Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük Menderes çayı (türk. Büyük Menderes) — Qərbi Anadolunun ən böyük çayı və Menderes hövzəsinin əsas suvarma mənbəyi. Kufi çayı ilə Banaz çayının qollarının birləşməsindən əmələ gəlir və Egey dənizinə tökülür. Onun uzunluğu 548 km-dir. Böyük Menderes düzünün bataqlıqları quruduqdan sonra Türkiyənin ən məhsuldar ərazilərindən birinə çevrilib.
| Böyük Menderes çayı | |
|---|---|
| Büyük Menderes | |
 | |
| Ölkə | |
| Mənsəbi | Egey dənizi |
| Uzunluğu |
|
| Su sərfi | 90 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 25.000 km² |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Axarı
Çay Kelen yaxınlığından İşiklı gölü su anbarından başlayır və burada Kir vadisinə tökülür. Uşakdan gələn və Menderesin ən böyük qollarından biri olan Banaz çayı ona qovuşduqdan sonra Sarayköy düzünə enir. Dənizli sərhədləri daxilində Çürüksu və Gökpınar çaylarından qidalanır və qərb istiqamətində davam edir. Nazillinin cənubundan gələn Akçay da burda ona birləşir. Nazilli, Aydın və Sökə düzənliklərini su ilə qidalandırır. Aydının Karpuzlu rayonundan gələn Karpuzlu çayı Koçarlı yaxınlığında çaya birləşir.
548 km-lik uzun səyahətini Söke rayonunun Dipburun Mevkiisində Egey dənizinə tökərək tamamlayır. Dənizli ili ümumi sahəsi 11 852 km² olan Böyük Menderes çayının yuxarı hövzəsində yerləşir.
Tarixi məlumatlar
Böyük Menderes çayı köhnə adı Meandr çayı olmaqla Kiçik Asiyada Kariya əyalətinin məşhur çayı idi. Onun adı “Gəmilər kataloqu”nda (Homerin “İliadasının ikinci kitabı”) Milet şəhərinin və Mikale yarımadasının adları ilə birlikdə yer alıb. Qeyri-adi hidroqrafiyası ilə də məşhur olan, antik dövrdə Böyük Menderesin qolu olan Çürüksu çayı da məşhur idi.
Böyük Menderes çayının (türk. menderes — əyilmək, dolanbac) çox dolama (ziazaqvari) axar sistemi var. Keçmiş adından (Meandr) bu cür formaların meydana gəlməsinə səbəb olan çaylar bu formada adlandırılır. O, həm də qıvrım şəklində olan ornamentin adını daşıyır.
Ellada da Meandr və Alfey çayları arasında yeraltı əlaqə haqqında məşhur əfsanə var.
Çaydan istifadə
Böyük Menderes çayı Dənizlidən başlayaraq Egey dənizi sahillərinə qədər uzanan çox geniş düzənlikləri əhatə edir. Bu düzənliklərdə pambıq, tərəvəz və meyvə yetişdirilir. İntensiv əkinçilik aparılır. Həmçinin çayın sularından suvarma ilə yanaşı yerli əhali məişətdə və gündəlik tələbatını ödəmək üçün də istifadə edir.
Ekologiyası
Böyük Menderes çayı iri yaşayış məntəqələrinin və əhalinin sıx yaşadığı yerlərdən keçdiyinə görə həddsiz dərəcədə çirklənməyə məruz qalır. Çayın ekoloji vəziyyəti elə də yaxşı deyil. O, yaşayış məntəqələrindən qaynaqlanan məişət tullantı suları; sənaye müəssisələrinin sənaye çirkab suları; gübrələrin və pestisidlərin həddindən artıq, vaxtında və düzgün istifadə edilməməsinin təsiri ilə çirklənir. Böyük Menderes çayına texnoloji, məişət və şəhər tullantıları təmizlənmədən tökülür.
Dənizli, Uşak və Aydın illərində tullantı sularını təmizlənmədən Böyük Menderes çayına axıdan 20 növ sənaye müəssisəsi var. DSİ hövzəsi statistikasında Böyük Menderes çayı hövzəsindəki bələdiyyələrin sayı 165 olaraq verilir. Onlardan yalnız altısında kanalizasiya şəbəkəsi var. Aşağı hövzələrdə çirklənmə daha da güclənir və çay ekosistemi yox olmaq üzrədir.
Çayın əsas çirkləndirici elementinin Çürüksu çayı olduğu müəyyən edilib. İddia olunur ki, Böyük Menderes çayının təmizlənməsi işlərinə də bu çaydan başlanmalıdır.
Qalereya
-
![image]()
Çayın hövzəsinin xəritəsi -
![image]()
Çayın üzərində Hancalar körpüsü -
![image]()
Böyük-Menderes çayının vadisi -
![image]()
Böyük-Menderes çayının üzərində olan şəlalə -
![image]()
Böyük-Menderes çayının üzərində olan körpü (Güllübaxça, 1962)
İstinadlar
- Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969. Т. 3.
- Maeander // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885. — С. 807—808.
- Страбон, XII. с. 578; Максим Тирский, VIII. 38.
- [1] 2014-07-12 at the Wayback Machine, ətraflı məqalə.
- Павсаний, VIII. 24. 5; Фукидид VIII. 17.
- en:Hesiod, en:Theogony, 334 [2] 2012-03-30 at the Wayback Machine
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2015-12-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-02-24. (#first_missing_last); (#first_missing_last)
Ədəbiyyat
- Herodotus (1910). History of Herodotus . Translated by George Rawlinson – via Wikisource.
- Hesiod (1914). Theogony . Translated by Hugh Gerard Evelyn-White – via Wikisource.
- Strabo. H.C. Hamilton; W. Falconer (eds.). "Geography". Tufts University: The Perseus Digital Library.
- en:Xenophon, Anabasis, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts; William Heinemann, Ltd., London. 1980. OCLC 10290977. ISBN .
- Thonemann, P., The Maeander Valley: A historical geography from Antiquity to Byzantium (Cambridge, 2011) (Greek Culture in the Roman World Series)
- Большой Мендерес // Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 3).
- Maeander // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885. — С. 807—808.
Xarici keçidlər
- Asagi Buyuk Menderes Nehri Landsat uydusu fotolari
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Menderes cayi turk Buyuk Menderes Qerbi Anadolunun en boyuk cayi ve Menderes hovzesinin esas suvarma menbeyi Kufi cayi ile Banaz cayinin qollarinin birlesmesinden emele gelir ve Egey denizine tokulur Onun uzunlugu 548 km dir Boyuk Menderes duzunun bataqliqlari quruduqdan sonra Turkiyenin en mehsuldar erazilerinden birine cevrilib Boyuk Menderes cayiBuyuk MenderesOlke TurkiyeMensebi Egey deniziUzunlugu 548 kmSu serfi 90 m sHovzesinin sahesi 25 000 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarCayin mensebinin xeritesi ve Antik dovrde Milet korfezinin lillenmesinin tekamulu AxariCay Kelen yaxinligindan Isikli golu su anbarindan baslayir ve burada Kir vadisine tokulur Usakdan gelen ve Menderesin en boyuk qollarindan biri olan Banaz cayi ona qovusduqdan sonra Saraykoy duzune enir Denizli serhedleri daxilinde Curuksu ve Gokpinar caylarindan qidalanir ve qerb istiqametinde davam edir Nazillinin cenubundan gelen Akcay da burda ona birlesir Nazilli Aydin ve Soke duzenliklerini su ile qidalandirir Aydinin Karpuzlu rayonundan gelen Karpuzlu cayi Kocarli yaxinliginda caya birlesir 548 km lik uzun seyahetini Soke rayonunun Dipburun Mevkiisinde Egey denizine tokerek tamamlayir Denizli ili umumi sahesi 11 852 km olan Boyuk Menderes cayinin yuxari hovzesinde yerlesir Tarixi melumatlarBoyuk Menderes cayi Bizans xeritesinde Milet seherinin yaxinliginda mensebi Boyuk Menderes cayi kohne adi Meandr cayi olmaqla Kicik Asiyada Kariya eyaletinin meshur cayi idi Onun adi Gemiler kataloqu nda Homerin Iliadasinin ikinci kitabi Milet seherinin ve Mikale yarimadasinin adlari ile birlikde yer alib Qeyri adi hidroqrafiyasi ile de meshur olan antik dovrde Boyuk Menderesin qolu olan Curuksu cayi da meshur idi Boyuk Menderes cayinin turk menderes eyilmek dolanbac cox dolama ziazaqvari axar sistemi var Kecmis adindan Meandr bu cur formalarin meydana gelmesine sebeb olan caylar bu formada adlandirilir O hem de qivrim seklinde olan ornamentin adini dasiyir Ellada da Meandr ve Alfey caylari arasinda yeralti elaqe haqqinda meshur efsane var Caydan istifadeBoyuk Menderes cayi Denizliden baslayaraq Egey denizi sahillerine qeder uzanan cox genis duzenlikleri ehate edir Bu duzenliklerde pambiq terevez ve meyve yetisdirilir Intensiv ekincilik aparilir Hemcinin cayin sularindan suvarma ile yanasi yerli ehali meisetde ve gundelik telebatini odemek ucun de istifade edir EkologiyasiBoyuk Menderes cayi iri yasayis menteqelerinin ve ehalinin six yasadigi yerlerden kecdiyine gore heddsiz derecede cirklenmeye meruz qalir Cayin ekoloji veziyyeti ele de yaxsi deyil O yasayis menteqelerinden qaynaqlanan meiset tullanti sulari senaye muessiselerinin senaye cirkab sulari gubrelerin ve pestisidlerin heddinden artiq vaxtinda ve duzgun istifade edilmemesinin tesiri ile cirklenir Boyuk Menderes cayina texnoloji meiset ve seher tullantilari temizlenmeden tokulur Denizli Usak ve Aydin illerinde tullanti sularini temizlenmeden Boyuk Menderes cayina axidan 20 nov senaye muessisesi var DSI hovzesi statistikasinda Boyuk Menderes cayi hovzesindeki belediyyelerin sayi 165 olaraq verilir Onlardan yalniz altisinda kanalizasiya sebekesi var Asagi hovzelerde cirklenme daha da guclenir ve cay ekosistemi yox olmaq uzredir Cayin esas cirklendirici elementinin Curuksu cayi oldugu mueyyen edilib Iddia olunur ki Boyuk Menderes cayinin temizlenmesi islerine de bu caydan baslanmalidir QalereyaCayin hovzesinin xeritesi Cayin uzerinde Hancalar korpusu Boyuk Menderes cayinin vadisi Boyuk Menderes cayinin uzerinde olan selale Boyuk Menderes cayinin uzerinde olan korpu Gullubaxca 1962 IstinadlarBolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 T 3 Maeander Realnyj slovar klassicheskih drevnostej avt sost F Lyubker Pod redakciej chlenov Obshestva klassicheskoj filologii i pedagogiki F Gelbke L Georgievskogo F Zelinskogo V Kanskogo M Kutorgi i P Nikitina SPb 1885 S 807 808 Strabon XII s 578 Maksim Tirskij VIII 38 1 2014 07 12 at the Wayback Machine etrafli meqale Pavsanij VIII 24 5 Fukidid VIII 17 en Hesiod en Theogony 334 2 2012 03 30 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret PDF 2015 12 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 02 24 first missing last first missing last EdebiyyatHerodotus 1910 History of Herodotus Translated by George Rawlinson via Wikisource Hesiod 1914 Theogony Translated by Hugh Gerard Evelyn White via Wikisource Strabo H C Hamilton W Falconer eds Geography Tufts University The Perseus Digital Library en Xenophon Anabasis Harvard University Press Cambridge Massachusetts William Heinemann Ltd London 1980 OCLC 10290977 ISBN 0 674 99100 1 Thonemann P The Maeander Valley A historical geography from Antiquity to Byzantium Cambridge 2011 Greek Culture in the Roman World Series Bolshoj Menderes Bari Braslet M Sovetskaya enciklopediya 1970 Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 1969 1978 t 3 Maeander Realnyj slovar klassicheskih drevnostej avt sost F Lyubker Pod redakciej chlenov Obshestva klassicheskoj filologii i pedagogiki F Gelbke L Georgievskogo F Zelinskogo V Kanskogo M Kutorgi i P Nikitina SPb 1885 S 807 808 Xarici kecidlerAsagi Buyuk Menderes Nehri Landsat uydusu fotolari