoydugu mehdudiyyetleri aradan qaldirilmasi ve ya asanlasdirilmasini teleb edirdi Bu kecid dovrunde emek mehsuldarliginin son derece asagi oldugu seraitde kicik teserrufatin inkisafi labud olaraq torpaq uzerinde xususi mulkiyyetin yaranmasina ictimai emek bolgusu ise sinifleri ve istismari meydana getirse de her halda feodalizm qurulusu ibtidai icma cemiyyetine nisbeten ferdi istehsalin mohkemlenmesi ve xirda kendli teserrufatinin mehsuldarligin artmasi ucun imkanlar acirdi Mehz buna gore de kendlilerin qeddarcasina istismar olunmasina ve istehsalin xirda seciyye dasimasi sebebi ile texnikanin asagi seviyyede olmasina baxmayaraq feodalizm cemiyyetinde mehsuldar quvveler inkisaf edirdi Kend teserrufatinda mutereqqi inkisaf sahesi ilk novbede kendli teserrufatlari idi Kendliler burada biyara nisbeten daha intensiv ve mehsuldar isleyirdiler Artiq Orta Esrlerde biyar sistemi cercivesinde kend teserrufatinda emek mehsuldarliginin artmasi senetkarligin ekincilikden ayrilmasi ve emtee teserrufatinin inkisafi usun zemin yaratdi Bu zemin uzerinde Orta Esrlerin ikinci merhelesinde senetkarliq ve ticaret merkezleri olan seherler inkisaf etdiler Bu seherler feodalizm cemiyyetinde mehsuldar quvvelerin inkisafini suretlendirdi IstinadlarIstoriya Srednih Vekov Moskva Prosveshenie 1986 seh 119 Orta Esrler Tarixi Maarif Nesriyati Baki 1988 seh 11