Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | mis, Cu, 29 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 11, 4, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 63.546 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ar] 3d<sup10 4s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) 8.92 q·sm−3 8920 q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 1084.62 °C (1357.77 K, 1984.32 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 2562 °C (2835 K, 4643 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Mis (Cu) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 29-cu element.
Misin ən əhəmiyyətli istifadə sahəsi, elektrik-elektronik sənayesidir. Elektrik keçiriciliyi çox yüksəkdir. Metal pul və silah istehsalında istifadə edilən metal tərkibinin böyük əksəriyyəti misdən ibarətdir. Digər ərintiləri də, zərgərlikdə və bürünc heykəltaraşlığında istifadə edilir. Bürünc də mis tərkiblidir. Kənd təsərrüfatında su yosunu öldürücü (alqasit) olaraq istifadə edilir. Şəkərlərlə edilən analitik kimya testlərində istifadə edilən Fehlinq məhlulu kimi müxtəlif kombinasiyalar də mis tərkiblidir. Bitkilərdə misin miqdarı 0,001-dən 0,05%-ə (kütlə ilə) qədər dəyişir və bitkinin növündən və misin miqdarından asılı olur. Bəzi tərəvəzlərdə və meyvələrdə mis 30–230 mq-a qədər olur. Xlorofilin əmələ gəlməsi üçün mis istənilən bitkiyə lazımdır və onu başqa element ilə əvəz etmək olmaz. Bitkilərdə misin fizioloji rolu fermentativ proseslərdə aktivator kimi və ya misə malik fermentlərdə iştirakı ilə əlaqədardır. O, nəfəsalmanın intensivliyini gücləndirir, askarbin turşusunun oksidləşməsini katalizləşdirir, nitrat azotunun asimiliyasiyası və atmosfer azotunun fiksasiyasını təmin edir.
Mis bitkilərin hormonal balansının tənzimlənməsində iştirak edir: fenol təbiətli inkişaf inhibitorlarının miqdarına tənzimləyici təsir edərək mis bitkilərin polimerizasiyaya davamlılığını artırır. O, həmçinin quraqlığa, şaxtaya və istiyə davamlığı da artırır. Mis çatışmadıqda bitkilərdə böyümə və çiçəklənmə ləngiyir, xloroz, turqozun itməsi, solma müşahidə olunur. Kəskin mis çatışmazlığı olduqda dənli bitkilərdə yarpaqların kənarları ağarır, sünbül inkişaf etmir, meyəvlilərdə qurubudaqlılıq əmələ gəlir və bitki məshulsuz ola bilir. Mis kuporosu məhlulunu qızılgül, cavan alma ağaclarının qanadlarına çilədikdə şaxtaya davamlılıq artır.
Torpaqda mis artıq miqdarda olduqda kaliforniya laləsinin böyüməsi 2 dəfə azalır, rəngi isə göyümtül-tünd göy olur, qızılgülün qanadlarında qeyri-normal quruluşlu yarpaqlar əmələ gəlir, gülün ləçəkləri isə mavi və hətta qara olur. Heyvanlar arasında mis ilə daha çox zəngin olanlar bəzi onurğasızlardırlar. Mis onlarda hemosianinlərin-hemolimfaların nəfəsalma piqmentlərinin tərkibinə daxildir. Hemosianinlər orqanimzdə oksigen nəqlini həyata keçirirlər (molyuskalarda və xərçəngəbənzərlərdə, 0,5–026 % mis olur). Oksidləşmiş hemosianinlər göy rəngli, reduksiya olmuşlar isə rəngsiz olurlar. İnsan orqanizmində 80–150mq mis olur, həm də onun miqdarı qara ciyərdə 5mq %-dən, sümüklərdə 0,7 mq %-ə qədər, qanda 100 mkq %-dən, onurğa beyni mayesində 10mkq%-ə qədər dəyişir. Hər gün biz qida ilə 3,5 mq mis qəbul edirik ki, onun da yalnız 30%-i orqanizm tərəfindən mənimsənilir. Qida ilə orqanizmə daxil olaraq mis bağırsağa sovrulur, qan zərdabının zülalı ilə əlaqələnir (albumin ilə), sonra qara ciyər tərəfindən udulur, oradan seruloplazmin (qanın qlobulyar zülalı) tərkibində qana qayıdır və orqanlara və toxumalara daşınır. Seluloplazmin qanyaratmada, misin misli zülalların (məsələn, sitoxromoksidara) sintezi yerinə çatdırılmasında iştirak edir.
Dəmir kimi mis də qanın normal tərkibinin saxnılmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Qanda misin miqdarının artması dəmirin mineral birləşmələrinin üzvi birləşmələrə çevrilməsinə səbəb olur, qara ciyərdə toplanmış dəmirin hemoqlobin sintezində istifadəsini stimullaşdırır. Mis həmçinin ürəkdə, beyində, böyrəklərdə , əzələ və sümük toxumalarında toplanır, sümük beyninin qan əmələgətirmə funksiyasını stimullaşdırır, xolisterinin miqdarına nəzarət edir. Misin kiçik dozaları karbohidratlar (qanda şəkərin azalmasına), mineral maddələr (qanda fosforun miqdarı azalır) mübadiləsinə təsir edir. Əlavə olaraq o, sümükləri möhkəmləndirir, qanın qırmızı və ağ hüceyrələrinin əmələ gəlməsini gücləndirir, immun funksiyasını təmin edir, kiçik uşaqların böyüməsinə kömək edir və revmatoit artritinin müalicəsi üçün başlıca vasitədir.
Mis çatışmazlığı qandaşıyıcı damarların destruksiyasının, sümük sisteminin xəstələnməsinə, şiş xəstəliklərinin yaranmasına gətirib çıxarır, heyvanlarda dəmirin sovrulması və istifadəsi azalır ki, bu da ishal və halsızlıq ilə müşayət olur ki, bu da anemiyaya səbəb olur.
Mis ilə zəhərlənmə anemiyaya, qaraciyərin xəstələnməsinə, vilson xəstəliyinə səbəb olur. Misin sorulması və çıxarılmasının incə mexanizmi sayəsində insanda zəhərlənmə nadir hallarda baş verir, lakin artıq miqdarlarda mis qusmaya səbəb olur, ümumi zəhərlənmə baş verə bilir (ishal, nəfəs almanın və ürək fəaliyyətinin zəifləməsi, boğulma, komatoz vəziyyəti). Misin zəhərlilik dozası 250mq-dan çoxdur.
Misin orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri aşağıdakılardır.
Bitki mənşəli məhsullar: qoz, fındıq, araxis, kartof, qarğıdalı, paxlalılar, gicitkan.
Heyvan mənşəli məhsullar: yumurta sarısı, qara ciyər, süd, turş süd məhsulları (kefir, prostokvaşa, yoğurt), dəniz məhsulları.
Misin daha çox məlum olan və insan tərəfindən istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
CuSO4∙5H2O –– mis kuporosu, mis (II) sulfatın kristal hidratı.
(CuOH)2CO3 – mis hidrokarbonat, malaxit.
CuFeS2 –– xalkopirit
Mis çox qədimdən məlum olan 7 metaldan biridir (təmiz metal və qalay ilə ərinti bürünc kimi).
Bəşər tarixinin bütöv bir dövrü bürünc və ya mis əsri adlanır. Onun adı Kipr adasının coğrafi adındandır. (Latın dilində Cuprum Kipr deməkdir. Mis filizlərinin çıxarıldığı yerdir).
İnsan orqanizmində mis atomlarının sayı 1,0∙1021, bir insan hüceyrəsində isə 1 ∙ 107 ədədidir.
Tibbdə CuSO4∙5H2O mikrob əleyhinə və dağlayıcı vasitə kimi istifadə olunur. Misli preparatlar dayaq- oynaq aparatının xəstəliklərinin profilaktikası və müalicəsində istifadə olunur.
Mis kuporosu CuSO4∙5H2O məhlulu kənd təsərrüfatında istifadə olunur. O, həmçinin toxumlarda kif göbələklərinin sporlarını məhv edir.
Malaxit mineralı gözəl tünd yaşıl bəzək daşıdır, misin əsasi karbonatıdır (CuOH)2CO3
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Mis-əsas xüsusiyyətləri, xüsusiyyətləri". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-24.
- Abbasov V. M., Tağıyeva A. M., Həsənov Z. Ə., Salmanzadə Ş. V.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
29 nikel mis sink Cu Ag dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre mis Cu 29Qrup Dovr Blok 11 4 dXarici gorunusuAtom kutlesi 63 546 q molElektron formulu Ar 3d lt sup10 4s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 8 92 q sm 3 8920 q LErime temperaturu 1084 62 C 1357 77 K 1984 32 F Qaynama temperaturu 2562 C 2835 K 4643 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Mis Cu D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 29 cu element Mis Misin en ehemiyyetli istifade sahesi elektrik elektronik senayesidir Elektrik keciriciliyi cox yuksekdir Metal pul ve silah istehsalinda istifade edilen metal terkibinin boyuk ekseriyyeti misden ibaretdir Diger erintileri de zergerlikde ve burunc heykeltarasliginda istifade edilir Burunc de mis terkiblidir Kend teserrufatinda su yosunu oldurucu alqasit olaraq istifade edilir Sekerlerle edilen analitik kimya testlerinde istifade edilen Fehlinq mehlulu kimi muxtelif kombinasiyalar de mis terkiblidir Bitkilerde misin miqdari 0 001 den 0 05 e kutle ile qeder deyisir ve bitkinin novunden ve misin miqdarindan asili olur Bezi terevezlerde ve meyvelerde mis 30 230 mq a qeder olur Xlorofilin emele gelmesi ucun mis istenilen bitkiye lazimdir ve onu basqa element ile evez etmek olmaz Bitkilerde misin fizioloji rolu fermentativ proseslerde aktivator kimi ve ya mise malik fermentlerde istiraki ile elaqedardir O nefesalmanin intensivliyini guclendirir askarbin tursusunun oksidlesmesini katalizlesdirir nitrat azotunun asimiliyasiyasi ve atmosfer azotunun fiksasiyasini temin edir Mis bitkilerin hormonal balansinin tenzimlenmesinde istirak edir fenol tebietli inkisaf inhibitorlarinin miqdarina tenzimleyici tesir ederek mis bitkilerin polimerizasiyaya davamliligini artirir O hemcinin quraqliga saxtaya ve istiye davamligi da artirir Mis catismadiqda bitkilerde boyume ve ciceklenme lengiyir xloroz turqozun itmesi solma musahide olunur Keskin mis catismazligi olduqda denli bitkilerde yarpaqlarin kenarlari agarir sunbul inkisaf etmir meyevlilerde qurubudaqliliq emele gelir ve bitki meshulsuz ola bilir Mis kuporosu mehlulunu qizilgul cavan alma agaclarinin qanadlarina ciledikde saxtaya davamliliq artir Torpaqda mis artiq miqdarda olduqda kaliforniya lalesinin boyumesi 2 defe azalir rengi ise goyumtul tund goy olur qizilgulun qanadlarinda qeyri normal quruluslu yarpaqlar emele gelir gulun lecekleri ise mavi ve hetta qara olur Heyvanlar arasinda mis ile daha cox zengin olanlar bezi onurgasizlardirlar Mis onlarda hemosianinlerin hemolimfalarin nefesalma piqmentlerinin terkibine daxildir Hemosianinler orqanimzde oksigen neqlini heyata kecirirler molyuskalarda ve xercengebenzerlerde 0 5 026 mis olur Oksidlesmis hemosianinler goy rengli reduksiya olmuslar ise rengsiz olurlar Insan orqanizminde 80 150mq mis olur hem de onun miqdari qara ciyerde 5mq den sumuklerde 0 7 mq e qeder qanda 100 mkq den onurga beyni mayesinde 10mkq e qeder deyisir Her gun biz qida ile 3 5 mq mis qebul edirik ki onun da yalniz 30 i orqanizm terefinden menimsenilir Qida ile orqanizme daxil olaraq mis bagirsaga sovrulur qan zerdabinin zulali ile elaqelenir albumin ile sonra qara ciyer terefinden udulur oradan seruloplazmin qanin qlobulyar zulali terkibinde qana qayidir ve orqanlara ve toxumalara dasinir Seluloplazmin qanyaratmada misin misli zulallarin meselen sitoxromoksidara sintezi yerine catdirilmasinda istirak edir Demir kimi mis de qanin normal terkibinin saxnilmasinda ehemiyyetli rol oynayir Qanda misin miqdarinin artmasi demirin mineral birlesmelerinin uzvi birlesmelere cevrilmesine sebeb olur qara ciyerde toplanmis demirin hemoqlobin sintezinde istifadesini stimullasdirir Mis hemcinin urekde beyinde boyreklerde ezele ve sumuk toxumalarinda toplanir sumuk beyninin qan emelegetirme funksiyasini stimullasdirir xolisterinin miqdarina nezaret edir Misin kicik dozalari karbohidratlar qanda sekerin azalmasina mineral maddeler qanda fosforun miqdari azalir mubadilesine tesir edir Elave olaraq o sumukleri mohkemlendirir qanin qirmizi ve ag huceyrelerinin emele gelmesini guclendirir immun funksiyasini temin edir kicik usaqlarin boyumesine komek edir ve revmatoit artritinin mualicesi ucun baslica vasitedir Mis catismazligi qandasiyici damarlarin destruksiyasinin sumuk sisteminin xestelenmesine sis xesteliklerinin yaranmasina getirib cixarir heyvanlarda demirin sovrulmasi ve istifadesi azalir ki bu da ishal ve halsizliq ile musayet olur ki bu da anemiyaya sebeb olur Mis ile zeherlenme anemiyaya qaraciyerin xestelenmesine vilson xesteliyine sebeb olur Misin sorulmasi ve cixarilmasinin ince mexanizmi sayesinde insanda zeherlenme nadir hallarda bas verir lakin artiq miqdarlarda mis qusmaya sebeb olur umumi zeherlenme bas vere bilir ishal nefes almanin ve urek fealiyyetinin zeiflemesi bogulma komatoz veziyyeti Misin zeherlilik dozasi 250mq dan coxdur Misin orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri asagidakilardir Bitki menseli mehsullar qoz findiq araxis kartof qargidali paxlalilar gicitkan Heyvan menseli mehsullar yumurta sarisi qara ciyer sud turs sud mehsullari kefir prostokvasa yogurt deniz mehsullari Misin daha cox melum olan ve insan terefinden istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir CuSO4 5H2O mis kuporosu mis II sulfatin kristal hidrati CuOH 2CO3 mis hidrokarbonat malaxit CuFeS2 xalkopirit Mis cox qedimden melum olan 7 metaldan biridir temiz metal ve qalay ile erinti burunc kimi Beser tarixinin butov bir dovru burunc ve ya mis esri adlanir Onun adi Kipr adasinin cografi adindandir Latin dilinde Cuprum Kipr demekdir Mis filizlerinin cixarildigi yerdir Insan orqanizminde mis atomlarinin sayi 1 0 1021 bir insan huceyresinde ise 1 107 ededidir Tibbde CuSO4 5H2O mikrob eleyhine ve daglayici vasite kimi istifade olunur Misli preparatlar dayaq oynaq aparatinin xesteliklerinin profilaktikasi ve mualicesinde istifade olunur Mis kuporosu CuSO4 5H2O mehlulu kend teserrufatinda istifade olunur O hemcinin toxumlarda kif gobeleklerinin sporlarini mehv edir Malaxit minerali gozel tund yasil bezek dasidir misin esasi karbonatidir CuOH 2CO3Hemcinin baxMis II oksidIstinadlar Mis esas xususiyyetleri xususiyyetleri 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 24 Abbasov V M Tagiyeva A M Hesenov Z E Salmanzade S V Xarici kecidler