Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pul — müasir dövrdə hamının maddi, sosial və mədəni maraqlarını əhatə edən məhsuldur. Pul vasitəsilə insanlar, xalqlar, ölkələr arasında iqtisadi və mədəni münasibətlər həyata keçirilir.
Pul vasitəsilə həyata keçirilən mübadiləyə əmtəə tədavülü deyilir. Qızıl tədavülü Birinci dünya müharibəsinədək mövcud olmuşdur. Həqiqi pulların əvəzediciləri aşağıdakılar daxildir:
- Metal dəyər nişanələri, sürtülmüş qızıl sikkə, bilon sikkə, yəni ucuz metaldan hazırlanmış xırda sikkələr;
- Kağız dəyər nişanələri (əsginaslar), bir qayda olaraq kağızdan hazırlanmışdır. Burada kağız və kredit pullar fərqləndirilir.
Pullar iki formada ola bilər:
- nağd
- nağdsız
Tarixi
Tarixi mənbələr göstərir ki, pul insan cəmiyyətinin yaranması ilə bir vaxtda meydana gəlməyib. Milyon ildən artıq tarixi olan bəşər cəmiyyətində pul təxminən 6–8 min ildir ki, fəaliyyətə başlayıb. Bunu da xatırlamaq lazımdır ki, pulu da, məhsulların çevrilib əmtəə olmasını da heç kim ixtira etməyib. O, əmtəə mübadiləsinin tarixi inkişaf prosesində təbii və qanunauyğun hadisə kimi, bir iqtisadi vasitə kimi meydana çıxmışdır. İbtidai icma quruluşunun son mərhələlərində, onun tədricən dağıldığı dövrdə ayrı-ayrı icmalar, tayfalar arasında məhsulun məhsula dəyişdirilməsi, yəni mübadilə edilməsi baş vermişdir. Bu o zaman mümkün olmuşdur ki, ayrı-ayrı icmalar öz tələbatından artıq qalan qida məhsullarını başqa icmalarda olan digər məhsullarla dəyişdirmək yolu ilə mübadiləyə daxil olmuşlar. Bu, icmalar, tayfalararasında təsadüfi hallarda, bəsit formalarda mübadilə münasibətləri idi. Məsələn, bir icmada hasil edilən ov əti o icma üzvlərinin tələbatında artıq qaldıqda, onlar bunu qəbilələrdə artıq olan meyvə və s. ərzaq malları ilə mübadilə edə bilmişlər. Əlbəttə, eyni əmək məhsulunu, məsələn, balığı-balığa dəyişdirmək mənasızdır. Mübadilə isə bir cür faydalı məhsulu başqa bir faydalı əmək məhsuluna müəyyən miqdar nisbətində dəyişdirilməsi deməkdir.
İlk pul maldarlıqla məşğul olan tayfalarda meydana gəlmişdir. Məhz buna görə də hesab edirlər ki, latın sözü olan "pekuniya"-pul "pekus"-mal-qara sözündən yaranmışdır. Bu zaman pul kimi, əvvəlcə mis, tunc, qurğuşun və s. daha sonralar isə gümüş xüsusən də qızıldan istifadə edilməyə başlanıldı. Digər metallardan fərqli olaraq qızıl gümüş öz təbiətinə görə yekcinsdir və karroziyaya uğrayıb xarab olmur.
Əsginaslar ilk dəfə Çində hazırlanmışdır.
Pul vahidləri
- Azərbaycan manatı — AZN (₼ kimi təsvir edilir) Azərbaycanın rəsmi valyutasıdır.
- Türkmən manatı — TMT, Türkmənistanın rəsmi valyutasıdır.
- Türk lirəsi — TRY (₺ kimi təsvir edilir)
- Türkiyənin rəsmi valyutasıdır.
- Rus rublu — RUB (₽ kimi təsvir edilir) Rusiyanın rəsmi valyutasıdır.
- ABŞ dolları — USD ($ kimi təsvir edilir), ABŞ-nın rəsmi valyutasıdır.
- İngilis funtu — GBP (£ kimi təsvir edilir)
- Avro — EUR (€ kimi təsvir edilir), Avropa birliyinin rəsmi valyutasıdır.
- Avropa Birliyininin rəsmi valyutasıdır.
- Yapon yeni — JPY (¥ kimi təsvir edilir), Yaponiyanın rəsmi valyutasıdır.
Maraqlı faktlar
- Dünyada ən ağır pul İsveçrədədir. XVIII əsrdə buraxılan bu mis pulun kütləsi 20 kiloqramdır.
- 100 dollardan ibarət 1 milyon dollar pulun kütləsi 10 kiloqram, 1 sentlərdən ibarət bu həcmdə pulun kütləsi isə 246 tondur
- Dünyada ilk kredit kartı 1951-ci ildə "Amerikan-ekspress" şirkəti tərəfindən buraxılıb.
- Kaliforniya ştatı müstəqil dövlət olsaydı, dünyanın iqtisadi inkişafına görə ilk beşliyində yer alardı.
- XIX əsrin əvvəllərində Alyaskada dəri pullardan istifadə olunub.
- Dünyada ən qəribə ad qazanmış qəpik XVI əsrdə Macarıstanda buraxılıb — "qazetta".
- Dünyada qədim Afina sikkəsinə ödənilən məbləğ rekord sayılır — 314 min dollar.
- 10 milyon dollara görə hər 14 adamdan biri istənilən şəxsi öldürməyə hazırdır.
- SSRİ-də 1, 2, 3 və 5 qəpiklər müvafiq olaraq 1, 2, 3 və 5 qram çəkisində idilər.
Pul nəzəriyyələri
Pul vasitəsilə həyata keçirilən mübadiləyə əmtəə tədavülü deyilir. Bu Ə-P-Ə formulu ilə ifadə olunur. Pulun mahiyyəti aşağıdakı 3 (üç) xüsusiyyətin vəhdətində meydana çıxır:
- bilavasitə ümumi mübadilədə.
- mübadilə dəyərinin kristallaşmasında.
- ümumi iş vaxtının maddiləşməsində.
Pulun təkamülü prosesində bir çox pul nəzəriyyələri fəaliyyət göstərmişdir. Lakin onlardan üçü əsas nəzəriyyə kimi tanınmışdır ki, onlar da aşağıdakılardır:
- Nominalist
- Metalist pul nəzəriyyəsi
- Bank-pul nəzəriyyəsi
Pulun funksiyaları
Pulun funksiyaları özü də iki yerə ayrılır. Klassik və modern funksiyalar.
Pulun klassik funksiyaları.
- Pulun dəyər ölçüsü olması funksiyası .
- Pulun tədavül vasitəsi funksiyası
- Pulun yığım funksiyası.
- Pulun tədiyyə vasitəsi funksiyası.
- Dünya pulu funksiyası.
Pulun modern funksiyaları.
- İqtisadi fəaliyyətləri stimullaşdıran və ya zəiflədən pul
- Gəlirlərin yenidən bölgü aləti olaraq pul
- Nüfuz aləti olaraq pul
Pul aqreqatları
Pul aqreqatları pul kütləsinin struktur göstəriciləridir. Bir-biri ilə görə (tez bir zamanda nağd pul vəsaitinə çevrilə bilmə imkanına görə) fərqlənən pul və pul vəsaitlərinin növləri pul aqreqatları adlanır.
Pul aqreqatları özlüyündə ierarxik sistemi təcəssüm etdirir – hər növbəti aqreqat əvvəlki aqreqatı öz tərkibinə daxil edir.
Müxtəlif ölkələrdə pul aqreqatları müxtəlif tərkib ilə fərqlənir. BVF bütün dünya ölkələri üçün ümumi M1 göstəricisinə və daha geniş göstərici olan ""-ya (təcili və əmanət bank hesabları, bazarda dövriyyədə olan daha likvid maliyyə alətləri) malikdir.
Azərbaycan Mərkəzi bankı M0, М1, М2, М3 pul aqreqatlarına sahibdir:
- М0 = dövriyyədə olan nağd pullar (qəpiklər, banknotlar).
- М1 = М0 + , tələb olunanadək əmanət və depozitlər, (həmçinin bank debet kartları), təşkilatların hesablarındakı milli valyuta qalıqları.
- М2 = М1 + təcili yatırımlar.
- М3 = М2 + əmanət yatırımları, sertifikat və .
Bir sıra ölkələrdə əlavə olaraq M4 aqreqatı da istifadə olunur. Məsələn, Böyük Britaniyada M4 aqreqatı özündə dövriyyədə olan nağd valyutanın həcmini, banklar tərəfindən verilmiş kreditlərin ümumi məbləğini, həmçinin dövlət borclarının məbləğini birləşdirir.
İstinadlar
- . 2011-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-31.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-09-04.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Pul deqiqlesdirme Pul muasir dovrde haminin maddi sosial ve medeni maraqlarini ehate eden mehsuldur Pul vasitesile insanlar xalqlar olkeler arasinda iqtisadi ve medeni munasibetler heyata kecirilir Pul vasitesile heyata kecirilen mubadileye emtee tedavulu deyilir Qizil tedavulu Birinci dunya muharibesinedek movcud olmusdur Heqiqi pullarin evezedicileri asagidakilar daxildir Metal deyer nisaneleri surtulmus qizil sikke bilon sikke yeni ucuz metaldan hazirlanmis xirda sikkeler Kagiz deyer nisaneleri esginaslar bir qayda olaraq kagizdan hazirlanmisdir Burada kagiz ve kredit pullar ferqlendirilir Pullar iki formada ola biler nagd nagdsizTarixiTarixi menbeler gosterir ki pul insan cemiyyetinin yaranmasi ile bir vaxtda meydana gelmeyib Milyon ilden artiq tarixi olan beser cemiyyetinde pul texminen 6 8 min ildir ki fealiyyete baslayib Bunu da xatirlamaq lazimdir ki pulu da mehsullarin cevrilib emtee olmasini da hec kim ixtira etmeyib O emtee mubadilesinin tarixi inkisaf prosesinde tebii ve qanunauygun hadise kimi bir iqtisadi vasite kimi meydana cixmisdir Ibtidai icma qurulusunun son merhelelerinde onun tedricen dagildigi dovrde ayri ayri icmalar tayfalar arasinda mehsulun mehsula deyisdirilmesi yeni mubadile edilmesi bas vermisdir Bu o zaman mumkun olmusdur ki ayri ayri icmalar oz telebatindan artiq qalan qida mehsullarini basqa icmalarda olan diger mehsullarla deyisdirmek yolu ile mubadileye daxil olmuslar Bu icmalar tayfalararasinda tesadufi hallarda besit formalarda mubadile munasibetleri idi Meselen bir icmada hasil edilen ov eti o icma uzvlerinin telebatinda artiq qaldiqda onlar bunu qebilelerde artiq olan meyve ve s erzaq mallari ile mubadile ede bilmisler Elbette eyni emek mehsulunu meselen baligi baliga deyisdirmek menasizdir Mubadile ise bir cur faydali mehsulu basqa bir faydali emek mehsuluna mueyyen miqdar nisbetinde deyisdirilmesi demekdir Ilk pul maldarliqla mesgul olan tayfalarda meydana gelmisdir Mehz buna gore de hesab edirler ki latin sozu olan pekuniya pul pekus mal qara sozunden yaranmisdir Bu zaman pul kimi evvelce mis tunc qurgusun ve s daha sonralar ise gumus xususen de qizildan istifade edilmeye baslanildi Diger metallardan ferqli olaraq qizil gumus oz tebietine gore yekcinsdir ve karroziyaya ugrayib xarab olmur Esginaslar ilk defe Cinde hazirlanmisdir Bir ABS sentiPul vahidleriAzerbaycan manati AZN kimi tesvir edilir Azerbaycanin resmi valyutasidir Turkmen manati TMT Turkmenistanin resmi valyutasidir Turk liresi TRY kimi tesvir edilir Turkiyenin resmi valyutasidir Rus rublu RUB kimi tesvir edilir Rusiyanin resmi valyutasidir ABS dollari USD kimi tesvir edilir ABS nin resmi valyutasidir Ingilis funtu GBP kimi tesvir edilir Avro EUR kimi tesvir edilir Avropa birliyinin resmi valyutasidir Avropa Birliyininin resmi valyutasidir Yapon yeni JPY kimi tesvir edilir Yaponiyanin resmi valyutasidir Maraqli faktlarDunyada en agir pul Isvecrededir XVIII esrde buraxilan bu mis pulun kutlesi 20 kiloqramdir 100 dollardan ibaret 1 milyon dollar pulun kutlesi 10 kiloqram 1 sentlerden ibaret bu hecmde pulun kutlesi ise 246 tondur Dunyada ilk kredit karti 1951 ci ilde Amerikan ekspress sirketi terefinden buraxilib Kaliforniya stati musteqil dovlet olsaydi dunyanin iqtisadi inkisafina gore ilk besliyinde yer alardi XIX esrin evvellerinde Alyaskada deri pullardan istifade olunub Dunyada en qeribe ad qazanmis qepik XVI esrde Macaristanda buraxilib qazetta Dunyada qedim Afina sikkesine odenilen mebleg rekord sayilir 314 min dollar 10 milyon dollara gore her 14 adamdan biri istenilen sexsi oldurmeye hazirdir SSRI de 1 2 3 ve 5 qepikler muvafiq olaraq 1 2 3 ve 5 qram cekisinde idiler Pul nezeriyyeleriPul vasitesile heyata kecirilen mubadileye emtee tedavulu deyilir Bu E P E formulu ile ifade olunur Pulun mahiyyeti asagidaki 3 uc xususiyyetin vehdetinde meydana cixir bilavasite umumi mubadilede mubadile deyerinin kristallasmasinda umumi is vaxtinin maddilesmesinde Pulun tekamulu prosesinde bir cox pul nezeriyyeleri fealiyyet gostermisdir Lakin onlardan ucu esas nezeriyye kimi taninmisdir ki onlar da asagidakilardir Nominalist Metalist pul nezeriyyesi Bank pul nezeriyyesiPulun funksiyalariPulun funksiyalari ozu de iki yere ayrilir Klassik ve modern funksiyalar Pulun klassik funksiyalari Pulun deyer olcusu olmasi funksiyasi Pulun tedavul vasitesi funksiyasi Pulun yigim funksiyasi Pulun tediyye vasitesi funksiyasi Dunya pulu funksiyasi Pulun modern funksiyalari Iqtisadi fealiyyetleri stimullasdiran ve ya zeifleden pul Gelirlerin yeniden bolgu aleti olaraq pul Nufuz aleti olaraq pulPul aqreqatlariPul aqreqatlari pul kutlesinin struktur gostericileridir Bir biri ile gore tez bir zamanda nagd pul vesaitine cevrile bilme imkanina gore ferqlenen pul ve pul vesaitlerinin novleri pul aqreqatlari adlanir Pul aqreqatlari ozluyunde ierarxik sistemi tecessum etdirir her novbeti aqreqat evvelki aqreqati oz terkibine daxil edir Muxtelif olkelerde pul aqreqatlari muxtelif terkib ile ferqlenir BVF butun dunya olkeleri ucun umumi M1 gostericisine ve daha genis gosterici olan ya tecili ve emanet bank hesablari bazarda dovriyyede olan daha likvid maliyye aletleri malikdir Azerbaycan Merkezi banki M0 M1 M2 M3 pul aqreqatlarina sahibdir M0 dovriyyede olan nagd pullar qepikler banknotlar M1 M0 teleb olunanadek emanet ve depozitler hemcinin bank debet kartlari teskilatlarin hesablarindaki milli valyuta qaliqlari M2 M1 tecili yatirimlar M3 M2 emanet yatirimlari sertifikat ve Bir sira olkelerde elave olaraq M4 aqreqati da istifade olunur Meselen Boyuk Britaniyada M4 aqreqati ozunde dovriyyede olan nagd valyutanin hecmini banklar terefinden verilmis kreditlerin umumi meblegini hemcinin dovlet borclarinin meblegini birlesdirir Istinadlar 2011 05 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 31 Arxivlenmis suret 2021 09 18 tarixinde Istifade tarixi 2018 09 04 Hemcinin baxElektron pul Dunya olkelerinin pul vahidleri