Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Frigiya (yun. Φρυγία, lat. Phrygia, türk. Frigya) — Kiçik Asiyada tarixi dövlət. Paytaxtı əvvəlcə Kelen, sonra Qordion olmuşdur.
Sakarya çayı ilə Böyük Menderesin yuxarı axarları arasındakı bölgənin qədim adıdır. Bu ad Balkan yarmadasından gəlib bu bölgədə məskunlaşan frigiyalılardan gəlir.
Tarixi
Frigiyalılar eradan əvvəl XIII-XII əsrlərdə Balkan yarımadasından Kiçik Asiyaya köçüb gəlmiş və Hett dövlətinə son qoymuşlar. Frigiyalıların bir hissəsi assur mənbələrində Urume, Urartu mənbələrində Arm (əslində Urartu mənbələrində "Armini" kimidir, lakin bu adın "ini" hissəsi urartu dilində yer adlarının sonlarına əlavə olunan şəkilçidir) adlanan əyalətdə məskunlaşmışlar. Arm toponimi Balkan yarımadasından köçüb gələnlərin sözüdürmü, yoxsa onlar Arm adlı ölkəyə gəlib oturmuşlar – bu aydın deyil. Erməni tarixçisi Q. Kapansyana görə "Arim" adını daşıyan Hind-Avropa mənşəli tayfa Balkan yarımadasından Kiçik Asiyaya, Hettlərin ölkəsinə, Hayasa adlı əyalətə gəlmiş, sonra isə eradan əvvəl, VII-VI əsrlərdə Erməni yaylasına, daha sonra Urartu ölkəsinə yayılmışdır . İ. M. Dyakonov yazır ki, "erməni" etnonimi Arm əyalətinin (ölkəsinin) adındandı.
Manna dövləti Frigiya hökmdarlığını darmadağın edərək, İoniya şəhərlərini viran qoyub Aşşur sərhədlərıni təhdid etdilər.
Bölgənin sərhədləri
Strabonda eramızın 1-ci əsrində Frigiyanın bir hissəsi Böyük Frigiya, yəni (Phrygia Magna) kimi qeyd olunur; Bu, ilk dövrlərdə Midasın hökm sürdüyü və sonralar onun bir hissəsinin Qalatiyalılar tərəfindən işğal edildiyi torpaqdır. Hellespontos üzərindəki və Olimpos ətrafındakı hissə Kiçik Frigiya, yəni (Phrygia Epiktetos) adlanır. Latın dilində Böyük Frigiya mənasını verən Phrygia Magna və ya Hellespontos Phrygia-sı (Troas və Misia bölgələrində yerləşir) adlanan bölgəni əsl Frigiyadan ayırmaq üçün istifadə edilmişdir.
Phrygia Epiktetos “əlavə olaraq əldə edilmiş, əlavə olaraq fəth edilmiş Frigiya” deməkdir. Perqamon padşahları tərəfindən xilas edilən və öz ölkələrinə birləşdirilən Frigiyanın şimal-qərb hissəsinə deyilir. Aezanis, Nakoleia, Kotiaeum, Midaeium və Dorylaeum Phrygia Epiktetosun əsas şəhərləridir. Bundan əlavə, Strabon bu şəhərlər arasında Misiyaya aid sayılan Kadoini də qeyd etmişdir.Phrygia Epiktetosun içində yerləşən və Phrygia Paroreia adlandırılan hissəsində, Frigiyanın Pisidiya bölgəsi boyunca uzanan hissəsi ilə Amorium ətrafındakı hissələri, Eumeneia, Synnada və Frigiyanın ən böyük şəhərləri olan Laodikeya və Apameia yerləşir. Bu və digər şəhərlərə bitişik şəhərlər var Afrodisias, Kolossae, Themisonium, Synaos, Metropolis və Apollonias; Bunlardan daha uzaqda Peltae, Tabai, Eukarpeia və Lysias şəhərləri var. Strabonda belə deyilir: “Phrygia Paroreiasının şərqdən qərbə doğru uzanan dağ silsiləsi var, onun ətəklərindən hər iki tərəfə geniş düzənlik uzanır və yaxınlıqda şəhərlər var; Şimalda Philomelion və Pisidia yaxınlığındakı Antioxiya yerləşir.
Eramızın 400-cü ilinə qədər qısa bir müddət ərzində Frigiya Romalılar tərəfindən iki əyalətə (il) bölündü, biri Phrygia Prima (Birinci Frigiya) və digəri Phrygia Secunda (İkinci Frigiya) adlanırdı. 400-cü ildən sonra birincisi Pacatiana, ikincisi isə Salutaris adlanır. Afyon ilinin cənub yarısını və Dənizli ilinin şimal yarısını özündə birləşdirən hissəyə “Phrygia Pacatiana” adı verilmişdir. Qalan hissə “Phrygia Salutaris” adlanırdı. Bura Afyon ilinin şimal yarısı və Kütahya ilinin yaxın ətrafı daxil idi.
Frigiya incəsənəti və mədəniyyəti
Midas, Ayazini, Aslantaş, Yazılıqaya, Qordion, Pazarlı, Alişar kurqan, Alacahöyük və Boğazköy qədim yaşayış məskənlərində frigiyalılara aid qalıqlar aşkar edilmişdir. Bu qədim Het məskənlərində yaşayan Frigiyalılar Het sivilizasiyasından təsirlənərək, özləri güclü bir sivilizasiya yaratmışlar. Frigiya sənətində Het sənətinin, eləcə də Urartu, Assuriya və Qədim Egey sivilizasiyalarının sənətinin izləri var. Frigiyalılar qayaüstü abidələri müxtəlif insan və heyvan motivləri ilə bəzəmişlər. Kibela ilahəsi üçün tikdikləri məbədlərin divarlarını bişirilmiş torpaq lövhələrlə bəzədilər. Frigiya memarlığının və mühəndisliyinin ən mühüm məhsulu eramızdan əvvəl 8-ci əsrdə tikilmiş paytaxt Qordiondakı qaladır. Qala eramızdan əvvəl 4-cü əsrə qədər qalmışdı. Qalanın monumental qapısı var idi. Qalanın içərisində meqaron adlanan düzbucaqlı tikililə və kral sarayır var idi. Binaların içərisində çınqıl daşından mozaika döşəmələri var idi. Frigiyalılar bu dekorativ döşəmə üsulunun yaradıcılarıdır. Onlar mədən və ağac emalı sahəsində də qabaqcıl idilər. Qazıntılar zamanı kasnak tutacaqlı tunc boşqablar, qazanlar, qızıl, gümüş və tunc yaylı sancaqları, qiymətli metallardan hazırlanmış geyim kəmərləri, toqqalar və zəngin bəzəkli toxunma məmulatları, ağacdan və keramikadan hazırlanmış heyvan heykəlcikləri və həndəsi naxışlarla bəzədilmiş məişət əşyaları aşkar edilmişdir. Xüsusilə qarmaqlı sancaqların (fibula) hazırlanmasında istifadə etdikləri texnologiyanın o dövrlə müqayisədə çox irəli getdiyi görünür. Frigiyalılar toxuculuqda çox məharətli idilər. Anadolu xalçalarında və digər türk dövlətlərində minlərlə illik motivlərin Frigiya motivlərində də olmasının səbəbi hələ də bəlli deyil. Frigiyalıların musiqi sahəsində irəli getdikləri və bir çox musiqi alətləri hazırladıqları məlumdur.
Frig mədəniyyətinin ən mühüm xüsusiyyəti tumuluslardır. Bunlar e.ə. 8-ci əsr və e.ə. 6-cı əsrin birinci yarısı arasında tikilmiş süni qəbirlərdir. Onların sayı yüzə yaxındır. Frigiyalılardan əvvəl Anadoluda bu tikililərə rast gəlinmirdi. Çox güman ki, frigiyalılar Avropa dəfn etmə ənənələrini Frigiyada məskunlaşdıqları zaman da davam etdirmişlər. Tumulusların içərisindəki dəfn otağı əsas mərtəbədə tikilmişdir.
Frigiyalılara aid yazılı sənədlər e.ə. 8-ci əsrdən e.ə. 4-cü əsrə qədər olan dövrə aiddir. Bu günə qədər üzə çıxarılan yazılı mətnlərin sayı az və məzmunu qısa olduğu üçün onlar tam deşifrə edilməmişdir. Ancaq frigiyalılar Hind-Avropa mənşəli bir dildə danışmışlar.
Qaleriya
-
![image]()
Əskişəhərdə Frigiya qaya məzarı (Midas Anıtı (Yazılıkaya)) -
![image]()
Qordionun xarabalıqları -
![image]()
Qordionda Frigiya tümülüsü -
![image]()
Sürahi, testi ve kavanozlar (Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi)
İstinadlar
- Капанцян Г. А. Хайаса – колыбель армян Ереван, 1948, səh. 163.
- Дьяконов И. М. Предыстория армянского народа. Ереван, səh. 235.
- Strabon, Geographika, (çeviren: Adnan Pekman, İstanbul: 1993), XII. VIII. 1
- Starbon, Ön. ver., XII.VIII. 2.
- W.M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest, (Oxford: 1897), s. 16
Mənbə
- Ramsay, "The Geography of Asia Minor" (1896);
- Reber (1897) Friqiyanın daş abidələri haqqında;
- Maspero, "Histoire ancienne des peuples de l’Orient";
- Mommsen, "Roma tarixi" (c. V).
- T.C. Eskişehir Valiliği sitesinde Frig Krallığı hakkında bilgi 2006-06-24 at the Wayback Machine
- T.C. Afyonkarahisar Valiliği Frig Vadisi tanıtım projesi
- Ivan Lissner(2006), Uygarlık Tarihi
Həmçinin bax
| Vifiniya • • İoniya • Kapadokiya • Kariya • Kilikiya • Lidiya • • Likiya • • • • • Pont • Troada • Frigiya • | ||
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Frigiya yun Frygia lat Phrygia turk Frigya Kicik Asiyada tarixi dovlet Paytaxti evvelce Kelen sonra Qordion olmusdur Sakarya cayi ile Boyuk Menderesin yuxari axarlari arasindaki bolgenin qedim adidir Bu ad Balkan yarmadasindan gelib bu bolgede meskunlasan frigiyalilardan gelir TarixiFrigiyalilar eradan evvel XIII XII esrlerde Balkan yarimadasindan Kicik Asiyaya kocub gelmis ve Hett dovletine son qoymuslar Frigiyalilarin bir hissesi assur menbelerinde Urume Urartu menbelerinde Arm eslinde Urartu menbelerinde Armini kimidir lakin bu adin ini hissesi urartu dilinde yer adlarinin sonlarina elave olunan sekilcidir adlanan eyaletde meskunlasmislar Arm toponimi Balkan yarimadasindan kocub gelenlerin sozudurmu yoxsa onlar Arm adli olkeye gelib oturmuslar bu aydin deyil Ermeni tarixcisi Q Kapansyana gore Arim adini dasiyan Hind Avropa menseli tayfa Balkan yarimadasindan Kicik Asiyaya Hettlerin olkesine Hayasa adli eyalete gelmis sonra ise eradan evvel VII VI esrlerde Ermeni yaylasina daha sonra Urartu olkesine yayilmisdir I M Dyakonov yazir ki ermeni etnonimi Arm eyaletinin olkesinin adindandi Manna dovleti Frigiya hokmdarligini darmadagin ederek Ioniya seherlerini viran qoyub Assur serhedlerini tehdid etdiler Bolgenin serhedleriStrabonda eramizin 1 ci esrinde Frigiyanin bir hissesi Boyuk Frigiya yeni Phrygia Magna kimi qeyd olunur Bu ilk dovrlerde Midasin hokm surduyu ve sonralar onun bir hissesinin Qalatiyalilar terefinden isgal edildiyi torpaqdir Hellespontos uzerindeki ve Olimpos etrafindaki hisse Kicik Frigiya yeni Phrygia Epiktetos adlanir Latin dilinde Boyuk Frigiya menasini veren Phrygia Magna ve ya Hellespontos Phrygia si Troas ve Misia bolgelerinde yerlesir adlanan bolgeni esl Frigiyadan ayirmaq ucun istifade edilmisdir Phrygia Epiktetos elave olaraq elde edilmis elave olaraq feth edilmis Frigiya demekdir Perqamon padsahlari terefinden xilas edilen ve oz olkelerine birlesdirilen Frigiyanin simal qerb hissesine deyilir Aezanis Nakoleia Kotiaeum Midaeium ve Dorylaeum Phrygia Epiktetosun esas seherleridir Bundan elave Strabon bu seherler arasinda Misiyaya aid sayilan Kadoini de qeyd etmisdir Phrygia Epiktetosun icinde yerlesen ve Phrygia Paroreia adlandirilan hissesinde Frigiyanin Pisidiya bolgesi boyunca uzanan hissesi ile Amorium etrafindaki hisseleri Eumeneia Synnada ve Frigiyanin en boyuk seherleri olan Laodikeya ve Apameia yerlesir Bu ve diger seherlere bitisik seherler var Afrodisias Kolossae Themisonium Synaos Metropolis ve Apollonias Bunlardan daha uzaqda Peltae Tabai Eukarpeia ve Lysias seherleri var Strabonda bele deyilir Phrygia Paroreiasinin serqden qerbe dogru uzanan dag silsilesi var onun eteklerinden her iki terefe genis duzenlik uzanir ve yaxinliqda seherler var Simalda Philomelion ve Pisidia yaxinligindaki Antioxiya yerlesir Eramizin 400 cu iline qeder qisa bir muddet erzinde Frigiya Romalilar terefinden iki eyalete il bolundu biri Phrygia Prima Birinci Frigiya ve digeri Phrygia Secunda Ikinci Frigiya adlanirdi 400 cu ilden sonra birincisi Pacatiana ikincisi ise Salutaris adlanir Afyon ilinin cenub yarisini ve Denizli ilinin simal yarisini ozunde birlesdiren hisseye Phrygia Pacatiana adi verilmisdir Qalan hisse Phrygia Salutaris adlanirdi Bura Afyon ilinin simal yarisi ve Kutahya ilinin yaxin etrafi daxil idi Frigiya inceseneti ve medeniyyetiMidas Ayazini Aslantas Yaziliqaya Qordion Pazarli Alisar kurqan Alacahoyuk ve Bogazkoy qedim yasayis meskenlerinde frigiyalilara aid qaliqlar askar edilmisdir Bu qedim Het meskenlerinde yasayan Frigiyalilar Het sivilizasiyasindan tesirlenerek ozleri guclu bir sivilizasiya yaratmislar Frigiya senetinde Het senetinin elece de Urartu Assuriya ve Qedim Egey sivilizasiyalarinin senetinin izleri var Frigiyalilar qayaustu abideleri muxtelif insan ve heyvan motivleri ile bezemisler Kibela ilahesi ucun tikdikleri mebedlerin divarlarini bisirilmis torpaq lovhelerle bezediler Frigiya memarliginin ve muhendisliyinin en muhum mehsulu eramizdan evvel 8 ci esrde tikilmis paytaxt Qordiondaki qaladir Qala eramizdan evvel 4 cu esre qeder qalmisdi Qalanin monumental qapisi var idi Qalanin icerisinde meqaron adlanan duzbucaqli tikilile ve kral sarayir var idi Binalarin icerisinde cinqil dasindan mozaika dosemeleri var idi Frigiyalilar bu dekorativ doseme usulunun yaradicilaridir Onlar meden ve agac emali sahesinde de qabaqcil idiler Qazintilar zamani kasnak tutacaqli tunc bosqablar qazanlar qizil gumus ve tunc yayli sancaqlari qiymetli metallardan hazirlanmis geyim kemerleri toqqalar ve zengin bezekli toxunma memulatlari agacdan ve keramikadan hazirlanmis heyvan heykelcikleri ve hendesi naxislarla bezedilmis meiset esyalari askar edilmisdir Xususile qarmaqli sancaqlarin fibula hazirlanmasinda istifade etdikleri texnologiyanin o dovrle muqayisede cox ireli getdiyi gorunur Frigiyalilar toxuculuqda cox meharetli idiler Anadolu xalcalarinda ve diger turk dovletlerinde minlerle illik motivlerin Frigiya motivlerinde de olmasinin sebebi hele de belli deyil Frigiyalilarin musiqi sahesinde ireli getdikleri ve bir cox musiqi aletleri hazirladiqlari melumdur Frig medeniyyetinin en muhum xususiyyeti tumuluslardir Bunlar e e 8 ci esr ve e e 6 ci esrin birinci yarisi arasinda tikilmis suni qebirlerdir Onlarin sayi yuze yaxindir Frigiyalilardan evvel Anadoluda bu tikililere rast gelinmirdi Cox guman ki frigiyalilar Avropa defn etme enenelerini Frigiyada meskunlasdiqlari zaman da davam etdirmisler Tumuluslarin icerisindeki defn otagi esas mertebede tikilmisdir Frigiyalilara aid yazili senedler e e 8 ci esrden e e 4 cu esre qeder olan dovre aiddir Bu gune qeder uze cixarilan yazili metnlerin sayi az ve mezmunu qisa oldugu ucun onlar tam desifre edilmemisdir Ancaq frigiyalilar Hind Avropa menseli bir dilde danismislar QaleriyaEskiseherde Frigiya qaya mezari Midas Aniti Yazilikaya Qordionun xarabaliqlari Qordionda Frigiya tumulusu Surahi testi ve kavanozlar Anadolu Medeniyyetleri Muzeyi IstinadlarKapancyan G A Hajasa kolybel armyan Erevan 1948 seh 163 Dyakonov I M Predystoriya armyanskogo naroda Erevan seh 235 Strabon Geographika ceviren Adnan Pekman Istanbul 1993 XII VIII 1 Starbon On ver XII VIII 2 W M Ramsay The Cities and Bishoprics of Phrygia Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest Oxford 1897 s 16MenbeRamsay The Geography of Asia Minor 1896 Reber 1897 Friqiyanin das abideleri haqqinda Maspero Histoire ancienne des peuples de l Orient Mommsen Roma tarixi c V T C Eskisehir Valiligi sitesinde Frig Kralligi hakkinda bilgi 2006 06 24 at the Wayback Machine T C Afyonkarahisar Valiligi Frig Vadisi tanitim projesi Ivan Lissner 2006 Uygarlik TarihiHemcinin baxVifiniya Ioniya Kapadokiya Kariya Kilikiya Lidiya Likiya Pont Troada Frigiya