Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Esxil (qəd-yun. Αἰσχύλος, E.ə. 525, Elefsis– e.ə. 456, Cela) — qədim yunan dramaturqu, avropa və yunan banisi.
| Esxil | |
|---|---|
| q.yun. Αἰσχύλος | |
 | |
| Doğum tarixi | e.ə. 525[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | e.ə. 456[…] |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | faciə yazıçısı[d], döyüşçü, dramaturq |
| Əsərlərinin dili | Qədim yunan dili |
| Tanınmış əsərləri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Esxil (e.ə. 525–456) ilk yunan faciə yazarıdır. O, təxminən e.ə. 525-ci ildə Afinanın yaxınlığında Elevsin qəsəbəsində zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Esxilin həyatı Afina tarixinin ən mühüm dövrünə təsadüf edir. E.ə. 510-cu ildə Psistratlar tiranlığı yıxılmış, Afinada demokratiya uğrunda mübarizə genişlənmişdir. 500-cü ildə Kiçik Asiyada İran himayəsində olan yunan şəhərləri üsyan qaldırmış, İran hökuməti isə üsyanı amansızcasına yatıraraq Milet şəhərini yerlə yeksan etmişdir. Bundan sonra da İran və yunan müharibələri başlamışdı. İran şahı Dara e.ə. 492-ci ildə ilk hücuma keçmiş və bunun ardınca müharibə qızışmışdı. 480-ci ildə Salamin adasında, 479-cu ildə isə Plateydə və Mikalda yunanlar iranlıları məğlub etmişlər; bununla da həmin müharibə yunanların qələbəsi ilə bitmişdir.
Esxilin ailəsi İran-yunan müharibələrində fəal iştirak etmişdir. Qardaşı Kinger Marafon meydanında aldığı ağır yaradan ölmüşdür; ikinci qardaşı Amini Salamin yaxınlığında vuruşlar başladığı vaxt hərbi gəmi komandanı idi. Esxilin özü isə Marafonda, Salamində, Plateyada vuruşmuş və bir neçə dəfə yaralanmışdı.
Müharibə bitdikdən sonra Esxil bütün həyatını teatra və yaradıcılığa həsr etmişdir. Rəvayətə görə 72 və ya 90 əsər yazmışdır. On üç dəfə dram müsabiqələrində qalib gəlmişdir. İlk dəfə e.ə. 458-ci ildə Afinanı tərk etməyə məcbur olan Esxil, 456-cı ildə Gele şəhərində ölmüşdür.
Yaradıcılığı
Onun çox zəngin ədəbi irsindən bizə ancaq yeddi faciə gəlib çıxmışdır: "Xahiş edənlər", "İranlılar" (e.ə. 472), "Fiv ələyhinə yeddi adam" (e.ə. 467), "Prometey" (yazılış tarixi məlum deyil), Oresteya üçlüyü: "Aqamemnon", "Xoeforlar", "Evmendilər". Bu üçlük e.ə. 458-ci ildə səhnəyə qoyulmuşdur.
Esxil yunan faciəsinin banisidir. Esxilə qədər yunan dramı sadəcə dini bir mərasim olub, hələ lirikadan ayrılmamışdı; onda dramatik ünsürlər olduqca zəif idi. Bütün hadisələr birinci aktyor hesab edilən xor başçısı vasitəsilə verilirdi; buna görə də mükalimə yox idi. Esxil, bir gəlişdə ikinci aktyoru səhnəyə gətirməkdə canlı mükalimə yaratmış, bir neçə əsr yunan dramaturgiyasında davam edən faciə quruluşunu müəyyənləşdirmişdir.
"İranlılar" əsəri öz azadlıqları uğrunda ədalətli müharibə aparan yunanların vətənpərvərlik hisslərini tərənnüm edirdi. Esxil qalan əsərlərin mövzularını yunan dastanlarından, müxtəlif əsatir silsiləsindən alsa da, onlar müasir ictimai-siyasi məsələlər ilə sıx bağlı idi. Başqa sözlə, həmin mövzular da Esxilin ictimai-siyasi, əxlaqi, fəlsəfi fikirlərinin ifadəsinə xidmət edirdi. Onun əsərlərində e.ə. V əsrin başlanğıcında Afina demokratiyasının ilk məfkurəvi cəhdləri öz əksini tapmışdır. Esxil faciələrində qəbilə quruluşun məfkurə qalıqlarının tənqidi, ata və ana haqqı, Areopaq ətrafında gedən kəskin mübarizələr və sairə kimi ciddi məsələlərə toxunur. "Xahiş edənlər" əsərində o, qəbilə quruluşu ilə əlaqədar evlənmək qanun-qaydaları əleyhinə çıxış edir. Faciənin məzmunu o qədər də mürəkkəb deyil. Danayın qaçmış əlli qızı Aqros hakiminə müraciət edir ki, onları təqib edən nişanlılardan xilas edib öz himayəsi altına alsın. Hökmdar bu məsələni şəxsən həll etməyə ixtiyarlı olmadığı olmadığl üçün tərəddüd göstərir. O, xalq məclisi çağırır. Xalq məclisində qızların xahişi qəbul olunur. Misirdən gələn vəkilin təhdidlərinə baxmayaraq hökmdar qızları himayə edir. Əsərdə əsas rolu oynayan qızların (danaidlər) xorudur. Bütün hadisələr də onların taleyi ətarfında mərkəzləşir. Arqos hökmdarı xalqın iradəsi olmadan məsələ həll edə bilmir. Dramatik cəhətdən də əsər çox sadədədir. Burada mükalimə zəif, lirik ünsürlər qüvvətlidir. Surətlər aydınlaşmamışdır.
"İranlılar" əsərində Daranın oğlu Kserksin Yunanıstana hücumu verilmişdir. Əsər iki nöqteyi-nəzərdən diqqəti cəlb edir. Üçlüyün bu hissəsi müstəqil mövzu və müstəqil problemi həll edir. Əsərin mövzusu əsatirdən deyil, müasir həyatdan alınmışdır.
Əsər xor ilə başlayır. Ağsaqqalrdan təşkil olunmuş xor Kserksin hücumunu yada salıb, nə isə, bu müharibənin iranlılar üçün xeyirli nəticə ilə bitəcəyinə şübhə edirdilər. Onlar İran ordusunun taleyindən narahatdırlar. Kserksin anası Atossa da pis yuxular görmüşdür. Xorun şübhələri ilə Atossanın pis yuxusu birləşərək əsərin əvvəlində müztərib bir əhvali-ruhiyyə oyadır. Doğrudan da bir az sonra qasid gəlib İran hərbi gəmilərinin uğradığı hərbi pərişanlığı təsvir edir. Atossanın xor başçısı ilə söhbəti və qasidin xəbəri, yunan demokratiyasının mədhinə həsr edilib. Burada öz vətənlərini xarici işğalçılardan müdafiə edən yunan qəhrəmanları tərifləndiyi kimi, işğalçılığın əxlaqi məansı da verilmişdir. "Ölüm sünbülü, məğrurluqdan doğur ki, buradan ancaq göz yaşları biçmək olar" fikri işğalçılığı pisləyir.
Sonra Kserksin özü pərişan bir halda içəri girir. Burada da Şahın xor ilə birlikdə ağlaması, daha doğrusu ağı səhnəsi verilmişdir.
Artıq bu əsərdə mükalimə qüvvətlənmişdir. Hadisələr üzvü surətdə bir-birinə bağlı olmasa da, vahid ideya ətrafında inkişaf edir. Rəvayətə görə, təzəcə müharibədən qayıtmış yunan gəncləri, əsəri böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılamışlar.
"Fiv ələyhinə yeddi adam" Edipin iki oğlu arasında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizəni təsvir edir. Mövzu, Fivaida əsatirlər silsiləsindən alınmışdır ki, Sofokl onu daha dərin işləmişdir.
Bu əsərdə Esxil dövlət və bir mərkəziyyət təşkli ehtiyacını, eyni zamanda vətəni yadellilərdən mnüdafiəni tərənnüm etmişdir.
"Prometey" əsərini Esxil üçlük şəklində yazmışdır. Birinci əsər "Od gətirən Promotey", ikinci əsər "Zəncirlənmiş Prometey", üçüncü əsər isə "Xilas olmuş Prometey"dir. Bizə gəlib çatan ancaq üçlüyün ikinci hissəsidir. Bu əsər Esxilin şah əsəridir. Əsərdə insanın yaratdığı və yaratmaqda olduğu mədəniyyət Zevsin yaydığı cəhalət və varlıq üzərində qələbə çalır. Zevsin simasında istibdadı, zülmü, cəhaləti pisləmişdir.
Əsər dramatik cəhətdən mükəmməl qurulduğu kimi, surətləri də çox aydındır. Hər bir əsatiri sürət canlı insan səciyyəsini verir.
Esxilin son əsəri "Oresteya" üçlüyüdür. Əsərin mövzusu Troya əsatirlər silsiləsinin qayıdış hissəsindən götürülmüşdür. Mövzu mürəkkəb olmaqla bərabər, dramatik cəhətdən də qüvvətlidir. Artıq burada bir gəlişdə üçüncü aktyor iştirak edir. Bununla mükalimələr zənginləşmiş, lirik ünsürlər azalmışdır. Əsərdə Esxil analıq haqqının məhvi və atalıq haqqının qələbəsini təsvir edir.
İstinadlar
- Ф. Зел. Эсхил (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1904. Т. XLI. С. 130–135.
- Ярхо В. Н., Ярхо В. Н. Эсхил // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 8.
- Кун Н. Эсхил (rus.). // Электрофор — Эфедрин 1933. Т. 64. С. 724–727.
Xarici keçidlər
Esxil. Seçilmiş əsərləri /tərt. ed. Ə. Sultanlı; red. T. Novruzov.- B.: Avrasiya Press:
- "Zəncirlənmiş Prometey" (çevirəni R. Rza)
- "Aqamemnon" (çevirəni Ə. Məmmədxanlı)
- "Xoeforlar" (çevirəni Ə. Sadıq)
- "Evmenidlər" (çevirəni Ə. Məmmədxanlı)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Esxil qed yun Aἰsxylos E e 525 Elefsis e e 456 Cela qedim yunan dramaturqu avropa ve yunan banisi Esxilq yun AἰsxylosDogum tarixi e e 525 Dogum yeri Elefsis d Vefat tarixi e e 456 Vefat yeri Cela Kaltanissetta eyaleti d Siciliya Italiya kralligiFealiyyeti facie yazicisi d doyuscu dramaturqEserlerinin dili Qedim yunan diliTaninmis eserleri Zencirlenmis Prometey Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAeschyli Tragoediae septem 1552 Esxil e e 525 456 ilk yunan facie yazaridir O texminen e e 525 ci ilde Afinanin yaxinliginda Elevsin qesebesinde zadegan ailesinde anadan olmusdur Esxilin heyati Afina tarixinin en muhum dovrune tesaduf edir E e 510 cu ilde Psistratlar tiranligi yixilmis Afinada demokratiya ugrunda mubarize genislenmisdir 500 cu ilde Kicik Asiyada Iran himayesinde olan yunan seherleri usyan qaldirmis Iran hokumeti ise usyani amansizcasina yatiraraq Milet seherini yerle yeksan etmisdir Bundan sonra da Iran ve yunan muharibeleri baslamisdi Iran sahi Dara e e 492 ci ilde ilk hucuma kecmis ve bunun ardinca muharibe qizismisdi 480 ci ilde Salamin adasinda 479 cu ilde ise Plateyde ve Mikalda yunanlar iranlilari meglub etmisler bununla da hemin muharibe yunanlarin qelebesi ile bitmisdir Esxilin ailesi Iran yunan muharibelerinde feal istirak etmisdir Qardasi Kinger Marafon meydaninda aldigi agir yaradan olmusdur ikinci qardasi Amini Salamin yaxinliginda vuruslar basladigi vaxt herbi gemi komandani idi Esxilin ozu ise Marafonda Salaminde Plateyada vurusmus ve bir nece defe yaralanmisdi Muharibe bitdikden sonra Esxil butun heyatini teatra ve yaradiciliga hesr etmisdir Revayete gore 72 ve ya 90 eser yazmisdir On uc defe dram musabiqelerinde qalib gelmisdir Ilk defe e e 458 ci ilde Afinani terk etmeye mecbur olan Esxil 456 ci ilde Gele seherinde olmusdur YaradiciligiOnun cox zengin edebi irsinden bize ancaq yeddi facie gelib cixmisdir Xahis edenler Iranlilar e e 472 Fiv eleyhine yeddi adam e e 467 Prometey yazilis tarixi melum deyil Oresteya ucluyu Aqamemnon Xoeforlar Evmendiler Bu ucluk e e 458 ci ilde sehneye qoyulmusdur Esxil yunan faciesinin banisidir Esxile qeder yunan drami sadece dini bir merasim olub hele lirikadan ayrilmamisdi onda dramatik unsurler olduqca zeif idi Butun hadiseler birinci aktyor hesab edilen xor bascisi vasitesile verilirdi buna gore de mukalime yox idi Esxil bir gelisde ikinci aktyoru sehneye getirmekde canli mukalime yaratmis bir nece esr yunan dramaturgiyasinda davam eden facie qurulusunu mueyyenlesdirmisdir Iranlilar eseri oz azadliqlari ugrunda edaletli muharibe aparan yunanlarin vetenperverlik hisslerini terennum edirdi Esxil qalan eserlerin movzularini yunan dastanlarindan muxtelif esatir silsilesinden alsa da onlar muasir ictimai siyasi meseleler ile six bagli idi Basqa sozle hemin movzular da Esxilin ictimai siyasi exlaqi felsefi fikirlerinin ifadesine xidmet edirdi Onun eserlerinde e e V esrin baslangicinda Afina demokratiyasinin ilk mefkurevi cehdleri oz eksini tapmisdir Esxil facielerinde qebile qurulusun mefkure qaliqlarinin tenqidi ata ve ana haqqi Areopaq etrafinda geden keskin mubarizeler ve saire kimi ciddi meselelere toxunur Xahis edenler eserinde o qebile qurulusu ile elaqedar evlenmek qanun qaydalari eleyhine cixis edir Facienin mezmunu o qeder de murekkeb deyil Danayin qacmis elli qizi Aqros hakimine muraciet edir ki onlari teqib eden nisanlilardan xilas edib oz himayesi altina alsin Hokmdar bu meseleni sexsen hell etmeye ixtiyarli olmadigi olmadigl ucun tereddud gosterir O xalq meclisi cagirir Xalq meclisinde qizlarin xahisi qebul olunur Misirden gelen vekilin tehdidlerine baxmayaraq hokmdar qizlari himaye edir Eserde esas rolu oynayan qizlarin danaidler xorudur Butun hadiseler de onlarin taleyi etarfinda merkezlesir Arqos hokmdari xalqin iradesi olmadan mesele hell ede bilmir Dramatik cehetden de eser cox sadededir Burada mukalime zeif lirik unsurler quvvetlidir Suretler aydinlasmamisdir Iranlilar eserinde Daranin oglu Kserksin Yunanistana hucumu verilmisdir Eser iki noqteyi nezerden diqqeti celb edir Ucluyun bu hissesi musteqil movzu ve musteqil problemi hell edir Eserin movzusu esatirden deyil muasir heyatdan alinmisdir Eser xor ile baslayir Agsaqqalrdan teskil olunmus xor Kserksin hucumunu yada salib ne ise bu muharibenin iranlilar ucun xeyirli netice ile biteceyine subhe edirdiler Onlar Iran ordusunun taleyinden narahatdirlar Kserksin anasi Atossa da pis yuxular gormusdur Xorun subheleri ile Atossanin pis yuxusu birleserek eserin evvelinde muzterib bir ehvali ruhiyye oyadir Dogrudan da bir az sonra qasid gelib Iran herbi gemilerinin ugradigi herbi perisanligi tesvir edir Atossanin xor bascisi ile sohbeti ve qasidin xeberi yunan demokratiyasinin medhine hesr edilib Burada oz vetenlerini xarici isgalcilardan mudafie eden yunan qehremanlari teriflendiyi kimi isgalciligin exlaqi meansi da verilmisdir Olum sunbulu megrurluqdan dogur ki buradan ancaq goz yaslari bicmek olar fikri isgalciligi pisleyir Sonra Kserksin ozu perisan bir halda iceri girir Burada da Sahin xor ile birlikde aglamasi daha dogrusu agi sehnesi verilmisdir Artiq bu eserde mukalime quvvetlenmisdir Hadiseler uzvu suretde bir birine bagli olmasa da vahid ideya etrafinda inkisaf edir Revayete gore tezece muharibeden qayitmis yunan gencleri eseri boyuk ruh yuksekliyi ile qarsilamislar Fiv eleyhine yeddi adam Edipin iki oglu arasinda hakimiyyet ugrunda geden mubarizeni tesvir edir Movzu Fivaida esatirler silsilesinden alinmisdir ki Sofokl onu daha derin islemisdir Bu eserde Esxil dovlet ve bir merkeziyyet teskli ehtiyacini eyni zamanda veteni yadellilerden mnudafieni terennum etmisdir Prometey eserini Esxil ucluk seklinde yazmisdir Birinci eser Od getiren Promotey ikinci eser Zencirlenmis Prometey ucuncu eser ise Xilas olmus Prometey dir Bize gelib catan ancaq ucluyun ikinci hissesidir Bu eser Esxilin sah eseridir Eserde insanin yaratdigi ve yaratmaqda oldugu medeniyyet Zevsin yaydigi cehalet ve varliq uzerinde qelebe calir Zevsin simasinda istibdadi zulmu cehaleti pislemisdir Eser dramatik cehetden mukemmel quruldugu kimi suretleri de cox aydindir Her bir esatiri suret canli insan seciyyesini verir Esxilin son eseri Oresteya ucluyudur Eserin movzusu Troya esatirler silsilesinin qayidis hissesinden goturulmusdur Movzu murekkeb olmaqla beraber dramatik cehetden de quvvetlidir Artiq burada bir gelisde ucuncu aktyor istirak edir Bununla mukalimeler zenginlesmis lirik unsurler azalmisdir Eserde Esxil analiq haqqinin mehvi ve ataliq haqqinin qelebesini tesvir edir IstinadlarF Zel Eshil rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1904 T XLI S 130 135 Yarho V N Yarho V N Eshil Kratkaya literaturnaya enciklopediya rus Moskva Sovetskaya enciklopediya 1962 T 8 Kun N Eshil rus Elektrofor Efedrin1933 T 64 S 724 727 Xarici kecidlerEsxil Secilmis eserleri tert ed E Sultanli red T Novruzov B Avrasiya Press Zencirlenmis Prometey cevireni R Rza Aqamemnon cevireni E Memmedxanli Xoeforlar cevireni E Sadiq Evmenidler cevireni E Memmedxanli