Kapitalizm

Kapitalizm ya da Sərmayəçilik — marksizm nəzəriyyəsinə görə, ictimai quruluş, bəzi iqtisadçıların və siyasətçilərin tarixi inkişafda ayırdığı ictimai-iqtisadi formasiya. Nəzəriyyə istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyətə və muzdlu əməkdən istifadəyə əsaslanır. İzafi dəyərin mənimsənilməsi kapitalist istehsalın məqsədini və kapitalistlərin varlanmasını təmin edir. Burada əsas istehsal vasitələri muzdlu fəhlələr sinfini (proletariatı) istismar edən kapitalistlər sinfinin (burjuaziyanın) mülkiyyətidir. İstehsal olunmuş nemətlərin bölgüsü bazar vasitəsilə həyata keçirilir. Digər elmi nəzəriyyələr kapitalizmi başqa cür də təsvir edirlər (məsələn, azad sahibkarlıq, açıq rəqabət sistemi kimi). Kapitalizm dedikdə elə siyasi, sosial və iqtisadi sistem başa düşülür ki, burada kapital aktivlərinin daxil olduğu mülkiyyətə xüsusi şəxslər sahibdirlər və onu idarə edirlər. Əmək isə əmək haqqı ilə alınır, resursların bölgüsü sərbəst qiymətlər mexanizmi vasitəsi ilə həyata keçirilir. Bazar mexanizminin istifadə dərəcəsini kapitalizmin müxtəlif formaları müəyyən edir. Kapitalizm — xüsusi mülkiyyət və azad rəqabətin hökm sürdüyü iqtisadi sistemdir. Daha çox Avropa, ABŞ, Yaponiya, Avstraliyada geniş inkişaf etmişdir. Kapitalizm termini digər iqtisadi termin — kapitaldan başlanğıc alır. Onun ilk əlamətləri Qədim Romada müşahidə olunmuş və ticarətin, sənayeləşmənin, bank işinin təşəkkülü ilə XV əsrdə daha təzahürlü gerçəkliyə çevrilmişdir. XVII əsrin sənaye inqilabı kapitalist münasibətlərinin inkişafında yeni amil olmuşdur. Kapitalizm azad sahibkarlıq və yaxud "xalis kapitalizm" formasında daha çox XIX əsrdə Böyük Britaniya iqtisadiyyatında görünmüşdür.

Liberalizm

İdeyalar

Kapitalizm • Bazar iqtisadiyyatı

İnsan hüquqları

Hüquqi dövlət

İctimai müqavilə

• Millət

Plüralizm • Demokratiya

İdeyadaxili hərəkatlar

Libertarianlıq

Neoliberalizm

[]

Kapitalın hərəkət balansı

ölkənin tədiyə balansının bir hissəsidir ki, burada uzunmüddətli və qısamüddətli kapitalların ölkədən aparılması və ölkəyə gətirilməsi əks olunur. Tədiyə balansının "Birbaşa investisiyalar və digər uzunmüddətli kapital" bölməsində uzunmüddətli kapitalın: a) birbaşa investisiyalar;

b) portfel investisiyaları;

c) Digər uzunmüddətli investisiyalar formasında uzunmüddətli kapitalın aparılması və gətirilməsi haqqında göstəricilər göstərilmişdir.

"Qısamüddətli kapital" bölməsində qısamüddətli kapitalın aparılması və gətirilməsi haqqında göstəricilər ehtiva olunur. Xarici investisiyalardan əldə olunan gəlirlər haqqında və xarici investisiya gəlirlərinin xaricə köçürülməsi haqqmda göstəricilər cari əməliyyatlar balansında verilmişdir və adı çəkilən bölmələrdə əks olunmamışdır.

Kapitallaşdırılmış dividend

1. əsas kapitalın artımına yönəldilmiş dividend;
2. pul kapitalının ssudaya veriləcəyi halda səhmlər üzrə alınan dividendə bərabər məbləğdə gəlir verən səhmlərin məzənnəsi.

Kapitallaşdırma norması

Kapitallaşdırma vaxtı istifadə edilən faiz dərəcəsi kapitallaşdırma norması deyilir.

Bazar kapitallaşdırmasının formalaşması

Kapitallaşma

1. İzafi dəyərin, mənfəətin, gəlirin kapitala çevrilməsi, onun genişlənməsi üçün istifadə edilməsi.
2. Orta borc faizi kimi sahibkarlıq fəaliyyətindən gələn gəlirin nəzərdən keçirilməsi və bu borc faizi ilə kapitalın müəssisənin dəyərinin kəmiyyətinə bərabər hesablanması əsasında müəssisənin dəyərinin qiymətləndirilməsi metodu.
3. İndiki zamana (indiki xalis dəyərə) gələcəkdəki xalis mənfəətin əlavə edilməsi yolu ilə iqtisadi dəyərin qiymətləndirilməsidir.

İstinadlar

1. Колтуцкий В.И. Капитализм.Профессия+робочее место.^{[ölü keçid]} Черкасы 2012 — с.102
2. ZİYAD ƏLİABBAS oğlu SƏMƏDZADƏ. BÖYÜK İQTİSADİ ENSİKLOPEDİYA (PDF). III İJKQLM. Bakı. 2012.