Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Humanizm — (lat. humanitas — "insanlıq", humanus — "insani", homo — "insan") — insanın öz həyatının məzmununu və formasını müəyyən etmək hüququna və öhdəliyinə malik olduğunu iddia edən demoktarik və etik həyat mövqeyidir. Humanizm insanın bilik və bacarıqlarından istifadə etməklə insani və digər ali dəyərlərə söykənən etika əsasında daha humanist cəmiyyətin yaradılmasına səsləyir. Humanizm teizm elementlərini özündə ehtiva etmir və dini dünyagörüşünü inkar edir.
Humanizm insani məsələlərdə təbiətüstü inancların hakimiyyətini tamamilə rədd edir, amma bununla yanaşı inancların özünü hədəf olaraq seçmir. Ümumi mənada ateizm və aqnostizmlə bütünləşir, amma humanist anlayış bunlara daxil deyil. Humanizm bu cür təbiətüstü güclərin varlığı ilə bir növ maraqlanmayan etik yanaşmadır. Humanizmin əsas məqsədi hər cür avtoritarlıqdan insanı azad etməkdir.
Humanizmə görə həqiqəti tapmaq insanın haqqıdır. Amma həqiqəti tapmaq yolunda mistisizm, inanclar və bu kimi məntiqlə tamamlanmayan üsullar doğru deyil. Həqiqətə edilən bu arzu gözübağlı mütləq həqiqət olaraq qəbul etmək deyil, elmi şübhəçilik və elmi üsullarla öz cavabını tapmalıdır. Avtoritarlığı və eyni zamanda həddən artıq şübhəçiliyi də rədd edərkən, taleyin hadisələr uzərindəki təsirini qəbul etmir. Doğrunun və yanlışın olmasına şəxsi və ortaq elmin mənimsənilməsilə çatılabiləcəyini müdafiə edir. Bununla yanaşı humanizm insanın bütün digər canlı növlərindən daha fərqli olduğu düşüncəsini inkar edir. Humanist filosof Piter Singer "Bir çox istisna olmasına baxmayaraq humanistlərin çoxu özlərini böyük bir doqmadan azad edə bilmir. Humanistlər digər canlı növlərinə qarşı düşüncəsiz istismara qarşı çıxmalıdır" deyərək humanizmin təbiiliyi və həyatsevərliyini göstərir.
Humanizm insanın bacarıqlarına müsbət yanaşır, bununla yanaşı insan təbiətinin bütünlüklə yaxşı və bütün insanların humanizmin müdafiə etdiyi mənəvi dəyərlərə çatabiləcəyini müdafiə etmir. Bunun üçün əzm və başqalarının köməyi də lazımdır. Humanizmin əsas hədəfi insanın inkişafı və bütün insanlar üçün həyatı yaxşılaşdırmaqdır. Humanizm gözəl işlər görməyə, indi və burada yaxşı yaşamağa və gələcəyə daha yaxşı bir dünya qoyub getməyə çalışır, sonrakı həyatda mükafatlandırılmaq üçün həyat boyu əzab çəkmək lazım deyil.
Təsnifatı
Humanist dünyagörüşləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:
- humanizm — insanı və ya humanitar təlimlərin öyrənilməsini nəzərdə tutan anlayış (study of the humanities);
- qədim humanizm — Aristotel, Demokit, Epikür, Lukressi, Perikl, Protaqor, Sokrat və ya Konfusinin baxışlar sisteminə əsaslanan anlayış
- klassik humanizm - İntibah dövrünün humanizmi; qədim humanizmə aid olan və Bekon, Bokkacco, Rotterdamlı Erazm, Monten, Tomas Mor və Petrarka kimi mütəfəkkirlərin əsərlərində inkişaf etdirilmiş ideyalar;
- teistik humanizm — insanın xilas olması uğrunda Allahla birgə fəaliyyət göstərməyə qadir olduğunu iddia edən xristian ekzistensialistlərin, həmçinin müasir teoloqların fikirlərini özündə ehtiva edən anlayış;
- ateistik humanizm — Jan-Pol Sartrın və digərlərinin yaradıcılığını təsvir edən ideyalar;
- kommunistik humanizm — Karl Marksı ardıcıl naturalist və humanist hesab edən marksistlərin fikirlərinə əsaslanan anlayış;
- natural və ya elmi humanizm — müasir dövrüdə yaranmış və ali dəyərlərə və insanın özünü kamilləşdirməyinə inama əsaslanan eklektik fikirlərin toplusudur[3].
Anlayış
Qədim Roma siyasətçisi və filosofu Siseronun verdiyi anlayışa əsasən humanizm — insan bacarıqlarının ali mədəni və mənəvi inkişaf yolu ilə mülayimliyə, insaniyyətə əsaslanan və estetik cəhətdən tamamlanmış formaya çevrilməsidir.
Beynəlxalq humanitar və etik birliyin nizamnaməsində aşağıdakı anlayış verilmişdir:[4]
Humanizm — insanın öz həyatının məzmununu və formasını müəyyən etmək hüququna və öhdəliyinə malik olduğunu iddia edən demoktarik və etik həyat mövqeyidir. Humanizm insanın bilik və bacarıqlarından istifadə etməklə insani və digər ali dəyərlərə söykənən etika əsasında daha humanist cəmiyyətin yaradılmasına səsləyir. Humanizm teizm elementlərini özündə ehtiva etmir və dini dünyagörüşünü inkar edir.
Amerika humanistlər Assosasiyası humanizmə aşağıdakı anlayışı vermişdir,
Humanizm — ali varlığa inamın köməyi olmadan, özünü reallaşdırmaq və bəşəriyyətə daha çox fayda vermək məqsədilə etik həyat tərzi keçirməyə qadir olduğumuzu və buna məcbur olduğumuzu iddia edən mütərəqqi həyat mövqeyidir (ing.)[5]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Humanizm lat humanitas insanliq humanus insani homo insan insanin oz heyatinin mezmununu ve formasini mueyyen etmek huququna ve ohdeliyine malik oldugunu iddia eden demoktarik ve etik heyat movqeyidir Humanizm insanin bilik ve bacariqlarindan istifade etmekle insani ve diger ali deyerlere soykenen etika esasinda daha humanist cemiyyetin yaradilmasina sesleyir Humanizm teizm elementlerini ozunde ehtiva etmir ve dini dunyagorusunu inkar edir Humanizm insani meselelerde tebietustu inanclarin hakimiyyetini tamamile redd edir amma bununla yanasi inanclarin ozunu hedef olaraq secmir Umumi menada ateizm ve aqnostizmle butunlesir amma humanist anlayis bunlara daxil deyil Humanizm bu cur tebietustu guclerin varligi ile bir nov maraqlanmayan etik yanasmadir Humanizmin esas meqsedi her cur avtoritarliqdan insani azad etmekdir Humanizme gore heqiqeti tapmaq insanin haqqidir Amma heqiqeti tapmaq yolunda mistisizm inanclar ve bu kimi mentiqle tamamlanmayan usullar dogru deyil Heqiqete edilen bu arzu gozubagli mutleq heqiqet olaraq qebul etmek deyil elmi subhecilik ve elmi usullarla oz cavabini tapmalidir Avtoritarligi ve eyni zamanda hedden artiq subheciliyi de redd ederken taleyin hadiseler uzerindeki tesirini qebul etmir Dogrunun ve yanlisin olmasina sexsi ve ortaq elmin menimsenilmesile catilabileceyini mudafie edir Bununla yanasi humanizm insanin butun diger canli novlerinden daha ferqli oldugu dusuncesini inkar edir Humanist filosof Piter Singer Bir cox istisna olmasina baxmayaraq humanistlerin coxu ozlerini boyuk bir doqmadan azad ede bilmir Humanistler diger canli novlerine qarsi dusuncesiz istismara qarsi cixmalidir deyerek humanizmin tebiiliyi ve heyatseverliyini gosterir Humanizm insanin bacariqlarina musbet yanasir bununla yanasi insan tebietinin butunlukle yaxsi ve butun insanlarin humanizmin mudafie etdiyi menevi deyerlere catabileceyini mudafie etmir Bunun ucun ezm ve basqalarinin komeyi de lazimdir Humanizmin esas hedefi insanin inkisafi ve butun insanlar ucun heyati yaxsilasdirmaqdir Humanizm gozel isler gormeye indi ve burada yaxsi yasamaga ve geleceye daha yaxsi bir dunya qoyub getmeye calisir sonraki heyatda mukafatlandirilmaq ucun heyat boyu ezab cekmek lazim deyil TesnifatiHumanist dunyagorusleri asagidaki kimi tesniflesdirilir humanizm insani ve ya humanitar telimlerin oyrenilmesini nezerde tutan anlayis study of the humanities qedim humanizm Aristotel Demokit Epikur Lukressi Perikl Protaqor Sokrat ve ya Konfusinin baxislar sistemine esaslanan anlayis klassik humanizm Intibah dovrunun humanizmi qedim humanizme aid olan ve Bekon Bokkacco Rotterdamli Erazm Monten Tomas Mor ve Petrarka kimi mutefekkirlerin eserlerinde inkisaf etdirilmis ideyalar teistik humanizm insanin xilas olmasi ugrunda Allahla birge fealiyyet gostermeye qadir oldugunu iddia eden xristian ekzistensialistlerin hemcinin muasir teoloqlarin fikirlerini ozunde ehtiva eden anlayis ateistik humanizm Jan Pol Sartrin ve digerlerinin yaradiciligini tesvir eden ideyalar kommunistik humanizm Karl Marksi ardicil naturalist ve humanist hesab eden marksistlerin fikirlerine esaslanan anlayis natural ve ya elmi humanizm muasir dovrude yaranmis ve ali deyerlere ve insanin ozunu kamillesdirmeyine inama esaslanan eklektik fikirlerin toplusudur 3 AnlayisQedim Roma siyasetcisi ve filosofu Siseronun verdiyi anlayisa esasen humanizm insan bacariqlarinin ali medeni ve menevi inkisaf yolu ile mulayimliye insaniyyete esaslanan ve estetik cehetden tamamlanmis formaya cevrilmesidir Beynelxalq humanitar ve etik birliyin nizamnamesinde asagidaki anlayis verilmisdir 4 Humanizm insanin oz heyatinin mezmununu ve formasini mueyyen etmek huququna ve ohdeliyine malik oldugunu iddia eden demoktarik ve etik heyat movqeyidir Humanizm insanin bilik ve bacariqlarindan istifade etmekle insani ve diger ali deyerlere soykenen etika esasinda daha humanist cemiyyetin yaradilmasina sesleyir Humanizm teizm elementlerini ozunde ehtiva etmir ve dini dunyagorusunu inkar edir Amerika humanistler Assosasiyasi humanizme asagidaki anlayisi vermisdir Humanizm ali varliga inamin komeyi olmadan ozunu reallasdirmaq ve beseriyyete daha cox fayda vermek meqsedile etik heyat terzi kecirmeye qadir oldugumuzu ve buna mecbur oldugumuzu iddia eden mutereqqi heyat movqeyidir ing 5