Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. Məlumatlar müstəqil ikinci mənbələrə əsaslanmalıdır, əks halda məqalənin neytrallığı və ya əhəmiyyəti ilə bağlı şübhələr yarana, bunun nəticəsində də silinə bilər. Məqaləyə istinad və mənbələr əlavə etməklə onu təkmilləşdirə bilərsiniz. |
| Erkən Dövr Tarix və Ənənələr Məzhəblər və Hərəkatlar Əsas mövzular |
|
Xristologiya (yunan. Χριστός, xristos, "Məsih", + yunan. λογος, logos, "elm") yaxud Bibliya xristologiyası – xristian teologiyasının bir sahəsi, Nazaretli İsanın şəxsiyyəti, təbiəti və işləri haqqında Bibliya əsasında qurulan təlim.
Xristianların Müqəddəs Yazılarında İsanın şəxsiyyəti dünyanın Xilaskarı olaraq təqdim olunduğuna görə, Bibliya xristologiyası soteriologiya (xilas haqqında təlim) ilə sıx əlaqəlidir.
Bibliya xristologiyası "Əhdi-Ətiq xristologiyası" və "Əhdi-Cədid xristologiyası" olmaq üzrə iki böyük bölməyə ayrılır. İsadan əvvəlki Müqəddəs Yazılarda (Əhdi-Ətiqdə) dünyaya gələcək olan Xilaskar-Messiyadan (Məsihdən) bəhs edən parçaları tədqiq edən Əhdi-Ətiq xristologiyası həmçinin messianizm adlanır. Əhdi-Cədid xristologiyası artıq İsanın şəxsində dünyaya gəlmiş olan Məsihi tədqiq edir.
Messianizm
Məsih (yaxud Messiya) və Məsihin Padşahlığı haqqında təlim başlanğıcdan sabit və dəyişməz şəkildə əmələ gəlməyib, tədricən formalaşmışdır. Bibliyada messianizmin bir neçə mərhələsini görmək olar:
- İlk nişanəsi. Adəm ilə Həvva günaha batanda, Allah-Taala onları yoldan çıxardan ilana belə deyib: "Mən səninlə qadın arasına, sənin balanla onun övladı arasına düşmənçilik salıram. Bu övlad sənin başından vuracaq, sən də onu dabanından sancacaqsan".Yustin, İriney, Kiprian, , kimi qədim bu sözlərin Həvvanın özünə deyil, İsanı dünyaya gətirən Məryəmə aid etmişlər
- Allah-Taalanın İbrahimə verdiyi vəd. "Yer üzünün bütün tayfaları sənin vasitənlə xeyir-dua alacaq".Əhdi-Cədiddə həvari Paul bu kəlamın İsa Məsihə aid olduğunu şərh etmişdir: "Müqəddəs Yazı Allahın başqa millətləri imanları ilə saleh sayacağını qabaqcadan görüb İbrahimə "bütün millətlər sənin vasitənlə xeyir-dua alacaq" deyərək Müjdəni qabaqcadan bildirdi… Belə ki İbrahimin aldığı xeyir-dua Məsih İsada bütün başqa millətlərin üzərinə gəlsin və biz vəd edilmiş Ruhu iman vasitəsilə alaq"
- "İkinci Musa" haqqında peyğəmbərlik. Musa Peyğəmbər İsrail övladlarına demişdir: "Allahınız Rəbb sizin üçün aranızdan – öz soydaşlarınız içərisindən mənim kimi bir peyğəmbər yetirəcək. Ona qulaq asın"
- Davud Oğlunun əbədi hökmranlığı haqqında peyğəmbərlik. Allah peyğəmbərin dili ilə Davud Peyğəmbərə bu sözləri deyib: "Ömrün başa çatıb ataların kimi dünyadan getdiyin zaman yerinə sənin övladını – oğullarından birini çıxaracağam və onun padşahlığını möhkəmləndirəcəyəm. O Mənim üçün ev tikəcək və Mən onun taxtını əbədi möhkəm edəcəyəm. Mən ona Ata, o isə Mənə oğul olacaq. Lütfümü səndən əvvəl olan adamdan geri aldığım kimi ondan geri almayacağam. Onu Öz evimin və padşahlığımın üzərinə əbədi olaraq qoyacağam, onun taxtı əbədi möhkəm qalacaq".
- 2-ci Məzmur. Burada gələcək Xilaskar məsh olunmuş padşah (Məsih) və "Oğul" adlandırılır. "Nə üçün millətlər belə vurnuxmaya düşür, ümmətlər boş şeylər düşünür? Dünya şahları yığışır, hökmdarlar Rəbbə və Onun məsh etdiyinə qarşı birləşir… Göylərin sakini gülür, Xudavənd onlara istehza edir… O deyir: "Mən padşahımı Müqəddəs dağım Sionda əyləşdirmişəm". Rəbbin fərmanını elan edəcəyəm. Rəbb mənə dedi: "Sən Mənim oğlumsan, Mən bu gün sənə Ata oldum…"
- Yeşaya peyğəmbər ilk dəfə Məsihdən konkret tarixi şəxsiyyət kimi bəhs etmişdir: "Buna görə də Xudavənd Özü sizə işarə verəcək: budur, bakirə qız hamilə olub oğlan doğacaq, adını İmmanuel qoyacaq… Çünki bizim üçün körpə doğuldu, bizə oğul verildi, hakimiyyət onun çiyinləri üzərində olacaq, Onun adı Ecazkar Məsləhətçi, Qüdrətli Allah, Əbədi Ata, Sülh Hökmdarı olacaq. Hakimiyyətinin və sülhünün artmasının sonu olmayacaq, O, Davudun taxtı və padşahlığı üzərində hökm sürəcək, O, hakimiyyətini ədalətlə və salehliklə indidən sonsuzadək quracaq. Ordular Rəbbinin qeyrəti bunu edəcək… Yesseyin kötüyündən yeni bir fidan çıxacaq, kökündən çıxan bir budaq bar verəcək. Rəbbin Ruhu, hikmət və anlayış ruhu, öyüd-nəsihət və qüdrət ruhu, bilik və Rəbb qorxusu ruhu Onun üzərində olacaq… sular dənizi bürüdüyü kimi dünya Rəbbin biliyi ilə dolacaq. O gün Yesseyin kökü xalqlara bayraq olacaq, millətlər ona tərəf yönələcək, məskunlaşdığı yer izzətlə dolacaq…"
- Yeremya peyğəmbər gələcək Məsihin Padşahlığını "Yeni Əhd" adlandırmışdır: "Rəbb bəyan edir: "İsrail xalqı və Yəhuda xalqı ilə Yeni Əhd bağlayacağım günlər yaxınlaşır… "O günlərdən sonra İsrail xalqı ilə bağlayacağım Əhd belədir: qanunumu onların daxilinə qoyub ürəklərinə yazacağam. Mən onların Allahı, onlar da Mənim xalqım olacaq" Rəbb belə bəyan edir. "Bundan sonra bir kəs öz qonşusunu yaxud qardaşını "Rəbbi tanıyın" deyib öyrətməyəcək. Ona görə ki böyükdən kiçiyə qədər hamı Məni tanıyacaq. Çünki təqsirlərini bağışlayacağam, günahlarını daha yada salmayacağam" Rəbb belə bəyan edir".
- Yezekel Peyğəmbər Məsihin bağladığı əhdi "Əbədi əhd" adlandırmışdır: "Mən onlarla sülh əhdi bağlayacağam. Bu onlarla əbədi bir əhd olacaq".
- Yeşaya Peyğəmbərin Kitabı 53-cü fəsildə Məsih əzab çəkərək dünyanın günahlarını Öz üzərinə götürən Rəbbin Qulu kimi təsvir olunur: "Adamlar ona həqarətlə baxıb rədd etdi. O, dərdli, xəstəlikləri görən insan idi, adamlar ondan üz döndərdi, xor baxdı. Biz ona qiymət vermədik. Əslində xəstəliklərimizi o çəkdi, dərdlərimizi öz üzərinə götürdü. Biz isə onun Allah tərəfindən cəzalandırıldığını, vurulub iztirab çəkdiyini zənn etdik. Bizim üsyankarlığımıza görə onun bədəni deşildi, şər əməllərimiz naminə əzildi, bizim əmin-amanlığımız üçün o cəza aldı, Onun yaraları ilə biz şəfa tapdıq. Hamımız qoyun kimi yolu azmışdıq, hər birimiz öz yolumuzla gedirdik. Rəbb hamımızın şər əməllərinin yükünü onun üzərinə qoydu. Ona zülm etdilər, O iztirab çəkdi, amma ağzını açmadı. Kəsilməyə aparılan quzu kimi, qırxımçıların qabağında dilsiz qoyun kimi ağzını açmadı. Ədalətsizliklə məhkum olunaraq ölümə aparıldı. Onun nəsli haqqında kim düşünə bilərdi? Axı xalqımın üsyankarlığına görə O edam olundu, dirilər arasından atıldı".
- Daniel Peyğəmbərin Kitabında Məsih və Onun Padşahlığı Bəşər Oğlu obrazında göstərilir: "Gecə gələn görüntülərdə gördüm ki, budur, bəşər oğluna bənzər Biri göyün buludları ilə gəlir. O, Əzəldən Var Olana yaxınlaşdı və Onun hüzuruna gətirildi".
Ümumiyyətlə, Əhdi-Ətiq xristologiyasının iki cəhətini qeyd etmək olar: Allahın insanlara zühur edəcəyi inancı və məsh olunmuş Padşahın dünyaya gələcəyi inancı. Xristian əqidəsində bu iki inanc Məsihin ilahi və bəşəri təbiətlərinə malik olması təlimində öz əksini tapmışdır.
Xristian təfəkkürü tarixində Bibliya xristologiyasının inkişafı
Əsas məqalə: Arianlıq
Əsas məqalə: Xristoloji mübahisələr
İsanın Məsih və Xilaskar, Allahın Oğlu olduğu inancı Əhdi-Cədid yazılmamışdan əvvəl meydana gəlmişdir. Əhdi-Cədiddə, ondan qabaq yaranmış kilsənin inancı öz əksini tapmışdır. Xristianlığın təzəcə yarandığı dövrdə Məsihin təbiəti ilə bağlı məsələlər diqqət mərkəzində deyil idi; Məsihin möminlərə bəxş etdiyi xilas və günahların bağışlanması haqqında Müjdəyə ən çox əhəmiyyət verilirdi. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, o dövrdə Məsihin ilahi-bəşəri təbiətinə malik olması inancı hələ bir ehkama çevrilməsə da, artıq xristian kilsəsinin mühüm bir əsası olmuşdur. Xristian kilsəsi İsaya iman etməyən yəhudi, bütpərəst və bidətçilərlə mübarizə edə-edə tədricən Məsihin ilahi-bəşəri təbiətini qavrayaraq kilsə məclislərində qəbul olunan bir sıra formulalarda ifadə etmişdir. Bidətçilərə qarşı mübarizəni Əhdi-Cədidin ayrı-ayrı yerlərində də görmək olar. Daha sonra kilsənin xristologiyası qnostisizm kimi böyük bidətlər ilə mübarizədə inkişaf etmişdir. Xristian kilsəsi ardıcıl olaraq Məsihin ilahi-bəşəri təbiətinə malik olduğu inancını müdafiə etmiş, qoruyub saxlamışdır. Doketlər İsanın bəşəri təbiətini rədd etdikləri kimi, presviter Onun ilahi təbiətini rədd etmiş, arxiyepiskop Nestor isə ilahi ilə bəşəri təbiətlərini bir-birindən ayırmışdır. Bu kimi məsələlər kilsə məclislərində həll olunurdu. Atanın Oğul ilə mahiyyətcə eyni olması inancı təsdiq olunmuşdur (Birinci ümumdünya kilsə məclisində — Birinci Nikeya Kilsə Məclisi, eramızın 325-ci ili). Bundan sonrakı ümumdünya kilsə məclislərində İsanın təbiəti ilə əlaqədar olan bir sıra başqa inanclar qərarlaşdırılmışdır. Nəticə etibarilə, xristian məzhəblərinin böyük əksəriyyəti indiyə kimi, ümumiyyətlə, vahid xristologiya əsasında inkişaf etmişdir.
İsanın adlarının semantik təhlili
Bibliya xristologiyasının məqsədi Məsihin şəxsiyyətini, təlim və işlərini Bibliyaya əsasən tədqiq edərək müvafiq qərarlar çıxarmaqdır. Xristologiyada istifadə olunan üsullardan biri İsanın Əhdi-Cədiddəki adlarının semantik təhlilidir. Əhdi-Cədiddə İsaya verilən adlardan ən mühüm olanlar "Bəşər Oğlu", "Məsih", "Allahın Oğlu"dur.
Bəşər Oğlu
Müjdələrdə nəql edilənlərə görə, İsa Məsih Özünü əksərən "Bəşər Oğlu" deyə adlandırmışdır. Bu ad bir neçə mənada şərh oluna bilər. Bir yandan, bəşər oğlu ifadəsi insanın fani və aciz olmasını vurğulayır; digər yandan isə "Bəşər Oğlu" ifadəsinin imanlılar cəmiyyəti ilə bunun Başçısı olan Səmavi İnsanı özündə birləşdirən toplu bir obraz kimi işlənmə ehtimalı vardır. Nəhayət, yəhudi ilahiyyatının İsgəndəriyyə məktəbində "Səmavi Adəm" olan Tanrının Oğlu-Loqos (Kəlam) fikri mövcud idi. Beləliklə, "Bəşər Oğlu" çoxmənalı bir ifadədir. Bəşər Oğlu dedikdə, həm Xilaskar Məsih, həm də fani insan nəzərdə tutula bilər. İsanın Özünü məhz bu ad ilə adlandırmağa üstünlük verməsi də təsadüfi deyildir. Güman etmək olar ki, bunun səbəbi İsa Məsihin insanın azad iradəsinə zor gəlmək istəməməsidir. İsanın Məsih olub-olmadığını hər insan özü üçün qərarlaşdırmalı idi.
Məsih
İsa bircə dəfə Özünün Məsih olduğunu açıqca söyləmişdir. Şagirdlərinə Onun Məsih olduğunu yaymalarını qadağan etmişdir. Güman etmək olar ki, İsanın Məsih olduğunu sirr saxlamasının əsas səbəbi, xalqın arasında geniş yayılmış olan yanlış Məsih obrazı ilə bağlıdır. Yəhudilər Məsihin qüvvətli siyasi rəhbər olacağını umurdular. Lakin həvari Peter İsaya "Sən Məsihsən" deyəndə, İsa onun sözləri ilə razılaşmışdır. Bundan elə nəticə çıxır ki, İsa "Məsih" sözünü başqa bir mənada, ruhani şəkildə anlayırdı. Xristian kilsəsi də İsa Məsihi siyasi rəhbər olaraq deyil, Xilaskar və səmavi Hökmdar olaraq qəbul etmişdir.
Allahın Oğlu
Qədim Şərq semantikasında bu ifadə ya səmavi varlıqlara, ya da Allahın qərarı ilə hökm sürən padşahlara işarə edirdi. Baş kahinin İsaya verdiyi sual yəhudilərin Məsihi Allahın Oğlu adlandırdıqlarını təsdiq edir: "İsa susmaqda davam etdi, heç cavab vermədi. Baş kahin yenə Ondan soruşdu: "Xeyir-dua Sahibi Olanın Oğlu Məsih Sənsənmi?"" Lakin İsanın dediyindən bəlli olur ki, O, "Allahın Oğlu" dedikdə təkcə Məsih olduğunu nəzərdə tutmayıb, bundan üstün bir əlaqədən bəhs etmişdir. İsa Allah-Taalanı bütün bəşəriyyətin qayğıkeş atasına bənzətməklə yanaşı, Özü Allaha tez-tez "Atam" deyərək, Allahla sirli bir əlaqəsindən bəhs edirdi. Yəhyanın İsanı İlahi Kəlam, İbrahimdən əvvəl var Olan adlandırması daha üstün bir mənada "Allahın Oğlu" olduğuna işarə edir. Xristian kilsəsinin İsanı ilahi-bəşəri Şəxs kimi qəbul etməsinə səbəb olan amillərdər biri də budur.
Mənbə
- Мень А. протоиерей "Библиологический словарь в 3-х т.". Москва: Фонд имени Александра Меня, 2002. "Христология библейская", "Мессианизм".
- Müqəddəs Kitab (Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009.
- "Christology." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 22 Feb. 2012. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115761/Christology>.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Müqəddəs Kitab (Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009. Yaradılış 3:15
- Bax: Толковая Библия Лопухина, http://lopbible.narod.ru/gen/txtgen03.htm 2022-08-06 at the Wayback Machine
- Müqəddəs Kitab. Yaradılış 12:3
- Müqəddəs Kitab. Qalatiyalılara Məktub 3:8,14
- Müqəddəs Kitab. Qanunun Təkrarı 18:15
- Müqəddəs Kitab. 1-ci Salnamələr 17:11–14
- Müqəddəs Kitab. Zəbur 2
- Müqəddəs Kitab. Yeşaya Peyğəmbərin Kitabı 7,9,11
- Müqəddəs Kitab. Yeremya Peyğəmbərin Kitabı 31:31–34
- Müqəddəs Kitab. Yezekel Peyğəmbərin Kitabı 37:26
- Müqəddəs Kitab. Yeşaya Peyğəmbərin Kitabı 53:3–8
- Müqəddəs Kitab. Daniel Peyğəmbərin Kitabı 7:13
- Bax, məsələn, Romalılara Məktub 1:2–4: "Allahın Öz peyğəmbərləri vasitəsilə Müqəddəs Yazılarda əvvəlcədən vəd etdiyi o Müjdə Oğlu Rəbbimiz İsa Məsih haqqındadır. O, cismən Davud nəslindəndir, müqəddəslik Ruhuna görə isə ölülər arasından dirilərək Allahın Oğlu olduğu qüdrətlə elan olundu"
- Bax, məsələn, 1-ci Yəhya 4:1–3: "Ey sevimlilər, hər ruha inanmayın; ruhların Allahdan olub-olmadığını bilmək üçün onları sınaqdan keçirin. Çünki dünyada çoxlu yalançı peyğəmbər meydana çıxıb. Allahın Ruhunu bundan tanıya bilərsiniz: İsa Məsihin cismən gəldiyini iqrar edən hər ruh Allahdandır, İsanı iqrar etməyən hər ruhsa Allahdan deyil". Bu sözlərin doketlərin təriqətinə qarşı yazıldığı bəllidir. Doketlər hesab edirdilər ki, İsa, əslində, bu dünyada cismani şəkildə mövcud olmamışdır. Doketlər haqqında: Мень А. протоиерей "Библиологический словарь в 3-х т.". Москва: Фонд имени Александра Меня, 2002. "Докетизм"
- Bax: Zəbur 8:5; Yezekel 2:1
- Bax: Daniel 7:13–14
- Bax: Aydın Əlizadə. Xristianlıq: Tarix və fəlfəsə (ilk çağlar). İsgəndəriyyəli Filonun fəlsəfəsi. http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/2.2.html 2022-03-28 at the Wayback Machine
- Mark Müjdəsi 14:61–62: Baş kahin yenə Ondan soruşdu: "Xeyir-dua Sahibi Olanın Oğlu Məsih Sənsənmi?" İsa ona dedi: "Mənəm! Siz Bəşər Oğlunun Qüdrətli Olanın sağında oturduğunu və göyün buludları ilə gəldiyini görəcəksiniz"
- Bax: Matta 16:20; Mark 8:30
- Bax: Yəhya 6:15: "İsa bildi ki, adamlar gəlib Onu padşah etmək üçün zorla aparmağa hazırlaşır, buna görə də təkbaşına dağa çəkildi"
- Bax: Allahın Davuda sözləri: "Ömrün başa çatıb ataların kimi dünyadan getdiyin zaman yerinə sənin övladını – oğullarından birini çıxaracağam və onun padşahlığını möhkəmləndirəcəyəm. O Mənim üçün ev tikəcək və Mən onun taxtını əbədi möhkəm edəcəyəm. Mən ona Ata, o isə Mənə oğul olacaq…" 1-ci Salnamələr 17:11–13; Həmçinin bax: 2-ci Məzmur. "Rəbb mənə dedi: "Sən Mənim oğlumsan, Mən bu gün sənə Ata oldum". Zəbur 2:7
- Mark 14:61
- Matta 11:27–30-da yazılmışdır: "Atam tərəfindən hər şey Mənim ixtiyarıma verildi. Oğulu Atadan başqa heç kəs tanımaz. Atanı da Oğuldan və Oğulun agah etmək istədiyi şəxsdən başqa heç kəs tanımaz. Ey bütün yorğunlar və yükləri ağır olanlar, Mənim yanıma gəlin, Mən sizə rahatlıq verərəm…"
- Yəhya 1:1
- Yəhya 8:58
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede yalniz ilkin ve ya onunla elaqeli menbelerden istifade olunur Melumatlar musteqil ikinci menbelere esaslanmalidir eks halda meqalenin neytralligi ve ya ehemiyyeti ile bagli subheler yarana bunun neticesinde de siline biler Meqaleye etibarli istinad ve menbeler elave etmekle onu tekmillesdire bilersiniz Xristianliq Isa Bakire Meryemin dogmasi Isanin carmixa cekilmesi Isanin dirilmesi Pasxa Isa Xristianliqda Erken Dovr Hevari Kilse Inanc Incil Allahin Padsahligi Septuaginta Yeni Ehd Bibliya Ehdi Etiq Ehdi Cedid Apokrif Teologiya Bagislanma Veftiz Xristologiya Ata Ogul Muqeddes Ruh Insan Xilas Esxatologiya Uc uqnum Tarix ve Eneneler Meryem Pyotr Pavel Erken I Konstantin Kilse meclisi Xristianliqda bolunme Xac yurusleri Reformasiya Mezhebler ve Herekatlar Anabaptist Anglikan Baptist Kalvinizm Evangelizm Luteran Protestant Ellinci Katolik kilsesiPravoslav Konstantinopol Pravoslav KilsesiHerekatlarYehova sahidleri Esas movzular Veftiz SimvolizmXristianliqbaxmuzakireredakte Xristologiya yunan Xristos xristos Mesih yunan logos logos elm yaxud Bibliya xristologiyasi xristian teologiyasinin bir sahesi Nazaretli Isanin sexsiyyeti tebieti ve isleri haqqinda Bibliya esasinda qurulan telim Xristianlarin Muqeddes Yazilarinda Isanin sexsiyyeti dunyanin Xilaskari olaraq teqdim olunduguna gore Bibliya xristologiyasi soteriologiya xilas haqqinda telim ile six elaqelidir Bibliya xristologiyasi Ehdi Etiq xristologiyasi ve Ehdi Cedid xristologiyasi olmaq uzre iki boyuk bolmeye ayrilir Isadan evvelki Muqeddes Yazilarda Ehdi Etiqde dunyaya gelecek olan Xilaskar Messiyadan Mesihden behs eden parcalari tedqiq eden Ehdi Etiq xristologiyasi hemcinin messianizm adlanir Ehdi Cedid xristologiyasi artiq Isanin sexsinde dunyaya gelmis olan Mesihi tedqiq edir MessianizmMesih yaxud Messiya ve Mesihin Padsahligi haqqinda telim baslangicdan sabit ve deyismez sekilde emele gelmeyib tedricen formalasmisdir Bibliyada messianizmin bir nece merhelesini gormek olar Ilk nisanesi Adem ile Hevva gunaha batanda Allah Taala onlari yoldan cixardan ilana bele deyib Men seninle qadin arasina senin balanla onun ovladi arasina dusmencilik saliram Bu ovlad senin basindan vuracaq sen de onu dabanindan sancacaqsan Yustin Iriney Kiprian kimi qedim bu sozlerin Hevvanin ozune deyil Isani dunyaya getiren Meryeme aid etmisler Allah Taalanin Ibrahime verdiyi ved Yer uzunun butun tayfalari senin vasitenle xeyir dua alacaq Ehdi Cedidde hevari Paul bu kelamin Isa Mesihe aid oldugunu serh etmisdir Muqeddes Yazi Allahin basqa milletleri imanlari ile saleh sayacagini qabaqcadan gorub Ibrahime butun milletler senin vasitenle xeyir dua alacaq deyerek Mujdeni qabaqcadan bildirdi Bele ki Ibrahimin aldigi xeyir dua Mesih Isada butun basqa milletlerin uzerine gelsin ve biz ved edilmis Ruhu iman vasitesile alaq Ikinci Musa haqqinda peygemberlik Musa Peygember Israil ovladlarina demisdir Allahiniz Rebb sizin ucun aranizdan oz soydaslariniz icerisinden menim kimi bir peygember yetirecek Ona qulaq asin Davud Oglunun ebedi hokmranligi haqqinda peygemberlik Allah peygemberin dili ile Davud Peygembere bu sozleri deyib Omrun basa catib atalarin kimi dunyadan getdiyin zaman yerine senin ovladini ogullarindan birini cixaracagam ve onun padsahligini mohkemlendireceyem O Menim ucun ev tikecek ve Men onun taxtini ebedi mohkem edeceyem Men ona Ata o ise Mene ogul olacaq Lutfumu senden evvel olan adamdan geri aldigim kimi ondan geri almayacagam Onu Oz evimin ve padsahligimin uzerine ebedi olaraq qoyacagam onun taxti ebedi mohkem qalacaq 2 ci Mezmur Burada gelecek Xilaskar mesh olunmus padsah Mesih ve Ogul adlandirilir Ne ucun milletler bele vurnuxmaya dusur ummetler bos seyler dusunur Dunya sahlari yigisir hokmdarlar Rebbe ve Onun mesh etdiyine qarsi birlesir Goylerin sakini gulur Xudavend onlara istehza edir O deyir Men padsahimi Muqeddes dagim Sionda eylesdirmisem Rebbin fermanini elan edeceyem Rebb mene dedi Sen Menim oglumsan Men bu gun sene Ata oldum Yesaya peygember ilk defe Mesihden konkret tarixi sexsiyyet kimi behs etmisdir Buna gore de Xudavend Ozu size isare verecek budur bakire qiz hamile olub oglan dogacaq adini Immanuel qoyacaq Cunki bizim ucun korpe doguldu bize ogul verildi hakimiyyet onun ciyinleri uzerinde olacaq Onun adi Ecazkar Meslehetci Qudretli Allah Ebedi Ata Sulh Hokmdari olacaq Hakimiyyetinin ve sulhunun artmasinin sonu olmayacaq O Davudun taxti ve padsahligi uzerinde hokm surecek O hakimiyyetini edaletle ve salehlikle indiden sonsuzadek quracaq Ordular Rebbinin qeyreti bunu edecek Yesseyin kotuyunden yeni bir fidan cixacaq kokunden cixan bir budaq bar verecek Rebbin Ruhu hikmet ve anlayis ruhu oyud nesihet ve qudret ruhu bilik ve Rebb qorxusu ruhu Onun uzerinde olacaq sular denizi buruduyu kimi dunya Rebbin biliyi ile dolacaq O gun Yesseyin koku xalqlara bayraq olacaq milletler ona teref yonelecek meskunlasdigi yer izzetle dolacaq Yeremya peygember gelecek Mesihin Padsahligini Yeni Ehd adlandirmisdir Rebb beyan edir Israil xalqi ve Yehuda xalqi ile Yeni Ehd baglayacagim gunler yaxinlasir O gunlerden sonra Israil xalqi ile baglayacagim Ehd beledir qanunumu onlarin daxiline qoyub ureklerine yazacagam Men onlarin Allahi onlar da Menim xalqim olacaq Rebb bele beyan edir Bundan sonra bir kes oz qonsusunu yaxud qardasini Rebbi taniyin deyib oyretmeyecek Ona gore ki boyukden kiciye qeder hami Meni taniyacaq Cunki teqsirlerini bagislayacagam gunahlarini daha yada salmayacagam Rebb bele beyan edir Yezekel Peygember Mesihin bagladigi ehdi Ebedi ehd adlandirmisdir Men onlarla sulh ehdi baglayacagam Bu onlarla ebedi bir ehd olacaq Yesaya Peygemberin Kitabi 53 cu fesilde Mesih ezab cekerek dunyanin gunahlarini Oz uzerine goturen Rebbin Qulu kimi tesvir olunur Adamlar ona heqaretle baxib redd etdi O derdli xestelikleri goren insan idi adamlar ondan uz donderdi xor baxdi Biz ona qiymet vermedik Eslinde xesteliklerimizi o cekdi derdlerimizi oz uzerine goturdu Biz ise onun Allah terefinden cezalandirildigini vurulub iztirab cekdiyini zenn etdik Bizim usyankarligimiza gore onun bedeni desildi ser emellerimiz namine ezildi bizim emin amanligimiz ucun o ceza aldi Onun yaralari ile biz sefa tapdiq Hamimiz qoyun kimi yolu azmisdiq her birimiz oz yolumuzla gedirdik Rebb hamimizin ser emellerinin yukunu onun uzerine qoydu Ona zulm etdiler O iztirab cekdi amma agzini acmadi Kesilmeye aparilan quzu kimi qirximcilarin qabaginda dilsiz qoyun kimi agzini acmadi Edaletsizlikle mehkum olunaraq olume aparildi Onun nesli haqqinda kim dusune bilerdi Axi xalqimin usyankarligina gore O edam olundu diriler arasindan atildi Daniel Peygemberin Kitabinda Mesih ve Onun Padsahligi Beser Oglu obrazinda gosterilir Gece gelen goruntulerde gordum ki budur beser ogluna benzer Biri goyun buludlari ile gelir O Ezelden Var Olana yaxinlasdi ve Onun huzuruna getirildi Umumiyyetle Ehdi Etiq xristologiyasinin iki cehetini qeyd etmek olar Allahin insanlara zuhur edeceyi inanci ve mesh olunmus Padsahin dunyaya geleceyi inanci Xristian eqidesinde bu iki inanc Mesihin ilahi ve beseri tebietlerine malik olmasi teliminde oz eksini tapmisdir Xristian tefekkuru tarixinde Bibliya xristologiyasinin inkisafiEsas meqale Arianliq Esas meqale Xristoloji mubahiseler Isanin Mesih ve Xilaskar Allahin Oglu oldugu inanci Ehdi Cedid yazilmamisdan evvel meydana gelmisdir Ehdi Cedidde ondan qabaq yaranmis kilsenin inanci oz eksini tapmisdir Xristianligin tezece yarandigi dovrde Mesihin tebieti ile bagli meseleler diqqet merkezinde deyil idi Mesihin mominlere bexs etdiyi xilas ve gunahlarin bagislanmasi haqqinda Mujdeye en cox ehemiyyet verilirdi Bununla bele qeyd etmek lazimdir ki o dovrde Mesihin ilahi beseri tebietine malik olmasi inanci hele bir ehkama cevrilmese da artiq xristian kilsesinin muhum bir esasi olmusdur Xristian kilsesi Isaya iman etmeyen yehudi butperest ve bidetcilerle mubarize ede ede tedricen Mesihin ilahi beseri tebietini qavrayaraq kilse meclislerinde qebul olunan bir sira formulalarda ifade etmisdir Bidetcilere qarsi mubarizeni Ehdi Cedidin ayri ayri yerlerinde de gormek olar Daha sonra kilsenin xristologiyasi qnostisizm kimi boyuk bidetler ile mubarizede inkisaf etmisdir Xristian kilsesi ardicil olaraq Mesihin ilahi beseri tebietine malik oldugu inancini mudafie etmis qoruyub saxlamisdir Doketler Isanin beseri tebietini redd etdikleri kimi presviter Onun ilahi tebietini redd etmis arxiyepiskop Nestor ise ilahi ile beseri tebietlerini bir birinden ayirmisdir Bu kimi meseleler kilse meclislerinde hell olunurdu Atanin Ogul ile mahiyyetce eyni olmasi inanci tesdiq olunmusdur Birinci umumdunya kilse meclisinde Birinci Nikeya Kilse Meclisi eramizin 325 ci ili Bundan sonraki umumdunya kilse meclislerinde Isanin tebieti ile elaqedar olan bir sira basqa inanclar qerarlasdirilmisdir Netice etibarile xristian mezheblerinin boyuk ekseriyyeti indiye kimi umumiyyetle vahid xristologiya esasinda inkisaf etmisdir Isanin adlarinin semantik tehliliBibliya xristologiyasinin meqsedi Mesihin sexsiyyetini telim ve islerini Bibliyaya esasen tedqiq ederek muvafiq qerarlar cixarmaqdir Xristologiyada istifade olunan usullardan biri Isanin Ehdi Cediddeki adlarinin semantik tehlilidir Ehdi Cedidde Isaya verilen adlardan en muhum olanlar Beser Oglu Mesih Allahin Oglu dur Beser Oglu Mujdelerde neql edilenlere gore Isa Mesih Ozunu ekseren Beser Oglu deye adlandirmisdir Bu ad bir nece menada serh oluna biler Bir yandan beser oglu ifadesi insanin fani ve aciz olmasini vurgulayir diger yandan ise Beser Oglu ifadesinin imanlilar cemiyyeti ile bunun Bascisi olan Semavi Insani ozunde birlesdiren toplu bir obraz kimi islenme ehtimali vardir Nehayet yehudi ilahiyyatinin Isgenderiyye mektebinde Semavi Adem olan Tanrinin Oglu Loqos Kelam fikri movcud idi Belelikle Beser Oglu coxmenali bir ifadedir Beser Oglu dedikde hem Xilaskar Mesih hem de fani insan nezerde tutula biler Isanin Ozunu mehz bu ad ile adlandirmaga ustunluk vermesi de tesadufi deyildir Guman etmek olar ki bunun sebebi Isa Mesihin insanin azad iradesine zor gelmek istememesidir Isanin Mesih olub olmadigini her insan ozu ucun qerarlasdirmali idi Mesih Isa birce defe Ozunun Mesih oldugunu aciqca soylemisdir Sagirdlerine Onun Mesih oldugunu yaymalarini qadagan etmisdir Guman etmek olar ki Isanin Mesih oldugunu sirr saxlamasinin esas sebebi xalqin arasinda genis yayilmis olan yanlis Mesih obrazi ile baglidir Yehudiler Mesihin quvvetli siyasi rehber olacagini umurdular Lakin hevari Peter Isaya Sen Mesihsen deyende Isa onun sozleri ile razilasmisdir Bundan ele netice cixir ki Isa Mesih sozunu basqa bir menada ruhani sekilde anlayirdi Xristian kilsesi de Isa Mesihi siyasi rehber olaraq deyil Xilaskar ve semavi Hokmdar olaraq qebul etmisdir Allahin Oglu Qedim Serq semantikasinda bu ifade ya semavi varliqlara ya da Allahin qerari ile hokm suren padsahlara isare edirdi Bas kahinin Isaya verdiyi sual yehudilerin Mesihi Allahin Oglu adlandirdiqlarini tesdiq edir Isa susmaqda davam etdi hec cavab vermedi Bas kahin yene Ondan sorusdu Xeyir dua Sahibi Olanin Oglu Mesih Sensenmi Lakin Isanin dediyinden belli olur ki O Allahin Oglu dedikde tekce Mesih oldugunu nezerde tutmayib bundan ustun bir elaqeden behs etmisdir Isa Allah Taalani butun beseriyyetin qaygikes atasina benzetmekle yanasi Ozu Allaha tez tez Atam deyerek Allahla sirli bir elaqesinden behs edirdi Yehyanin Isani Ilahi Kelam Ibrahimden evvel var Olan adlandirmasi daha ustun bir menada Allahin Oglu olduguna isare edir Xristian kilsesinin Isani ilahi beseri Sexs kimi qebul etmesine sebeb olan amillerder biri de budur MenbeMen A protoierej Bibliologicheskij slovar v 3 h t Moskva Fond imeni Aleksandra Menya 2002 Hristologiya biblejskaya Messianizm Muqeddes Kitab Ehdi Etiq ve Ehdi Cedid Muqeddes Kitab sirketi Baki 2009 Christology Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc 2012 Web 22 Feb 2012 lt http www britannica com EBchecked topic 115761 Christology gt Hemcinin baxArianliq Xristoloji mubahiselerIstinadlarMuqeddes Kitab Ehdi Etiq ve Ehdi Cedid Muqeddes Kitab sirketi Baki 2009 Yaradilis 3 15 Bax Tolkovaya Bibliya Lopuhina http lopbible narod ru gen txtgen03 htm 2022 08 06 at the Wayback Machine Muqeddes Kitab Yaradilis 12 3 Muqeddes Kitab Qalatiyalilara Mektub 3 8 14 Muqeddes Kitab Qanunun Tekrari 18 15 Muqeddes Kitab 1 ci Salnameler 17 11 14 Muqeddes Kitab Zebur 2 Muqeddes Kitab Yesaya Peygemberin Kitabi 7 9 11 Muqeddes Kitab Yeremya Peygemberin Kitabi 31 31 34 Muqeddes Kitab Yezekel Peygemberin Kitabi 37 26 Muqeddes Kitab Yesaya Peygemberin Kitabi 53 3 8 Muqeddes Kitab Daniel Peygemberin Kitabi 7 13 Bax meselen Romalilara Mektub 1 2 4 Allahin Oz peygemberleri vasitesile Muqeddes Yazilarda evvelceden ved etdiyi o Mujde Oglu Rebbimiz Isa Mesih haqqindadir O cismen Davud neslindendir muqeddeslik Ruhuna gore ise oluler arasindan dirilerek Allahin Oglu oldugu qudretle elan olundu Bax meselen 1 ci Yehya 4 1 3 Ey sevimliler her ruha inanmayin ruhlarin Allahdan olub olmadigini bilmek ucun onlari sinaqdan kecirin Cunki dunyada coxlu yalanci peygember meydana cixib Allahin Ruhunu bundan taniya bilersiniz Isa Mesihin cismen geldiyini iqrar eden her ruh Allahdandir Isani iqrar etmeyen her ruhsa Allahdan deyil Bu sozlerin doketlerin teriqetine qarsi yazildigi bellidir Doketler hesab edirdiler ki Isa eslinde bu dunyada cismani sekilde movcud olmamisdir Doketler haqqinda Men A protoierej Bibliologicheskij slovar v 3 h t Moskva Fond imeni Aleksandra Menya 2002 Doketizm Bax Zebur 8 5 Yezekel 2 1 Bax Daniel 7 13 14 Bax Aydin Elizade Xristianliq Tarix ve felfese ilk caglar Isgenderiyyeli Filonun felsefesi http alizadeh narod ru kitablar Xristianliq 2 2 html 2022 03 28 at the Wayback Machine Mark Mujdesi 14 61 62 Bas kahin yene Ondan sorusdu Xeyir dua Sahibi Olanin Oglu Mesih Sensenmi Isa ona dedi Menem Siz Beser Oglunun Qudretli Olanin saginda oturdugunu ve goyun buludlari ile geldiyini goreceksiniz Bax Matta 16 20 Mark 8 30 Bax Yehya 6 15 Isa bildi ki adamlar gelib Onu padsah etmek ucun zorla aparmaga hazirlasir buna gore de tekbasina daga cekildi Bax Allahin Davuda sozleri Omrun basa catib atalarin kimi dunyadan getdiyin zaman yerine senin ovladini ogullarindan birini cixaracagam ve onun padsahligini mohkemlendireceyem O Menim ucun ev tikecek ve Men onun taxtini ebedi mohkem edeceyem Men ona Ata o ise Mene ogul olacaq 1 ci Salnameler 17 11 13 Hemcinin bax 2 ci Mezmur Rebb mene dedi Sen Menim oglumsan Men bu gun sene Ata oldum Zebur 2 7 Mark 14 61 Matta 11 27 30 da yazilmisdir Atam terefinden her sey Menim ixtiyarima verildi Ogulu Atadan basqa hec kes tanimaz Atani da Oguldan ve Ogulun agah etmek istediyi sexsden basqa hec kes tanimaz Ey butun yorgunlar ve yukleri agir olanlar Menim yanima gelin Men size rahatliq vererem Yehya 1 1 Yehya 8 58