Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
| Erkən Dövr Tarix və Ənənələr Məzhəblər və Hərəkatlar Əsas mövzular |
|
Reformasiya (lat. reformatio) — XV-XVI əsrlərdə Katolik kilsəsinə qarşı başlanan dini etirazlar.
Tarixi zəmin
XVI əsrin ikinci yarısında Appenin yarımadasında mədəniyyət ve elm sahələrində inanılmaz inkişaf yaşanmağa başladı. İntibah dövrü adlanan bu hərəkat müasir Avropa ilə antik Avropa arasında kəsilmiş əlaqəni yenidən bərpa etdi. Avropalı alimlər, bu dövrlərdə İslam dünyasındakı alimlərin hesabına riyaziyyat elminin sirlərinə yiyələndilər. Qatı dini fikirlərlə yanaşı, dini inkar və ya tənqid edən müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar yaranmağa başladı. İohann Qutenberqin kitab çapını asanlaşdırmasından sonra, Avropada kitabların istifadəsi genişləndi. Mədəniyyət, Ədəbiyyat və Memarlıq sahələrində yazılmış kitablar çoxaldılaraq Avropanın müxtəlif ölkələrində yerləşən universitetlərə və elm mərkəzlərinə göndərilirdi. Orta əsrlər eyni zamanda Qədim Roma zamanında əsası qoyulan, ancaq texniki inkişafın olmaması səbəbindən yarımçıq qalmış Coğrafi kəşflərində sürətlənməsinə və genişlənməsinə səbəb olmuşdur. İtalyan İntibahı Orta əsrlərin ən mühüm hadisələrədən biri hesab olunur.
Kalvinizm
Almaniyada intibah dövrü Humanizm hərəkatı ilə başlamışdır. Desiderius Erasmus və Martin Lüter dini mövzularda araşdırmalar apardılar. Martin Lüter Xristianlıqda Protestanlıq adı verilən Reformasiya hərəkatını başlatdı. Jan Kalvin Martin Lüterin müxalif fikirlərini açıq şəkildə müdafiə etdiyi üçün kilsənin əsas güc mərkəzlərindən biri olan Paris şəhərini tərk etməli olmuşdu. Jan Kalvin 1534-cü ildə Parisi tərk etmiş və bir müddət Strasburq, Bazel kimi şəhərlərdə qalmışdır. 1541-ci ildə Cenevrə şəhərinə köçərək burada Kalvinizm cərəyanını genişləndirmişdir. 1598-ci ildə Fransa kralı IV Henri tərəfindən qəbul edilən Nant razılaşması ilə Fransada yaşayan kalvinist və protestantlara geniş hüquqlar verildi və onların dini inancı tanındı.
Hadisələrin inkişafı
Alman rəssamı Albrext Dürer dini tablolar çəkməyə başladı. İngiltərədə Uilyam Şekspir, İspaniyada isə Migel de Servantes tərəfindən məşhur əsərlər yazıldı. İntibah dövrünün nəticəsində Sxolastika fəlsəfəsi çökdü. Sxolastika fəlsəfəsinin yerini hər şeyi elmi yolla sübut etmək fikiri hakim oldu və bu tip fikirlər nəticəsində reformasiya hərəkatının əsası qoyuldu. Elm və texnika sahəsindəki uğurlar sürətləndi. Avropada bədii əsərlərdən zövq alan elitar kübar cəmiyyət formalaşmağa başladı. Din xadimlərinin və kilsələrin xalq üzərindəki təsir dairəsi zəiflədi. Kilsə reformasiya hərəkatının qarşısını almaq üçün elm adamlarını təqib etməyə, onlara qarşı İnkvizisiya məhkəmələrini təşkil etməyə başladı. Bu təqiblər nəticəsində Cordano Bruno və Yan Qus kimi elm adamları tonqalda yandırıldı. 1542-ci ildə Roma inkvizisiya məhkəməsi yaradıldı.
1598-ci ildə Fransa kralı IV Henri tərəfindən qəbul edilən Nant razılaşması, 1685-ci ildə ləğv edildi. 1715-ci ildə Fransada Protestanlığın qadağan edilməsindən sonra 250.000 Hüqonot ABŞ və Niderland kimi protestant ölkələrə köçməli oldular. 1545-1565-ci illərdə çağrılan Trent şurası Protestanlığı sərt şəkildə tənqid etdi və bu məzhəbin Xristianlıq dininə zidd olduğunu bəyan etdi. Puritanlar və Anabaptistlər kimi dini icmalar kilsəyə qarşı aparılan reformasiya hərəkatını səmərəli hərəkat hesab etmirdi. Protestanların Avropada katoliklər tərəfindən təqib və təhdidlərə məruz qalması səbəbindən bir çox Avropalı protestant son çıxış yolu kimi, Şimali Amerikaya köçməyi seçdi.
Otuzillik müharibə
Avropada reform hərəkatlarının yaranması nəticəsində xristianlığın mövqeyi zəifləmiş, Vatikan öz nüfuzunu itirmişdi. Vatikanın nüfuzunun zəifləməsi və Avropada dini zəmində baş verən bir çox hadisələr nəticəsində, 1618-1648-ci illəri əhatə etmiş Otuz illik müharibə baş vermişdir. Müharibənin baş verməsinin əsas səbəbi Katolik-Protestant mübarizəsi olsa da, bir çox dövlətlər bu müharibəyə dini deyil, siyasi məqsədlər üçün qatılmışdılar. Otuz illik müharibə çox zaman Müqəddəs Roma İmperiyasına tabe olan knyazlıqların müxtəlif cəbhələrdə döyüşməkləri səbəbindən, vətəndaş müharibəsi də adlandırılır. Müharibə 1648-ci ildə Protestantlığın qələbəsi ilə bitmişdir. Müharibədən sonra imzalanan Vestifaliya müqaviləsinə əsasən Müqəddəs Roma İmperiyası parçalanmış və ərazisində bir çox kiçik dövlətlər yaranmışdır. İmperiyanın əlində olan bir çox hüquqlar isə məhdudlaşdırılmışdır.
18 avqust 1572-ci ildə keçirilmiş möhtəşəm toy mərasimi və qugenotların kral əyanlarının arasında olması katolikləri daha da qəzəbləndirmişdir. Hadisələr sürətlə inkişaf etmiş, 22 avqustda admiral Kolinyiyə qarşı sui-qəsd təşkil olunmuşdur. Fanatik katolik və böyük nüfuz sahibi hersoq Henrix de Giz həmin əməliyyatın rəhbəri idi. Protestant zadəganları kraldan hertsoqun cəzalandırılmasını tələb etmişlər. Yeni müharibənin başlamasından ehtiyat edən qugenotlar Parisi tərk etməyə başlamışlar. Yaranmış vəziyyətdən istifadə etmək qərarına gələn kralın anası hökmdarı yeni vətəndaş müharibəsinin qarşısını almaq naminə protestant başçılarının öldürülməsinin zəruri olduğunu inandıra bilmişdir. Bu planın həyata keçirilməsi üçün Müqəddəs Varfolomey günü, yəni 1572-ci il avqustun 24-ü seçilmişdir. O gün şəhər qapıları bağlanılmış və hərbi dəstələr hazır vəziyyətə gətirilmişdir. Gecə sui-qəsdçilər yaralı admiralın otağına daxil olaraq, onu və mühafizəsini qılıncdan keçirmiş, sonra isə kilsə zənglərinin işarəsi ilə şəhər əhalisi protestantları qətlə yetirməyə çağrılmışdır. Parisdə başlanmış bu qırğın, kralın xeyir-duası ilə ölkənin digər şəhərlərinə də yayılmışdır. Azğınlaşmış əhali protestantların əvvəlcədən təbaşirlə işarələnmiş evlərinə girərək onları eyvandan küçəyə atmış, qadınlara təcavüz etmiş, soyğunçuluqla məşğul olmuşdur. Qadın-uşaq demədən hər kəs öldürülmüş, təkcə protestantlar deyil, hətta katolisizmə məxsus olmayan digər din nümayəndələrinə də mərhəmət edilməmişdir.
Katolik zülmünə və alman ağalığına qarşı Yan Qusun (1371-1415) başçılığı altında hərəkat başlandı. Bu hərəkat onun adı ilə - Qusçular hərəkatı adlandı. Kəndli oğlu olan Yan Qus Praqa Universitetinin professoru idi. O, katolik ruhanilərini tənqid edir və Roma papasının vəzifələri pulla satmasını lənətləyirdi. Yan Qus katolik kilsəsinin torpaqlarının əlindən alınmasını və kəndlilərə paylanmasını, kilsənin çex kralına tabe olmasını tələb edir, çex xalqını ölkəni yadelli əsarətindən azad etməyə, Roma papası və almanlara qarşı mübarizəyə çağırırdı. Praqa şəhərinin baş yepiskopu Qusdan kilsəyə qarşı təbliğatı dayandırmağı tələb etdi. Qus onun tələbinə məhəl qoymadı və Roma papası onu kilsə məclisinə dəvət etdi. İmperator Yan Qusa toxunulmazlıq fərmanı verdi. Yan Qus Almaniyanın cənubundakı Konstans şəhərində çağırılmış kilsə məclisinə gəldi. Onu tutub 6 ay həbsxanada saxladılar, kafir elan etdilər və 1415-ci ildə tonqalda yandırdılar.
Almaniya kəndli müharibəsi
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Xristianliq Isa Bakire Meryemin dogmasi Isanin carmixa cekilmesi Isanin dirilmesi Pasxa Isa Xristianliqda Erken Dovr Hevari Kilse Inanc Incil Allahin Padsahligi Septuaginta Yeni Ehd Bibliya Ehdi Etiq Ehdi Cedid Apokrif Teologiya Bagislanma Veftiz Xristologiya Ata Ogul Muqeddes Ruh Insan Xilas Esxatologiya Uc uqnum Tarix ve Eneneler Meryem Pyotr Pavel Erken I Konstantin Kilse meclisi Xristianliqda bolunme Xac yurusleri Reformasiya Mezhebler ve Herekatlar Anabaptist Anglikan Baptist Kalvinizm Evangelizm Luteran Protestant Ellinci Katolik kilsesiPravoslav Konstantinopol Pravoslav KilsesiHerekatlarYehova sahidleri Esas movzular Veftiz SimvolizmXristianliqbaxmuzakireredakte Reformasiya lat reformatio XV XVI esrlerde Katolik kilsesine qarsi baslanan dini etirazlar Tarixi zeminXVI esrin ikinci yarisinda Appenin yarimadasinda medeniyyet ve elm sahelerinde inanilmaz inkisaf yasanmaga basladi Intibah dovru adlanan bu herekat muasir Avropa ile antik Avropa arasinda kesilmis elaqeni yeniden berpa etdi Avropali alimler bu dovrlerde Islam dunyasindaki alimlerin hesabina riyaziyyat elminin sirlerine yiyelendiler Qati dini fikirlerle yanasi dini inkar ve ya tenqid eden muxtelif felsefi cereyanlar yaranmaga basladi Iohann Qutenberqin kitab capini asanlasdirmasindan sonra Avropada kitablarin istifadesi genislendi Medeniyyet Edebiyyat ve Memarliq sahelerinde yazilmis kitablar coxaldilaraq Avropanin muxtelif olkelerinde yerlesen universitetlere ve elm merkezlerine gonderilirdi Orta esrler eyni zamanda Qedim Roma zamaninda esasi qoyulan ancaq texniki inkisafin olmamasi sebebinden yarimciq qalmis Cografi kesflerinde suretlenmesine ve genislenmesine sebeb olmusdur Italyan Intibahi Orta esrlerin en muhum hadiselereden biri hesab olunur Kalvinizm Almaniyada intibah dovru Humanizm herekati ile baslamisdir Desiderius Erasmus ve Martin Luter dini movzularda arasdirmalar apardilar Martin Luter Xristianliqda Protestanliq adi verilen Reformasiya herekatini baslatdi Jan Kalvin Martin Luterin muxalif fikirlerini aciq sekilde mudafie etdiyi ucun kilsenin esas guc merkezlerinden biri olan Paris seherini terk etmeli olmusdu Jan Kalvin 1534 cu ilde Parisi terk etmis ve bir muddet Strasburq Bazel kimi seherlerde qalmisdir 1541 ci ilde Cenevre seherine kocerek burada Kalvinizm cereyanini genislendirmisdir 1598 ci ilde Fransa krali IV Henri terefinden qebul edilen Nant razilasmasi ile Fransada yasayan kalvinist ve protestantlara genis huquqlar verildi ve onlarin dini inanci tanindi Hadiselerin inkisafi Alman ressami Albrext Durer dini tablolar cekmeye basladi Ingilterede Uilyam Sekspir Ispaniyada ise Migel de Servantes terefinden meshur eserler yazildi Intibah dovrunun neticesinde Sxolastika felsefesi cokdu Sxolastika felsefesinin yerini her seyi elmi yolla subut etmek fikiri hakim oldu ve bu tip fikirler neticesinde reformasiya herekatinin esasi qoyuldu Elm ve texnika sahesindeki ugurlar suretlendi Avropada bedii eserlerden zovq alan elitar kubar cemiyyet formalasmaga basladi Din xadimlerinin ve kilselerin xalq uzerindeki tesir dairesi zeifledi Kilse reformasiya herekatinin qarsisini almaq ucun elm adamlarini teqib etmeye onlara qarsi Inkvizisiya mehkemelerini teskil etmeye basladi Bu teqibler neticesinde Cordano Bruno ve Yan Qus kimi elm adamlari tonqalda yandirildi 1542 ci ilde Roma inkvizisiya mehkemesi yaradildi 1598 ci ilde Fransa krali IV Henri terefinden qebul edilen Nant razilasmasi 1685 ci ilde legv edildi 1715 ci ilde Fransada Protestanligin qadagan edilmesinden sonra 250 000 Huqonot ABS ve Niderland kimi protestant olkelere kocmeli oldular 1545 1565 ci illerde cagrilan Trent surasi Protestanligi sert sekilde tenqid etdi ve bu mezhebin Xristianliq dinine zidd oldugunu beyan etdi Puritanlar ve Anabaptistler kimi dini icmalar kilseye qarsi aparilan reformasiya herekatini semereli herekat hesab etmirdi Protestanlarin Avropada katolikler terefinden teqib ve tehdidlere meruz qalmasi sebebinden bir cox Avropali protestant son cixis yolu kimi Simali Amerikaya kocmeyi secdi Otuzillik muharibe Esas meqale Otuzillik muharibe Avropada reform herekatlarinin yaranmasi neticesinde xristianligin movqeyi zeiflemis Vatikan oz nufuzunu itirmisdi Vatikanin nufuzunun zeiflemesi ve Avropada dini zeminde bas veren bir cox hadiseler neticesinde 1618 1648 ci illeri ehate etmis Otuz illik muharibe bas vermisdir Muharibenin bas vermesinin esas sebebi Katolik Protestant mubarizesi olsa da bir cox dovletler bu muharibeye dini deyil siyasi meqsedler ucun qatilmisdilar Otuz illik muharibe cox zaman Muqeddes Roma Imperiyasina tabe olan knyazliqlarin muxtelif cebhelerde doyusmekleri sebebinden vetendas muharibesi de adlandirilir Muharibe 1648 ci ilde Protestantligin qelebesi ile bitmisdir Muharibeden sonra imzalanan Vestifaliya muqavilesine esasen Muqeddes Roma Imperiyasi parcalanmis ve erazisinde bir cox kicik dovletler yaranmisdir Imperiyanin elinde olan bir cox huquqlar ise mehdudlasdirilmisdir Varfolomey faciesi 18 avqust 1572 ci ilde kecirilmis mohtesem toy merasimi ve qugenotlarin kral eyanlarinin arasinda olmasi katolikleri daha da qezeblendirmisdir Hadiseler suretle inkisaf etmis 22 avqustda admiral Kolinyiye qarsi sui qesd teskil olunmusdur Fanatik katolik ve boyuk nufuz sahibi hersoq Henrix de Giz hemin emeliyyatin rehberi idi Protestant zadeganlari kraldan hertsoqun cezalandirilmasini teleb etmisler Yeni muharibenin baslamasindan ehtiyat eden qugenotlar Parisi terk etmeye baslamislar Yaranmis veziyyetden istifade etmek qerarina gelen kralin anasi hokmdari yeni vetendas muharibesinin qarsisini almaq namine protestant bascilarinin oldurulmesinin zeruri oldugunu inandira bilmisdir Bu planin heyata kecirilmesi ucun Muqeddes Varfolomey gunu yeni 1572 ci il avqustun 24 u secilmisdir O gun seher qapilari baglanilmis ve herbi desteler hazir veziyyete getirilmisdir Gece sui qesdciler yarali admiralin otagina daxil olaraq onu ve muhafizesini qilincdan kecirmis sonra ise kilse zenglerinin isaresi ile seher ehalisi protestantlari qetle yetirmeye cagrilmisdir Parisde baslanmis bu qirgin kralin xeyir duasi ile olkenin diger seherlerine de yayilmisdir Azginlasmis ehali protestantlarin evvelceden tebasirle isarelenmis evlerine girerek onlari eyvandan kuceye atmis qadinlara tecavuz etmis soygunculuqla mesgul olmusdur Qadin usaq demeden her kes oldurulmus tekce protestantlar deyil hetta katolisizme mexsus olmayan diger din numayendelerine de merhemet edilmemisdir Quscular herekati Katolik zulmune ve alman agaligina qarsi Yan Qusun 1371 1415 basciligi altinda herekat baslandi Bu herekat onun adi ile Quscular herekati adlandi Kendli oglu olan Yan Qus Praqa Universitetinin professoru idi O katolik ruhanilerini tenqid edir ve Roma papasinin vezifeleri pulla satmasini lenetleyirdi Yan Qus katolik kilsesinin torpaqlarinin elinden alinmasini ve kendlilere paylanmasini kilsenin cex kralina tabe olmasini teleb edir cex xalqini olkeni yadelli esaretinden azad etmeye Roma papasi ve almanlara qarsi mubarizeye cagirirdi Praqa seherinin bas yepiskopu Qusdan kilseye qarsi tebligati dayandirmagi teleb etdi Qus onun telebine mehel qoymadi ve Roma papasi onu kilse meclisine devet etdi Imperator Yan Qusa toxunulmazliq fermani verdi Yan Qus Almaniyanin cenubundaki Konstans seherinde cagirilmis kilse meclisine geldi Onu tutub 6 ay hebsxanada saxladilar kafir elan etdiler ve 1415 ci ilde tonqalda yandirdilar Almaniya kendli muharibesiEsas meqale Almaniya kendli muharibesiHemcinin baxEksreformasiya